Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 lipca 2011 r.
II UK 378/10
Podleganie przez syndyka obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym w
okresie od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności pozarolniczej do dnia
zaprzestania jej wykonywania w rozumieniu art. 13 ust. 4 ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) należy odnosić do okresu sprawowania funkcji
syndyka, a nie do faktycznego wykonywania przez niego określonych czynno-
ści w toku postępowania upadłościowego.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera,
Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 12 lipca
2011 r. sprawy z wniosku Ewy P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w P. o podleganie ubezpieczeniu społecznemu, na skutek skargi kasa-
cyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 maja
2010 r. […]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Płocku wyrokiem z
dnia 23 września 2009 r. oddalił odwołanie Ewy P. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w P. z dnia 23 kwietnia 2008 r. w zakresie, w jakim ustalono
podleganie wnioskodawczyni ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania po-
zarolniczej działalności w okresach 30 grudnia 1999 r. do 31 maja 2000 r., od 1 lipca
do 8 września 2000 r., od 10 września 2000 r. do 1 marca 2002 r., od 3 marca do 30
listopada 2002 r. oraz od 1 stycznia 2003 r. do 10 maja 2005 r.
Sąd Okręgowy ustalił, że w spornych okresach wnioskodawczyni pełniła funk-
cję syndyka: 1. firmy W. S. w okresie od 21 września 1999 r. do 19 grudnia 2001 r.,
2
2. Gminnej Spółdzielni w S. z siedzibą w G. w okresie od 13 lutego 2001 r. do 24
czerwca 2003 r., 3. S. w C. w okresie od 5 kwietnia 2001 r. do 24 czerwca 2003 r.
oraz 4. Zakładów Wytwórczych Urządzeń Wodociągowych w M. w okresie od 7 lute-
go 2002 r. do 10 maja 2005 r.
Dokonując interpretacji znajdujących zastosowanie w sprawie: 1. art. 14 § 5
rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo
upadłościowe (jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm., powoływane-
go dalej jako rozporządzenie z 1934 r.), zgodnie z którym w zakresie ubezpieczeń
społecznych do syndyków i członków ich rodzin stosuje się przepisy o ubezpieczeniu
społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin, 2. obowią-
zującego od 1 października 2003 r. przepisu art. 157 ust. 4 ustawy z dnia 18 lutego
2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm., powoływa-
nej dalej jako Prawo upadłościowe), w myśl którego syndyk, nadzorca sądowy, za-
rządca będący osobą fizyczną jest osobą prowadzącą pozarolniczą działalność w
rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o świadczeniach
opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, Sąd Okręgowy uznał, że
nakazują one stosować do syndyka przepisy o ubezpieczeniu społecznym, przez
które należy rozumieć przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.,
powoływanej dalej jako ustawa systemowa). W ocenie Sądu pierwszej instancji, syn-
dyk nie może wykazywać okresów faktycznego niewykonywania obowiązków na po-
trzeby zwolnienia się z obowiązku ubezpieczeń społecznych. Ustawodawca, nakła-
dając w art. 14 § 5 rozporządzenia z 1934 r. oraz w art. 157 ust. 4 Prawa upadło-
ściowego obowiązek odpowiedniego stosowania wobec syndyka przepisów o ubez-
pieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin,
zastosował fikcję prawną, która przesądzała o podleganiu przez syndyka obowiąz-
kowym ubezpieczeniom społecznym. Przepisy te obejmowały więc jedynie kwestie
ubezpieczeń społecznych, z uwzględnieniem odrębności funkcji syndyka od kon-
strukcji prawnej osoby prowadzącej działalność gospodarczą (przedsiębiorcy). Ozna-
cza to, że wobec syndyków nie można stosować wszystkich rozwiązań właściwych
dla osób prowadzących działalność gospodarczą, w tym w zakresie możliwości wy-
kazywania okresów faktycznych przerw w prowadzeniu tej działalności na potrzeby
ustalania obowiązku ubezpieczeniowego.
