Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 371/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 marca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa B. I Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu
Inwestycyjnego Zamkniętego
przeciwko B. S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 marca 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 4 grudnia 2009 r.,
oddala skargę i zasądza od strony powodowej na rzecz
pozwanej 1.800 (jeden tysiąc osiemset) zł kosztów postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z 4 grudnia 2009 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda – B. I
Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego
od wyroku Sądu Okręgowego z 27 lipca 2009 r. uchylającego nakaz zapłaty
wydany w stosunku do pozwanej – B. S. Dochodzone przez powoda roszczenie w
kwocie 100.000 zł. związane jest z poręczeniem przez pozwaną weksla
wystawionego przez kredytobiorców – F. S. oraz E. P. jako zabezpieczenie spłaty
kwoty kredytu zaciągniętego w P. Banku S.A. na podstawie umowy kredytu
inwestycyjnego, z terminem spłaty do 2 listopada 2002 r. Zgodnie z deklaracją
wekslową, weksel mógł zostać wypełniony przez powoda na sumę odpowiadającą
zadłużeniu z umowy kredytowej, z datą płatności według jego uznania. W związku z
brakiem spłaty kwoty kredytu w terminie, następca prawny kredytodawcy – K. Bank
S.A. w dniu 23 czerwca 2005 r. wszczął na podstawie bankowego tytułu
egzekucyjnego opatrzonego klauzulą wykonalności postępowanie egzekucyjne
przeciwko dłużnikom – kredytobiorcom, które zostało umorzone 14 września 2005
r. Na podstawie umowy przelewu z 16 czerwca 2006 r. wierzytelność z tytułu
umowy o kredyt została przeniesiona na powoda, który 18 kwietnia 2008 r. wypełnił
weksel na kwotę 1.645.910 zł, wyznaczając termin zapłaty na 5 maja 2008 r. i
wzywając pozwaną, jako poręczycielkę do jego wykupu. Pozwana odebrała
wezwanie 25 kwietnia 2008 r.
Sąd pierwszej instancji wyrokiem z dnia 27 lipca 2009 r. oddalił powództwo
w związku z podniesieniem przez pozwaną zarzutu przedawnienia roszczenia
względem niej. Zdaniem Sądu Okręgowego, pozwanej przysługiwały wobec
nabywcy wierzytelności wszystkie zarzuty wynikające ze stosunku prawnego
łączącego ją ze zbywcą, w tym możliwość powołania się na przedawnienie
roszczenia będącego przedmiotem poręczenia. W konsekwencji, ponieważ trzyletni
termin przedawnienia wierzytelności rozpoczął się 3 listopada 2002 r., w dniu
wypełnienia weksla wierzytelność przeciwko pozwanej była już przedawniona,
a tym samym weksel został wypełniony niezgodnie z deklaracją wekslową.
Zdaniem Sądu Okręgowego, powołanie się przez powoda na wszczęcie
postępowania egzekucyjnego jako przyczynę przerwy biegu przedawnienia nie
3
wywarło skutku wobec pozwanej; okoliczność ta przerwała bowiem bieg
przedawnienia jedynie wobec tego dłużnika, przeciwko któremu prowadzona była
egzekucja.
Apelacja powoda od tego rozstrzygnięcia została oddalona wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 4 grudnia 2009 r. Sąd ten podzielił stanowisko Sądu
Okręgowego, stwierdzając, że przez chwilę powzięcia przez pozwaną wiadomości
o przelewie, w rozumieniu art. 513 § 1 k.c., uznać należy datę odebrania przez nią
wezwania do wykupu weksla, tj. 25 kwietnia 2008 r. Prowadzenie postępowania
egzekucyjnego spowodowało przerwę biegu przedawnienia jedynie w stosunku do
dłużników głównych, nie zaś wobec odpowiadającej z nimi solidarnie pozwanej
poręczycielki, przeciwko której roszczenie uległo przedawnieniu 3 listopada 2005 r.
Ponieważ podniesiony przez pozwaną zarzut przedawnienia wynika ze stosunku
podstawowego, w grę wchodzi termin przedawnienia na podstawie art. 118 k.c., nie
zaś na podstawie art. 70 i 71 ustawy z 28 kwietnia 1936 r. prawo wekslowe (Dz.U.
