Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 43/11
POSTANOWIENIE
Dnia 18 października 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z odwołania Z. C.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S.
o objęcie ubezpieczeniami społecznymi,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 18 października 2011 r.,
na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 28 października 2010 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 28
października 2010 r. zmienił zaskarżony apelacją organu rentowego wyrok Sądu
Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S. z dnia 26 maja 2010 r.
i oddalił odwołanie wniesione przez ubezpieczoną Z. C. od decyzji organu
rentowego stwierdzającej, że ubezpieczona podlegała obowiązkowo
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu oraz wypadkowemu z tytułu
prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej we wskazanych w tej decyzji
okresach przypadających na lata 2003 – 2008.
Ubezpieczona wywiodła skargę kasacyjną od wymienionego wyroku i
opierając ją na podstawie naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię
art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. – Prawo działalności gospodarczej
oraz art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej w
2
związku z art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 12 ust. 1 i art. 13 ust. 4 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, wniosła o uchylenie
tego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy przez uwzględnienie odwołania
ubezpieczonej od decyzji organu rentowego z dnia 23 października 2009 r. i
utrzymanie tym samym w mocy wyroku sądu pierwszej instancji (czyli w istocie
przez oddalenie apelacji organu rentowego wniesionej od tego wyroku),
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi drugiej
instancji do ponownego rozpoznania.
W skardze kasacyjnej został zawarty wniosek o przyjęcie jej do rozpoznania
oparty na treści art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c. oraz wskazujący na potrzebę wykładni
przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości i wywołujących rozbieżności
w orzecznictwie sądów, tj. przepisu art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. –
Prawo działalności gospodarczej oraz art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o
swobodzie działalności gospodarczej w zakresie ustalenia, czy i w jakich
przypadkach wynajmowanie pokoi we własnym domu kwalifikować należy jako
prowadzenie działalności gospodarczej w rozumieniu tych przepisów, czy też
stanowi ono czerpanie pożytków z rzeczy w rozumieniu art. 53 § 2 k.c. i nie może
być kwalifikowane jako działalność gospodarcza w rozumieniu powołanych wyżej
przepisów, a w konsekwencji, czy prowadzący taką działalność podlega
obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu oraz wypadkowemu.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Stosownie do art. 3989
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną
do rozpoznania, jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne (pkt 1),
istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub
wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów (pkt 2), zachodzi nieważność
postępowania (pkt 3) lub skarga jest oczywiście uzasadniona (pkt 4). Wypada
również dodać, iż zgodnie z art. 3984
§ 2 k.p.c., określającym wymogi formalne
skargi kasacyjnej, skarga kasacyjna powinna zawierać wniosek o przyjęcie do
rozpoznania i jego uzasadnienie. Należy zatem stwierdzić, że wniosek o przyjęcie
skargi kasacyjnej do rozpoznania powinien wskazywać, że zachodzi przynajmniej
3
jedna z okoliczności wymienionych w powołanym wcześniej art. 3989
§ 1 k.p.c., a
jego uzasadnienie winno zawierać argumenty świadczące o tym, że rzeczywiście,
biorąc pod uwagę sformułowane w ustawie kryteria, istnieje potrzeba rozpoznania
skargi przez Sąd Najwyższy. Skarga kasacyjna nie jest bowiem (kolejnym)
środkiem zaskarżenia przysługującym od każdego rozstrzygnięcia sądu drugiej
instancji kończącego postępowanie w sprawie, z uwagi na przeważający w jej
charakterze element interesu publicznego. Służy ona kontroli prawidłowości
stosowania prawa, nie będąc instrumentem weryfikacji trafności ustaleń
faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego orzeczenia.
Zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Sądu Najwyższego, przyjęcie
skargi kasacyjnej do rozpoznania z uwagi na potrzebę wykładni przepisów prawa
nakłada na skarżącego obowiązek określenia, które przepisy wymagają wykładni
Sądu Najwyższego, ze wskazaniem, na czym polegają związane z tym poważne
wątpliwości, lub z przedstawieniem rozbieżności w orzecznictwie sądów (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2002 r., III CKN 570/01,
Biuletyn SN, 2002, nr 7, s. 10). Ponadto konieczne jest opisanie tych wątpliwości
lub rozbieżności, wskazanie argumentów, które prowadzą do rozbieżnych ocen
prawnych, a także przedstawienie własnej propozycji interpretacyjnej (por. m.in.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 listopada 2003 r., II UK 184/03, z dnia
22 czerwca 2004 r., III UK 103/04, czy też z dnia 17 grudnia 2007 r., I PK 233/07).
