Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 371/10
POSTANOWIENIE
Dnia 28 lutego 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z odwołania S. P.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 28 lutego 2011 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 8 czerwca 2010 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 8 czerwca 2010 r. oddalił apelację S. P. od
wyroku oddalającego jego odwołanie od decyzji pozwanego z 21 stycznia 2010 r.
odmawiającej mu prawa do emerytury wobec braku wymaganego okresu pracy w
szczególnych warunkach - art. 184 i art. 32 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z FUS oraz rozporządzenie z 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze - wykaz A, dział XIV, pkt 24. Sąd Apelacyjny stwierdził,
że zarządzenia resortowe wydane na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia z 7
lutego 1983 r. nie stanowią źródeł prawa. Wykonywanie pracy na stanowisku
określonym w zarządzeniu resortowym, której nie wymieniono w wykazach A i B,
stanowiących załącznik do rozporządzenia nie uprawnia do uzyskania emerytury
2
(wyrok Sądu Najwyższego z 20 października 2005 r., I UK 41/05, OSNP 2006 nr
19-20, poz. 306). Określenie dla celów emerytalnych stanowisk pracy jako „pracy
wykonywanej w szczególnych warunkach” w rozumieniu wykazów stanowiących
załącznik do rozporządzenia nie należy do pracodawcy (wyrok Sądu Najwyższego
z 22 czerwca 2005 r., I UK 351/04, OSNP 2006 nr 5-6, poz. 90).
We wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania wskazano na
podstawę z art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c. „wobec potrzeby wykładni przepisów
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze oraz wydanych na jego podstawie przepisów
resortowych, budzących poważne wątpliwości”. W uzasadnieniu podano, iż
konstrukcja przepisów rozporządzenia oznacza, że „określenie na których ze
stanowisk pracy występujących w danym resorcie praca wykonywana jest pracą w
warunkach szczególnych – należy do szefów poszczególnych resortów”. Zatem
„zarządzenie resortowe wydane na podstawie § 1 ust. 2” rozporządzenia są
wiążące dla zakładów pracy wystawiających świadectwa pracy, jak i dla organów
rentowych oraz sądów pracy”. Ponadto § 2 ust. 2 rozporządzenia „określa sposób
dokumentowania okresów, w których praca wykonywana była w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze. Świadectwo pracy w warunkach
szczególnych wydane pracownikowi przez pracodawcę zgodnie z powołanym
przepisem stanowi domniemanie i podstawę do przyjęcia, iż okres pracy w nim
podany jest okresem pracy w warunkach szczególnych, o których mowa w art. 32
ust. 2 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (wyrok z dnia 4.11.2008 r.
Sądu Apelacyjnego w Katowicach III AUa 3113/08). Dopuszczenie przeciwdowodu
przez sąd z urzędu powinno następować wyłącznie w wyjątkowych przypadkach,
jeżeli sąd poweźmie poważne wątpliwości co do realności domniemania. W
sytuacji, gdy organ rentowy nie kwestionował faktu wykonywania pracy w
szczególnych warunkach, a jedynie zarzucał formalne braki w świadectwie, które
zostały usunięte w toku postępowania, Sąd winien uznać za udowodnione
okoliczności wskazane w świadectwie”.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
3
Wskazana we wniosku podstawa nie spełnia się jako przesłanka przedsądu
z art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c. Zgodnie z nią Sąd Najwyższy przyjmuje skargę
kasacyjną do rozpoznania, jeżeli istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych
budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie
sądów.
Przedmiotem zainteresowania tej przesłanki nie może być cały akt prawny
(rozporządzenie z 7 lutego 1983 r.), lecz tylko poszczególne przepisy, przy czym
nie wystarczy postawienie jakiejkolwiek wątpliwości dotyczącej wykładni, lecz
wymaga się wskazania i wykazania potrzeby wykładni przepisów ze względu na
poważne wątpliwości lub rozbieżności w orzecznictwie sądów. Wniosek tych
warunków nie spełnia, gdyż sprowadza się tylko do zwykłej wykładni przepisów
rozporządzenia, która nie stanowi przesłanki przedsądu. W przeciwnym razie
funkcja przedsądu byłaby bezprzedmiotowa i postępowanie kasacyjne stałoby się
kolejną (powszechną) instancją.
Z uzasadnieniu wniosku wynika, że chodzi o przepisy § 1 ust. 2 i § 2 ust. 2
rozporządzenia z 7 lutego z 1983 r. Treść literalna obu przepisów nie sprawia
kłopotów w wykładni. Pierwszy stanowi, iż „Właściwi ministrowie, kierownicy
urzędów centralnych oraz centralne związki spółdzielcze w porozumieniu z
Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych ustalają w podległych i nadzorowanych
zakładach pracy stanowiska pracy, na których są wykonywane prace w
szczególnych warunkach, wymienione w wykazach A i B”. Z kolei drugi stanowi, że
„Okresy pracy, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie
posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych
warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów
wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy”.