Nr 37, poz. 282 ze zm. – dalej jako: pr. weksl.). Zgodnie z art. 10 pr. weksl.
podniesienie przez poręczyciela zarzutu przedawnienia uzasadniało zbadanie
prawidłowości wypełnienia weksla w świetle deklaracji wekslowej. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego, podstawę dla zastosowania tego przepisu stanowiła okoliczność, że
zarzut w tym zakresie podniesiony został przez poręczyciela przed indosowaniem
weksla, jak również fakt, że powód nabył weksel jedynie jako zabezpieczenie
wierzytelności będącej przedmiotem cesji oraz, że wypełnienie weksla zostało
dokonane przez niego, nie zaś przez kredytodawcę.
W skardze kasacyjnej z 19 marca 2010 r. powód zarzucił temu orzeczeniu
naruszenie:
- art. 10 pr. weksl. w zw. z art. 65 k.c. przez bezpodstawne przyjęcie, że
roszczenie zabezpieczone wekslem uległo przedawnieniu, a w konsekwencji, że
weksel został wypełniony niezgodnie z deklaracją wekslową;
- art. 10 pr. weksl. w zw. z art. 32 pr. weksl. przez bezpodstawne przyjęcie, że
termin przedawnienia roszczenia wierzyciela wekslowego w stosunku do
awalisty rozpoczął bieg jeszcze przed terminem wypełnienia weksla w sytuacji,
gdy roszczenie to jeszcze nie istniało;
4
- art. 10 pr. weksl. w zw. z art. 117 § 2 in principio k.c. w zw. z art. 372 k.c. i art.
513 k.c. przez bezpodstawne przyjęcie, że awaliście przysługiwał zarzut ze
stosunku podstawowego oparty na innej podstawie prawnej i mający inną treść
niż zarzut przysługujący kredytobiorcom, mimo, że awalista nie był dłużnikiem
ze stosunku podstawowego, zaś powodowi nie przysługiwało względem niego
roszczenie oparte na innej podstawie prawnej;
- art. 372 k.c. przez zastosowanie tego przepisu do oceny biegu przedawnienia
roszczenia ze stosunku podstawowego, mimo, że między kredytobiorcami
a pozwaną nie istniał stosunek solidarności biernej, a powodowi nie
przysługiwało wobec niej przed datą wypełnienia weksla roszczenie oparte na
innej podstawie;
- art. 123 § 1 pkt 1 k.c. przez bezpodstawne przyjęcie, że roszczenie ze stosunku
podstawowego uległo przedawnieniu, pomimo złożenia przez poprzedniego
wierzyciela wniosku egzekucyjnego, który przerwał bieg terminu przedawnienia,
a postępowanie egzekucyjne prowadzone przeciwko kredytobiorcom zostało
umorzone przed upływem trzech lat od wytoczenia powództwa przeciwko
pozwanej.
Na tej podstawie skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
w całości i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną z 2 lipca 2010 r. pozwana wniosła o jej
oddalenie i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z jednolitym stanowiskiem judykatury, poręczyciel, który udzielił
poręczenia wekslowego na wekslu in blanco, może – do czasu indosowania weksla
przez remitenta – powoływać się na wypełnienie weksla niezgodnie z zawartym
porozumieniem (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 1997 r., II CKN
185/97, OSNC 1997, nr 12, poz. 201, z 31 maja 2000 r., V CKN 264/00,
z 1 października 2003 r., II CK 80/02, z 3 sierpnia 2006 r., CSK 101/06 – niepubl.,
czy dnia z 17 września 2004 r., V CK 562/03, Pr. Bank., nr 3, s 17). Zostało też
przesądzone w orzecznictwie, że zarzut wypełnienia weksla po upływie terminu
5
przedawnienia zabezpieczonego nim roszczenia ze stosunku podstawowego jest
zarzutem wypełnienia weksla niezgodnie z zawartym porozumieniem – art. 10
pr. weksl. (por. m.in. wyroki Sądu najwyższego z dnia 15 lutego 2006 r., IV CSK
15/05, z 14 lipca 2006 r., II CSK 75/06, czy z dnia 14 lutego 2008 r., II CSK 522/07
– niepubl.). W rozpoznawanej sprawie zasadniczą kwestią do rozstrzygnięcia
pozostaje więc czy, wobec treści art. 32 zd. pierwsze pr. weksl., zgodnie z którym
poręczyciel odpowiada tak samo, jak ten za kogo poręczył, pozwana, będąca
poręczycielem kredytu, może powoływać się na przedawnienie roszczenia
przeciwko niej, pomimo tego, że roszczenie przeciwko kredytobiorcom nie uległo
przedawnieniu, gdyż bieg tego przedawnienia został przerwany na skutek
skierowania przeciwko nim postępowania egzekucyjnego. Konstrukcja skargi
kasacyjnej opiera się na założeniu, że w świetle art. 32 ust. zd. pierwsze pr. weksl.
