Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 54/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 września 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSA Jolanta Frańczak
w sprawie z powództwa Mariusza G.
przeciwko Funduszowi Składkowemu Ubezpieczenia Społecznego Rolników w W.
o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie związane z wypowiedzeniem umowy o
pracę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 15 września 2011 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 21 października 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powoda na rzecz strony
pozwanej 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy wyrokiem z 21 października 2010 r. w części uwzględnił
apelację pozwanego pracodawcy i zmienił przywracający powoda do pracy wyrok
Sądu pierwszej instancji z 19 maja 2010 r. o tyle tylko, że w miejsce wynagrodzenia
za cały czas pozostawania bez pracy zasądził je za jeden miesiąc w kwocie
12.970,84 zł. Stwierdził – inaczej niż Sąd pierwszej instancji –, że powodowi nie
przysługiwała szczególna ochrona związkowa, natomiast przyczyna wypowiedzenia
była pozorna, co uzasadniało orzeczenie o przywróceniu do pracy. Powód był
zatrudniony u pozwanego na podstawie umowy na czas nieokreślony od 15
stycznia 2008 r. do 28 lutego 2009 r. jako doradca zarządu. 10 czerwca 2008 r. na
zebraniu założycielskim „Niezależnego Samorządowego Związku Zawodowego
Pracowników Zakładów Ubezpieczenia Społecznego Rolników” ukonstytuowała się
międzyzakładowa organizacja związkowa obejmująca swoim zakresem pozwanego
i KRUS. W tym samym czasie powstał komitet założycielski organizacji związkowej,
jak też podjęto uchwałę o wyznaczeniu trzech osób objętych szczególną ochroną.
Powód był członkiem tego komitetu, jak również osobą podlegającą szczególnej
ochronie zatrudnienia z tego tytułu. Wniosek o rejestrację związku zawodowego
został złożony w czerwcu 2008 r., jednak z uwagi na braki formalne został
zwrócony. 31 lipca 2008 r. na zebraniu założycielskim ponownie założono
międzyzakładową organizację związkową. Ponownie wybrano komitet założycielski,
w skład którego wszedł powód. Podczas zebrania podjęto też uchwalę, w której
wybrano osoby objęte ochroną z art. 32 ust. 7 ustawy o związkach zawodowych, w
tym powoda. 31 lipca 2008 r. poinformowano pozwanego pracodawcę o uchwale i
kto został wskazany do ochrony prawnej. Ponownie poinformowano o tym
pracodawcę 12 listopada 2008 r. 12 sierpnia 2008 r. złożono wniosek o rejestrację
organizacji związkowej, jednak został zwrócony przez sąd w grudniu 2008 r.,
również z uwagi na braki formalne. Dopiero na skutek trzeciego wniosku
postanowieniem z 28 sierpnia 2009 r. sąd wpisał do rejestru sądowego założony
związek zawodowy z komitetem założycielskim w skład którego wszedł powód. 12
listopada 2008 r. powód otrzymał wypowiedzenie umowy o pracę z likwidacją
stanowiska pracy doradcy zarządu jako przyczyną. Sąd pierwszej instancji ustalił,
że likwidacja stanowiska pracy powoda była pozorna i sprowadzała się do zmiany
3
jego nazwy; do likwidacji stanowiska pracy powoda nie doszło. Wypowiedzenie było
sprzeczce z przepisami o wypowiadaniu umów o pracę (art. 30 § 4 k.p.). Powód był
pracownikiem szczególnie chronionym. W ciągu sześciu miesięcy od uchwały o
utworzeniu związku zawodowego oraz komitetu założycielskiego (31 lipca 2008 r.)
powodowi, imiennie wskazanemu, przysługiwała ochrona z art. 32 ust. 7 ustawy o
związkach zawodowych. Sąd zwrócił drugi wniosek o rejestrację dopiero w grudniu
2008 r., zatem do tego czasu powód był pracownikiem szczególnie chronionym.