3
Wyrokiem z dnia 12 maja 2010 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił apela-
cję wnioskodawczyni, podzielając ustalenia poczynione przez Sąd pierwszej instan-
cji. W zakresie oceny prawnej Sąd Apelacyjny wskazał, że w całym okresie objętym
zaskarżoną decyzją tytułem ubezpieczenia wnioskodawczyni było pełnienie przez nią
funkcji syndyka. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy systemowej, wykonywanie dzia-
łalności pozarolniczej jest tytułem obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i ren-
towych. W myśl art. 8 ust. 6 tej ustawy, pozarolniczą działalność wykonują: 1. osoby
prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o dzia-
łalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych; 2. twórcy i artyści; 3.
osoby prowadzące działalność w zakresie wolnego zawodu: a) w rozumieniu przepi-
sów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych
przez osoby fizyczne, b) z której przychody są przychodami z działalności gospodar-
czej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych; 4. wspól-
nicy jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólnicy spółki
jawnej, komandytowej lub partnerskiej; 5. osoby prowadzące niepubliczną szkołę,
placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty. Na podstawie
art. 157 ust. 3 Prawa upadłościowego działalność pozarolniczą w rozumieniu ustawy
systemowej wykonują również syndyk, nadzorca sądowy i zarządca. Stosownie do
art. 13 ust. 4 ustawy systemowej, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu,
rentowym i wypadkowemu podlegają osoby prowadzące pozarolniczą działalność -
od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej
działalności, zaś począwszy od 20 września 2008 r. wyłączeniem objęty jest okres,
na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na wniosek przedsiębiorcy na
podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. Ponieważ przepisy o
swobodzie działalności gospodarczej nie mają zastosowania do syndyków, do któ-
rych w zakresie ubezpieczeń społecznych stosuje się jedynie przepisy o systemie
ubezpieczeń społecznych, to syndyk nie może po 20 września 2008 r. dokonać za-
wieszenia swej działalności, jak czyni to przedsiębiorca. Przepisy ustawy z dnia 2
lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r.
Nr 220, poz. 1447 ze zm.) przed jej nowelizacją nie przewidywały możliwości zawie-
szenia działalności przez przedsiębiorcę, zakładając, iż z zasady jest ona prowadz-
ona w sposób ciągły i zorganizowany (art. 2 ustawy). Jednakże, w ocenie Sądu dru-
giej instancji, wobec treści art. 13 ust. 4 ustawy systemowej, obowiązek ubezpiecze-
nia społecznego nie istniał po rzeczywistym, nawet okresowym, zaprzestaniu działal-
4
ności gospodarczej, niezależnie od wprowadzenia z tego tytułu zmian w ewidencji tej
działalności (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 kwietnia 2008 r., I UK 293/07).
Taka interpretacja art. 13 ust. 4 dokonywana była w orzecznictwie sądowym w kon-
kretnych stanach faktycznych i ze szczególną ostrożnością z uwagi na możliwość
traktowania przepisów w sposób przedmiotowy i koniunkturalny, dla wykorzystania
określonych rozwiązań prawnych w celu uniknięcia obowiązku składkowego mimo
prowadzenia działalności. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, syndyk powołany przez sąd
upadłościowy do pełnienia swoich funkcji w tym postępowaniu nie może powołać się
na czasowe zaprzestanie prowadzonej przez siebie działalności z uwagi na niepo-
dejmowanie czynności z przyczyn od siebie niezależnych, takich jak oczekiwanie na:
rozprawę, na której zatwierdzono listę wierzytelności, upływ terminu do zgłoszenia
wierzytelności lub oferty zakupu majątku upadłego lub składników tego majątku,
zgodę sądu na sprzedaż przedsiębiorstwa lub zgody sędziego-komisarza na zawar-
cie ugody z pracownikami, rozpoznanie sprzeciwu co do zatwierdzenia listy wierzy-
telności, zatwierdzenie ostatecznego sprawozdania przez sąd, spis majątku przez
komisję inwentaryzacyjną i wycenę majątku przez rzeczoznawcę, uprawomocnienie
się planu podziału, itp. Żaden z wymienionych szczegółowo przez wnioskodawczynię
okresów nie dotyczy sytuacji nadzwyczajnych i niewiążących się z biegiem postępo-
wań upadłościowych, a wnioskodawczyni w okresach tych nie była zwolniona z peł-
nienia funkcji syndyka. Sąd drugiej instancji wskazał, że z art. 173, art. 168 ust. 1 i
art. 169 Prawa upadłościowego wynika, iż niezależnie od konieczności oczekiwania
pomiędzy podejmowaniem poszczególnych czynności w postępowaniu upadłościo-
wym, których bieg nie zawsze jest uzależniony od syndyka, musi on stale pozosta-
wać w gotowości wynikającej ze sprawowania zarządu majątkiem upadłego oraz z
