Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 71/11
POSTANOWIENIE
Dnia 23 listopada 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Wojciech Katner (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z wniosku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w W. Oddziału
w B.
przy uczestnictwie Anity A. i Adama A.
o wpis hipoteki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 23 listopada 2011 r.,
skargi kasacyjnej uczestników postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w B.
z dnia 7 października 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 7 października 2010 r. Sąd Okręgowy w B. oddalił
apelację uczestników postępowania Anity A. i Adama A. od postanowienia Sądu
Rejonowego w S. z dnia 14 lipca 2010 r. w sprawie z wniosku Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. o wpis w księdze wieczystej KW [...]
hipoteki przymusowej kaucyjnej do kwoty 28.264,85 złotych, na podstawie decyzji z
dnia 18 marca 2010 r., tytułem zaległych składek na rzecz Funduszu Pracy i
Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od lutego 1999 r.
do marca 2000 r., odsetek za zwłokę oraz kosztów upomnień przedegzekucyjnych.
Sąd drugiej instancji nie podzielił zarzutu apelacji, że ze względu na czas powstania
zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenie nie może wystąpić
odpowiedzialność z majątku wspólnego małżonków, ponieważ nie istniała jeszcze
wówczas pomiędzy dłużniczką oraz jej mężem wspólność majątkowa, a
nieruchomość obciążona hipoteką była podarowana małżonkom po ślubie. Sąd
uznał, że odpowiedzialność na podstawie art. 29 § 1 Ordynacji podatkowej
obejmuje majątek osobisty dłużniczki oraz majątek wspólny jej i jej małżonka, tak
więc również nieruchomość nabytą po ślubie, a przedmiotem tej odpowiedzialności
są zobowiązania powstałe zarówno przed, jak i po zawarciu związku małżeńskiego.
W skardze kasacyjnej uczestnicy postępowania zarzucili zaskarżonemu
postanowieniu naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 29 § 1 w związku
z art. 26 Ordynacji podatkowej i w związku z art. 31 oraz art. 26 ust. 3, 3a pkt 2
i ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, przez błędną wykładnię
polegającą na przyjęciu zasadności prawnej ustanowienia hipoteki na
nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego małżonków, a także art. 29
§ 2 w związku z art. 26 Ordynacji podatkowej i w związku z art. 31 w związku z art.
26 ust. 3, 3a pkt 2 i ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez
błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że możliwość ustanowienia hipoteki
przymusowej wykluczałoby w okolicznościach sprawy jedynie zawarcie przez
uczestników - przed wstąpieniem w związek małżeński - umowy ustanawiającej
rozdzielność majątkowa małżeńską. Skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego
3
postanowienia i oddalenie wniosku w całości wraz z zasądzeniem kosztów
postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie.
Z przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa
(jedn. tekst Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm., dalej jako Ord. pod.), mających
zastosowanie do zaległości w płatnościach składek na ubezpieczenie społeczne
(art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych, jedn. tekst Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm., dalej jako
u.s.u.s.) wynika, że podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za takie
zobowiązania (art. 26 Ord. pod.) oraz, że w przypadku osób pozostających
w związku małżeńskim odpowiedzialność ta obejmuje majątek odrębny podatnika
oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka (art. 29 § 1 Ord. pod., odwołujący
się do zasady z art. 26 Ord. pod.).
W przepisach tych nie ma żadnego odniesienia się do czasu i źródeł
pochodzenia majątku, z którego ma być realizowana odpowiedzialność z tytułu
zaległych składek (podobnie – podatków). Jest natomiast mowa o uprawnieniu
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych do zabezpieczenia należności z tytułu składek
hipoteką przymusową na wszystkich nieruchomościach dłużnika, a przedmiotem tej
hipoteki może być nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej
dłużnika i jego małżonka, a także, że do hipoteki tej stosuje się odpowiednio
przepisy ustawy Ordynacja podatkowa, dotyczące hipoteki przymusowej (art. 26
ust. 3, ust. 3a i ust. 4 u.s.u.s.). Są to przepisy prawa publicznego, a dochodzone
należności wynikają z mocy samej ustawy i mają charakter świadczeń
publicznoprawnych, a nie cywilnoprawnych.
