Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 255/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 kwietnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z powództwa J. B.
przeciwko P. Polska Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 kwietnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego […]
z dnia 18 maja 2010 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. oddala wniosek powoda o zasądzenie od strony pozwanej
kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 18 maja 2010 r. Sąd Okręgowy Wydział Pracy oddalił
apelację pozwanej P. Polska Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością od wyroku
Sądu Rejonowego Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 9 grudnia
2009 r., zasądzającego od pozwanej na rzecz powoda J.'a B. kwotę 37.959 zł
tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę
oraz 4.500 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego oraz nakazującego
pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa kwotę 1.898 zł tytułem opłaty od
pozwu i nadającego wyrokowi w punkcie I rygor natychmiastowej wykonalności do
kwoty 12.653 zł, a także zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 900 zł
tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego powoda w instancji odwoławczej.
W sprawie tej ustalono, że w związku z powołaniem powoda na członka
zarządu pozwanej Spółki, powód na podstawie umowy o pracę z dnia 30 czerwca
2006 r. zawartej na czas określony od dnia 1 sierpnia 2006 r. do dnia 31 maja 2009
r. został zatrudniony u pozwanej od dnia 1 sierpnia 2006 r. na stanowisku dyrektora
generalnego w pełnym wymiarze czasu. Do jego obowiązków należało w
szczególności bieżące zarządzanie Spółką. Umowa ta przewidywała w § 2 ust. 2,
że może zostać rozwiązana przez każdą ze stron zgodnie z przepisami Kodeksu
pracy, przy czym odwołanie z funkcji członka zarządu stanowiło uzasadnienie
rozwiązania umowy za wypowiedzeniem. Wynagrodzenie powoda wynosiło 12.653
zł.
W dniu 2 sierpnia 2007 r. rano w kancelarii prawniczej /.../ odbyło się
posiedzenie rady nadzorczej pozwanej Spółki, na którym byli obecni wszyscy jej
członkowie tj. /.../. Na tym posiedzeniu podjęto jednomyślnie dwie uchwały.
Uchwała nr 1 dotyczyła odwołania powoda z funkcji prezesa zarządu Spółki ze
skutkiem od chwili podjęcia uchwały. Natomiast uchwała nr 2 (podjęta - jak wynika
z protokołu bezpośrednio po uchwale nr 1) dotyczyła powołania B. K. na funkcję
prezesa zarządu Spółki z chwilą podjęcia uchwały. Wobec wyczerpania porządku
obrad posiedzenie to zakończono. Z protokołu tego posiedzenia nie wynika, aby
rada nadzorcza zajmowała się w jakimkolwiek momencie sprawą wypowiedzenia
powodowi umowy o pracę. W tym samym dniu powodowi zostało wręczone przez
F. W. i P. R. pismo z 2 sierpnia 2007 r., podpisane przez członków rady nadzorczej
3
o rozwiązaniu z powodem umowy o pracę z zachowaniem dwutygodniowego
okresu wypowiedzenia na podstawie § 2 ust. 2 umowy o pracę. Nastąpiło to już w
pomieszczeniu pozwanej firmy P. Polska sp. z o.o. Jako przyczynę rozwiązania
umowy o pracę wskazano odwołanie powoda z funkcji prezesa zarządu pozwanej
Spółki ze skutkiem na 2 sierpnia 2007 r., co czyniło jego dalsze zatrudnienie
poowda na stanowisku dyrektora generalnego niemożliwym ze wzgledu na utratę
umocowania do zarządzania przedsiębiorstwem Spółki oraz wynikającą z tej
przyczyny “utratę zaufania do niego ze strony Spółki”.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy w pełni podzielił
stanowisko Sądu Rejonowego, który uwzględnił roszczenie powoda i uznał, że
wypowiedzenie umowy o pracę nastąpiło z naruszeniem art. 31
k.p., ponieważ
pozwana nie była reprezentowana przez organ uprawniony do dokonania takiej
czynności i na podstawie art. 50 § 3 i 4 k.p. zasądził na rzecz powoda
odszkodowanie w wysokości trzykrotnego miesięcznego wynagrodzenia. Trafnie
Sąd Rejonowy uznał, że mimo, iz strony w umowie nie powołały się wprost na art.
