Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 104/10
POSTANOWIENIE
Dnia 23 lutego 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa J. B.
przeciwko Bankowi Gospodarki Żywnościowej S.A. o pozbawienie tytułu
wykonawczego wykonalności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 23 lutego 2011 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 27 września 2010 r.,
1) oddala zażalenie;
2) przyznaje adw. K. H. od Skarbu Państwa – Sądu
Apelacyjnego kwotę 3600 zł (trzy tysiące sześćset),
powiekszoną o stosowną stawkę podatku od towarów i
usług, tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej J. B. z
urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
Uzasadnienie
2
W dniu 13 października 2009 r. J. B. wniósł skargę o wznowienie
postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego
wydanym w dniu 7 kwietnia 2000 r. z powództwa J. B. przeciwko Bankowi
Gospodarki Żywnościowej S.A. o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności.
Podstawę skargi stanowiły zarzuty oparcia wyroku na dokumentach
podrobionych i przerobionych, uzyskania wyroku za pomocą przestępstwa,
wykrycia nowych faktów i dowodów oraz nieważności postępowania w wyniku
pozbawienia powoda możności działania wskutek naruszenia przepisów prawa i nie
przyznania mu pełnomocnika z urzędu.
Postanowieniem z dnia 29 grudnia 2009 r. Sąd Apelacyjny odrzucił skargę
jako spóźnioną.
W wyniku zażalenia skarżącego Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia
24 marca 2010 r. w sprawie V CZ 16/10 uchylił postanowienie Sądu Apelacyjnego
i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że powołane
w skardze podstawy wznowienia przewidziane w art. 403 § 1 i 2 k.p.c. były
spóźnione, natomiast co do podstawy przewidzianej w art. 401 pkt 2 k.p.c. wskazał,
iż skarżący jako argument na uzasadnienie twierdzenia o pozbawieniu go możności
działania w wyniku odmowy przyznania mu pełnomocnika z urzędu, powołał wyrok
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu z dnia 17 czerwca 2008 r.
stwierdzający naruszenie jego prawa do sądu i rzetelnego procesu, a dochowanie
terminu do wniesienia skargi o wznowienie postępowania odniósł do daty
doręczenia mu odpisu tego wyroku z uzasadnieniem. Sąd Apelacyjny nie zbadał tej
podstawy wznowienia przy uwzględnieniu treści powyższego wyroku oraz
wypowiedzi doktryny i judykatury, w tym postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
17 kwietnia 2007 r. I PZ 5/07 (OSNP 2008/13-14/196), dotyczących wpływu
orzeczenia stwierdzającego naruszenie art. 6 ust.1 Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności sporządzonej dnia 4 listopada 1950 r.
w Rzymie (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz.284 ze zm. – dalej: „Konwencja o ochronie
praw człowieka”) na sytuację strony i postępowanie sądowe. Sąd Najwyższy
stwierdził, że wymagało rozważenia, czy przedstawione okoliczności wypełniają
3
powołaną podstawę wznowienia, czy podstawa ta rzeczywiście istnieje oraz czy
dochowany został termin do złożenia skargi o wznowienie postępowania, stosownie
do art. 410 § 1 k.p.c.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny zaskarżonym
postanowieniem z dnia 27 września 2010 r. odrzucił skargę.
Stwierdzając, że jest związany oceną prawną Sądu Najwyższego
przedstawioną w postanowieniu z dnia 24 marca 2010 r. przyjął za podstawę
rozstrzygnięcia stanowisko tego Sądu zajęte w postanowieniu z dnia 17 kwietnia
2007 r. I PZ 5/07, w myśl którego wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
uznający, że doszło do naruszenia prawa strony do rzetelnego procesu sądowego,
gwarantowanego przez art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie prawa człowieka, może
stanowić okoliczność uzasadniającą wznowienie postępowania z powodu
nieważności (art. 401 pkt 2 k.p.c.) także wtedy, gdy postępowanie nie zakończyło
się wyrokiem, lecz postanowieniem o charakterze formalnym.
