Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 296/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 września 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z odwołania Z. P.
przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytalnemu w K.
o ponowne ustalenie wysokości świadczenia emerytalnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 września 2011 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 28 kwietnia 2010 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od ubezpieczonego Z. P. na rzecz Wojskowego
Biura Emerytalnego kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 9 listopada 2009 r. Sąd Okręgowy - Sąd Ubezpieczeń
Społecznych w K. oddalił odwołanie Z. P. od decyzji Wojskowego Biura
Emerytalnego z dnia 3 marca 2009 r., którą odmówiono wnioskodawcy wznowienia
postępowania w celu ponownego ustalenia wysokości świadczenia i odmówiono
wypłaty kwot wynikających z różnicy pomiędzy świadczeniami w wysokości żądanej
a wypłaconej oraz od decyzji z dnia 13 marca 2009 r., którą odmówiono
stwierdzenia nieważności decyzji Dyrektora Wojskowego Biura Emerytalnego
wydanych po dniu 1 stycznia 1999 r. o waloryzacji świadczenia a nadto zasądził od
odwołującego na rzecz Wojskowego Biura Emerytalnego kwotę 60 zł tytułem
zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że decyzją Szefa Wojewódzkiego Sztabu
Wojskowego w K. z dnia 16 października 1986 r. odwołujący się uzyskał prawo do
emerytury wojskowej od 1 września 1986 r. na podstawie przepisów ustawy z dnia
16 grudnia 1972 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich
rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 29, poz. 139 ze zm.). Do 31 grudnia 1998
r. świadczenie przysługujące odwołującemu się podlegało sukcesywnie waloryzacji
w takim samym stopniu i terminie, w jakim następował wzrost uposażenia
zasadniczego żołnierzy zawodowych pozostających w służbie i zajmujących
analogiczne stanowiska. Na mocy decyzji z dnia 7 kwietnia 1994 r. Wojskowe Biuro
Emerytalne ustaliło odwołującemu się od 1 marca 1994 r. nową wysokość
emerytury na podstawie art. 53 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r.
Nr 8, poz. 66 ze zm.). Po 1 stycznia 1999 r. świadczenie przysługujące
odwołującemu się podlegało waloryzacji według zasad wynikających z nowego
brzmienia art. 6 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz
ich rodzin, zgodnie z którym emerytury i renty podlegają waloryzacji na zasadach i
w terminach przewidzianych w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych.
W sprawie sporne było to, czy zachodzą przesłanki do ponownego ustalenia
wysokości świadczenia z zaopatrzenia emerytalnego na podstawie art. 32 ust. 1
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz do
3
stwierdzenia nieważności decyzji Wojskowego Biura Emerytalnego wydanych po 1
stycznia 1999 r.
Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.
Wnioskodawca domagał się ponownego ustalenia prawa do świadczenia z
zastosowaniem waloryzacji w takim samym stopniu i terminie, w jakim następuje
wzrost uposażenia zasadniczego żołnierzy zawodowych pozostających w służbie i
zajmujących analogiczne stanowiska, tj. z zastosowaniem zasad waloryzacyjnych
obowiązujących przed 1 stycznia 1999 r., a w konsekwencji stwierdzenia
nieważności decyzji waloryzacyjnych wydanych po 31 grudnia 1999 r. Stosownie
do brzmienia art. 32 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych oraz ich rodzin, ustalenia dotyczące prawomocnych decyzji organu
rentowego mogą być podważone tylko wtedy, gdy nowe (tj. nieznane organowi
rentowemu) dowody lub ujawnione okoliczności, o których mowa w art. 32 ust. 1,
istniały w dniu wydania decyzji i mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich
wysokość. Zatem podstawowe znaczenie dla ponownego ustalenia wysokości
świadczenia ma przedstawienie przez świadczeniobiorcę nowych okoliczności
faktycznych albo dowodów istniejących w dniu wydania decyzji. Zarówno we
wniosku z dnia 8 grudnia 2008 r., jak i we wniesionym do Sądu odwołaniu
ubezpieczony - jako przesłankę do ponownego ustalenia wysokości świadczenia -
wskazywał okoliczność, że na skutek nowelizacji przepisów od 1 stycznia 1999 r.
zmienił się sposób waloryzacji świadczeń przysługujących żołnierzom zawodowym
na mniej korzystny. W ocenie Sądu, okoliczność, na jaką powołuje się odwołujący,
tj. zmiana prawa, nie może stanowić przesłanki do ponownego ustalenia wysokości
świadczenia. Zmiana przepisów prawa nie jest bowiem ani nowym dowodem, ani
faktem w rozumieniu art. 32 ust. 1 powyższej ustawy.