Pozwany wypowiedział umowę o pracę 12 listopada 2008 r., a więc w okresie
ochrony zatrudnienia z art. 32 ust. 7 w związku z art. 34 ustawy o związkach
zawodowych. Z tej przyczyny powód został przywrócony do pracy z prawem do
wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez pracy (art. 47 k.p.). Apelacja
pozwanego została uwzględniona, co do zarzutu, że powód nie był pracownikiem
szczególnie chronionym na podstawie przepisów ustawy o związkach zawodowych.
Pozwany pracodawca konsekwentnie podnosił, iż nie został poinformowany ile
osób założyło związek zawodowy, w skład którego wchodził powód oraz czy osoby
wpisane na liście założycieli rzeczywiście istnieją, a także czy osoby uczestniczące
w zebraniu były uprawnione do powołania związku zawodowego. Sąd Okręgowy za
trafny uznał zarzut pozwanego, iż - nie dysponując stosowną dokumentacją, w tym
informacją o osobach założycielach związku, nie mogąc nadto sprawdzić, czy
wśród założycieli nie ma osób fikcyjnych lub niemających uprawnień do założenia
wskazanego przez powoda związku zawodowego – uprawnione było
zakwestionowanie powołania wskazanego przez powoda komitetu założycielskiego
zgodnie z ustawą o związkach zawodowych. Z tych przyczyn powód nie podlegał
ochronie przewidzianej w art. 32 ust. 1 i 7 ustawy o związkach zawodowych. Sąd
Okręgowy uznał, że przyznana powodowi ochrona na tej podstawie nie mogła się
ostać w świetle materiału dowodowego. Dokumentacja nie daje podstaw do
przyjęcia, iż na zebraniu założycielskim 31 lipca 2008 r. uczestniczyły osoby, które
były uprawnione do założenia związku zawodowego (art. 2 w związku z art. 12
ustawy o związkach zawodowych). Brak jest podstaw do przyjęcia, iż komitet
założycielski został wybrany zgodnie z art. 12 ust. 2 ustawy o związkach
zawodowych. Dokumenty – protokół z zebrania założycielskiego związku z 31 lipca
2008 r., uchwała o założeniu związku, pisma komitetu założycielskiego do
4
pracodawcy z informacją o objęciu powoda ochroną – nie dowodzą, iż komitet
założycielski został powołany przez osoby do tego uprawnione. Nie wskazują na to
w sposób jednoznaczny zeznania przesłuchanych świadków i powoda. Z uwagi na
utworzenie międzyzakładowej organizacji związkowej pozwany nie mógł
samodzielnie zweryfikować danych zawartych w pismach przedkładanych mu przez
organizację związkową. W szczególności nie miał wiedzy o wszystkich osobach,
które podjęły uchwałę o powołaniu międzyzakładowej organizacji związkowej.
Zatem nie posiadał dokumentów, potwierdzających, iż zarówno ta organizacja, jak i
komitet założycielski zostały powołane przez osoby do tego uprawnione. W takim
przypadku ciężar dowodu spoczywał na powodzie (art. 6 k.c. w związku z art. 300
k.p.), który nie przedłożył do akt sprawy żadnych dokumentów potwierdzających, iż
zarówno związek zawodowy jak i komitet założycielski został powołany 31 lipca
2008 r. zgodnie z przepisami ustawy o związkach zawodowych, tj. przez osoby do
tego prawnie umocowane. Nie ma podstaw do przyjęcia, iż 12 listopada 2008 r.
przysługiwała powodowi szczególna ochrona związkowa na podstawie art. 32 ust. 7
ustawy o związkach zawodowych w związku z art. 45 § 3 k.p. Nie można było
zatem stosować art. 47 § 1 zdanie drugie k.p. i dlatego – wobec nieuzasadnionego
wypowiedzenia, ze względu na pozorną likwidację stanowiska pracy – powód miał
prawo do wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, nie więcej niż za 1
miesiąc (art. 47 § 1 zdanie pierwsze k.p.). Z tej przyczyny doszło do zmiany w tym
zakresie wyroku Sądu pierwszej instancji (art. 386 § 1 k.p.c.) i oddalenia apelacji
pozwanego w dalszym zakresie.
