Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 684/10
POSTANOWIENIE
Dnia 7 lipca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
w sprawie z wniosku Heleny S.
przy uczestnictwie Aloisa G., Alphonse G., Ireny W.
i Lidii P.
o zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 7 lipca 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 1 kwietnia 2010 r.,
1) oddala skargę kasacyjną wnioskodawczyni
2) odmawia adwokatowi Michałowi G. przyznania
wynagrodzenia z tytułu pomocy prawnej udzielonej
wnioskodawczyni z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 1 kwietnia 2010 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację
wnioskodawczyni Heleny S. od postanowienia Sądu Rejonowego w K. z dnia 20
listopada 2009 r. w sprawie o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie z dniem 1
października 2004 r. prawa własności do udziału Aloisa G. w zabudowanej
nieruchomości położonej przy ulicy B. 27 w K., odpowiadającego 1/2 części we
własności tej nieruchomości.
Z ustalonego w sprawie stanu faktycznego wynika, że przedmiotowa
nieruchomość została nabyta w 1938 r. na rzecz Walentego G. mieszkającego we
Francji. Początkowo na nieruchomości mieszkali małżonkowie Maria i Józef S.,
przy czym wnioskodawczyni jako żona jednego z dzieci Jana S., mieszkała tam od
1960 r. Wszelkie czynności administracyjne dotyczące nieruchomości wykonywał w
imieniu Walentego G. jego pełnomocnik, którym od 1959 r. był umocowany na
piśmie Stanisław S. W latach 1960 – 1975 opłaty związane z korzystaniem z
nieruchomości były dzielone pomiędzy wnioskodawczynię a Stanisława S., który
pobierał środki finansowe na ten cel od wnioskodawczyni. Od 1975 r. do 1997 r.
opłaty związane z przedmiotową nieruchomością, w tym podatek gruntowy nadal
uiszczano po połowie, lecz indywidualnie. Podczas ostatniego pobytu Walentego G.
na nieruchomości w 1959 r., przeniósł on nieformalnie – bez zachowania formy
aktu notarialnego – własność spornej nieruchomości na Stanisława S. Spadek po
zmarłym w 1961 r. Walentym G. nabyli jego żona oraz dzieci. Wnioskodawczyni
nigdy nie uiszczała spadkobiercom Walentego G. czynszu z tytułu korzystania
z nieruchomości, zaś rodzeństwo męża wnioskodawczyni nigdy nie traktowało jej
jako właścicielki zajmowanego na nieruchomości lokalu.
Sąd Rejonowy w K., prawomocnym postanowieniem z dnia 14 marca 2003
r., wydanym w uprzednio wszczętym postępowaniu, także oddalił wniosek Heleny
S. o stwierdzenie zasiedzenia własności udziału w przedmiotowej nieruchomości,
uznając, że wnioskodawczyni była posiadaczem samoistnym, jednak nie nastąpił
upływ terminu prowadzącego do zasiedzenia.
W dniu 17 listopada 2004 r. uczestnicy niniejszego postępowania – Irena W.
i Alphonse G. wytoczyli przeciwko Helenie S. powództwo o wydanie zajmowanej
3
części nieruchomości, natomiast Helena S. ponownie złożyła wniosek o
zasiedzenie, rozstrzygnięty w niniejszym postępowaniu. Sąd pierwszej instancji
uznał, że wnioskodawczyni nie była posiadaczem samoistnym zajmowanej części
nieruchomości, co skutkowało oddaleniem wniosku. Sąd Okręgowy zaskarżonym
postanowieniem podzielił stanowisko wyrażone w postanowieniu Sądu pierwszej
instancji.
W skardze kasacyjnej wnioskodawczyni sporządzonej w dniu 28 czerwca
2010 r. przez pełnomocnika z wyboru zarzucono naruszenie prawa materialnego,
tj. art. 5, 6, 7, 56, 65 § 1 i 2, art. 83 § 1 i 2, art. 123 § 1 pkt 1 i 2, art. 172 § 1 i 2,
art. 198; art. 209, art. 222 § 1, art. 225 – 226, art. 230, art. 336, art. 338 – 340, art.