Sąd pierwszej instancji uznał także, że nie zasługuje na uwzględnienie
zarzut odwołującego się, iż decyzje waloryzacyjne wydane od 1 stycznia 1999 r.
zostały wydane z rażącym naruszeniem prawa. W pierwszej kolejności Sąd
wskazał, że jest właściwy do rozpoznania odwołania od decyzji Wojskowego Biura
Emerytalnego o odmowie stwierdzenia nieważności decyzji, gdyż decyzje
wydawane na podstawie art. 32 ust. 2 powołanej ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r.
są decyzjami z zakresu ubezpieczeń społecznych i przysługuje od nich odwołanie
4
do sądu powszechnego. Odnosząc się do zasadniczej kwestii związanej z
zarzutem odwołującego się, że decyzje waloryzacyjne wydane od 1 stycznia 1999
r. zostały wydane z rażącym naruszeniem prawa, wskazał, iż rażące naruszenie
prawa zachodzi w przypadku naruszenia przepisu, którego treść bez żadnych
wątpliwości interpretacyjnych może być ustalona w bezpośrednim rozumieniu.
Naruszenie prawa ma miejsce w szczególności wówczas, gdy decyzja została
wydana wbrew zakazom lub nakazom ustanowionym w przepisie, a także wtedy
gdy wbrew przesłankom przepisu nadano prawa lub obowiązki lub też odmówiono
ich. Naruszenie prawa ma również miejsce w przypadku zastosowania nietrafnej
wykładni przepisów prawnych. Tymczasem od 1 stycznia 1999 r. organ rentowy
wydawał kolejne decyzje waloryzacyjne zgodnie z obowiązującymi przepisami
prawa, tj. zgodnie z nowym brzmieniem art. 6 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin. Przepis ten,
zdaniem Sądu, zawiera jednoznaczne i niebudzące wątpliwości normy prawne.
Sąd Okręgowy przywołał w tym kontekście wyrok Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 20 grudnia 1999 r. w sprawie o sygn. akt K 4/99 (OTK 2000 nr 2, poz. 65), w
którym stwierdzono zgodność art. 159 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2009 r. Nr 157, poz. 1227 ze zm.), nadającego nowe brzmienie art. 6 ustawy z
dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz
ich rodzin i wprowadzającego waloryzację świadczeń na zasadach i w terminach
przewidzianych w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Nawiązując do jego
uzasadnienia Sąd wskazał, że należy dokonać odróżnienia prawa do waloryzacji,
rozumianego jako uprawnienie do zachowania stałej wartości ekonomicznej
przyznanych świadczeń emerytalno-rentowych, od metody podwyższania
nominalnej wartości przysługujących świadczeń przyjętej w normujących
waloryzację przepisach. Skutkiem wejścia w życie kwestionowanych przez
odwołującego przepisów nie jest ani pozbawienie go prawa do świadczenia, ani
wyłączenie waloryzacji samego świadczenia, a jedynie zmiana metody
podwyższania nominalnej wartości świadczenia. W ocenie Sądu, naruszenie
oczekiwań co do przewidywanego poziomu przyszłych świadczeń nie stanowi
5
naruszenia prawa do waloryzacji. W rozpatrywanej sprawie nie wyszły również na
jaw żadne inne nowe okoliczności faktyczne istotne dla sprawy ani nie zostały
ujawnione żadne nowe dowody. Zatem, w ocenie Sądu, brak podstaw do
ponownego ustalenia wysokości świadczenia na podstawie art. 32 ust. 1 ustawy o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin.