takie rozróżnianie pomiędzy przedawnieniem roszczenia przeciwko wystawcy
weksla in blanco a przedawnieniem przeciwko jego poręczycielowi jest
niedopuszczalne. Założenie to jest błędne. Przewidziana w powołanym przepisie
formuła takiej samej odpowiedzialności poręczyciela, jak tego, za którego poręczył
oznacza, że do czasu puszczenia weksla w obieg, poręczyciel może powoływać się
na zarzuty przysługujące wystawcy weksla in blanco. Nie należy jej rozumieć
jednak w ten sposób, że nie przysługują mu zarzuty samodzielne, niezależne od
wystawcy weksla, gdyż art. 32 zd. drugie pr. weksl. wyraża wprost zasadę
samodzielnej odpowiedzialności awalisty, za wyjątkiem wady formalnej tkwiącej
w zobowiązaniu poręczonego (por. też wyroki Sądu Najwyższego z dnie 31 maja
2001 r., V CKN 264/00, z 19 listopada 2004 r., V CK 228/04, z 15 lutego 2007 r.,
II CSK 485/06, czy z dnia 12 grudnia 2008 r., II CSK 360/08 – niepubl.). W związku
z tym, w doktrynie akcesoryjność poręczenia wekslowego określana jest jako
akcesoryjność formalna. Warto dodać, że na gruncie zobowiązania wekslowego
art. 71 zdanie drugie wprost stanowi, że przerwanie przedawnienia ma skutek
jedynie wobec dłużnika wekslowego, którego dotyczy przyczyna przerwania.
Pozwana podniosła jednak zarzut przedawnienia ze stosunku podstawowego, jako
dłużnik solidarny. Jak trafnie przyjął Sąd w zaskarżonym wyroku, zarzut taki ma
charakter indywidualny i przysługuje poręczycielowi niezależnie do dłużnika
głównego. W wyroku z dnia 20 kwietnia 2006 r., IV CK 3/06 (niepubl.) Sąd
6
Najwyższy wskazał, że skierowanie pozwu przeciwko jednemu z ewentualnych
podmiotów ponoszących odpowiedzialność solidarną nie przerywa biegu
przedawnienia w stosunku do pozostałych dłużników solidarnych. Teza ta ma,
rzecz jasna, zastosowanie także do przyczyny przerwania biegu przedawnienia
spowodowanej wszczęciem przeciwko jednemu z dłużników solidarnych lub – jak to
było w rozpoznawanej sprawie – tylko przeciwko niektórym z nich postępowania
egzekucyjnego. Oznacza to, że przedawnienie przeciwko pozostałym dłużnikom,
w tym przeciwko pozwanej biegło, i, jak to ustalił Sąd, zakończyło się w dniu
3 listopada 2005 r., a zatem powód nie miał prawa wypełnić weksla in blanco
przeciwko niej w dniu 18 kwietnia 2008 r. W tym stanie rzeczy oddalenie roszczenia
przeciwko pozwanej, jako przedawnionego było prawidłowe, tak jak następnie
oddalenie apelacji, kwestionującej rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji. Dlatego
też skarga kasacyjna podlegała oddaleniu, z obciążeniem strony powodowej
kosztami postępowania kasacyjnego (art. 39814
w zw. z art. 98 § 1 k.p.c.).
md