O zastosowaniu przepisów stanowiących o majątku, objętym
odpowiedzialnością, w tym także o zabezpieczeniu zobowiązania decyduje chwila
dochodzenia świadczenia publicznoprawnego. W niniejszej sprawie jest to data
uprawomocnienia się decyzji wydanej dnia 18 marca 2010 r. W tym czasie
skarżący byli już od wielu lat (od 2002 r.) w związku małżeńskim i pozostawali we
wspólności majątkowej. Okoliczności te decydują o zasadności ustanowienia
4
hipoteki na nieruchomości, będącej ich współwłasnością. Przepisy ustaw mających
zastosowanie w niniejszej sprawie (Ord. pod. i u.s.u.s.) nie określają na swój użytek
znaczenia majątku odrębnego i wspólnego małżonków, który to majątek wspólny
może objąć egzekucja należności z tytułu składek na rzecz ZUS. Mają zatem
zastosowanie przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowiące
o majątkach w związku małżeńskim pozostającym we wspólności majątkowej
małżeńskiej (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 22 marca 2007 r., III SA/Wa 3849/06, Lex nr 341341). Majątek odrębny
małżonka stanowi jego wyłączną własność, a majątek wspólny małżonków jest
współwłasnością łączną. Cechuje się ona tym, że w czasie trwania małżeństwa nie
podlegają ani wyodrębnieniu udziały każdego z małżonków (cały majątek wspólny
przysługuje w całości zarówno żonie, jak i mężowi), ani majątek wspólny nie może
zostać podzielony. Oznacza to jednak, że majątek ten jest także majątkiem tego
z małżonków, na którym spoczywa dług publiczny z tytułu składek na
ubezpieczenie społeczne. W orzecznictwie zaprezentowano pogląd, że ze względu
na konstytucyjną zasadę ochrony własności i możliwości jej ograniczenia tylko
drogą ustawową, ustawa jaką jest Ordynacja podatkowa powinna wyraźnie
stanowić o rozszerzeniu odpowiedzialności za zobowiązania na majątek wspólny;
ustawa właśnie to czyni w powołanych przepisach, wbrew odmiennym
twierdzeniom skarżących (uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia
8 listopada 2000 r., III CZP 33/00, OSNC 2001, nr 4, poz. 55).
W utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego i w doktrynie jest
reprezentowany trafny pogląd, że odpowiedzialność majątkiem osobistym dłużnika
oraz majątkiem wspólnym tego dłużnika i jego małżonka z tytułu długu publicznego,
takiego jak należności dotyczące składek na ubezpieczenie społeczne jest
niezależna od momentu powstania obowiązku publicznego i obejmuje składki na
ubezpieczenie społeczne, w zakresie których odpowiedzialność dłużnika wystąpiła
przed powstaniem małżeńskiej wspólności majątkowej. Odpowiedzialność ta
obejmuje cały majątek dłużnika, tj. wszystkie jego składniki w chwili realizowania
odpowiedzialności i nie ma znaczenia, czy składniki te zostały nabyte przed, czy po
powstaniu zobowiązania publicznoprawnego (uchwała siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 28 października 2004 r., III CZP 33/04, OSNC 2005, nr 3,
5
poz. 43; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2005 r., V CK
610/04, Lex nr 187094). Nie można zatem przyjąć sposobu rozumowania
zaprezentowanego w skardze kasacyjnej i uznać za zasadne zarzutów naruszenia
przez zaskarżone postanowienie wskazanych przez skarżących przepisów
Ordynacji podatkowej oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Wprawdzie skarżący mają rację, że w lepszej sytuacji prawnej w przedmiotowej
kwestii od małżonków znajdują się małżonkowie rozwiedzeni, ponieważ
rozwiedziony małżonek podatnika odpowiada wprawdzie solidarnie z byłym
małżonkiem za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań i to powstałych w czasie
trwania wspólności majątkowej, jednakże odpowiedzialność ta jest ograniczona
tylko do wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym. Może to mieć
miejsce dlatego, że w wyniku rozwiązania małżeństwa przez rozwód następuje
przekształcenie dotychczasowej współwłasności łącznej małżonków we
współwłasność w częściach ułamkowych każdego z nich. Ponadto, o takim
rozliczeniu stanowi expressis verbis art. 110 § 1 Ord. pod., mającej także w tej
kwestii zastosowanie do składek na ubezpieczenie społeczne (art. 31 u.s.u.s.).
Należy zatem przyjąć, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych dla zabezpieczenia
należności z tytułu składek może żądać ustanowienia hipoteki przymusowej na
nieruchomości będącej współwłasnością łączną dłużnika i jego małżonka,
pozostających we wspólności majątkowej małżeńskiej, także wtedy, gdy należność
dotyczy tylko jednego z małżonków i powstała przed zawarciem związku
małżeńskiego. To sprawia, że skarga kasacyjna jest niezasadna.
W skardze znalazł się również zarzut naruszenia art. 29 § 2 Ord. pod.
W związku z art. 26 Ord. pod. i art. 31 w związku z art. 26 ust. 3, ust. 3a pkt 2
i ust. 4 u.s.u.s. ze względu na błędną wykładnię odnoszącą się do przyjęcia, że
w sytuacji zawarcia przez nupturientów, jeszcze przed zawarciem związku
małżeńskiego, małżeńskiej umowy majątkowej ustanawiającej rozdzielność
majątkową w przyszłym małżeństwie wykluczona byłaby możliwość ustanowienia
hipoteki przymusowej na nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego,
co do należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne powstałej jeszcze
przed zawarciem małżeństwa (mylnie opisanej w pkt drugim zarzutów skargi, jako
powstanie małżeńskiej wspólności ustawowej, w okolicznościach, gdy ona by
6
właśnie na skutek umowy majątkowej nie powstała). Zarzut ten nie został
rozważony przez Sąd Najwyższy, jako bezprzedmiotowy dla rozstrzygnięcia
sprawy, ponieważ Sąd w zaskarżonym postanowieniu nie rozstrzygał na podstawie
takiego poglądu prawnego.
Z tych względów na podstawie art. 39814
k.p.c. Sąd Najwyższy oddalił
skargę kasacyjną.