33 k.p., to jednak sformułowanie § 2 ust. 2 zawartej umowy o pracę, przemawia za
tym, że zgodną wolą stron było dopuszczenie możliwości przedterminowego
rozwiązania umowy o prace w drodze wypowiedzenia za okresem wypowiedzenia
wskazanym w art. 33 k.p. Ponadto Sąd Rejonowy oprawidłowo ocenił kwestię
niewłaściwej reprezentacji pozwanej przy dokonywaniu wypowiedzenia powodowi
umowy o pracę. W tym zakresie Sąd Okręgowy powołał się wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 21 maja 2008 r. (I PK 273/07), w ktorym Sąd Najwyższy
odszedł co prawda, od restrykcyjnego i dosłownego wymagania równoczesności
czynności rady nadzorczej odwołania prezesa zarządu oraz rozwiązania z nim
umowy o pracę i dopuścił możliwość wypowiedzenia umowy o pracę odwołanemu
członkowi zarządu przez radę nadzorczą, ale tylko w sytuacji, gdy uchwała w tym
przedmiocie została podjęta bezpośrednio po uchwale odwołującej pracownika z
funkcji w zarządzie. Tymczasem „sekwencja zdarzeń w sprawie wskazuje, że w
dniu 2 sierpnia 2007 r. rada nadzorcza bezpośrednio po odwołaniu powoda z
funkcji Przewodniczącego Zarządu podjęła uchwałę o powołaniu nowego
Przewodniczącego Zarządu, nie podjęła zaś uchwały w przedmiocie
wypowiedzenia powodowi umowy o pracę. Zapisy z posiedzenia rady nadzorczej
4
nie wskazują by w ogóle taka uchwała została podjęta”. Dopiero po posiedzeniu
członkowie rady nadzorczej udali się do siedziby Spółki i wręczyli powodowi
wypowiedzenie umowy o pracę, co prowadziło do konatatacji, że „obie czynności -
odwołanie z funkcji i wypowiedzenie umowy o pracę nie nastąpiły równocześnie na
podstawie jednej uchwały, co skutkuje wadliwością tej czynności”. Dlatego należało
zgodzić się ze stanowiskiem Sądu pierwszej instancji, że w rozpoznanej sprawie
rada nadzorcza nie miała juz uprawnień do wypowiedzenia powodowi umowy o
pracę, gdyż nie dokonała tej czynności równocześnie z odwołaniem go z funkcji
przewodniczącego zarządu lub bezpośrednio po podjęciu uchwały w tym
przedmiocie. Przy czym Sąd pierwszej instancji nie wymagał, aby wypowiedzenie
powodowi umowy o pracę miało postać uchwały, a jedynie by ta czynność
rozwiązujaca stosunek pracy wystąpiła bezpośrednio po odwołaniu powoda z
funkcji przewodniczącego zarządu wskutek podjęcia uchwały w tym przedmiocie.
Dlatego apelacja strony pozwanej nie zasługiwała na uwzględnienie.
W skardze kasacyjnej pozwana zarzuciła naruszenie prawa materialnego w
szczególności: 1/ art. 203 § 1 k.s.h. przez jego niezastosowanie i przyjęcie, że
stosunek korporacyjny regulowany przez przepisy tego Kodeksu jest stosunkiem
związanym i tożsamym ze stosunkiem pracy łączącym pracownika ze spółką, 2/ art.
210 § 1 k.s.h. przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że
wypowiedzenie umowy o pracę z członkiem zarządu spółki z o.o. może być
dokonane przez radę nadzorczą wyłącznie i jednocześnie z odwołaniem go z
funkcji członka zarządu, 3/ art. 61 § 1 k.c. przez jego niezastosowanie i przyjęcie,
że wypowiedzenie stosunku pracy odwołanemu członkowi zarządu spółki z o.o. jest
skuteczne wobec niego już z momentem podjęcia uchwały o odwołaniu i
wypowiedzeniu, a nie z chwilą złożenia mu oświadczenia woli o wypowiedzeniu
umowy o pracę z powodu odwołania go z funkcji w zarządzie spółki, 4/ art. 30 § 1
pkt 2 k.p. przez jego niezastosowanie i przyjęcie, że uchwała rady nadzorczej w
przedmiocie podjęcia decyzji o wypowiedzeniu zastępuje złożenie oświadczenia o
rozwiązaniu stosunku pracy z pracownikiem, 5/ art. 222 § 4 k.s.h. przez jego
niezastosowanie i przyjęcie, że oświadczenie rady nadzorczej o wypowiedzeniu
umowy o prace podpisane przez wszystkich jej członków nie może być uznane za
uchwałę tego organu w rozumieniu tej podstawy kasacyjnej.