Skarga kasacyjna zarzuciła naruszenie prawa materialnego: 1) § 2 ust. 1
rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 16 czerwca 2003
r. w sprawie powiadamiania przez pracodawcę zarządu zakładowej organizacji
związkowej o liczbie osób stanowiących kadrę kierowniczą w zakładzie pracy oraz
wskazywania przez zarząd oraz komitet założycielski zakładkowej organizacji
związkowej pracowników, których stosunek pracy podlega ochronie a także
dokonywania zmian w takim wskazaniu w związku z art. 32 ust. 10 pkt 2 ustawy z
23 maja 1991 r. o związkach zawodowych przez ich niewłaściwą wykładnię oraz
częściowe niezastosowanie sprowadzające się do przyjęcia: a) że pozwanemu
przysługiwało uprawnienie do kontroli, czy osobom, które podjęły uchwałę o
5
utworzeniu międzyzakładowej organizacji związkowej przysługiwało prawo do
tworzenia związków zawodowych, podczas gdy z przytoczonych przepisów wynika
wprost, że komitet założycielski ma obowiązek wyłącznie pisemnego
poinformowania pracodawcy, natomiast uprawnienie do kontroli w zakresie
weryfikacji pod kątem zgodności z art. 12 i art. 2 ustawy przysługuje sądowi
rejestrowemu podczas procedury rejestracji związku zawodowego; b) że komitet
założycielski Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Pracowników
Zakładów Ubezpieczenia Społecznego Rolników, oprócz pisemnej informacji
wskazanej w art. 32 ust. 7 ustawy o związkach zawodowych dla powstania
szczególnej ochrony przed rozwiązaniem bądź wypowiedzeniem stosunku pracy
wobec jego imiennie wskazanych trzech członków, w tym powoda, był obowiązany
do przedłożenia pracodawcy jeszcze innych dokumentów, w sytuacji, gdy ich
przedłożenia nie wymaga ustawa o związkach zawodowych; c) że powód, dla
uzyskania szczególnej ochrony przed rozwiązaniem bądź wypowiedzeniem
stosunku pracy był obowiązany udowodnić pozwanemu, że osobom które podjęły
uchwałę o utworzeniu Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego
Pracowników Zakładów Ubezpieczenia Społecznego Rolników, a tym samym do
wskazania pozwanemu imiennie trzech pracowników objętych ochroną,
przysługiwało prawo do tworzenia związków zawodowych, w sytuacji gdy od
powoda nie wymaga tego żaden przepis prawa i takiego obowiązku nie nadkłada;
2) art. 32 ust. 1, ust. 7 i ust. 8 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych
przez niewłaściwą wykładnię polegającą na przyjęciu: a) że poinformowanie
pozwanego pismem z 31 lipca 2008 r., a następnie pismem z 7 listopada 2008 r. o
podjęciu uchwały w przedmiocie utworzenia Niezależnego Samorządnego Związku
Zawodowego Pracowników Zakładów Ubezpieczenia Społecznego Rolników oraz o
utworzeniu komitetu założycielskiego w skład którego wchodził powód, nie było
warunkiem wystarczającym objęcia powoda szczególną ochroną przed
rozwiązaniem bądź wypowiedzeniem stosunku pracy; b) że szczególna ochrona
przed rozwiązaniem bądź wypowiedzeniem stosunku pracy przyznana członkom
komitetu założycielskiego związku zawodowego na mocy art. 32 ust. 1 ust. 7
ustawy jest uzależniona od zarejestrowania tego związku, podczas gdy ratio legis
takiej ochrony stanowi zapewnienie członkom komitetu ochrony i swobody działania
6
w doprowadzeniu do rejestracji związku zawodowego, a w związku z tym nie
można uzależnić jej od zarejestrowania związku; 3) art. 47 k.p. przez niewłaściwe
zastosowanie polegające na zasądzeniu na rzecz powoda wynagrodzenia za jeden
miesiąc, w sytuacji, gdy rozwiązanie umowy o pracę z powodem podlegało
ograniczeniu z mocy przepisu szczególnego, a powód był pracownikiem
uprawnionym do otrzymania wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy;
- co skutkowało nieuprawnionym przyjęciem przez Sąd drugiej instancji, że powód
w chwili złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę zawartej na czas
nieokreślony nie wchodził w skład komitetu założycielskiego Niezależnego
Samorządnego Związku Zawodowego Pracowników Zakładu Ubezpieczenia
Społecznego Rolników, a tym samym nie był pracownikiem chronionym imiennie
przez okres 6 miesięcy, liczonego od dnia utworzenia tego komitetu do chwili
odrzucenia wniosku o rejestrację związku zawodowego w grudniu 2008 r. przez sąd
rejestrowy.