W przypadku powoływania się na rozbieżności w orzecznictwie konieczne jest
także, choćby przykładowe, wskazanie orzeczeń, w których ten sam przepis prawa
byłyby odmiennie wykładany. Wypada również dodać, iż nie istnieje potrzeba
wykładni przepisów prawnych (art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c.) ani nie występuje w
sprawie istotne zagadnienie prawne (art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c.), jeżeli Sąd
Najwyższy zajął już stanowisko w kwestii tego zagadnienia prawnego lub wykładni
przepisów i wyraził swój pogląd we wcześniejszych orzeczeniach, a nie zachodzą
żadne okoliczności uzasadniające zmianę tego poglądu (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 16 stycznia 2003 r., I PK 230/02, OSNAPiUS – wkładka z 2003
r., nr 13, poz. 5).
Oceniając przedstawione przez ubezpieczoną uzasadnienie wniosku o
przyjęcie jej skargi kasacyjnej do rozpoznania, należało dojść do wniosku, że nie
4
spełniało ono tak określonych wymagań. Wbrew odmiennemu stanowisku
skarżącej wymienione przez nią przepisy prawa interpretowane dla potrzeb
ustalenia istnienia obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu
prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej mają bowiem jednolitą i
ugruntowaną wykładnię w judykaturze Sądu Najwyższego. Wypada zatem
przypomnieć, iż zdefiniowane w tych przepisach pojęcie działalności gospodarczej
należy, odmiennie niż wynikało to z praktyki ukształtowanej na gruncie przepisów
ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących
działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz.
250 ze zm.), pojmować z reguły formalnie. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11
stycznia 2005 r. I UK 105/04 (OSNP 2005 nr 13, poz.198) wyjaśnił zaś, że zgodnie
z art. 2 ust. 1 ustawy – Prawo działalności gospodarczej, w brzmieniu
obowiązującym przed 1 stycznia 2004 r., działalnością gospodarczą jest
„zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa oraz
poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych, wykonywana w
sposób zorganizowany i ciągły". Działalność taka podlega obowiązkowemu
zgłoszeniu organowi ewidencyjnemu (art. 88b). Obowiązek ten obejmuje także
zmiany „stanu faktycznego i prawnego odnoszące się do przedsiębiorcy i
wykonywanej przez niego działalności gospodarczej [...] powstałe po dniu
dokonania wpisu do ewidencji działalności gospodarczej". Wpis do ewidencji
działalności gospodarczej podlega wykreśleniu - między innymi - w przypadku
zawiadomienia o zaprzestaniu wykonywania działalności gospodarczej (art. 88e
ust. 1 pkt 1). Wpis do ewidencji nie tylko „legalizuje" więc wykonywanie działalności
gospodarczej, ale też wyznacza czasowe granice bycia przedsiębiorcą. Wynikają z
niego również inne konsekwencje prawne, przewidziane - zwłaszcza - w prawie
podatkowym, czy szerzej - finansowym i w prawie ubezpieczenia społecznego.