342, art. 343 § 1 i 2, art. 344 § 1, art. 345 i art. 347 § 1 k.c. oraz art. 9 ustawy z dnia
28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321).
Zarzuty naruszenia prawa materialnego sprowadzają się do próby wykazania,
że Sąd wadliwie zastosował lub dokonał błędnej wykładni wymienionych przepisów,
gdyż wnioskodawczyni spełnia przesłanki zasiedzenia, a Sąd przyjął,
że roszczenie wnioskodawczyni uległo przedawnieniu (tak zostało to sformułowane
w oryginale skargi) z dniem złożenia przez uczestników postępowania wniosku
o wydanie przez wnioskodawczynię udziału w nieruchomości; ponadto
wnioskodawczyni nie uznała stanowiska, że nie jest posiadaczem samoistnym
oraz, że nie dokonywała tylko nakładów koniecznych, natomiast Sąd „uchylił się od
wykładni oświadczeń woli składanych przez strony oraz świadków i to w sytuacji
składania sprzecznych ze sobą oświadczeń woli”; ponadto, uczestnicy nie dokonali
obalenia domniemań wynikających z art. 7 i art. 339 k.c. Zdaniem skarżącej,
naruszenie prawa materialnego dotyczy także: art. 31 ust. 1 i art. 45 ust. 1
w związku z art. 8 ust. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji RP ze względu na nierówne
traktowanie stron postępowania i ich pełnomocników, z naruszeniem bezstronności
sądu; art. 19 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 13 lutego 1984 r. o funkcjach konsulów RP
(Dz. U. 2002 r. Nr 215, poz. 1823 ze zm.) ze względu na brak poświadczenia
autentyczności podpisów na pełnomocnictwie uczestnika Aloisa G.; art. 21 § 1 pkt 2
i § 5, art. 47 § 1 i 2, art. 200 § 1 w związku z art. 207 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.); art. 2 – 6
ustawy o podatkach i opłatach lokalnych; art. 1, art. 3 ust. 1, 2 i 5, art. 4 ust. 1 pkt 2,
4
art. 6, 6a, 6c ustawy z dnia 15 listopada 1934 r. o podatku rolnym (Dz. U. 2006 r.,
Nr 136, poz. 969 ze zm.); art. 336 i 339 k.c. ze względu na pominięcie dokumentów
opłacania przez wnioskodawczynię podatków należnych od udziału 1
/2 w spornej
nieruchomości; art. 4 ust. 1, art. 7 ust. 1, art. 8 ust. 1 i 3, art. 9 ust. 1 pkt 4b, art. 13
ust. 1, art. 17, art. 18 ust. 2, art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 20 maja 1955 r. o
niektórych podatkach i opłatach lokalnych (Dz. U. 1963 r. Nr 16, poz. 87 ze zm.) ze
względu na nieuprawnione prowadzenie Dokumentacji podatkowej, a brak
zobowiązania do tego wnioskodawczyni, co bezzasadnie spowodowało
odmówienie wnioskodawczyni liczenia samoistnego posiadania od 1960 r.; art. 1
ust. 1, art. 70 ust. 1 ustawy z dnia 30 stycznia 1959 r. Prawo lokalowe (Dz. U.
1962 r. Nr 47, poz. 227 ze zm.) ze względu na decyzję o przydziale lokalu mężowi
wnioskodawczyni, a żadne przepisy nie wyłączają tak uzyskanego posiadania jako
samoistnego, podczas gdy uczestnicy „nigdy nie mieli ograniczonego prawa
własności”. W skardze kasacyjnej zarzucono także naruszenie przepisów art. 98,
art. 102, art. 108 § 1, art. 109 § 1 i 2 k.p.c. oraz przepisów rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).