Pozwany wniósł o oddalenie skargi i zasądzenie kosztów postępowania
kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty skargi nie uzasadniają jej wniosków. Bazują na tezie, że pracodawcy
nie przysługuje jakiekolwiek prawo kontroli tworzenia związku zawodowego, w tym
w szczególności czy uchwała o jego utworzeniu została podjęta przez co najmniej
10 osób uprawnionych do tworzenia związków zawodowych. W konsekwencji
także, czy osoby te mogły wybrać komitet założycielski i w efekcie, czy
pracownikowi imiennie wskazanemu uchwałą komitetu założycielskiego przysługuje
ochrona zatrudnienia (art. 12 ust. 1 i ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 i ust. 7 ustawy
z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, tekst jednolity: Dz.U. z 2001 r. Nr 79,
poz. 854 ze zm. - dalej ustawa). Według skarżącego brak podstaw do takiej kontroli
oznacza, że pracodawca związany jest samą informacją o ochronie zatrudnienia
pracownika wskazanego uchwałą komitetu założycielskiego (art. 32 ust. 7 ustawy).
Założenie to nie jest uprawnione, gdyż prawo do ochrony zatrudnienia nie wynika z
7
samego wskazania, lecz z tego, że członek komitetu założycielskiego reprezentuje
utworzony związek zawodowy.
Skarga kasacyjna podlega rozpoznaniu tylko w granicach jej podstaw (art.
39813
§ 1 k.p.c.). Skoro zaskarżony wyrok oparto na ustaleniu faktycznym, że nie
powstał związek zawodowy z braku co najmniej 10 osób uprawnionych do
tworzenia związków zawodnych – a ustalenie to wiąże w rozpoznaniu skargi (art.
39813
§ 2 k.p.c.) – to tracą na znaczeniu jako bezprzedmiotowe zarzuty naruszenia
prawa materialnego, bowiem za podstawę przyjmują stan faktyczny, który nie został
ustalony, czyli że związek zawodowy został utworzony z mocy uchwały o jego
utworzeniu podjętej przez co najmniej 10 osób uprawnionych do tworzenia
związków zawodowych.
Z założenia skargi wynika, że takie ustalenia nie miałyby znaczenia, gdyż
ochrona zatrudnienia wynika z samego wskazania członka komitetu
założycielskiego. Zarzuty materialne skargi nie są zasadne. Z przepisów prawa, na
których je oparto, nie wynika norma zakazująca pracodawcy samodzielnej oceny
czy doszło do powstania związku zawodowego (organizacji związkowej), której nie
należy mylić z prawem do formalnej kontroli warunków powstania związku
zawodowego. Taka kontrola pracodawcy hamowałaby powstawanie i rozwój
związków zawodowych. Czym innym jest jednak wolność tworzenia i działania
związków zawodowych (art. 12 Konstytucji) i czym innym jest indywidualne
zatrudnienie pracownicze, które genetycznie należy do prawa prywatnego i
jednocześnie stanowi jeden z elementów społecznej gospodarki rynkowej (art. 20
Konstytucji RP). Nie zachodzi konflikt pomiędzy tymi podstawowymi zasadami.