Apelację od wyroku Sądu pierwszej instancji wywiódł wnioskodawca,
zaskarżając go w całości i wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku i przeliczenie
emerytury zgodnie z żądaniem odwołania. Zarzucił orzeczeniu naruszenie prawa
materialnego poprzez niewłaściwą interpretację przepisów ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym z 1993 r. oraz naruszenie konstytucyjnej zasady państwa prawa.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 28
kwietnia 2010 r. oddalił apelację.
W uzasadnieniu stwierdził, że w pełni podziela ustalenia Sądu pierwszej
instancji oraz dokonaną przez ten Sąd wykładnię podstawy prawnej
rozstrzygnięcia. Wskazał, że zmiana regulacji prawnych nie uzasadnia przeliczenia
wysokości emerytury na mocy art. 32 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. Zmiana
obowiązującego prawa nie może być rozpatrywana ani w kategoriach nowego
dowodu, ani też w kategoriach nowych okoliczności faktycznych. Podniósł także, że
nie można twierdzić, iż decyzje Wojskowego Biura Emerytalnego naruszały
przepisy ustawy.
Sąd drugiej instancji wskazał ponadto, że skarżący nie ma racji, wywodząc,
iż zmienione zasady waloryzacji świadczeń emerytalno - rentowych nie dotyczą
osób, które nabyły prawo do emerytury wojskowej przed 1 stycznia 1999 r. Takiej
wykładni obowiązujących unormowań nie uzasadnia na pewno art. 1 ust. 2 pkt 1
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych. Po pierwsze, przepis ten z dniem 1 października 2003 r. został
uchylony przez art. 10 pkt 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o zmianie ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 166,
poz. 1609), a po drugie dotyczył on bezpośrednio żołnierzy pozostających w
czynnej służbie wojskowej. Wykładnia tego przepisu w żaden sposób nie prowadzi
do wniosku, iż emerytury wojskowe przyznane przed wejściem w życie ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
6
Społecznych podlegają waloryzacji na dotychczasowych zasadach. Wyraźnie
przeczy temu treść art. 159 tej ustawy, na mocy którego dokonano nowelizacji art. 6
ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych oraz ich rodzin.
Podkreślono także, że nie zasługuje na akceptację pogląd skarżącego, iż
przepis art. 159 powołanej wyżej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych dotyczył jedynie żołnierzy, którzy wstąpili do zawodowej
służby wojskowej po 1 stycznia 1999 r. Zamieszczona w nim regulacja nie
wprowadza rozróżnienia na osoby, które wstąpiły do służby wojskowej przed 1
stycznia 1999 r. czy też po tej dacie. Nowa metoda waloryzacji świadczeń odnosi
się do wszystkich, tj. obecnych i przyszłych ubezpieczonych pobierających
emerytury i renty z zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy zawodowych. W
przeciwnym razie konieczny byłby przepis o rozdzieleniu poprzedniego i nowego
sposobu waloryzacji świadczeń odpowiednio do praw nabytych przed i po tej
zmianie. W sytuacji, gdy brak jest oddzielnych (wyodrębnionych jako jednostki
redakcyjne tekstu ustawy zmieniającej) przepisów intertemporalnych, wbrew
potocznemu rozumieniu, nie zachodzi brak regulacji kwestii intertemporalnej. W
takim przypadku mamy do czynienia z zasadą bezpośredniego stosowania ustawy
zmieniającej.
Wyrok ten został zaskarżony przez wnioskodawcę Z. P. w całości skargą
kasacyjną. Jako podstawy skargi skarżący wskazał zarówno naruszenie przepisów
postępowania, jak i przepisów prawa materialnego: art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 10
grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin
- poprzez prowadzenie przed sądem powszechnym postępowania w sprawie
stwierdzenia nieważności ostatecznych decyzji organu emerytalnego wydanych po
1 stycznia 1999 r., co prowadzi do nieważności postępowania w części dotyczącej
odwołania od decyzji odmawiającej stwierdzenia nieważności tychże aktów; art. 1
ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, w brzmieniu obowiązującym dnia 1 stycznia 1999 r. w
związku z art. 6 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin w brzmieniu obowiązującym w tejże dacie -
przez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, jakoby od 1 stycznia 1999 r.