W skardze kasacyjnej wnioskodawczyni sporządzonej w dniu 28 czerwca
2010 r. przez pełnomocnika z wyboru zarzucono także naruszenie przepisów
postępowania, tj. art. 3, 13 § 1 i 2, 86, 88, 89 § 1, 97 § 1, 108, 125, 155, 160, 162,
192 pkt 1 i 3, 206, 207 § 1, 210 § 1, 2 i 3, 214, 217, 227, 232, 233 § 1 i 2, 236, 244
§ 1 i 2, 246, 247, 248, 250 § 1 i 2, 252, 253, 254 § 1, 266 § 1 i 2, 272, 278 § 1 i 2,
284, 328 § 2, 378 § 1, 379 pkt 2, 381, 382, 510 § 1 i 2, 609 § 1 i 2, 1135 i 1138
k.p.c. Podniesione zarzuty koncentrują się wokół kwestii przeprowadzonego
postępowania dowodowego, udziału w postępowaniu Lidii P. w charakterze
uczestniczki postępowania bez zgody wnioskodawczyni, nieuwzględnienia
nieważności postępowania, nieprzeprowadzenia wyczerpującego postępowania
dowodowego w postępowaniu apelacyjnym, nieuwzględnienia materiału
dowodowego, naruszenie granic „swobody sędziowskiego osądu”, odstąpienie od
powołania biegłego sądowego grafologa, nieuwzględnienie decyzji o przydziale
lokalu jako potwierdzenie samoistności posiadania przez wnioskodawczynię.
5
Skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia i orzeczenie
zgodnie z wnioskiem, z obciążeniem uczestników kosztami postępowania,
ewentualnie uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
W skardze kasacyjnej sporządzonej w dniu 7 sierpnia 2010 r. przez
pełnomocnika wnioskodawczyni ustanowionego dla niej z urzędu, którą należało
uznać za uzupełnienie wcześniej sporządzonej skargi kasacyjnej przez
pełnomocnika z wyboru, zarzucono zaskarżonemu postanowieniu naruszenie
przepisów postępowania cywilnego, tj. art. 378 § 1 i art. 382 k.p.c. poprzez
nierozpoznanie apelacji, a także art. 217 § 1 i 2 k.p.c. przez oddalenie wniosku
dowodowego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność
autentyczności podpisów uczestników postępowania na dokumencie
pełnomocnictwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna podlega oddaleniu.
W pierwszej kolejności należy rozważyć zarzuty podnoszone w ramach
drugiej podstawy kasacyjnej, bowiem kontrola prawidłowości zastosowania oraz
wykładni prawa materialnego może być dokonana jedynie na podstawie prawidłowo
ustalonego stanu faktycznego sprawy. Zgodnie z art. 3983
§ 1 pkt 2 w zw. z art. 13
§ 2 k.p.c., skargę kasacyjną strona może oprzeć na naruszeniu przepisów
postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Z powołanego przepisu wynika, że zarzut naruszenia przepisów procesowych, aby
odniósł skutek w postępowaniu kasacyjnym musi dotyczyć jedynie takich uchybień,
które mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Jednocześnie należy podkreślić,
iż samo naruszenie przepisów postępowania nie jest wystarczającą podstawą
skargi kasacyjnej (por. wyrok SN z dnia 29 listopada 1996 r., III CKN 14/96, OSP
1997, Nr 3, poz. 65). W ramach omawianej podstawy kasacyjnej skarżąca zarzuciła
naruszenie licznych przepisów postępowania, co stanowiło wierne powtórzenie
zarzutów podniesionych już w apelacji. Żaden z zarzutów naruszenia przepisów
procesowych nie był skuteczny, gdyż albo nie dotyczył w ogóle postępowania
prowadzonego w niniejszej sprawie albo w okolicznościach sprawy był całkowicie
6
bezzasadny. W tym miejscu wypada podkreślić, iż skarga kasacyjna jest
nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia prawomocnych orzeczeń sądu drugiej
instancji, kierowanym do Sądu Najwyższego, który sprawuje nadzór nad
działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania (art. 183
ust. 1 Konstytucji RP). Skarga kasacyjna obligatoryjnie sporządzana jest
i wnoszona przez adwokata lub radcę prawnego i powinna w swej konstrukcji
prawnej zawierać m.in. przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie (art.