Wstępnie należałoby więc zwrócić uwagę, że spór nie wynika z negowania prawa
do tworzenia związku zawodowego, lecz z indywidualnego stosunku pracy, na który
ma się składać indywidualne uprawnienie do ochrony zatrudnienia, a w tym
przypadku do wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez pracy po
przywróceniu do pracy.
Odnosząc się do kolejnych zarzutów skargi należało stwierdzić co następuje.
Ma rację skarżący, że warunkiem ochrony zatrudnienia członka komitetu
założycielskiego na podstawie art. 32 ust. 7 (w związku z ust. 1) ustawy nie jest
podanie pracodawcy nazwisk co najmniej 10 osób uprawnionych, które podjęły
8
uchwałę o utworzeniu związku zawodowego. Obowiązek taki nie wynika z ustawy i
z rozporządzenia z 16 marca 2003 r. w sprawie powiadamiana przez pracodawcę
zarządu zakładowej organizacji związkowej o liczbie osób stanowiących kadrę
kierowniczą w zakładzie pracy oraz wskazywania przez zarząd oraz komitet
założycielski zakładkowej organizacji związkowej pracowników, których stosunek
pracy podlega ochronie, a także dokonywania zmian w takim wskazaniu (Dz.U. Nr
108, poz. 1013; dalej rozporządzenie). Wskazywanie pracodawcy nazwisk osób,
które podjęły uchwałę o utworzeniu związku zawodowego mogłoby wywoływać
różne obawy u założycieli związku. Wszak nie wszystkim założycielom przysługuje
ochrona zatrudnienia, lecz tylko trzem pracownikom imiennie wskazanym uchwałą
komitetu założycielskiego. Wbrew jednak zarzutom skargi, Sąd w zaskarżonym
wyroku nie stwierdził, iżby z § 2 ust. 1 rozporządzenia w związku z art. 32 ust. 10
pkt 2 ustawy czy z art. 32 ust. 7 ustawy wynikało uprawnienie pozwanego do
kontroli czy osobom, które podjęły uchwałę o utworzeniu międzyzakładowej
organizacji związkowej przysługiwało prawo do tworzenia związków zawodowych, a
także iżby komitet założycielki był zobowiązany do przedłożenia pracodawcy także
innych dokumentów. Nie doszło więc do naruszenia tych przepisów w sposób
zarzucany w skardze. Nie stwierdził również Sąd, iżby z tych przepisów wynikał
obowiązek wykazania przez powoda, że osobom które podjęły uchwałę
przysługiwało prawo do tworzenia związków zawodowych. Wobec jasnej treści tych
przepisów nie trzeba uzasadniać, że nie wynika z nich uprawnie pracodawcy do
kontroli uchwały o utworzeniu związku zawodowego oraz iż komitet założycielski
powinien przekazać pracodawcy inne dokumenty, a tym bardziej że powód miał
wykazać pracodawcy, że osoby które podjęły uchwałę były uprawnione do
tworzenia związków zawodowych.
Nie ma jednak racji skarżący, gdy zakłada, że warunkiem wystarczającym
ochrony zatrudnienia było samo poinformowanie pracodawcy o podjęciu uchwały o
utworzeniu związku zawodowego, o wyborze komitetu założycielskiego i imienne
wskazanie skarżącego jako podlegającego ochronie. Wskazanie o którym mowa w
§ 2 ust. 1 rozporządzenia ma jedynie znaczenie informujące (por. wyrok Sądu
Najwyższego z 3 października 2008 r., II PK 53/08, OSNP 2010 nr 5-6, poz. 60).
