Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 410/10
POSTANOWIENIE
Dnia 7 kwietnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
w sprawie upadłości Justyny K. prowadzącej działalność gospodarczą
pod nazwą Zakład Produkcyjno - Handlowy P. w S.
w przedmiocie umorzenia zobowiązań niezaspokojonych w postępowaniu
upadłościowym,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 7 kwietnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej upadłej
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 18 listopada 2009 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę
do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 25 września 2009 r. stwierdził
zakończenie postępowania upadłościowego Justyny K. prowadzącej działalność
gospodarczą pod nazwą Zakład Produkcyjno Handlowy „P." w S. oraz oddalił
wniosek upadłej o umorzenie jej zobowiązań nie zaspokojonych w postępowaniu
upadłościowym.
Uzasadniając oddalenie wniosku upadłej o umorzenie jej zobowiązań nie
zaspokojonych w postępowaniu upadłościowym i odwołując się do treści art. 369
ust. 1 ustawy z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (t. j. Dz. U. z
2009 r., nr 175, poz. 1361 z późn. zm.) Sąd ten wskazał, że powołany przepis
określa kumulatywne przesłanki umorzenia zobowiązań upadłego, nie została zaś
spełniona przesłanka określona w punkcie 2 tego przepisu, to jest brak podstaw do
uznania, że zachodzą okoliczności stanowiące podstawę do pozbawienia upadłego
prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek. Materiał
dowodowy zgromadzony w aktach postępowania o ogłoszenie upadłości świadczy
zaś o tym, że co do Justyny K. zachodzą okoliczności, które mogłyby być podstawą
orzeczenia wobec niej zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Zgodnie z
art. 373 ust. 1 pkt 1 Prawa upadłościowego i naprawczego, zakaz prowadzenia
działalności gospodarczej może być orzeczony, jeżeli przedsiębiorca w terminie
dwóch tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości, tj. od dnia
powstania stanu swojej niewypłacalności, nie zgłosił ze swojej winy wniosku o
ogłoszenie upadłości. Wniosek o ogłoszenie upadłości pełnomocnik Justyny K.
zgłosił skutecznie w dniu 26 marca 2004 r. Jak wynika z listy wierzycieli podpisanej
przez Justynę K., znajdującej się w aktach tej sprawy, na dzień 25 marca 2004 r.
posiadała ona długi głównie wobec swoich kontrahentów. W ocenie Sądu
Rejonowego, Justyna K. stała się niewypłacalna już z końcem roku 2003 r., zatem
dwutygodniowy termin na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości upłynął z dniem
14 stycznia 2004 r. Wniosek taki został złożony skutecznie po upływie tego terminu.
Okoliczność, że upadła składała wcześniej wnioski o ogłoszenie upadłości z
możliwością zawarcia układu, czy wniosek o zawarcie układu w trybie starego
3
postępowania układowego nie ma znaczenia, gdyż wnioski te (sygn. akt: Ukł 5/03,
GU 3/04 i GU 6/04) zostały zwrócone i nie wywołują skutków prawnych.
Niezłożenie przez Justynę K. w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości zostało
przez nią zawinione, ponieważ jako przedsiębiorca powinna wiedzieć o istnieniu
takiego obowiązku, a przy dołożeniu należytej staranności mogła taki wniosek
złożyć w terminie skutecznie. Skoro wobec upadłej Justyny K. zachodzą
okoliczności stanowiące podstawę orzeczenia wobec niej zakazu prowadzenia
działalności gospodarczej, to nie jest spełniona jedna z trzech kumulatywnych
przesłanek umorzenia jej zobowiązań określonych w art. 369 ust. 1 pkt 1 – 3
Prawa upadłościowego i naprawczego. Brak tej przesłanki wyłącza możliwość
umorzenia zobowiązań upadłej i wobec niespełnienia jednej z trzech przesłanek
Sąd pierwszej instancji nie rozważał już czy zostały spełnione pozostałe dwie
przesłanki określone w tym przepisie.