7
skarżący miał utracić prawo do waloryzacji świadczeń emerytalnych na zasadach
szczególnych obowiązujących przed tą datą; art. 20 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r.
o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych
ustaw - poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, jakoby ów przepis
nie gwarantował wnioskodawcy zachowania nabytego wcześniej prawa do
waloryzacji świadczeń wedle zasad obowiązujących przed 1 stycznia 1999 r.; art.
32 ust. 1 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych oraz ich rodzin - poprzez przyjęcie, jakoby nie zachodziły podstawy
do ponownego ustalenia wysokości świadczeń należnych wnioskodawcy;
naruszenie to miało istotny wpływ na wynik sprawy, doprowadziło bowiem do
oddalenia apelacji i utrzymania w mocy orzeczenia oddalającego trafne odwołanie
wnioskodawcy.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną wnioskodawcy Wojskowe Biuro
Emerytalne wniosło o odmowę przyjęcia jej do rozpoznania, ewentualnie o jej
oddalenie i zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania kasacyjnego według
norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności rozważeniu podlega zarzut nieważności
postępowania oparty na niedopuszczalności drogi sądowej. Stosownie do treści art.
32 ust. 2 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych oraz ich rodzin „decyzje ostateczne, od których nie zostało wniesione
odwołanie do właściwego sądu, mogą być z urzędu przez wojskowy organ
emerytalny zmienione, uchylone lub unieważnione, na zasadach określonych w
przepisach ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania
administracyjnego (Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071, z późn. zm.)”. Przepis ten ma
analogiczne brzmienie jak art. 83a ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz.
1585 ze zm.), w myśl którego „decyzje ostateczne Zakładu, od których nie zostało
wniesione odwołanie do właściwego sądu, mogą być z urzędu przez Zakład
uchylone, zmienione lub unieważnione, na zasadach określonych w przepisach
8
Kodeksu postępowania administracyjnego”. Obie te normy regulują tę samą
kwestię, a mianowicie dotyczą zmiany, uchylenia lub unieważnienia poprzednio
wydanej decyzji w sprawie ubezpieczeń społecznych w trybie postępowania
administracyjnego. Problem dopuszczalności drogi sądowej w tej materii – w
związku z rozbieżnością w judykaturze Sądu Najwyższego (zob. uchwałę z dnia 7
kwietnia 2010 r., II UZP 3/10, OSNP 2010 nr 17-18 poz. 217) - rozważany był w
uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2011 r., I
UZP 3/11 (LEX nr 738185), której nadano moc zasady prawnej. Zgodnie z jej tezą,
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (organu rentowego) wydanej na
podstawie art. 83a ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych w przedmiocie nieważności decyzji przysługuje
odwołanie do właściwego sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. W uzasadnieniu
tej uchwały zwrócono między innymi uwagę na to, że jeżeli prawo lub obowiązek
stwierdzone było decyzją, to jej "unieważnienie", chociaż odnosi się do decyzji
"unieważnionej", to przecież odnosi się także, a nawet przede wszystkim, do prawa
lub obowiązku poprzednio stwierdzonego. "Dotyczy" więc przedmiotu, o którym
mowa tak w art. 83 ust. 1 ustawy systemowej, jak i w art. 476 § 2 k.p.c. Bliższy
wgląd w podstawy rozpoznania odwołania od decyzji dotyczącej unieważnienia
decyzji poprzednio przez Zakład wydanej potwierdza powyższe spostrzeżenie. Sąd
rozpoznający odwołanie na zasadach procesu cywilnego uzyskuje wyjaśnienie
przewidzianych w Kodeksie postępowania administracyjnego przesłanek
"stwierdzenia nieważności decyzji" (art. 156 § 1 k.p.a.). Jeżeli one zachodzą, np.