Sąd Apelacyjny uznał, że w sytuacji, gdy okolicznością uzasadniającą
wznowienie postępowania z powodu pozbawienia strony możności działania jest
wyrok ETPCz, skarga powinna być wniesiona w terminie 3 miesięcy od daty
powzięcia przez skarżącego wiadomości o tym wyroku. Wskazał, że zgodnie
z twierdzeniami J. B., powziął on informację o wyroku ETPCz z dnia 17 czerwca
2008 r. od swojego adwokata w końcu lipca 2008 r. Przed dniem 4 sierpnia 2008 r.
skarżący dokonał skróconego tłumaczenia tego wyroku i dalsze jego czynności
zmierzały do zaskarżenia wyroku ETPCz do Izby Wyższej Trybunału oraz do
uzyskania tłumaczenia wyroku z uzasadnieniem, którego dokonanie zlecił we
wrześniu 2009 r., a uzyskał w dniu 19 września 2009 r.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że w takiej sytuacji przewidziany w art. 407 § 1
k.p.c. trzymiesięczny termin do wniesienia skargi o wznowienie postępowania
rozpoczął bieg najpóźniej od początku sierpnia 2008 r. i upłynął przed wniesieniem
skargi. W ocenie tego Sądu nie ma podstaw do przyjęcia za skarżącym, że termin
ten rozpoczął bieg dopiero od dnia 19 września 2009 r. tj. od dnia uzyskania przez
skarżącego odpisu wyroku ETPCz z uzasadnieniem, bowiem niedopuszczalne jest
subiektywizowanie terminu do wniesienia skargi w zależności od aktywności strony.
4
Niezależnie od tego Sąd Apelacyjny wskazał, że stwierdzone przez ETPCz
w wyroku z dnia 17 czerwca 2008 r. naruszenie art. 6 Konwencji o ochronie praw
człowieka polegało na nie uzasadnieniu postanowienia Sądu z dnia 4 września
2000 r. o odmowie przyznania skarżącemu pełnomocnika z urzędu, co nie jest,
zdaniem Sądu, tożsame z pozbawieniem skarżącego prawa do obrony
w rozumieniu art. 401 pkt 2 k.p.c. i w konsekwencji uznał, że nie istnieje także
podana przez skarżącego podstawa wznowienia.
W zażaleniu skarżący podniósł, że dopiero we wrześniu 2009 r., po
otrzymaniu tłumaczenia wyroku z uzasadnieniem ETPCz, powziął wiadomość
o merytorycznej podstawie wznowienia postępowania, przedtem nie miał
świadomości w tym przedmiocie ze względu na zły stan zdrowia kardiologicznego
i psychicznego oraz leczenie, co wynika z jego oświadczenia złożonego w sprawie.
Stwierdził też, że wskazana przez niego podstawa wznowienia istnieje, bowiem
zgodnie ze stanowiskiem zajętym przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia
17 kwietnia 200 7r. I PZ 5/07 wyrok ETPCz stwierdzający naruszenie art. 6
Konwencji o ochronie praw człowieka może stanowić okoliczność uzasadniającą
wznowienie postępowania także wówczas, gdy postępowanie zakończyło się nie
wyrokiem lecz postanowieniem o charakterze formalnym. W oparciu o te zarzuty
wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 39820
k.p.c. także Sąd Najwyższy przy ponownym
rozpoznaniu sprawy jest związany wykładnią prawa dokonaną przez ten Sąd
w orzeczeniu uchylającym poprzednie orzeczenie Sądu drugiej instancji, a zatem
rozpoznając obecnie zażalenie na postanowienie Sądu Apelacyjnego odrzucające
skargę, Sąd Najwyższy jest związany wykładnią art. 401 pkt 2 i art. 407 § 1 k.p.c.
dokonaną w postanowieniu z dnia 24 marca 2010 r. V CZ 16/10. Z tych przyczyn
przy rozstrzyganiu zażalenia nie może być uwzględnione stanowisko Sądu
Najwyższego zajęte w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 30 listopada 2010 r.
III CZP 16/10, przyjmujące, że ostateczny wyrok Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka, w którym stwierdzono naruszenie prawa do sprawiedliwego
5
rozpoznania sprawy przez sąd, zagwarantowanego w art. 6 Konwencji o ochronie
prawa człowieka nie stanowi podstawy wznowienia postępowania cywilnego.