5
Okolicznością uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania jest
występowanie w sprawie istotnych zagadnień prawnych: 1/ czy na gruncie art. 210
k.s.h., aby skutecznie dokonać rozwiązania stosunku pracy z członkiem zarządu
przez radę nadzorczą spółki z o.o. konieczne jest zawarcie w jednej uchwale rady
nadzorczej odwołania tego członka zarządu oraz jednocześnie oświadczenia woli o
rozwiązaniu stosunku (wypowiedzenia) w rozumieniu art. 30 § 1 pkt 2 k.p., 2/ jak
należy interpretować wymóg jednoczesności wskazywany w orzecznictwie Sądu
Najwyższego: odwołania członków zarządu spółki z o.o. wraz ze złożeniem
oświadczenia woli o rozwiązaniu stosunku pracy (wypowiedzenia), 3/ czy na
gruncie art. 210 k.s.h. dla skuteczności rozwiązania stosunku pracy z członkiem
zarządu spółki z o.o. przez radę nadzorczą wymagane jest, aby czynności podjęcia
uchwały o odwołaniu członka zarządu oraz złożenie oświadczenia o wypowiedzeniu
stosunku pracy w rozumieniu art. 30 § 1 pkt 2 k.p. musiały być skutecznie
dokonane podczas posiedzenia rady nadzorczej, 4/ czy uchwała rady nadzorczej w
przedmiocie podjęcia decyzji o rozwiązaniu stosunku pracy w formie
wypowiedzenia zastępuje oświadczenie woli o wypowiedzeniu stosunku pracy w
rozumieniu art. 30 § 1 pkt 2 k.p.
Zdaniem skarżącej, konkluzje wywiedzione przez Sąd Okręgowy w
szczególności z orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2008 r., I PK
273/07, były nieuprawnione, bowiem Sąd Najwyższy dopuścił w nim możliwośc
skutecznego upoważnienia przewodniczącego rady nadzorczej do dokonania
wypowiedzenia bezpośrednio po podjęciu uchwały o odwołaniu go z członkstwa w
zarzadzie, z czgeo nie wynika wymaganie, że równocześnie i bezpośrednio po
odwołaniu rada nadzrorcza powinna podjąć uchwałę o wypowiedzneiu stsosunku
pracy. Z tego orzeczenia Sądu Najwyzszego wynika wprost, że po odwołaniu
wystarczające jest nawet podjęcie uchwały o upoważnieniu członka rady
nadzorczej do złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu stosunku pracyu
odwolanemu czlonkowi zarządu. Stan niepewności prawnej na gruncie
występujacych w orzecznictwie Sądu Najwyzszego rozbieżnosci i niespójności
dotyczy i wymaga wyjaśnienia zasad i rozumienia jednoczesności odwołania
członka zarządu i wypowiedzenia z nim stosunku pracy. “W każdym konkretnym
przypadku rada nadzorcza musi oceniać, czy wręczenie wypowiedzenia
6
odwołanemu członkowi np. kilka minut po podjęciu uchwały o jego odwołaniu
spełnia wymaganie jednoczesności, czy też nie. Rodzą się przy tym wątpliwości jak
w sposób formalny powinna procedować rada nadzorcza aby odwołać członka
zarządu i rozwiązać z nim stosunek pracy, tak aby zachować wymogi z art. 210 § 1
kodeksu spółek handlowych, art. 61 § 1 kodeksu cywilnego oraz art. 30 § 1
kodeksu pracy jednocześnie. Czy konieczna jest obecnośc odwolanego członka
zarządu na posiedzeniu rady nadzorczej w momencie podejmownaia uchwał o
odwolaniu i wypowiedzeniu? Czy do skutecznego wypowiedzenia stosunku practy
członkowi zarządu wystarczajace jest podjęcie samej uchwały, czy konieczne jest
również jej skuteczne zakomunikowanie czlonkowi zarzadu? Uzasadnione jest więc
rozstrzygniecie tych niezwykle ważnych dla praktyki wątpkliwosci prawnych”.