3984
§ 1 pkt 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). Z racji charakteru prawnego tej skargi oraz
z uwagi na treść art. 3984
§ 1 pkt 2 k.p.c. istotne jest właściwe opracowanie
podstaw kasacyjnych, a nie sporządzenie kilkustronicowej listy przepisów prawa
procesowego i prawa materialnego, które jak okazało się w toku rozpoznania
niniejszej skargi, w przeważającej części nie miały żadnego zastosowania
w sprawie.
Sąd drugiej instancji nie naruszył art. 98, 102, 108 § 1, 109 § 1 i 2 k.p.c.
Wymienione przepisy dotyczą szczegółowych zasad i trybu zwrotu kosztów
procesu. Należy przypomnieć, iż rozpoznawana sprawa o stwierdzenie nabycia
własności przez zasiedzenie jest sprawą z trybu postępowania nieprocesowego, co
oznacza, że w pierwszej kolejności Sąd rozstrzyga o kosztach postępowania na
podstawie art. 520 k.p.c., jako na przepisie szczególnym wobec przepisów
o postępowaniu procesowym. Natomiast, mając na uwadze, że wnioskodawczyni
przegrała w całości postępowanie apelacyjne, Sąd Okręgowy stosując zasadę
odpowiedzialności za wynik postępowania (art. 98 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), na
podstawie art. 520 § 3 zdanie 1 k.p.c. zasądził od wnioskodawczyni na rzecz
uczestników postępowania oznaczone kwoty, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu apelacyjnym. Niezrozumiałe jest, w jaki sposób Sąd
drugiej instancji miałby naruszyć art. 108 § 1 k.p.c., który reguluje tzw. zasadę
unifikacji i koncentracji kosztów postępowania oraz art. 109 § 1 i 2 k.p.c. regulujący
zagadnienie wygaśnięcia roszczenia o zwrot kosztów postępowania i orzekania
o nich z urzędu.
Bezzasadny jest także zarzut naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 328
§ 2 w zw. z art. 391 k.p.c. Uzasadnienie Sądu Okręgowego nie ma bowiem
w swojej konstrukcji takich braków, które uniemożliwiałyby dokonanie przez Sąd
7
Najwyższy kontroli kasacyjnej. Ustalenia faktyczne oraz dokonana ocena prawna
powinna zostać przedstawiona w uzasadnieniu orzeczenia. Jak bowiem stanowi
art. 328 § 2 k.p.c. uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie podstawy
faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów, które sąd uznał za
udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym
dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie podstawy
prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Ponadto, zgodnie z art. 391 § 1
k.p.c., jeżeli nie ma przepisów szczególnych o postępowaniu przed sądem drugiej
instancji, do postępowania tego stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu
przed sądem pierwszej instancji. Skład orzekający w niniejszej sprawie podziela
pogląd prezentowany we wcześniejszych orzeczeniach, zgodnie z którym
naruszenie przez sąd drugiej instancji art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
przez sporządzenie uzasadnienia nie odpowiadającego wymaganiom, jakie stawia
wymieniony przepis, może wyjątkowo wypełniać podstawę kasacyjną przewidzianą
w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. Ma to miejsce wówczas, gdy wskutek uchybienia
konkretnym wymaganiom określonym w art. 328 § 2 k.p.c. zaskarżone orzeczenie
nie poddaje się kontroli kasacyjnej, czyli gdy stwierdzone wady mogły mieć
wyjątkowo wpływ na wynik sprawy. Wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku polega
na wskazaniu nie tylko przepisów prawa, ale także na wyjaśnieniu, w jaki sposób
wpływają one na treść rozstrzygnięcia. Powyższe stanowisko zajął Sąd Najwyższy
m.in. w wyroku z dnia 20 kwietnia 2004 r. (V CK 92/04 niepubl.), w wyroku z dnia
13 listopada 2GG3 r. (IV CK 183/02 niepubl.), w wyroku z dnia 19 grudnia 2000 r.