Także samodzielnego znaczenia jako źródła ochrony zatrudnienia nie ma uchwała
9
komitetu założycielskiego wskazująca nie więcej niż trzech pracowników do
ochrony zatrudnienia określonej w art. 32 ust. 1 i ust. 7 ustawy, jeżeli nie powstał
związek zawodowy, czyli gdy uchwały o jego utworzeniu nie podjęło co najmniej 10
osób uprawnionych do tworzenia związku zawodowego (art. 2 i art. 12 ustawy).
To, że sprawdzenie warunków faktycznych i prawnych powstania związku
zawodowego należy do sądu rejestrowego nie oznacza, że pracownikowi
przysługuje bezwzględna ochrona zatrudnienia przez okres 6 miesięcy od
utworzenia komitetu założycielskiego (art. 32 ust. 7 ustawy). Wszak jeżeli komitet
założycielski nie złoży w terminie 30 dni od dnia założenia związku wniosku o
rejestrację, to uchwała o utworzeniu związku traci moc (art. 14 ust. 2 ustawy). W
konsekwencji członek komitetu założycielskiego związku zawodowego traci
ochronę przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem stosunku pracy). To samo dotyczy
sytuacji, gdy wniosek został złożony, lecz wskutek nieuzupełnienia braków
formalnych, został przez sąd rejestrowy zwrócony (zob. wyrok Sądu Najwyższego z
13 lutego 1997 r., I PKN 4/97, OSNP 1997 nr 19, poz. 375). Zestawienie zatem
regulacji z art. 14 ust. 2 i regulacji z art. 32 ust. 7 ustawy pokazuje, że ta ostatnia
nie ma samodzielnego znaczenia i musi uwzględniać kontekst pozostałych
przepisów ustawy. Rzecz więc w tym, że ochronę zatrudnienia pracownika
wskazanego imiennie uchwałą komitetu założycielskiego legitymizuje (warunkuje)
założenie związku zawodowego zgodnie z ustawą, czyli wpierw podjęcie uchwały o
utworzeniu związku zawodowego przez co najmniej 10 osób uprawnionych do
tworzenia związków zawodowych.
Pracodawca, który kwestionuje założenie związku zgodnie z ustawą, nie ma
wpływu na rejestrację związku zawodowego. Jeżeli więc odmawia pracownikowi
prawa do ochrony związkowej na tym etapie, to podejmuje określone ryzyko, gdy
nie czeka na stanowisko sądu rejestrowego. Sąd rejestrowy może nie rozpoznać
wniosku o zarejestrowanie związku zawodowego przez okres 6 miesięcy. Przy
literalnej wykładni tylko art. 32 ust. 7 ustawy mogłoby się wydawać, że ochrona
zatrudnienia członka komitetu założycielskiego przez 6 miesięcy jest bezwzględna i
bezdyskusyjna. Jednak gdy stanowisko sądu rejestrowego jest negatywnie z
przyczyn materialnych lub proceduralnych, czyli gdy nie dochodzi do
zarejestrowania związku zawodowego, to z reguły następuje to z powodu
10
pierwotnej (uprzedniej) przyczyny, a więc braków które ab initio stanowiły
przeszkodę do zarejestrowania związku zawodowego. Wówczas ochrona
zatrudnienia nie powinna być temporalna, a więc zależeć od czasu w jakim sąd
rejestrowy rozpozna sprawę zarejestrowania związku zawodowego, gdyż jeżeli
odmówiono rejestracji, to niewątpliwe wobec wadliwości wniosku lub niespełnienia
warunków do rejestracji. W tej sprawie sąd rejestrowy nie zarejestrował związku
zawodowego, nie ustalono jednak z jakiej przyczyny (choć z zeznań skarżącego
wynika, że doszło do cofnięcia wniosku – k. 229 akt). Od razu więc widać, że
ochrona pracownika wskazanego uchwałą komitetu założycielski nie zawsze będzie
uzasadniona. Pozwany generalnie zasadnie zwracał na to uwagę, nie bez racji
argumentując, że pracownik kolejno (wielokrotnie) może uniemożliwiać rozwiązanie
zatrudnienia odwołując się do uchwał komitetu założycielskiego, w sytuacji gdy 10
osób nie było uprawnionych lub nie utworzyło związku zawodowego. Gdyby
odpowiedzieć twierdząco, że ochrona jest bezwzględna i wynika z samego
wskazania uprawnionego członka komitetu założycielskiego, to mogłoby to
prowadzić to instrumentalnego traktowania regulacji o ochronie zatrudnienia
członków komitetu założycielskiego, mimo że nie zostały spełnione podstawowe
warunki, od których zależy powstanie i zarejestrowanie związku zawodowego.