Według skarżacej, “wypowiedzenie miało być czynnościa następczą do odwołania,
w żadnym przypadku jednoczesnym”. W rozpoznawanej sprawie “uchwałę o
odwołaniu członka zarządu i skuteczne złożenie oświadczenia woli o
wypowiedzeniu dzieliły dosłownie godziny” i nie miało znaczenia to, że w
międzyczasie rada nadzorcza podjęła uchwałę o powołaniu nowego prezesa
zarządu pozwanej spółki. Ponadto zawsze wypowiedzenie stosunku pracy jest
skutecznie dokonane dopiero z momentem jego dojścia do wiadomości pracownika
(art. 61 k.c.), co w przypadku wysłania go przesyłką pocztową może trwać “kilka
dni, nawet tygodni”, tymczasem spółka nie może być pozbawiona zarządu. Z
konstrukcji odwolania z funkcji czlonka zarządu i wypowiedzenia mu z tej przyczyny
stosunku pracy wynika, że wymienione czynności “nigdy nie nastapią
rownocześnie, za wyjatkiem sytuacji gdy członek zarządu - pracownik jest obecny
na posiedzeniu rady nadzrorczej”. W rozpoznawanej sprawie “jedynym możliwym
działaniem było wręczenie wypowiedzenia bezpośredno po posiedzeniu rady
nadzorczej, gdyż odwoływany członek zarządu nie był na nim obecny”. W innym
przypadku podjęcie uchwały o wypowiedzeniu umowy o pracę odwołanemu
członkowi zarządu spółki “bez komunikacji, nie jest oświadczeniem woli
(wypowiedzeniem), a jedynie czynnościa zmierzająca do wypowiedzenia”, ktora
wymaga doręczenia pracownikowi.
W konsekwencji skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w
całości i jego zmianę przez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od
7
powoda na rzecz skarżącej kwoty 2.700 zł tytułem zwrotu kosztów procesu za obie
instancję, a także o zasądzenie od powoda na rzecz skarżącej kosztów
postępowania przed Sądem Najwyższym, w tym kosztów zastępstwa procesowego
według norm właściwych.
W odpowiedzi na skargę powód wniósł o jej oddalenie z uwagi na brak
uzasadnionych podstaw oraz o zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów
postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przed
Sądem Najwyższym, według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw. Z braku
proceduralnych zarzutów kasacyjnych Sąd Najwyższy był związany ustaleniami
faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego wyroku (art. 39813
§ 2 k.p.c.)
Wynika z nich, że przedmiotem posiedzenia rady nadzorczej pozwanej spółki w
dniu 2 sierpnia 2007 r. było wyłącznie podjęcie dwóch uchwał: pierwszej -
dotyczącej odwołania powoda z funkcji prezesa zarządu pozwanej spółki „ze
skutkiem od chwili powzięcia niniejszej uchwały”, a następnie kolejnej (drugiej)
uchwały w sprawie bezpośredniego powołania nowego prezesa zarządu, również z
analogicznym skutkiem prawnym - „od chwili powzięcia niniejszej uchwały”. Z
pisemnego protokołu tego posiedzenia rady nadzorczej wynika, że „wobec
wyczerpania porządku obrad i braku wolnych wniosków”, jego przewodnicząca
zamknęła to posiedzenie.
Te miarodajne ustalenia usprawiedliwiały konstatacje Sądów obu instancji,
że na wymienionym posiedzeniu rada nadzorcza strony pozwanej nie podjęła
uchwały o wypowiedzeniu umowy o pracę powodowi odwołanemu z korporacyjnej
funkcji prezesa zarządu, w szczególności nie dokonała takiej czynności prawnej
przed powołaniem nowego prezesa zarządu, który na podstawie uchwały o
powołaniu go na to stanowisko stał się z chwilą jej podjęcia podmiotem
uprawnionym (w przypadku jednoosobowego zarządu spółki na podstawie art. 201
§ 1 k.s.h.) lub współuprawnionym (w przypadku zarządu wieloosobowego - art. 205
§ 1 k.s.h.) do dokonywania czynności prawnych w prawie pracy wobec byłego już
prezesa zarządu, który utracił taki status prawny członka (prezesa) zarządu z
8
chwilą podjęcia uchwały o natychmiastowym ustaniu korporacyjnego stosunku
członkostwa w zarządzie pozwanej spółki.