(II UKN 152/00, OSNAPiUS 2002, Nr 16), w wyroku z dnia 9 listopada 2007 r.
(V CSK 263/07 niepubl.), w wyroku z dnia 29 maja 2003 r. (II CSK 39/08 niepubl.),
w wyroku z dnia 2 czerwca 2011 r. (I CSK 581/10, niepubl.). Mając na uwadze
przedstawione stanowisko, należy stwierdzić, że uzasadnienie zaskarżonego
postanowienia zawiera elementy wymagane treścią przywołanego przepisu
w stopniu, który sprawia, że wyrok ten nie uchyla się kontroli kasacyjnej.
W ocenie Sądu Najwyższego, jako niezrozumiały i pozbawiony podstaw
należało uznać zarzut naruszenia art. 13 § 1 i 2 k.p.c. Przepis ten stanowi o dwóch
trybach postępowania cywilnego, tj. o postępowaniu procesowym i nieprocesowym
oraz wprowadza zasadę odpowiedniego stosowania przepisów o procesie do
8
innych postępowań uregulowanych w kodeksie postępowania cywilnego. Skarżąca
nie wykazała, aby Sąd drugiej instancji rozpoznał sprawę w niewłaściwym trybie,
albo żeby zastosował lub nie zastosował określonych przepisów postępowania
procesowego w sprawie o stwierdzenie nabycia własności rzeczy przez
zasiedzenie.
Jako nieuzasadniony należało ocenić także zarzut naruszenia przez Sąd
drugiej instancji art. 192 pkt 3 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., art. 510 § 1 i 2 k.p.c. oraz
art. 609 § 1 i 2 k.p.c. Wbrew twierdzeniom skarżącej, Sąd nie miał obowiązku
uzyskać zgody wnioskodawczyni na wezwanie do udziału w sprawie w charakterze
uczestniczki postępowania – pani Lidii P. Zgodnie z art. 510 § 2 k.p.c., jeżeli okaże
się, że zainteresowany nie jest uczestnikiem, sąd wezwie go do udziału w sprawie.
W postępowaniu nieprocesowym w pierwszej kolejności stosuje się przepisy
dotyczące tego trybu postępowania, a dopiero na zasadzie odpowiedniego
stosowania – przepisy o postępowaniu procesowym (art. 13 § 2 k.p.c.).
Zainteresowanym, a zatem ewentualnym uczestnikiem postępowania
nieprocesowego jest każdy, kto ma interes prawny w rozstrzygnięciu sprawy.
Interes ten może mieć charakter bezpośredni lub pośredni. Sąd czuwa z urzędu
nad tym, aby w sprawie brali udział wszyscy zainteresowani. Wobec tego, sąd
powinien w toku całego postępowania zważać, czy poza występującymi w sprawie
nie ma innych osób, których uczestnictwo uzasadnione jest interesem, o którym
mowa w art. 510 § 1 k.p.c. W celu ustalenia tych osób, ich danych osobowych oraz
stopnia zainteresowania sąd może podejmować wszystkie niezbędne czynności.
Mając na uwadze, że uczestnicy postępowania Alphonse G. i Irena W. zbyli Lidii P.
swoje udziały w spornej nieruchomości, Sąd pierwszej instancji prawidłowo wezwał
ją do udziału w sprawie mocą postanowienia z dnia 30 marca 2009 r. Z uwagi na
przedstawioną regulację prawną, w niniejszej sprawie nie znajdował zastosowania
art. 192 pkt 3 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
Jako bezzasadne należało ocenić także liczne zarzuty skargi kasacyjnej
dotyczące ustalenia faktów i oceny dowodów. Skarżąca nie wykazała,
że postępowanie dowodowe, w którym dokonano ustaleń faktycznych sprawy było
niezgodne z prawem. W judykaturze ugruntowane jest stanowisko, zgodnie
z którym w postępowaniu kasacyjnym nie może być brany pod uwagę zarzut
9
naruszenia art. 233 k.p.c. motywowany dowolną oceną zgromadzonych
w sprawie dowodów (por. wyrok SN z dnia 27 marca 2007 r., II PK 231/06, OSNP
2008, Nr 9 – 10, poz. 124; wyrok SN z dnia 8 maja 2003 r., V CSK 579/07, Lex
nr 393889).