decyzja została skierowana do osoby niebędącej stroną w sprawie, albo wydana
została bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa, to znaczy, że
stwierdzone tą decyzją prawo lub zobowiązanie jest inne od stwierdzonego i
dlatego to wadliwe stwierdzenie podlega "unieważnieniu". Chociaż bezpośrednim
przedmiotem postępowania jest wadliwa decyzja Zakładu, to nie sposób rozpoznać
tego przedmiotu bez także bezpośredniego wglądu w stosunek prawny
ubezpieczenia społecznego, w jego treść. Okazuje się zatem, że zasada
"przeniesienia" sprawy na etap postępowania sądowego na skutek "zwykłego
odwołania" (od decyzji o bezpośrednim przedmiocie co do prawa lub zobowiązania)
działa tak samo i w tym wypadku. Z tego punktu widzenia zasada wyjaśnienia
9
sprawy przez sąd ubezpieczeń społecznych, wyjaśnienia jej istoty dotyczącej
prawa, zobowiązania albo roszczenia strony znajduje właściwe zwieńczenie w
kompetencji tego sądu do oddalenia odwołania, jeżeli nie ma podstaw do jego
uwzględnienia (art. 47714
§ 1 k.p.c.) albo zmiany zaskarżonej decyzji w całości lub
w części i orzeczenia co do istoty sprawy (art. 47714
§ 2 k.p.c.).
Podzielając powyższe stanowisko, Sąd Najwyższy stwierdził, że zarzut
nieważności postępowania (art. 379 pkt 1 k.p.c.) - z odniesieniem się do treści art.
32 ust. 2 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych oraz ich rodzin, powielającej brzmienie art. 83a ust. 2 ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, nie ma uzasadnionej
podstawy.
Nie zasługują również na uwzględnienie zarzuty naruszenia prawa
materialnego. Przepis art. 6 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych, w brzmieniu nadanym przez art. 159 pkt 1 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowi, że emerytury i renty
podlegają waloryzacji na zasadach i w terminach przewidzianych w przepisach o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W obowiązującej
poprzednio wersji tego przepisu świadczenia te podlegały waloryzacji w takim
samym stopniu i terminie, w jakim następował wzrost uposażenia zasadniczego
żołnierzy zawodowych pozostających w służbie i zajmujących analogiczne
stanowiska (art. 6 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu żołnierzy zawodowych w brzmieniu
obowiązującym do 31 grudnia 1998 r.). Równocześnie w art. 179 ustawy o
emeryturach i rentach zmodyfikowano z dniem 1 stycznia 1999 r. wysokość
emerytur i rent przyznanych od uposażeń osiągniętych przed tą datą między innymi
na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych,
poprzez ich poddanie dodatkowej waloryzacji wskaźnikiem 104,3%. Z mocy art.
196 powołanej ustawy, weszła ona w życie z dniem 1 stycznia 1999 r. (poza art.
182), nie budzi więc wątpliwości, że z tym dniem weszło także w życie nowe
brzmienie art. 6 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych, co jest
równoznaczne z utratą ze wskazaną datą mocy obowiązującej jego dotychczasowej
treści. Oznacza to, że ustawa o emeryturach i rentach zmodyfikowała ze wskazaną
datą zarówno wysokość świadczeń emerytalnych żołnierzy zawodowych
10
przyznanych przed dniem 1 stycznia 1999 r., poprzez ich podwyższenie
wskaźnikiem dodatkowej waloryzacji, jak i zasady waloryzacji tych świadczeń na
przyszłość. Brak przepisu intertemporalnego, który stanowiłby o zachowaniu
dotychczasowego mechanizmu waloryzacji emerytur wojskowych do świadczeń, do
których prawo zostało nabyte przed 1 stycznia 1999 r., wskazuje, że art. 6 ustawy o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych w nowej wersji ma zastosowanie
także do świadczeń, do których prawo powstało przed tą datą.
Wbrew wywodom skarżącego art. 20 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o
zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw
nie dotyczy zachowania prawa do uprzedniego sposobu waloryzacji świadczeń, ale
zachowania prawa do świadczeń nabytych na podstawie przepisów w uprzednim
brzmieniu, niezależnie od ukształtowania nowych zasad nabywania tych praw.
Również z art. 1 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (obowiązującego do 30 września 2003 r.) nie sposób
wywodzić, że zmienione zasady waloryzacji świadczeń emerytalno - rentowych nie
dotyczą osób, które nabyły prawo do emerytury wojskowej przed 1 stycznia 1999 r.