zadań dotyczących jego likwidacji, spowodowanej możliwością wystąpienia nieprze-
widzianych w tym postępowaniu zdarzeń czy to faktycznych, czy prawnych, podej-
mowanych wobec masy tego majątku. Niezależnie zatem od czynności planowanych
lub narzuconych przez zasady postępowania upadłościowego, syndyk - sprawując
swoją funkcję - w każdym czasie może być zmuszony do podjęcia czynności wyni-
kających z zakresu obowiązków i uprawnień związanych z jej pełnieniem. Od czasu
powołania do wykonywania czynności syndyka nie może on czasowo zaprzestać
wykonywania tej funkcji, sprawowanej zarówno poprzez konkretne czynności fa-
tyczne i prawne, jak i poprzez oczekiwanie na czynności podejmowane przez inne
podmioty lub osoby wobec zarządzanego majątku. Stosując analogię do dopuszczo-
5
nych w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych i orzecznictwie sądów po-
wszechnych i Sądu Najwyższego przerw w prowadzeniu działalności pozarolniczej
powodujących ustanie podlegania ubezpieczeniom społecznym, a polegających na
rzeczywistym zaprzestaniu i ponownym podjęciu tej działalności, należy uznać, że
wskazywany przez wnioskodawczynię czas oczekiwania nie może być uznany za
taką przerwę. Wprawdzie nie jest tak, że przerwa w obowiązku ubezpieczenia z ty-
tułu sprawowania funkcji syndyka nigdy nie mogłaby nastąpić, jednakże musiałoby to
być związane ze szczególnymi okolicznościami, wykluczającymi podejmowanie ja-
kichkolwiek działań przez syndyka, np. wskutek sytuacji nadzwyczajnych. W niniej-
szej sprawie sytuacje takie nie wystąpiły.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku wnioskodawczyni zarzuciła: I.
naruszenie prawa materialnego, tj.: 1) art. 13 pkt 4 ustawy systemowej w związku z
art. 14 § 5 rozporządzenia z 1934 r. oraz - z ostrożności procesowej - art. 13 pkt 4
ustawy systemowej w związku z art. 157 ust. 4 Prawa upadłościowego, poprzez
przyjęcie, że w przypadku sprawowania funkcji syndyka przerwa w obowiązku ubez-
pieczenia z tego tytułu mogłaby nastąpić ale musiałoby to być związane ze szczegól-
nymi okolicznościami, wykluczającymi podejmowanie jakichkolwiek działań, np.
wskutek sytuacji nadzwyczajnych, a w związku z tym przyjęcie, że wobec syndyków
nie można stosować rozwiązań właściwych dla osób prowadzących działalność go-
spodarczą, w przypadku których nie musi to być związane ze szczególnymi okolicz-
nościami (co do przedsiębiorców wystarczy wykazanie okresu faktycznej przerwy
[zawieszenia] w prowadzeniu działalności, bez względu na jej przyczynę i związanie
ze szczególnymi okolicznościami); 2) art. 13 pkt 4 ustawy systemowej w związku z
art. 14 § 5 rozporządzenia z 1934 r. oraz - z ostrożności procesowej - art. 13 pkt 4
ustawy systemowej w związku z art. 157 ust. 4 Prawa upadłościowego, poprzez
przyjęcie, że powstałe całkowicie niezależnie od syndyka okresy faktycznej przerwy
w sprawowaniu przez niego funkcji nie mogą stanowić podstawy do przerwy w obo-
wiązku ubezpieczenia; II. naruszenie prawa procesowego, którego uchybienie mogło
mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie: 1) art. 233 k.p.c., polegające na
przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów poprzez przyjęcie, że wszystkie
wymienione przez wnioskodawczynię okresy faktycznej przerwy w wykonywaniu
funkcji syndyka nie dotyczą sytuacji nadzwyczajnych; 2) art. 328 § 2 k.p.c., poprzez
jego błędne zastosowanie, tj. niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku oraz nie-
przytoczenie przepisów prawa, na podstawie których Sąd Apelacyjny, nie podzielając
6
wyrażonej w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego opinii, iż syndyk nie może wy-
kazywać okresów faktycznego niewykonywania obowiązków na potrzeby zwolnienia
się z obowiązku ubezpieczeń społecznych, uznał, że możliwość taka istnieje, ale
okresy faktycznego niewykonywania funkcji syndyka muszą być związane ze szcze-
gólnymi okolicznościami, wykluczającymi podejmowanie przez niego jakichkolwiek
działań, np. wskutek sytuacji nadzwyczajnych i że nie ma znaczenia okoliczność czy
okresy faktycznego niewykonywania funkcji syndyka powstały z przyczyn od niego
niezależnych, czy zależnych.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości oraz uchylenie poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instan-
cji w całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania, ewen-
tualnie - na zasadzie art. 39816
k.p.c. - uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie
co do istoty sprawy poprzez przyjęcie, że wnioskodawczyni we wskazanych w skar-
dze kasacyjnej okresach nie podlega ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu i wy-
padkowemu.