W zakresie zarzutu naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 381 i 382 k.p.c.
należy podnieść, iż sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego
w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym (art. 382
k.p.c.). Jednakże sąd drugiej instancji może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli
strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, chyba
że potrzeba powołania się na nie wynikła później (art. 381 k.p.c.). Z regulacji tej
wynika, że sąd drugiej instancji uwzględnia tylko te nowe fakty i przeprowadza
dowody, które nie zostały zawarte w materiale procesowym sądu pierwszej
instancji, gdyż nie mogły być powołane w czasie trwania postępowania przed tym
sądem. W niniejszej sprawie, okoliczność fałszu dokumentów wymienionych
w skardze kasacyjnej była podnoszona już przed sądem pierwszej instancji, jak
i powoływano na ten fakt środki dowodowe. Jednocześnie należy podkreślić,
iż dokument sporządzony przez pana Dariusza T. nie ma waloru dowodu z opinii
biegłego sądowego, gdyż nie został opracowany na zlecenie sądu mocą
postanowienia dowodowego. Dokument ten jest jedynie dokumentem prywatnym
w rozumieniu art. 245 k.p.c.
W zakresie zarzutu naruszenia art. 224 § 1 k.p.c. należy wskazać, iż przepis
ten nie może być samodzielną podstawą skargi kasacyjnej (por. wyrok SN z dnia
20 stycznia 2000 r., II UKN 324/99, OSNAPiUS 2001, Nr 11, poz. 390).
W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy nie dopuścił się nieważności
postępowania z art. 379 pkt 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., którą skarżąca upatruje
w błędnej dacie umieszczonej na dokumencie pełnomocnictwa procesowego
udzielonego przez uczestników postępowania. Należy wskazać, iż w orzecznictwie
Sądu Najwyższego i doktrynie ugruntowane jest stanowisko, zgodnie z którym tylko
ta strona, która korzysta z pełnomocnictwa może powołać się na nieważność
postępowania z powodu nieprawidłowości w udzieleniu pełnomocnictwa oraz tylko
na korzyść tej strony zarzut nieważności postępowania z powodu nienależytego
10
umocowania jej pełnomocnika podlega rozważeniu przez sąd z urzędu. Strona
skarżąca nie może zatem ani w apelacji, ani w skardze kasacyjnej podnieść
skutecznie zarzutu nieważności postępowania z powodu niewłaściwego
umocowania pełnomocnika strony przeciwnej (por. wyrok SN z dnia 17 marca
1999 r., III CKN 209/98, niepubl.; wyrok SN z dnia 21 grudnia 2000 r., IV CKN
209/00, niepubl.; wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2004 r., I V CK 661/03, niepubl.).
Wobec tego, jedynie ubocznie należy przypomnieć, iż dla oceny, czy pełnomocnik
był należycie umocowany ma podstawowe znaczenie to, czy uczestnik, który
udzielił pełnomocnictwa mógł samodzielnie przez swoją czynność takiego
pełnomocnictwa udzielić, tj. czy miał zdolność sądową i procesową oraz czy
podmiot, któremu udzielono pełnomocnictwa mógł być pełnomocnikiem
procesowym w świetle art. 87 k.p.c.