Pracodawcy przysługuje prawo (pierwotne) do wypowiedzenia stosunku
pracy. Nawet szczególna ochrona zatrudnienia nie powoduje, że wypowiedzenie
umowy o pracę jest bezwzględnie nieważne z mocy prawa. Pracodawca może
rozwiązać zatrudnienie, gdy jest przekonany, że pracownikowi nie przysługuje
szczególna ochrona stosunku pracy. W ten sposób może też zakwestionować
szczególną ochronę zatrudnienia. Dotyczy to ochrony zatrudnienia nie tylko z
ustawy o związkach zawodowych, lecz również określonej w innych szczególnych
przepisach (np. w art. 177 k.p.). W przeciwnym razie należałoby niezasadnie
przyjąć, że działacz związkowy jest w innej sytuacji niż osoby korzystające w innych
przypadkach ze szczególnej ochrony zatrudnienia, w których pracodawcy nie
odmawia się prawa kontroli podstawy tej ochrony. To, czy pracownikowi
przysługuje ochrona zatrudnienia podlega więc badaniu przez sąd, a ściślej czy
pracodawca naruszył „przepisy o wypowiadaniu umów o pracę” (art. 45 § 1 k.p.).
Jeżeli wypowiedzenie stosunku pracy jest bezprawne, to sankcjonowane jest tylko
11
w sposób określony w prawie pracy. Chodzi więc w pierwszej kolejności o normę z
art. 45 § 1 k.p., którego klauzula o naruszeniu przepisów o rozwiązywaniu umów o
pracę obejmuje również przypadki szczególnej ochrony zatrudnienia. W tej sprawie
Sąd nie stwierdził naruszenia tego przepisu i skarga nie zarzuca iżby został
naruszony.
Spór rozstrzygnął więc Sąd i stwierdził, że ochronę zatrudnienia skarżącego
warunkuje zgodne z ustawą utworzenie związku zawodowego i tu odwoływał się do
regulacji z art. 2 i art. 12 ustawy. Stanowiska takiego nie można zakwestionować,
gdyż dopiero podjęcie uchwały o utworzeniu związku zawodowego przez co
najmniej 10 osób uprawnionych do tworzenia związków zawodowych pozwalało
uznać, że prawidłowo został wybrany komitet założycielski, a w konsekwencji, że
osoby wskazane imiennie do ochrony zatrudnienia miały do tego legitymację
materialną właśnie z tej przyczyny, a więc nie z samego wskazania (art. 2, art. 12 i
art. 32 ust. 1 i ust. 7 ustawy). Przedmiot postępowania dowodowego wyznaczała
więc inna niż przed Sądem pierwszej instancji wykładnia prawa, której nie można
uznać za błędną. Pracownik korzystający ze szczególnej ochrony zatrudnienia,
podobnie jak w innych przypadkach szczególnej ochrony zatrudnienia, powinien
wykazać podstawy materialne swej ochrony. W tej sprawie zaś chodziło tylko o to,
czy powstał związek zawodowy w granicach podstawowego zarzutu, czyli o braku
10 osób uprawnionych do tworzenia związku zawodowego. Nie trzeba uzasadniać,
że taki zarzut dotyczy warunku podstawowego, który nie powinien być kłopotliwy w
wykazaniu w sporze sądowym. Powód jako członek komitetu założycielskiego
powinien dysponować wnioskiem do sądu rejestrowego, a jeśli nie, to
zawnioskować w postępowaniu określony dowód ze stosownych dokumentów
rejestracyjnych dla wykazania, że uchwała o zawiązaniu związku zawodnego była
prawidłowa. Tu jednak spór dotyczył tylko kwestii czy było 10 osób uprawnionych a
więc kwestii podstawowej.