To, że żołnierze zawodowi, którzy zakończyli służbę przed 1 stycznia 1999 r., nie
podlegali nigdy powszechnemu systemowi ubezpieczeń społecznych, nie oznacza,
że ustawodawca nie może w stosunku do nich zastosować zasad waloryzacji
świadczeń obowiązujących w tym systemie. Zasady te obowiązują przecież nie
wprost na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, ale na podstawie przepisu odsyłającego zawartego w ustawie o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych (art. 6), obejmującej swym
działaniem wszystkich emerytowanych żołnierzy zawodowych.
Kwestia zgodności art. 6 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 1999 r. z zasadą ochrony
praw nabytych została rozstrzygnięta w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
20 grudnia 1999 r., K 4/99, w którym stwierdzono, że nie stanowi jej naruszenia
zrównanie zasady waloryzacji świadczeń wojskowych z zasadami waloryzacji
przewidzianymi w ustawie o emeryturach i rentach, również w odniesieniu do osób,
którym przed 1 stycznia 1999 r. przysługiwało prawo podmiotowe do świadczenia z
zaopatrzenia wojskowego. W uzasadnieniu tego wyroku Trybunał podkreślił między
11
innymi, że przedmiotem ochrony przewidzianej w zasadzie ochrony praw słusznie
nabytych jest przysługujące już określonej osobie prawo podmiotowe. Z zasady tej
nie wynika natomiast zakaz zmiany przepisów określających sytuację prawną
osoby w zakresie, w którym sytuacja ta nie wyraża się w przysługującym danej
osobie prawie podmiotowym. Prawo do waloryzacji emerytur i rent - rozumiane jako
uprawnienie do zachowania stałej wartości ekonomicznej przyznanych świadczeń
emerytalno-rentowych - jest istotnym elementem prawa do zabezpieczenia
społecznego w zakresie i formie, które określa ustawa (art. 67 ust. 1 Konstytucji
RP), jednakże sama metoda podwyższania nominalnej wartości przysługujących
świadczeń przyjęta w normujących waloryzację przepisach nie stanowi istoty prawa
do waloryzacji. Poprzez zmianę sposobu waloryzacji przysługujących świadczeń
(ich podwyższania), zachowującą instytucję przystosowania ich wartość do siły
nabywczej pieniądza, nie dochodzi ani do pozbawienia prawa do świadczeń
emerytalno-rentowych, ani wyłączenia ich waloryzacji, a jedynie do zmodyfikowania
na przyszłość mechanizmu ich waloryzowania. Natomiast naruszenie oczekiwań
określonej grupy świadczeniobiorców co do przewidywanego poziomu przyszłych
świadczeń nie stanowi samo przez się naruszenia prawa do waloryzacji, a w
konsekwencji - niezgodnego z ustawą zasadniczą arbitralnego ograniczenia zasady
ochrony praw nabytych.
Treścią zasady lex retro non agit jest zakaz stanowienia prawa, które
nakazywałoby stosowanie nowo ustanowionych norm prawnych do sytuacji
zaistniałych przed ich wejściem w życie. Prawo powinno co do zasady działać na
przyszłość i wobec tego nie należy stanowić przepisów, które miałyby być
stosowane do zdarzeń zaszłych i zakończonych przed ich wejściem w życie, jeżeli
nowe ukształtowanie praw i obowiązków obywateli prowadziłoby lub mogło
prowadzić do pogorszenia ich sytuacji prawnej w stosunku do stanu poprzedniego,
co pozostaje w ścisłym związku z nakazem poszanowania praw słusznie nabytych
(por. między innymi wyroki Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 maja 2009 r., P
66/07, OTK-A 2009 nr 5, poz. 65 oraz z dnia 15 lipca 2009 r., K 64/07, OTK-A 2009
nr 7, poz. 110 i orzeczenia w nich powołane).