W judykaturze dominuje stanowisko, że uchwała odwołująca członka
zarządu spółki z o.o. pozbawia odwołanego korporacyjnego statusu prawnego
(przymiotu piastuna organu osoby prawnej) z chwilą podjęcia stosownej uchwały
lub w innym terminie w niej wskazanym, chyba że uchwała ta zostanie następnie
skutecznie podważona w trybie przepisów prawa handlowego i wyeliminowana z
obrotu prawnego prawomocnym orzeczeniem sądu gospodarczego. Do czasu
wydania takiego orzeczenia sąd pracy nie jest uprawniony do oceny legalności
uchwały o odwołaniu członka zarządu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14
lutego 2004 r., I PK 305/03, OSNP 2004 nr 24, poz. 421). Pochodzące z tego
samego dnia późniejsze rozwiązanie przez radę nadzorczą umowy o pracę z
wcześniej odwołanym powodem z funkcji prezesa zarządu, zwłaszcza takie, które
tak jak w rozpoznawanej sprawie zostało „przedzielone” uchwałą o powołaniu
nowego prezesa zarządu, było zatem niewątpliwie dokonane już przez organ
nieuprawniony do rozwiązania stosunku pracy z powodem, który wcześniej utracił
status prawny członka (prezesa) zarządu pozwanej spółki, co nie pozbawiło go
roszczeń ze stosunku pracy związanych z utraconą funkcją członka zarządu (art.
203 § 1 zdanie drugie k.s.h.).
W miarodajnej sekwencji zdarzeń rozpoznawanej sprawy nieuzasadniony
był kasacyjny zarzut naruszenia art. 210 § 1 k.s.h., bo wbrew twierdzeniom skargi
kasacyjnej Sąd drugiej instancji wcale nie przyjął, że korporacyjny stosunek
członkostwa w zarządzie pozwanej spółki z o.o. był tożsamy ze stosunkiem pracy
powoda, ale prawidłowo uznał, że oba te stosunki prawne mogą być ze sobą
powiązane w ten sposób, że jeżeli stosunek korporacyjny poprzedza nawiązanie
stosunku pracy, to ustanie stosunku korporacyjnego, które może nastąpić w
każdym czasie wskutek odwołania z pełnionej funkcji korporacyjnej (art. 203 § 1
zdanie pierwsze k.s.h.), nie prowadzi do automatycznego rozwiązania stosunku
pracy na podstawie uchwały rady nadzorczej o pozbawieniu go korporacyjnej
funkcji członka zarządu (art. 203 § 1 zdanie drugie k.s.h.) ani nie usprawiedliwia
późniejszego rozwiązania stosunku pracy przez radę nadzorczą z byłym już
członkiem zarządu spółki, choćby oświadczenie o wypowiedzeniu mu umowy o
9
pracę podpisali wszyscy członkowie rady nadzorczej, którzy wcześniej utracili
status prawny organu spółki z o.o. uprawniony do podjęcia uchwały o rozwiązaniu
stosunku pracy z byłym już członkiem zarządu spółki z o.o.
W judykaturze przyjmuje się, że możliwe jest wypowiedzenie umowy o pracę
odwołanemu prezesowi zarządu przez radę nadzorcza spółki z o.o. tylko w razie
podjęcia na jednym posiedzeniu tego organu uchwał, z których wynika zarówno
ustanie korporacyjnego stosunku członkostwa, które dokonuje się z chwilą
odwołania z funkcji pełnionej w zarządzie spółki, jak i bezpośrednia (równoczesna)
wola wypowiedzenia stosunku pracy odwołanemu członkowi zarządu ze względu
na ustanie korporacyjnego stosunku członkostwa w zarządzie spółki z o.o. (por.
wyroki Sądu Najwyższego z: dnia 13 kwietnia 11999 r., I PKN 3/99, OSNP 2000 nr,
12, poz. 460: z dnia 24 stycznia 2002 r., I PKN 838/00, LEX nr 76857; z dnia18
grudnia 2002 r., I PK 296/2, Prawo pracy 2003 nr 7-8, s. 49; z dnia 26 września
2006 r., II PK 47/06, OSNP 2007 nr 19-20, poz. 271 i z dnia 4 października 2007 r.,
I PK 127/07, Monitor Prawa Pracy 2008 nr 4, s. 193). W tej utrwalonej koncepcji,
wskutek podjęcia uchwały o odwołaniu z funkcji członka zarządu spółki z o.o.
następuje natychmiastowe ustanie korporacyjnego stosunku członkostwa w
zarządzie spółki, co wszakże nie prowadzi do automatycznego rozwiązania
stosunku pracy z osobą, która na stanowisku członka zarządu była zatrudniona na
podstawie stosunku pracy. Z momentem ustania korporacyjnego stosunku
członkostwa w zarządzie spółki z o.o. wskutek odwołania przez uprawniony organ
(art. 203 § 1 zdanie pierwsze k.s.h.) organem właściwym do podejmowania
wszelkich czynności prawnych w imieniu pracodawcy (spółki z o.o.), w tym do
rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem, który utracił status członka jej
zarządu, staje się - co do zasady - zarząd spółki, z wyjątkiem sytuacji, w której z
jednego procedowania rady nadzorczej (jednej uchwały lub bezpośrednio
następujących po sobie i powiązanych wzajemnym związkiem przyczynowo-
skutkowym uchwał) wynikały „równocześnie” dwojakie skutki prawne, tj.