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że wolą ustawodawcy było objęcie syndy-
ków obowiązkiem ubezpieczeń społecznych poprzez zrównanie lub przynajmniej
zbliżenie ich sytuacji do sytuacji przedsiębiorców. Do obu tych podmiotów należy
zatem stosować te same zasady w zakresie wyłączenia spod obowiązku ubezpie-
czeń społecznych w okresie faktycznej przerwy w wykonywaniu działalności lub
sprawowania funkcji. Nadto, w odróżnieniu od przedsiębiorcy, syndyk nie posiada
swobody w podejmowaniu decyzji o przerwie w sprawowaniu funkcji, a jego działal-
ność charakteryzuje brak ciągłości w podejmowaniu czynności. Brak w odniesieniu
do syndyka charakteryzującej pozarolniczą działalność gospodarczą cechy zorgani-
zowanego i ciągłego charakteru działalności uzasadnia przyjęcie poglądu, że „jaka-
kolwiek przerwa z jakichkolwiek powodów w faktycznym podejmowaniu czynności
przez syndyka uzasadnia wyłączenie takiego okresu z ubezpieczenia społecznego”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest niezasadna. Nieusprawiedliwione są zarzuty naruszenia
przepisów postępowania. Zarzut obrazy art. 233 § 1 k.p.c. uchyla się spod oceny
Sądu Najwyższego, który nie jest sądem faktu, ale sądem prawa i z tego względu
podstawy skargi kasacyjnej nie mogą stanowić zarzuty dotyczące ustalenia faktów
7
lub oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.), do której to sfery art. 233 § 1 k.p.c. odnosi
się wprost. Odnośnie do zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. należy w pierwszym
rzędzie zwrócić uwagę, że ponieważ przepis ten wymienia konstrukcyjne elementy
uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji, a w postępowaniu apelacyjnym sto-
sowany jest jedynie odpowiednio poprzez art. 391 § 1 k.p.c., przeto zarzut jego ob-
razy przez sąd drugiej instancji wymaga dla swej skuteczności przytoczenia przepisu
stosowanego przez ten sąd w postępowaniu odwoławczym, czego skarżąca nie
czyni. Nadto w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że zarzut naruszenia
art. 328 § 2 k.p.c. może być usprawiedliwiony tylko w tych wyjątkowych okoliczno-
ściach, w których treść uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej instancji uniemożliwia
całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia
lub w przypadku zastosowania prawa materialnego do niedostatecznie jasno ustalo-
nego stanu faktycznego (inaczej mówiąc, gdy z uzasadnienia orzeczenia nie da się
odczytać, jaki stan faktyczny lub prawny stanowił podstawę rozstrzygnięcia), tylko
bowiem w takim przypadku zaskarżony wyrok nie poddaje się kontroli kasacyjnej i
może to mieć wpływ na wynik sprawy. Takich braków uzasadnienie zaskarżonego
wyroku nie zawiera, gdyż sąd odwoławczy - w ramach nałożonego na niego obo-
wiązku samodzielnego dokonania jurydycznej oceny dochodzonego żądania - jest
uprawniony do odmiennej niż sąd pierwszej instancji wykładni przepisów prawa sta-
nowiących podstawę rozstrzygnięcia. Wreszcie art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. stawia wy-
maganie wykazania przez skarżącego, że zarzucane naruszenie przepisów postę-
powania mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Chociaż skarżąca - formułując
zarzut obrazy art. 328 § 2 k.p.c. - na przesłankę tę wskazuje, to uzasadnienie skargi
kasacyjnej nie zawiera jakiegokolwiek wywodu w tym zakresie. Powyższe kwestie
były wielokrotnie przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego (por. np. wyroki z dnia
24 listopada 2010 r., I PK 107/10, LEX nr 737366; z dnia 15 grudnia 2010 r., II PK
138/10, LEX nr 738557 oraz z dnia 12 stycznia 2011 r., II PK 129/10, LEX nr 737385
i orzeczenia w nich powołane).