Nie budzi wątpliwości, że ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych nie zmodyfikowała sposobu waloryzacji wojskowych
12
świadczeń emerytalno-rentowych z mocą wsteczną, ale na przyszłość, a sam
mechanizm (metoda) podwyższania ustalonych już świadczeń nie jest
równoznaczny z prawem do waloryzacji i nie jest jego istotą, o czym wyżej była
mowa. Prawo do świadczenia emerytalno-rentowego nie obejmuje prawa do
konkretnego sposobu jego waloryzowania. Czym innym jest bowiem ukształtowane
prawo podmiotowe do świadczenia emerytalno-rentowego i sposobu ustalenia
podstawy wymiaru jego wysokości, a czym innym sposób waloryzowania
(podwyższania) na przyszłość ustalonego już świadczenia. Zmiana metody
podwyższania świadczenia w przyszłości nie pozbawiła wnioskodawcy prawa do
jego waloryzacji, a w konsekwencji sytuacja prawna skarżącego w zakresie
istotnych elementów już ukształtowanego i przysługującego mu prawa do
świadczenia nie uległa pogorszeniu.
Należy wreszcie zwrócić uwagę, że w powołanym wyżej wyroku z dnia 20
grudnia 1999 r., K 4/99 Trybunał Konstytucyjny wyraził pogląd, iż - w odniesieniu do
emerytów służb mundurowych - „przy wprowadzonej kompleksowej i gruntownej
zmianie systemu ubezpieczeń społecznych zasada równości uzasadnia
modyfikację sfery dotychczasowych uprawnień, chyba że miałyby one uzasadnienie
w treści obowiązujących przepisów konstytucyjnych, co jednak nie ma miejsca w
rozpatrywanej sprawie”. W ocenie Trybunału, „istotna podmiotowo różnica
(podstawa zróżnicowania statusu prawnego) ma tu miejsce do czasu pozostawania
w służbie (…), natomiast później osoba taka staje się przede wszystkim emerytem i
winna zasadniczo podlegać ogólnym regulacjom dotyczącym tej grupy osób.”.
Należy więc przyjąć, że dostosowanie po dniu 1 stycznia 1999 r. mechanizmów
waloryzacji emerytur wojskowych do powszechnych, jednolitych i równych dla
wszystkich ubezpieczonych reguł waloryzowania świadczeń emerytalno-rentowych
nastąpiło w drodze uprawnionej ingerencji ustawodawcy, który nie naruszył tzw.
ekspektatyw maksymalnie ukształtowanych, do jakich nie zalicza się stosowania na
przyszłość mechanizmów waloryzowania tych świadczeń. Tego typu mechanizmy
mogą być zatem legislacyjnie modyfikowane z mocą ex nunc. Ustawodawca nie
tylko był legitymowany, ale nawet zobowiązany do realizacji zawartej w art. 32 ust.
1 Konstytucji RP zasady równości wobec prawa wszystkich obywateli znajdujących
się w podobnej sytuacji prawnej (tu: posiadających status emeryta), a w
13
szczególności do zapewnienia zasady równości wszystkich ubezpieczonych
niezależnie od systemu ubezpieczeń społecznych (zaopatrzeniowego lub
powszechnego), któremu podlegają. W takim postrzeganiu normatywnym określona
data zakończenia służby wojskowej i uzyskanie uprawnień z wojskowego
zaopatrzenia emerytalnego nie jest usprawiedliwionym kryterium zróżnicowania
wojskowych uprawnień zaopatrzeniowych dla utrzymania korzystniejszego
mechanizmu waloryzacji „starszych” emerytur wojskowych w porównaniu do tego
samego typu świadczeń, które uprawnieni nabywają po dniu 1 stycznia 1999 r. i
które następnie miałyby podlegać mniej korzystnym sposobom waloryzacji.
Podkreślenie wymaga też to, że przedstawiony kierunek wykładni
powyższych przepisów jest potwierdzeniem ich dotychczasowej interpretacji w
orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyroki: z dnia 28 października 2101 r., II UK
109/10, LEX nr 688683, z dnia 1 września 2010 r., II UK 97/10, LEX nr 603841).
Nie jest także usprawiedliwiony zarzut naruszenia art. 32 ust. 1 ustawy z
dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz
ich rodzin, gdyż trafnie przyjął Sąd drugiej instancji, że nie zachodziły podstawy do
wznowienia postępowania.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39814
k.p.c. orzekł
jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnięto po myśli art.
98 k.p.c. w związku z § 11 ust. 2 w związku z § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz.
1349 ze zm.).