Wobec powyższego należy uznać, że powołany przez skarżącego wyrok
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu z dnia 17 czerwca 2008 r.,
stwierdzający naruszenie art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka przez
naruszenie prawa skarżącego do sprawiedliwego rozpoznania sprawy
w postępowaniu sądowym, w wyniku nie uzasadnienia postanowienia Sądu z dnia
4 września 2000 r. odmawiającego przyznania skarżącemu pełnomocnika z urzędu,
może stanowić okoliczność uzasadniającą wznowienie postępowania na podstawie
art. 401 pkt 2 k.p.c. Odmienne stanowisko Sądu Apelacyjnego zajęte w tym
przedmiocie w zaskarżonym postanowieniu narusza art. 39820
k.p.c.8
Naruszenie to jednak nie miało ostatecznie wpływu na rozstrzygnięcie
sprawy, bowiem prawidłowo skarga została odrzucona jako wniesiona po terminie
przewidzianym w art. 407 § 1 k.p.c. Trafne jest stanowisko Sądu Apelacyjnego, iż
w sytuacji, gdy podstawę wznowienia postępowania stanowi zarzut nieważności
postępowania z powodu pozbawienia strony możności działania (art. 401 pkt 2
k.p.c.), oparty na wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka stwierdzającym
naruszenie prawa strony do rzetelnego procesu sądowego, zagwarantowanego
w art. 6 ust 1 Konwencji o ochronie praw człowieka, przewidziany w art. 407 § 1
k.p.c. trzymiesięczny termin do wniesienia skargi o wznowienie postępowania
należy liczyć od dnia, w którym strona dowiedziała się o wyroku Europejskiego
Trybunału Praw Człowieka stwierdzającego naruszenie jej prawa do rzetelnego
procesu. Przy badaniu tej okoliczności decydujące znaczenie ma to, kiedy strona
rzeczywiście dowiedziała się o treści wyroku ETPCz., a więc o tym, że Trybunał
z określonych przyczyn stwierdził naruszenie jej prawa do sprawiedliwego
rozpatrzenia sprawy przez polski sąd. Dopiero bowiem wtedy strona, znając
przyczynę nieprawidłowego postępowania sądu, pozbawiającego ją możności
działania, ma rzeczywistą możliwość wniesienia skargi wskazującej tę podstawę
wznowienia.
W rozpoznawanej sprawie Sąd Apelacyjny zbadał tę okoliczność w oparciu
o twierdzenia skarżącego i słusznie uznał, że o treści wyroku Europejskiego
6
Trybunału Praw Człowieka z dnia 17 czerwca 2008 r. oraz o stwierdzonej przez
Trybunał przyczynie pozbawienia skarżącego możności obrony, dowiedział się on
najpóźniej z końcem lipca 2008 r., gdy uzyskał skróconą wersję tłumaczenia tego
wyroku i uzasadnienia. O tym, że to tłumaczenie w wystarczający sposób
informowało o stanowisku Trybunału co do naruszenia prawa skarżącego do
rzetelnego procesu i wskazywało przyczynę tego naruszenia świadczy fakt, że
w oparciu o nie skarżący w dniu 4 sierpnia 2008 r. złożył odwołanie od tego wyroku
Trybunału do Wielkiej Izby. Niewątpliwie zatem znał już wówczas okoliczności,
które w ocenie Trybunału, stanowiły nieprawidłowe działanie sądu polskiego
naruszające prawo skarżącego do rzetelnego procesu, a zatem znał naruszenie
prawa pozbawiające go możności działania przed sądem polskim. Miał zatem
możliwość wniesienia skargi o wznowienie postępowania opartej na przewidzianej
w art. 401 pkt 2 k.p.c. podstawie pozbawienia go możności działania.
Trafne jest stanowisko Sądu Apelacyjnego, że w tej sytuacji trzymiesięczny
termin do wniesienia skargi o wznowienie postępowania rozpoczął bieg od sierpnia
2008 r. i upłynął z dniem 1 listopada 2008 r. Wbrew twierdzeniom skarżącego
zawartym w zażaleniu, nie wykazał on, że w tym czasie, aż do września 2009 r.,
z powodu złego stanu zdrowia nie miał świadomości istnienia podstawy
wznowienia. Ze złożonych przez niego w sprawie oświadczeń wynika, że czuł się
źle z przyczyn kardiologicznych w czerwcu i lipcu 2008 r., przebywał na zwolnieniu
lekarskim od 16 czerwca do 7 lipca 2008 r. oraz od 18 lipca 2009 r. do 5 sierpnia
2009 r. Brak zatem jakichkolwiek dowodów na to, że w czasie biegu terminu do
złożenia skargi o wznowienie postępowania tj. od 1 sierpnia do 1 listopada 2008 r.
istniały obiektywne przeszkody nie pozwalające na zapoznanie się przez
skarżącego z treścią wyroku z dnia 17 czerwca 2008 r. Europejskiego Trybunału
Praw Człowieka, który posiadał i ze stwierdzonymi przez Trybunał naruszeniami
art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka.
Biorąc wszystko to pod uwagę Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
w zw.
z art. 3941
§ 3 k.p.c. oddalił zażalenie. Na wniosek pełnomocnika powoda z urzędu
Sąd Najwyższy przyznał mu od Skarbu Państwa zwrot kosztów nieopłaconej
pomocy prawnej udzielonej skarżącemu z urzędu w postępowaniu zażaleniowym
(§ 19 i 20 w zw. z § 6 pkt 7, § 13 ust. 2 pkt 2 i § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra
7
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokacie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).
md