Niezasadne są również zarzuty naruszenia prawa materialnego. Z ustaleń fak-
tycznych sprawy, w której wniesiona została rozpoznawana skarga kasacyjna wyni-
ka, że w okresach objętych sporem skarżąca pełniła funkcję syndyka w czterech po-
stępowaniach upadłościowych. Z racji pełnienia tej funkcji podlegała ubezpieczeniom
społecznym początkowo na podstawie art. 14 § 5 rozporządzenia z 1934 r. (w
brzmieniu obowiązującym od 3 stycznia 1998 r.), zgodnie z którym w zakresie ubez-
8
pieczeń społecznych do syndyków i członków ich rodzin stosuje się przepisy o ubez-
pieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin,
a następnie od dnia 1 października 2003 r. - na podstawie art. 157 ust. 4 Prawa upa-
dłościowego, w myśl którego syndyk, nadzorca sądowy, zarządca będący osobą fi-
zyczną jest osobą prowadzącą pozarolniczą działalność w rozumieniu przepisów o
systemie ubezpieczeń społecznych oraz o świadczeniach opieki zdrowotnej finanso-
wanych ze środków publicznych. Zagadnienie podlegania przez syndyka
powołanego przed wejściem w życie art. 157 ust. 4 Prawa upadłościowego dwóm
reżimom prawnym z punktu widzenia objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowot-
nego zostało pozytywnie rozstrzygnięte w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 lu-
tego 2008 r., I UK 257/07 (OSNP 2009 nr 9-10, poz. 126). Sąd Najwyższy w obec-
nym składzie podziela zawartą w uzasadnieniu tego wyroku argumentację również w
odniesieniu do podlegania przez syndyka obowiązkowi ubezpieczeń społecznych. Co
prawda skarżąca nie kwestionuje wprost podlegania wskazanym wyżej dwóm reżi-
mom prawnym, jednakże zajęcie stanowiska w tej kwestii uzasadnia sformułowanie
przez nią zarzutu obrazy art. 13 pkt 4 ustawy systemowej w związku z art. 157 ust. 4
Prawa upadłościowego jedynie „z ostrożności”.
Stosownie do przepisów ustawy systemowej osoby fizyczne, które na obsza-
rze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność
podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (art. 6 ust. 1 pkt
5) oraz ubezpieczeniu wypadkowemu (art. 12 ust. 1). Przepis art. 8 ust. 6 tej ustawy
zawiera definicję osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, uznając za taką przed
dniem 1 stycznia 2003 r.: osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą
na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczegól-
nych (pkt 1), twórcę i artystę (pkt 2) oraz osobę wykonującą wolny zawód w rozumie-
niu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów
osiąganych przez osoby fizyczne (pkt 3). Od dnia 1 stycznia 2003 r. pojęcie osoby
prowadzącej pozarolniczą działalność objęło - dla potrzeb podlegania ubezpiecze-
niom społecznym - obok osób określonych w pkt 1 i 2 również osobę prowadzącą
działalność w zakresie wolnego zawodu (pkt 3), po pierwsze - w rozumieniu przepi-
sów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych
przez osoby fizyczne (ppkt a) oraz po drugie - z której przychody są przychodami z
działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób
9
fizycznych (ppkt b), a nadto wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowie-
dzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej (pkt 4).