Problem jaki stawia wniosek tylko pozornie nawiązuje do przesłanki
przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c., gdyż nie przedstawia żadnych wątpliwości co
do wykładni § 1 ust. 2 rozporządzenia, tylko stawia tezę, że „zarządzenia resortowe
wydane na podstawie § 1 ust. 2” rozporządzenia „są wiążące zarówno dla
zakładów pracy wystawiających świadectwa pracy, jak i dla organów rentowych
oraz sądów”. Tak kategorycznie postawiona teza w ogóle nie ujawnia (przedstawia)
żadnych wątpliwości w wykładni przepisu i już choćby dlatego należałoby przyjąć,
4
że nie spełnia się jako podstawa przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c. Teza ta jest
jednak sprzeczna z tym, co w tej sprawie stwierdził Sąd Apelacyjny odwołując się
do orzecznictwa Sądu Najwyższego (powołane wyroki w sprawach I UK 41/05 i I
UK 351/04). Wniosek postawioną tezą kwestionuje to stanowisko, co miałoby
znaczenie w zakresie podstawy przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c., gdyby
wniosek odwoływał się do niej i gdyby postawiona teza była uzasadniona.
Oczywiście nie jest zasadna, gdyż to Konstytucja określa co stanowi źródło prawa
(art. 87 i następne), dlatego zarządzenia resortowe wcale nie wiążą bezwzględnie
organów rentowych i sądów w ocenie prawa do emerytury. Kwestia ta została już
wyjaśniona w orzecznictwie i prócz powołanego już w wyroku Sądu Apelacyjnego
można wskazać dalsze, wyraźnie stwierdzające, iż „Wykazy resortowe mają
charakter informacyjny, techniczno-porządkujący, uściślający. Z faktu, że właściwy
minister, kierownik urzędu centralnego czy centralny związek spółdzielczy w
porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych ustalił w podległych i
nadzorowanych zakładach pracy, że dane stanowisko pracy jest stanowiskiem
pracy w szczególnych warunkach, może płynąć domniemanie faktyczne, że praca
na tym stanowisku w istocie wykonywana była w takich warunkach i odwrotnie, brak
konkretnego stanowiska pracy w takim wykazie może - w kontekście całokształtu
ustaleń faktycznych - stanowić negatywną przesłankę dowodową” (wyrok Sądu
Najwyższego z 25 lutego 2010 r., II UK 218/09, LEX 590247; por. także wyrok z 23
lutego 2010 r., II UK 188/09, LEX 590237).
Innymi słowy wykazy (zarządzenia) resorowe nie mogły być niezgodne z
rozporządzeniem z 7 lutego 1983 r., gdyż to tylko przez pryzmat tego
rozporządzenia ocenia się znaczenie zarządzeń resortowych. Z jednej strony
zasadnie odmawia się im mocy źródła prawa w obecnym porządku konstytucyjnym
(por. wyrok Sądu Najwyższego z 16 grudnia 2004 r., II UK 79/04, OSNP 2005 nr
14, poz. 214), z drugiej natomiast nie można stwierdzić, że nie mają żadnego
znaczenia, gdyż mogą stanowić wskazanie, jakie prace w poszczególnych
resortach były zaliczane do prac w szczególnych warunkach oraz w szczególnym
charakterze. Takie też tylko znaczenie można przypisać zarządzeniem resortowym,
czyli pod wskazanym warunkiem braku sprzeczności z rozporządzeniem, zatem nie
jako bezpośrednie i samodzielne źródło określające jaka praca uprawnia do
5
wcześniejszej emerytury (por. wyrok Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 2004 r., II UK
337/03, OSNP 2004 nr 22, poz. 392).
Podobnie poważnych wątpliwości wniosek nie przedstawia co do wykładni §
2 ust. 2 rozporządzenia (wyżej in extenso). Stawiana kwestia dotyczy znaczenia
dowodowego świadectwa a nie wykładni przepisu § 2 ust. 2, wszak czym innym jest
zgodne z tą normą wystawienie świadectwa i czym innym jego moc dowodowa.
Oczywiście nie twierdzi się, iż świadectwa nie mają żadnej mocy dowodowej, ale
też nie można zasadnie twierdzić, iżby ich moc była ważąca. Nie wynika to wszak z
powołanego w uzasadnieniu wniosku wyroku Sądu Apelacyjnego z „4.11.2008 r.”
(jego odpis nie został dołączony do wniosku). Trudno zatem przyjąć iżby świadczył
o rozbieżności w orzecznictwie sądów, gdyż tę można stwierdzić w przypadku
różnego stosowania prawa w takiej samej sytuacji prawnej i faktycznej. Pytanie o
moc dowodową świadectwa nie stanowi jednak problemu powodującego kłopoty w
wykładni i stosowaniu prawa, gdyż świadectwo wykonywania pracy w szczególnych
warunkach jest tylko dokumentem prywatnym wystawionym przez pracodawcę i
obejmującym jego oświadczenie wiedzy. Wiarygodność (zgodność ze stanem
faktycznym) tego dokumentu może być kwestionowana przez zgłoszenie dowodu z
zeznań świadków lub z przesłuchania stron (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 9
kwietnia 2009 r., I UK 316/08, dotychczas niepublikowany).
Wniosek o przyjęcie skargi nie wykazał przesłanki przedsądu z art. 3989
§ 1
pkt 2 k.p.c. i dlatego orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 3989
§ 2 k.p.c.