Prowadzi to do tezy, że ochrona zatrudnienia członka komitetu
założycielskiego przez 6 miesięcy nie wynika z samego wskazania go pracodawcy,
lecz ze spełnienia pozostałych warunków określonych w ustawie. Innymi słowy nie
ma ochrony zatrudnienia członek komitetu, jeżeli nie doszło do utworzenia związek
zawodowy na warunkach określonych w art. 2 i art. 12 ustawy. Regulacja z art. 32
12
ust. 1 i 7 ustawy musi być ujmowana racjonalnie w kontekście celu ochrony
zatrudnienia, a więc nie zachodzi, gdy nie spełnia się warunek materialny tej
ochrony. Przykładowo w orzecznictwie stwierdzono, że sąd pracy bada, czy liczba
członków związku zawodowego uprawia do szczególnej ochrony działacza
związkowego. Mimo zarejestrowania związku zawodowego liczba członków (mniej
niż 10) nie dawała ochrony zatrudnienia przewodniczącej tego związku (por. wyrok
Sądu Najwyższego z 19 kwietnia 2010 r., II PK 311/09, LEX nr 602699; zob. także
wyroki z 25 stycznia 2005 r., II PK 159/04, OSNP 2005 nr 17, poz. 267; z 13
października 2004 r., II PK 41/04, OSNP 2005 nr 8, poz. 107). Sytuacja co do
badania przesłanki ochrony zatrudnienia nie powinna być zatem inna również przed
zarejestrowaniem związku zawodowego, w zakresie warunku podstawowego, czyli
w przypadku sporu z pracodawcą na tle rozwiązania stosunku pracy badaniu
podlega treść stosunku pracy w zakresie szczególnej ochrony zatrudnienia i sąd
pracy może weryfikować czy związek zawodowy został utworzony przez co
najmniej 10 osób uprawnionych do tworzenia związku zawodowego (art. 2 i art. 12
ustawy). W zakresie, w jakim jest to konieczne do oceny podlegania pracownika
szczególnej ochronie na podstawie art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.)
oraz niesprzeczności rozwiązania umowy o pracę z przepisami, sąd jest
uprawniony do badania zgodności sposobu formowania składu organów związku
zawodowego ze statutem (wyrok Sądu Najwyższego z 3 marca 2005 r., I PK
263/04, OSNP 2005 nr 21, poz. 337). Innymi słowy uprawnione jest stwierdzenie,
że pracodawca, który zaniechał wystąpienia o zgodę na rozwiązanie stosunku
pracy z wskazanym do ochrony członkiem komitetu założycielskiego nie narusza
przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę, gdy podstawa ochrony nie ma swej
legitymacji, a zatem gdy nie było 10 osób uprawnionych do założenia związku
zawodowego. Takie ustalenia i oceny legły u podstaw zaskarżonego wyroku.
Powód nie był zatem uprawniony do uzyskania wynagrodzenia za cały czas
pozostawania bez pracy (art. 47 k.p.).
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 39814
k.p.c.
O kosztach zastępstwa prawnego orzeczono według stawki z § 12.1. pkt 1
rozporządzenia z 28 września 2002 r., przyjmując, że przedmiot sprawy nie zmienił
13
się na etapie postępowania kasacyjnego i obejmował tylko wynagrodzenie za
pracę, lecz wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, które w istocie nie jest
wynagrodzeniem za pracę, lecz swoistym odszkodowaniem (w tym okresie
pracownik nie świadczy pracy) i dlatego stawka za zastępstwo procesowe wynika
tu z roszczenia głównego, czyli żądania przywrócenia do pracy.