Wykładając powołane przepisy, należy zatem uwzględnić nie tylko zmiany w
przepisach o działalności gospodarczej, ale także, a może nawet przede
wszystkim, systemowe zmiany w ubezpieczeniach społecznych dokonane po 31
grudnia 1998 r. W szczególności dotyczy to rozszerzenia zakresu podmiotowego
ubezpieczeń emerytalnego, rentowego i wypadkowego oraz ich ujednolicenia, jak
również ujednolicenia statusu ubezpieczonych poprzez wprowadzenie zasady
5
równego ich traktowania (art. 2a ustawy). Zasada równego traktowania
ubezpieczonych dotyczy - między innymi - warunków objęcia systemem
ubezpieczeń społecznych oraz obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek
na ubezpieczenie społeczne (art. 2a ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy). Ma to znaczenie dla
pojmowania „wykonywania" działalności gospodarczej, a w konsekwencji dla
określenia granic czasowych przymusu ubezpieczenia. Przedstawiony pogląd
znajduje również potwierdzenie w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia
25 listopada 2005 r., I UK 80/05 (OSNP 2006 nr 19-20, poz. 309), w którym Sąd ten
stwierdził dodatkowo, że w przepisie art. 13 pkt 4 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych chodzi o faktyczne wykonywanie działalności
pozarolniczej, w tym gospodarczej. Oznacza to, iż wykonywanie działalności
pozarolniczej (gospodarczej) w rozumieniu art. 13 pkt 4 ustawy z 13.10.1998 r., to
rzeczywista działalność o cechach określonych w art. 2 ust. 1 Prawa działalności
gospodarczej, czyli działalność zarobkowa wykonywana w sposób zorganizowany i
ciągły. Ocena, czy działalność gospodarcza jest wykonywana, należy więc przede
wszystkim do sfery ustaleń faktycznych, a dopiero następnie do ich kwalifikacji
prawnej. Również wpis w ewidencji działalności gospodarczej (zarejestrowanie) ma
przede wszystkim znaczenie w sferze ustaleń faktycznych, gdyż ma on charakter
deklaratoryjny. Zgodnie z art. 7 ust. 2 Prawa działalności gospodarczej
przedsiębiorca, będący osobą fizyczną, może podjąć działalność po uzyskaniu
wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Oznacza to, że istnienie wpisu do
ewidencji działalności gospodarczej nie przesądza o faktycznym prowadzeniu tej
działalności, ale prowadzi do domniemania prawnego (art. 234 k.p.c.), według
którego osoba wpisana do ewidencji jest traktowana jako prowadząca działalność
gospodarczą. Domniemanie takie może być obalone, ale wymaga to
przeprowadzenia przeciwdowodu. To samo można powiedzieć o wykreśleniu wpisu
do ewidencji w przypadku zawiadomienia o zaprzestaniu wykonywania działalności
gospodarczej (art. 7e ust. 1 pkt 1 Prawa działalności gospodarczej). Można
stwierdzić, że osoba, która jest wpisana w ewidencji działalności gospodarczej, a
nie zgłosiła zawiadomienia o zaprzestaniu prowadzenia tej działalności, powinna
być traktowana jako prowadząca taką działalność. Podobne stanowisko zajął Sąd
Najwyższy również w wyroku z dnia 15 maja 2006 r., I UK 289/05 (OSNP 2007 nr
6
11-12, poz. 168), stwierdzając przy tym, iż faktyczne niewykonywanie działalności
w okresie oczekiwania na kolejne zamówienia lub w czasie ich poszukiwania nie
jest przerwą w prowadzeniu tej działalności równoznaczną z okresem zaprzestania
jej wykonywania i nie powoduje ustania przymusu ubezpieczenia. Z kolei w
postanowieniu z dnia 17 lipca 2003 r., II UK 111/03 (M.P.Pr.-wkł. 2004 nr 7, poz.
16) Sąd Najwyższy sformułował tezę, że działalność gospodarcza nie może mieć
charakteru przypadkowego. Dlatego też faktyczne niewykonywanie działalności
gospodarczej w czasie oczekiwania na kolejne zamówienia lub w czasie ich
poszukiwania, nie oznacza zaprzestania prowadzenia takiej działalności i nie
powoduje uchylenia obowiązku ubezpieczenia społecznego. W wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 19 marca 2007 r., III UK 133/06 (OSNP 2008 nr 7-8, poz. 114)
podkreślono zaś, że w sprawie o podleganie obowiązkowi ubezpieczenia
społecznego ciężar dowodu istnienia rzeczywistej przerwy w prowadzeniu
działalności gospodarczej (art. 6 k.c.) spoczywa na ubezpieczonym oraz że
obowiązek ubezpieczenia społecznego osoby prowadzącej działalność
gospodarczą wynika z przepisów prawa i nie jest uzależniony od woli
ubezpieczonego lub organu rentowego (art. 13 pkt 4 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 5 i
art. 12 ust. 1 oraz w związku z art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych). Analogicznie wypowiedział się także
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 stycznia 2008 r., I UK 202/07 (LEX nr 442890).