natychmiastowe ustanie korporacyjnego stosunku członkostwa połączone z
bezpośrednio wyrażoną wolą wypowiedzenia stosunku pracy z tej uzasadnionej
przyczyny, która wyklucza dalsze realizowanie stosunku pracy na utraconym
stanowisku członka zarządu spółki z o.o. W ustalonym stanie faktycznym sprawy
10
usuwa się spod kasacyjnego rozeznania określona przez samą stronę skarżącą
jako „absurdalna” sytuacja, w której w związku z natychmiastowym odwołaniem
prezesa zarządu spółki z o.o. teoretycznie (chyba raczej „spekulacyjnie”) nie
dochodzi do równoczesnego powołania innej osoby do pełnienia tej „zwolnionej”
funkcji korporacyjnej, i nie wymaga rozstrzygnięcia w rozpoznanej sprawie problem
choćby okresowego braku organu spółki uprawnionego do dokonywania czynności
z zakresu prawa pracy w jej imieniu „(przy zarządzie jednoosobowym) przez okres
czasowy od momentu podjęcia uchwały o odwołaniu do czasu skutecznego
dokonania wypowiedzenia stosunku pracy odwoływanemu członkowi zarządu”.
Dla porządku trzeba wszakże podkreślić, że nawet i także wtedy, gdy
oświadczenie o wypowiedzeniu stosunku pracy byłemu już członkowi zarządu
spółki z o.o. złożył - tak jak w rozpoznawanej sprawie - niewłaściwy organ osoby
prawnej (rada nadzorcza pozwanej spółki), to jest ono skuteczne, gdy spółka jako
pracodawca podejmowała czynności potwierdzające ustanie stosunku pracy (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 1999 r., I PKN 117/99, OSNP 2000 nr
17, poz. 646). W ustalonych okolicznościach sprawy nie był usprawiedliwiony
zarzut naruszenia art. 210 § 1 k.s.h., oparty na stanowisku Sądu Najwyższego
zawartym w wyroku z dnia 21 maja 2008 r., I PK 273/07 (OSNP 2009 nr 19-20, poz.
254), w którym Sąd Najwyższy w pierwszej kolejności podtrzymał pogląd, że po
podjęciu uchwały o odwołaniu członka zarządu rada nadzorcza spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością nie ma już w stosunku do tego pracownika
„atrybutu organu uprawnionego do działania za pracodawcę w rozumieniu art. 31
k.p., gdyż nie ma zastosowania uprawniający ją do tego przepis art. 203 k.h”, ale
następnie uznał za spełnione „wymaganie równoczesności” uchwały rady
nadzorczej o „upoważnieniu jej prezesa” do rozwiązania umowy o pracę z
odwołanym członkiem zarządu tylko dlatego, że była ona bezpośrednio „podjętą w
tym samym dniu i wchodząca w życie w tym dniu”. Taka wykładnia kompetencji
rady nadzorczej do rozwiązania stosunku pracy z byłym, bo wcześniej odwołanym
już członkiem zarządu spółki z o.o., dokonana ze względu na tę samą datę (dzień)
podjęcia obu uchwał, spotkała się z krytyką w piśmiennictwie prawniczym, w którym
argumentowano, że „nie ma podstaw, by wywodzić, że akt odwołania członka
zarządu ze stanowiska, oczywiście w sytuacji, gdy nie określono innego terminu
11
odwołania - wywołuje skutki równocześnie z uchwałą podjętą w późniejszym
czasie, choćby nawet w tym samym dniu i kilka minut po niej. Przeczyłoby to istocie
uchwały o odwołaniu członka zarządu, wywołującej natychmiastowy skutek z chwila
podjęcia. Stąd w odniesieniu do byłego członka zarządu (odwołanego z funkcji)
rada nadzorcza traci kompetencje w sferze prawa pracy” (tak A. Rzetecka-Gil,
Glosa do wyroku z dnia 21 maja 2008 r., I PK 273/01, LEX/el 2009). W ocenie Sądu
Najwyższego rozpoznającego skargę kasacyjną w przedmiotowej sprawie nie jest
uzasadnione dalsze poszerzanie możliwości jurysdykcyjnego uznania spełnienia
wymagania „równoczesności” uchwały o ustaniu korporacyjnego stosunku