W zakresie zarzutu naruszenia art. 382 k.p.c. należy wskazać, iż przepis ten
jako ogólna dyrektywa kompetencyjna, wyrażający istotę postępowania
apelacyjnego nie może stanowić samodzielnej podstawy kasacyjnej, lecz konieczne
jest wskazanie tych przepisów normujących postępowanie rozpoznawcze, którym
sąd drugiej instancji, rozpoznając apelację uchybił (por. wyrok SN z dnia 6 stycznia
1999 r., II CKN 109/98, niepubl.; postanowienie SN z dnia 7 lipca 1999 r., I CKN
504/99, OSNC 2000, Nr 1, poz. 17).
Z uwagi na przedstawione wcześniej argumenty prawne, żaden z zarzutów
naruszenia prawa procesowego nie stanowi wystarczającej podstawy skargi
kasacyjnej.
Skarga kasacyjna jest niezasadna także w odniesieniu do zarzutów
naruszenia prawa materialnego. Żadne z licznych przepisów wskazanych
w skardze nie zostały naruszone przez błędną wykładnię lub niewłaściwe
zastosowanie, a znaczna ich część w ogóle nie mogła zostać naruszona
w niniejszej sprawie lub nie dotyczy zagadnień prawnych odnoszących się do
ustalonego stanu faktycznego. Należą do nich zarzuty: naruszenia przepisów
o roszczeniach uzupełniających (rei vindicotio); o niewłaściwej wykładni art. 65 § 1
i 2 k.c., co skarżąca powiązała z przypisaniem świadkom zeznającym
w postępowaniu dowodowym składania w toku zeznań – oświadczeń woli, art. 7
11
i 339 k.c. w aspekcie rozliczania się uczestników z wnioskodawczynią z nakładów
poczynionych na nieruchomości; naruszeń przepisów o funkcjach konsulów RP;
naruszeń przepisów Ordynacji podatkowej, ustawy o podatku rolnym oraz ustawy
o niektórych podatkach i opłatach lokalnych; naruszeń przepisów Prawa
lokalowego w związku z przepisami Kodeksu cywilnego regulującego instytucję
posiadania. Należy także zaznaczyć, iż w treści skargi kasacyjnej nie wyjaśniono,
na czym ma polegać naruszenie przez Sąd drugiej instancji art. 5 k.c., na
podstawie którego nie zapadło w niniejszej sprawie orzeczenie. Jako całkowicie
bezzasadne należy ocenić zarzuty naruszenia przepisów Konstytucji RP w kwestii
prawa obywatela do bezstronnego sądu i równorzędnego traktowania.
Należy podkreślić, że zarzuty prawa materialnego podnoszone w skardze
kasacyjnej są formułowane przy subiektywnym założeniu skarżącej, iż
w postępowaniu wykazano przesłankę samoistnego posiadania. Przesłanka ta
została uznana przez Sądy obu instancji za niespełnioną, natomiast w skardze
kasacyjnej nie zawarto żadnych przekonujących wywodów prawnych, które
prowadziłyby do odmiennego stanowiska. Ze stanu faktycznego sprawy, który
wiąże Sąd Najwyższy przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej (art. 39813
§ 2 k.p.c.)
wynika, że wnioskodawczyni nie była samoistną posiadaczką udziału we
współwłasności. Posiadaczami samoistnymi tego udziału byli uczestnicy, a przez
cały okres zajmowania przez skarżącą nieruchomości relacje między nimi
a skarżącą i pozostałymi osobami korzystającymi z nieruchomości miały charakter,
co najwyżej posiadania zależnego (najmu lokatorskiego). Poglądu tego nie zmienia
okoliczność podnoszona przez wnioskodawczynię, iż sporna nieruchomość była
przez pewien czas opuszczona. Czasową utratę posiadania bez potrzeby
wytaczania powództwa posesoryjnego trzeba uznać jako nieprzerywającą
posiadania i jeśli dotyczy posiadania samoistnego, to pozostaje ono przy
dotychczasowym posiadaczu.
Należy także podnieść, iż jeszcze w grudniu 1974 r. skarżąca uiściła opłatę
nazwaną czynszem, czyli typową opłatę najemcy – posiadacza zależnego.