W judykaturze i doktrynie przyjmuje się, że w zakresie ubezpieczeń społecz-
nych syndyk masy upadłości nie jest żadną z osób wymienionych w art. 8 ust. 6
ustawy systemowej, a podstawę podlegania przez niego ubezpieczeniom społecz-
nym stanowi art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy systemowej w związku z art. 14 § 5 rozporzą-
dzenia z 1934 r. i art. 157 ust. 4 Prawa upadłościowego (por. powołany wyżej wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2008 r., I UK 257/07 i szeroko przytoczone w
nim orzecznictwo i piśmiennictwo). Skarżąca poglądu tego nie kwestionuje, ale pre-
zentuje stanowisko, że skoro zgodnie z art. 13 pkt 4 ustawy systemowej osoby pro-
wadzące pozarolniczą działalność podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecz-
nym w okresie od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania
wykonywania tej działalności, a w zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym
stosowało się do niej przepisy o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących
działalność gospodarczą (art. 14 § 5 rozporządzenia z 1934 r.), zaś od dnia 1 paź-
dziernika 2003 r. posiadała status osoby prowadzącej pozarolniczą działalność w
rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 157 ust. 4 Prawa
upadłościowego), to w okresach przerw w faktycznym sprawowaniu przez nią funkcji
syndyka, przez które rozumie - wynikające ze specyfiki poszczególnych etapów to-
czącego się postępowania upadłościowego - niepodejmowanie czynności zmierzają-
cych do likwidacji majątku upadłego i zaspokojenia wierzycieli, powinno stosować się
do niej dotyczące przedsiębiorców zasady wyłączania z obowiązku ubezpieczenio-
wego.
Błędne jest założenie skarżącej, że zamiarem ustawodawcy było zrównanie, w
zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym, sytuacji prawnej syndyka masy
upadłości i przedsiębiorcy. Gdyby tak istotnie było, niewątpliwie przepisy art. 14 § 5
rozporządzenia z 1934 r. oraz art. 157 ust. 4 Prawa upadłościowego jednoznacznie
uznawałyby syndyka za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą w
rozumieniu przepisów początkowo ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu
społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity
tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.), a następnie ustawy systemowej. Tak
jednak nie jest, gdyż pierwsze ze wskazanych unormowań stanowiło jedynie o sto-
sowaniu wobec syndyka w sferze ubezpieczeń społecznych przepisów dotyczących
osób prowadzących działalność gospodarczą, drugie natomiast uznaje go co prawda
10
za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 5
ustawy systemowej, ale niebędącą osobą prowadzącą pozarolniczą działalność go-
spodarczą, o której stanowi art. 8 ust. 6 pkt 1 tej ustawy. Jest to zrozumiałe, gdy się
uwzględni - co zauważa sama skarżąca - że brak jest „w odniesieniu do syndyka
charakteryzującej pozarolniczą działalność gospodarczą cechy zorganizowanego i
ciągłego charakteru działalności”. Właśnie okoliczność, że nieodzownym atrybutem
działalności gospodarczej jest jej wykonywanie we własnym imieniu i na własną
rzecz, w sposób zorganizowany i ciągły (por. obowiązujący do dnia 20 sierpnia 2004
r. przepis art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności go-
spodarczej, Dz.U. Nr 101, poz.1178 ze zm. oraz art. 4 ust. 1 w związku z art. 2
ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, jednolity tekst:
Dz.U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 ze zm.), stanowiła podstawę utrwalenia się w
orzecznictwie Sądu Najwyższego poglądu, iż sam wpis w ewidencji tej działalności -
pomimo, co do zasady, formalnego (trwanie określonej sytuacji prawnej), a nie fak-
tycznego (rzeczywiste wykonywanie działalności) określenia w art. 13 ust. 4 ustawy
systemowej granic czasowych przymusu ubezpieczeniowego - niepołączony z fak-
tycznym jej prowadzeniem, nie stanowi wystarczającej podstawy do zaistnienia obo-
wiązku ubezpieczenia, o którym przepis ten stanowi (por. np. wyrok z dnia 19 marca
2007 r., III UK 133/06, OSNP 2008 nr 7-8, poz.114 i orzeczenia w nim powołane).