Na skutek zażalenia upadłej, obejmującego oddalenie wniosku upadłej
o umorzenie jej zobowiązań nie zaspokojonych w postępowaniu upadłościowym
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 18 listopada 2009 r. oddalił zażalenie.
Powołując się na art. 369 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo
upadłościowe i naprawcze stwierdził, że okoliczności wymienione w tym przepisie
stanowią zamknięty katalog przyczyn umorzenia zobowiązań upadłego, które
muszą występować łącznie i istnieć w czasie orzekania przez sąd w tym
przedmiocie. Brak którejkolwiek z przesłanek stanowi przyczynę oddalenia wniosku
o umorzenie zobowiązań upadłego. Sąd drugiej instancji podzielił ustalenia Sądu
Rejonowego w tym zakresie. W jego ocenie istnieją przesłanki do orzeczenia
wobec upadłej zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na podstawie art.
373 ust. 1 pkt 1 Prawa upadłościowego i naprawczego. Nie jest istotne, że upadła
podejmowała wielokrotne próby, za pośrednictwem profesjonalnych
pełnomocników, wcześniejszego zgłoszenia wniosku o wszczęcie postępowania
układowego, następnie – z uwagi na zmianę przepisów – wniosku o wszczęcie
postępowania upadłościowego, a pierwszy wniosek o wszczęcie postępowania
upadłościowego złożony został przez pełnomocnika upadłej na początku stycznia
2004 r. Wnioski te nie zostały złożone skutecznie, zostały zwrócone i nie wywołują
żadnych skutków prawnych. Upadła również wskazywała, że nie zawiniła powstałej
4
sytuacji nieskutecznego składania kolejnych wniosków powierzając tą czynność
profesjonalnemu pełnomocnikowi, zaś jego niekompetencja w prowadzeniu sprawy
spowodowała nieskuteczne złożenie wniosku. Sąd Okręgowy nie podzielił tego
stanowiska, powołując się na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 marca
1999 r. (sygn. akt III CKN 76/99), zgodnie z którym ryzyko ujemnych następstw
niestarannego działania profesjonalnego pełnomocnika obciąża mocodawcę (teza
opublikowana w Biuletynie SN z 1999 r., nr 6, s. 11).
Skargę kasacyjną od postanowienia Sądu Okręgowego wniosła upadła
zaskarżając je w całości i opierając skargę na obydwu podstawach uregulowanych
w art. 3983
§ 1 k.p.c.
W ramach pierwszej podstawy skargi kasacyjnej skarżąca zarzuciła
naruszenie:
a) art. 369 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze poprzez
dokonanie jego nieprawidłowej wykładni i uznanie, że ocena czy nie
zachodzą przesłanki do pozbawienia upadłego prawa prowadzenia
działalności gospodarczej na własny rachunek powinna odbywać się
jedynie przez odwołanie do art. 373 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo
upadłościowe i naprawcze, podczas gdy należy również odwołać się
do ust. 2 tego przepisu, zgodnie z którym przy orzekaniu zakazu sąd
bierze pod uwagę stopień winy oraz skutki podejmowanych działań,
w szczególności obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa
upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli;
b) art. 369 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze poprzez jego
niezastosowanie, na skutek błędnej wykładni, co tym samym
spowodowało, że wniosek upadłej o umorzenie w całości zobowiązań,
które nie zostały zaspokojone w postępowaniu upadłościowym został
nie uwzględniony, pomimo iż spełnione zostały wszystkie wymienione
w tym przepisie przesłanki.
W ramach drugiej podstawy skargi kasacyjnej zarzuciła naruszenie:
5
a) art. 217 w związku z art. 227 k.p.c. poprzez niewypowiedzenie się co
do wniosków dowodowych wniesionych przez pełnomocnika upadłej
w piśmie z dnia 23 września 2007 r., które miały istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia;
 art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę
zebranego w sprawie materiału dowodowego, co doprowadziło
Sąd do przekonania o istnieniu podstaw do orzeczenia
względem upadłej zakazu prowadzenia działalności
gospodarczej, podczas gdy prawidłowa analiza
zgromadzonego materiału dowodowego daje podstawy do
przyjęcia, że upadła nie może ponosić winy w uchybieniu
dwutygodniowemu terminowi dla zgłoszenia wniosku
o ogłoszenie upadłości.