Wreszcie, w wyroku z tej samej daty, w sprawie I UK 208/07 (LEX nr 442841) Sąd
Najwyższy stwierdził, iż definicja legalna działalności gospodarczej, zamieszczona
w przepisie art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oznacza, że
działalność ta ma być z założenia działalnością wykonywaną w sposób
zorganizowany i nastawioną na nieokreślony z góry okres czasu, zatem bez
znaczenia dla charakteru takiej działalności są ewentualne przerwy w faktycznym
wykonywaniu tej działalności, już po jej uruchomieniu. Wspomniane przerwy
mogłyby jedynie uzasadniać zwolnienie przedsiębiorcy z obowiązku opłacenia
składek, oczywiście o ile zostałyby należycie usprawiedliwione i udokumentowane.
Wreszcie w wyroku z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 240/09 (LEX nr 585723) Sąd
Najwyższy wyjaśnił, iż ocena, czy działalność gospodarcza rzeczywiście jest
wykonywana, a więc także czy zaistniała przerwa w jej prowadzeniu, należy do
7
sfery ustaleń faktycznych. Istnienie wpisu do ewidencji nie przesądza o faktycznym
prowadzeniu działalności gospodarczej, jednakże wpis ten prowadzi do
domniemania prawnego, według którego osoba wpisana do ewidencji, która nie
zgłosiła zawiadomienia o zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej, jest
traktowana jako prowadząca taką działalność. W konsekwencji domniemywa się,
że skoro nie nastąpiło wykreślenie działalności gospodarczej z ewidencji, to
działalność ta była faktycznie prowadzona i w związku z tym istniał obowiązek
zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne. Nawet pobieżna lektura pisemnych
motywów zaskarżonego wyroku jednoznacznie wskazuje, że sąd drugiej instancji w
pełni respektował przedstawione wyżej poglądy, a nawet przyjął je za podstawę
swych rozważań. Z kolei skarżąca nie przeciwstawiła tym poglądom jakiejkolwiek
własnej propozycji interpretacyjnej. Za taką nie mogły być bowiem uznane
rozważania nawiązujące do regulacji zawartej w art. 53 § 2 k.c. w sytuacji, w której
okoliczność bezsporną w rozpoznawanej sprawie stanowił fakt, iż skarżąca zgłosiła
od dnia 1 lipca 2003 r. do ewidencji działalności gospodarczej prowadzenie
działalności sezonowej w zakresie wynajmu pokoi gościnnych, którą następnie
faktycznie prowadziła, i uzyskała w związku z tym stosowny wpis, który został
wykreślony dopiero z dniem 9 marca 2009 r. Sposób sformułowania uzasadnienia
wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, poprzez przeniesienie
ciężaru oceny na skalę (rozmiar) działalności prowadzonej przez skarżącą oraz jej
specyfikę polegającą na wynajmowaniu pokoi w domu będącym równocześnie
miejscem jej zamieszkania przemawiał natomiast za uznaniem, iż skarżąca
usiłowała w istocie (wykorzystując zresztą w tym celu jedynie zarzut naruszenia
prawa materialnego) podważyć dokonane przez sąd drugiej instancji ustalenia
faktów i ocenę dowodów. Zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów
nie mogą być jednak podstawą skargi kasacyjnej (art. 3983
§ 3 k.p.c.), co oznacza,
iż przy merytorycznym rozpoznaniu wniesionej skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy
nie mógłby uwzględnić takich zarzutów, a tym samym przy rozstrzyganiu zarzutów
dotyczących naruszenia prawa materialnego byłby związany dokonanymi przez
Sąd Apelacyjny ustaleniami faktycznymi (art. 39813
§ 2 k.p.c.).
8
Kierując się przedstawionymi motywami, Sąd Najwyższy uznał, iż
ubezpieczona nie wykazała potrzeby rozpoznania jej skargi kasacyjnej. Dlatego, na
podstawie art. 3989
§ 2 k.p.c., orzekł, jak w sentencji.