członkostwa połączonego z wolą wypowiedzenia z tej przyczyny stosunku pracy na
stanowisku członka zarządu spółki z o.o. wtedy, gdy odrębne uchwały (podpisane
przez wszystkich członków rady nadzorczej stanowiska) w obu tych przedmiotach
(natychmiastowego ustania stosunku korporacyjnego połączonego z wolą
rozwiązania stosunku pracy), pochodziły wprawdzie z tego samego dniu, ale nie
zostały podjęte na tym samym posiedzeniu rady nadzorczej bezpośrednio po sobie
(jedna po drugiej), ale podpisane przez wszystkich członków rady nadzorczej
pozwanej spółki wypowiedzenie umowy o pracę byłemu już członkowi zarządu
nastąpiło już po zakończeniu posiedzeniu tego organu, a ponadto było
„przedzielone” wcześniejszą, bo podjętą na zakończonym posiedzeniu uchwałą
rady nadzorczej o powołaniu nowego prezesa zarządu pozwanej spółki, który z
tego tytułu był organem uprawnionym do wypowiedzenia stosunku pracy (art. 31
§ 1
k.p.) pracownikowi odwołanemu z funkcji członka (prezesa) zarządu spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością.
Przepis art. 61 k.c. w związku z art. 300 k.p. nie stoi na przeszkodzie
uznaniu możliwości i legalności podjęcia uchwały lub podpisania przez wszystkich
członków rady nadzorczej oświadczenia woli o wypowiedzeniu stosunku pracy
odwołanemu członkowi zarządu spółki z o.o., które w sferze prawa pracy jest
istotnie skutecznie złożone dopiero z chwilą dojścia oświadczenia o rozwiązaniu
stosunku pracy do wiadomości pracownika (adresata) w taki sposób, że mógł on
zapoznać się z jego treścią (art. 61 k.c. w związku z art. 300 k.p.). W kwestii
skutków prawnych obu analizowanych czynności należy rozróżnić możliwość i
legalność dokonania przez organ uprawniony do działania w imieniu pracodawcy
12
(art. 31
k.p.) czynności prawnej zmierzającej do rozwiązania stosunku pracy z
odwołanym członkiem zarządu w związku z pozbawieniem go funkcji korporacyjnej
prezesa zarządu spółki z o.o., która wszakże nie zawsze jest uwarunkowana
legitymacją jednego i tego samego organu istniejącą zarówno w dacie podjęcia
decyzji o wypowiedzeniu, jak i w momencie rozpoczęcia biegu czynności
rozwiązującej stosunek pracy (okresu wypowiedzenia), który to skutek wywołuje
doręczenie pracownikowi odwołanemu z wymienionej funkcji pisma o rozwiązaniu z
nim stosunku pracy (art. 61 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Nie narusza prawa pracy
sytuacja, w której decyzję o wypowiedzeniu umowy o pracę odwołanemu członkowi
zarządu spółki z o.o. dokonuje organ uprawniony do podejmowania czynności
korporacyjnych połączonych z wypowiedzeniem stosunku pracy odwołanemu
członkowi zarządu, który następnie utracił przed doręczeniem pracownikowi
(odwołanemu członkowi zarządu spółki z o.o.) decyzji o rozwiązaniu z nim stosunku
pracy wymieniony status prawny na rzecz innego lub kolejnego organu
zarządzającego w rozumieniu (art. 31
k.p.). W praktyce nie są wykluczone
przypadki, w których organ pracodawcy podejmujący decyzję o rozwiązaniu umowy
o pracę z pracownikiem przestaje pełnić funkcję organu uprawnionego do
dokonywania czynności z zakresu prawa pracy w imieniu pracodawcy przed
skutecznym doręczeniem pracownikowi decyzji prowadzącej do rozwiązania
stosunku pracy, która ponadto nie wymaga jej doręczenia wyłącznie przez organ
zarządzający, ale dojścia jej do wiadomości pracownika w każdy sposób, który
umożliwia mu zapoznanie się z treścią decyzji o rozwiązaniu stosunku pracy (art.