Wskazując na powyższe podstawy zaskarżenia skarżąca wniosła
o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu, ewentualnie o jego uchylenie i
zmianę poprzez umorzenie zobowiązań upadłej, które nie zostały zaspokojone w
postępowaniu upadłościowym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie można uznać za skuteczne zarzutów naruszenia prawa procesowego,
przytoczonych w ramach drugiej podstawy kasacyjnej. Zarzuty te dotyczą w istocie
postępowania pierwszo-instancyjnego, w tym bowiem postępowaniu zgłaszane były
wnioski dowodowe, których nie uwzględniono. Tego zatem postępowania dotyczy
zarzut naruszenia art. 217 i 227 k.p.c., skarżąca nie przytoczyła natomiast żadnych
przepisów regulujących postępowanie przed sądem drugiej instancji. Skarga
kasacyjna może zaś dotyczyć tylko takiego naruszenia przepisów natury
procesowej, którego dopuścił się sąd drugiej instancji przy rozpoznawaniu środka
odwoławczego. Nie może także stanowić podstawy skargi kasacyjnej zarzut
naruszenia art. 233 k.p.c., z uwagi na wyraźny zakaz określony w art. 3983
§ 3
k.p.c.
6
Zasadne są natomiast zarzuty naruszenia prawa materialnego. Podstawę
oddalenia wniosku upadłej o umorzenie zobowiązań stanowiła ocena, że nie
została spełniona jedna z przesłanek określonych w art. 369 ust. 1 p.u.n. W ocenie
orzekających Sądów zaistniały bowiem okoliczności uzasadniające orzeczenie
wobec upadłej zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, a to wyklucza
uwzględnienie wniosku o umorzenie zobowiązań. Przy dokonaniu tej oceny wzięto
pod uwagę fakt, że wniosek o wszczęcie postępowania upadłościowego nie został
we właściwym terminie skutecznie złożony. Trafnie zarzucała skarżąca, że ocena ta
jest niepełna. Zgodnie z art. 369 ust. 1 pkt 2 p.u.n., w postanowieniu o zakończeniu
postępowania upadłościowego sąd, na wniosek upadłego, może orzec o umorzeniu
w całości lub w części zobowiązań upadłego, jeżeli materiał zebrany w sprawie daje
podstawę do stwierdzenia, że nie zachodzą okoliczności stanowiące podstawę do
pozbawienia upadłego prawa prowadzenia działalności na własny rachunek. Przy
dokonywaniu oceny w tym względzie należy wziąć pod uwagę przesłanki określone
w art. 373 ust. 1 p.u.n. Samo jednak ustalenie faktu, że upadła ze swej winy nie
złożyła, będąc zobowiązana z mocy ustawy, wniosku o ogłoszenie upadłości
w określonym w tym przepisie terminie (art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n.), nie może być
uznane za wystarczające. Przy orzekaniu bowiem takiego zakazu należy także brać
pod uwagę stopień winy i skutki podejmowanych działań, w szczególności
obniżenie wartości przedsiębiorstwa i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli. Takiej
oceny należy dokonać także przy rozpoznawaniu zgłoszone w postępowaniu
upadłościowym wniosku o umorzenie zobowiązań upadłego (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2006 r., II CSK 14/05, z dnia 11 grudnia
2008 r., IV CSK 379/08, z dnia 5 marca 2009 r., III CSK 297/08, nie publ.).
Tych przesłanek w rozpoznawanej sprawie nie wzięto pod uwagę, poza oceną
Sądu Okręgowego pozostały także dalsze przesłanki określone w art. 369 ust. 1
p.u.n., co powoduje konieczność uchylenia zaskarżonego postanowienia
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Wobec powyższego orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39815
w związku z art. 13 § 2 k.p.c.