Stanowiska tego nie można jednak wprost przenosić na syndyka masy upadłości,
który nie prowadzi pozarolniczej działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów
prawa ubezpieczeń społecznych (nie jest przedsiębiorcą) i z tego względu granice
czasowe podlegania przez niego obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym za-
kreślało i zakreśla samo posiadanie statusu syndyka (por. także wyrok Sądu Najwyż-
szego z dnia 13 września 2010 r., II UK 82/10, LEX nr 661517 odnoszący się do ob-
owiązku ubezpieczeniowego wspólników spółek osobowych prawa handlowego).
Taka wykładnia znajduje potwierdzenie w zmienionej z dniem 20 września 2008 r.
treści art. 13 ust. 4 ustawy systemowej, zgodnie z którym obowiązkowi ubezpiecze-
niowemu nie podlegają osoby prowadzące pozarolniczą działalność (a więc również
syndycy) w okresie, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na pod-
stawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. Podstawę takiego zawie-
szenia stanowi art. 14a ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, w myśl które-
go wykonywanie działalności gospodarczej może zawiesić wyłącznie przedsiębiorca.
Niemożność pełnienia przez syndyka obowiązków z powodu zachodzących prze-
11
szkód może natomiast stanowić przesłankę wniosku o jego odwołanie w trybie art.
170 Prawa upadłościowego i uwolnienie się w ten sposób od obowiązku ubezpiecze-
niowego.
Wbrew sugestiom skarżącej, sprawowanie funkcji syndyka nie polega wyłącz-
nie na świadczeniu w trakcie postępowania upadłościowego określonych czynności
faktycznych i prawnych oraz czynności podejmowanych w postępowaniach sądo-
wych i administracyjnych, a związanych bezpośrednio z likwidacją majątku upadłego
i zaspokojeniem wierzycieli. W ramach swoich uprawnień syndyk zobowiązany jest
do podejmowania i wykonywania także innych czynności. Otóż z mocy prawa z
dniem ogłoszenia upadłości upadły traci zarząd oraz możność korzystania i rozpo-
rządzania majątkiem wchodzącym w skład masy upadłości, który obejmuje w zarząd
i likwiduje syndyk, wyznaczony przez sąd na mocy postanowienia (art. 14 § 1 pkt 3,
art. 15, art. 20 i art. 90 rozporządzenia z 1934 r. oraz art. 156 ust. 1 w związku z art.
51 ust. 1 pkt 6, art. 52, art. 75 ust. 1 i art. 173 Prawa upadłościowego). Zarządzanie
majątkiem upadłego przez syndyka polega na podejmowaniu w stosunku do tego
majątku czynności faktycznych i prawnych oraz czynności postępowania związanych
z bieżącym utrzymywaniem majątku upadłego, jak również prowadzeniem jego
przedsiębiorstwa. W specyfikę działalności syndyka nie jest więc wpisane wynikające
z jego woli wykonywanie czynności powtarzających się, regularnie występujących i
trwających, jak w przypadku osób wykonujących działalność gospodarczą, ale - w
miarę potrzeb i wydawanych przez sędziego komisarza poleceń (art. 87 § 1 rozpo-
rządzenia z 1934 r. i art. 152 ust. 1 Prawa upadłościowego) - czynności występują-
cych w trakcie postępowania upadłościowego co do zasady incydentalnie i nieregu-
larnie. Trudno zatem przyjąć, aby podleganie przez syndyka obowiązkowi ubezpie-
czeniowemu miało być ograniczone wyłącznie do okresu, w którym faktycznie podjął
on czynności wpisane w sferę jego obowiązków i uprawnień, a do tego w istocie
zmierza prezentowana w skardze kasacyjnej interpretacja art. 13 ust. 4 ustawy sys-
temowej.
Powyższe prowadzi do konkluzji, że podleganie przez syndyka obowiązkowo
ubezpieczeniom społecznym w okresie od dnia rozpoczęcia wykonywania działalno-
ści pozarolniczej do dnia zaprzestania jej wykonywania w rozumieniu art. 13 ust. 4
ustawy systemowej należy odnosić do okresu posiadania statusu syndyka, a nie do
faktycznego wykonywania przez niego określonych czynności w toku toczącego się
postępowania upadłościowego.
12
Z powyższych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie
art. 39814
k.p.c.
========================================