61 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Inaczej rzecz ujmując, przepisy prawa pracy
nie wymagają tożsamości tego samego organu zarządzającego (działającego w
imieniu pracodawcy na podstawie art. 31
k.p.) w momentach podejmowania decyzji
o rozwiązaniu umowy o prace oraz jej potencjalnie późniejszego doręczenia
pracownikowi, który nie musi być obecny przy podjęciu decyzji o rozwiązaniu z nim
umowy o pracę, byleby miał możliwość zapoznania się z treścią czynności prawnej
zmierzającej do rozwiązania z nim stosunku pracy.
Wedle prawidłowo ocenionych ustaleń w rozpoznawanej sprawie - po
zakończeniu posiedzenia rady nadzorczej pozwanej spółki z o.o., na którym nie
powzięto uchwały o wypowiedzeniu powodowi umowy o pracę, organ ten (rada
13
nadzorcza) nie była już właściwa (uprawniona) do podjęcia istotnie
równoznacznego z jej uchwałą, bo podpisanego przez wszystkich członków rady
nadzorczej oświadczenia o rozwiązaniu stosunku pracy z powodem. Taka
miarodajna sekwencja istotnych zdarzeń prawnych przekreślała zasadność
kasacyjnych zarzutów naruszenia art. 61 k.c. w związku z art. 300 k.p., jak i art. 30
§ 1 pkt 2 k.p.
Inny zarzut naruszenia art. 30 § 2 pkt 2 k.p., jakoby Sąd drugiej instancji
„błędnie przyjął, że wypowiedzenie podpisane przez wszystkich członków rady
nadzorczej, złożone w formie oświadczenia woli odwoływanemu członkowi zarządu,
nie może stanowić uchwały rady nadzorczej” był nieuprawniony, bo przytoczony in
extenso fragment uzasadnienia zaskarżonego wyroku tego Sądu stanowi, że
„zapisy z posiedzenia rady nadzorczej nie wskazują by w ogóle taka uchwała
została podjęta”, z czego jednoznacznie wynikało tylko tyle, że uchwała taka nie
została podjęta na tym samym posiedzeniu tego organu, na którym wszyscy
członkowie rady nadzorczej podpisaliby oświadczenie o wypowiedzeniu stosunku
pracy odwołanemu prezesowi zarządu. W ustalonej „sekwencji zdarzeń” oznaczało
to, że podpisane później „w odstępie kilku godzin” przez wszystkich członków rady
nadzorczej, (co zachowało wymaganie kolegialności procedowania tego organu),
oświadczenie woli o rozwiązaniu stosunku pracy z odwołanym członkiem
(prezesem) zarządu pozwanej spółki zostało dokonane już przez organ
nieuprawniony, który na wcześniej zakończonym posiedzeniu nie zachował
wymagania odwołania z korporacyjnej funkcji prezesa zarządu, które byłoby
połączone z równoczesnym rozwiązaniem z tej przyczyny umowy o pracę na
wymienionym stanowisku pracy.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał, że rada nadzorcza spółki
z o.o. może wypowiedzieć umowę o pracę odwołanemu prezesowi jej zarządu
przez podjęcie na tym samym posiedzeniu jednej lub najwyżej dwóch kolejnych i
bezpośrednio powiązanych ze sobą związkiem czasowo-przyczynowo-skutkowym
uchwał, w następstwie których z chwilą odwołania z funkcji pełnionej w zarządzie
spółki ustaje korporacyjny stosunek członkostwa, jeżeli czynność ta zostaje
bezpośrednio połączona z podjęciem uchwały o wypowiedzeniu z tej przyczyny
14
umowy o pracę, co prowadzi do rozwiązania stosunku pracy z upływem okresu
wypowiedzenia i dlatego wyrokował na podstawie art. 39814
k.p.c.
Równocześnie i dla porządku Sąd Najwyższy oddalił wniosek powoda o
zasądzenie od strony pozwanej kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu
kasacyjnym, ponieważ wniosek ten był zawarty w odpowiedzi na skargę z 6
października 2010 r., która nie wywoływała skutków prawnych, bo zarządzeniem
Przewodniczącego Wydziału II Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych Sądu Najwyższego z dnia 14 października 2011 r. odpowiedź powoda
na skargę kasacyjną została zwrócona na podstawie art. 132 § 1 zdanie trzecie
k.p.c., a taki sam wniosek zawarty w piśmie procesowym powoda z dnia 29
października 2010 r. wpłynął już po upływie terminu do skutecznego wniesienia
odpowiedzi na skargę kasacyjną, o którym mowa w art. 3987
§ 1 k.p.c.