Od stycznia 1975 r. wnioskodawczyni odmówiła uiszczania wskazanej opłaty,
a zatem nawet gdyby uznać ten moment za początek objęcia części nieruchomości
– udziału w jej współwłasności – w posiadanie samoistne, to bieg terminu
12
zasiedzenia w złej wierze, która w tej sprawie jest bezsporna, zakończyłby się
w styczniu 2005 r. Tymczasem w dniu 17 listopada 2004 r. wytoczone zostało
powództwo o wydanie nieruchomości przez wnioskodawczynię. Kwestionowanie
przez skarżącą przerwania biegu zasiedzenia, z uwagi na naruszenie przez Sąd
drugiej instancji art. 123 k.c., włącznie z zarzuceniem uznania przez ten Sąd
przedawnienia roszczenia wnioskodawczyni z dniem wniesienia powództwa
windykacyjnego jest nieuzasadnione lub prawnie niemożliwe. W ustalonym stanie
faktycznym w niniejszej sprawie nie zostały udowodnione przesłanki
współposiadania samoistnego nieruchomości przez wnioskodawczynię, a zarzuty
podniesione w punkcie 1 podpunkt a – k (strona 1 – 3 skargi) oraz ich wyjaśnienie
w uzasadnieniu formułowanym in extenso nie może się spotkać z aprobatą.
W znacznej części powtarzają one zarzuty sformułowane już w apelacji
i towarzyszących jej pismach procesowych, odwołują się zatem do innego niż
ustalony w sprawie stan faktyczny, co nie może być podstawą skargi kasacyjnej
(art. 3983
§ 3 k.p.c.).
Mając na uwadze przedstawione argumenty, skargę kasacyjną należało
oddalić na podstawie art. 39814
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy odmówił przyznania ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego
na rzecz pełnomocnika z urzędu – adwokata Michała G. zwrotu kosztów pomocy
prawnej udzielonej wnioskodawczyni z urzędu. Należy wskazać, iż pełnomocnik z
urzędu sporządził skargę kasacyjną po tym, jak już pełnomocnik z wyboru
ustanowiony przez wnioskodawczynię, znacznie wcześniej skutecznie złożył skargę
kasacyjną. W skardze kasacyjnej pełnomocnik z urzędu powtórzył dwa zarzuty
naruszenia przepisów postępowania z treści skargi przygotowanej uprzednio przez
pełnomocnika z wyboru. Okoliczność ta nie uzasadnia przyznania pełnomocnikowi
z urzędu wynagrodzenia od Skarbu Państwa. Należy w tym miejscu powołać
aprobowany przez skład orzekający Sądu Najwyższego w niniejszej sprawie,
kierunek wykładni przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28
września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U.
Nr 163, poz. 1343 ze zm.). Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 21 stycznia
2010 r. (II PK 282/09, niepubl.) uznał, że pomoc prawna udzielana stronie przez
13
ustanowionego dla niej pełnomocnika z urzędu nie może sprowadzać się do
bezwzględnego obowiązku sporządzenia środka zaskarżenia, tylko dlatego, że
strona zgłosiła takie żądanie. Pełnomocnik taki może bowiem odmówić
sporządzenia skargi kasacyjnej, zwłaszcza że może ona być potraktowana jedynie
jako pismo uzupełniające skutecznie już wniesionej skargi. Jeżeli zatem, mimo
przekonania, że ten środek zaskarżenia nie zostanie oceniony jako wniesiony
skutecznie, decyduje się na jego wniesienie, to nie może domagać się przyznania
od Skarbu Państwa kosztów udzielonej pomocy prawnej (por. także postanowienie
SN z 20 września 2007 r., II CZ 69/07, OSNC 2008, Nr 3, poz. 41). W niniejszej
sprawie, wobec uprzedniego złożenia przez pełnomocnika z wyboru obszernej
skargi kasacyjnej, pełnomocnik z urzędu powinien rozważyć zasadność
opracowania skargi kasacyjnej, odmawiając jej sporządzenia.