Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 138/11
POSTANOWIENIE
Dnia 7 grudnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E. Z. iinnych,
przeciwko S. Z.
oraz „P.” Przedsiębiorstwu Produkcji, Handlu i Wdrożeń -
Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w likwidacji w Ł.
o stwierdzenie nieważności umowy
ewentualnie uznanie umowy za bezskuteczną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 7 grudnia 2011 r.,
zażalenia strony pozwanej – „P.” Przedsiębiorstwa Produkcji, Handlu
i Wdrożeń – Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w likwidacji w Ł.
na postanowienie zawarte w pkt. 2 wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 12 maja 2011 r.,
oddala zażalenie.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 12 maja 2011 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację powodów
E. Z., J. S., J. D., T. O., C. Ś., H. S. i R. Z. od wyroku Sądu Rejonowego z dnia 11
czerwca 2010 r. w sprawie przeciwko S. Z. i „P.” Przedsiębiorstwu Produkcji,
Handlu i Wdrożeń spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. o stwierdzenie
nieważności umowy lub uznanie umowy za bezskuteczną. W punkcie drugim
powyższego wyroku Sąd Okręgowy zawarł rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania odwoławczego, którymi nie obciążył powodów, uznał bowiem, że w
sprawie zachodziły przesłanki do zastosowania art. 102 k.p.c. Wskazał, że
postanowieniem z dnia 22 października 2008 r. Sąd Rejonowy zwolnił powódki J.
S., H. S. i C. Ś. od kosztów sądowych w całości, zaś powodów T. O., R. Z., R. C. i
J. D. - od opłaty od pozwu. Z ustaleń poczynionych przez Sąd Rejonowy na etapie
postępowania międzyinstancyjnego wynikało, że sytuacja materialna powodów nie
polepszyła się i nadal nie są oni w stanie ponosić kosztów sądowych bez
uszczerbku dla utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Dochody J. D., T. O. i
R. Z. są bardzo niskie i oscylują miedzy 575 zł a 974 zł na utrzymanie całych
rodzin. Ponadto Sąd Okręgowy za przyczynę uzasadniającą zastosowanie art. 102
k.p.c. uznał przedmiot powództwa. Powodowie starali się uzyskać ochronę swoich
praw jako najemcy lokali, w których zamieszkują od wielu lat i na które ponieśli
liczne nakłady, a obecnie zakwestionowano możliwość wykupu przez nich tych
mieszkań.
Pozwana Spółka wniosła zażalenie na postanowienie o kosztach procesu
w drugiej instancji. Zarzuciła naruszenie art. 102 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.,
poprzez jego bezpodstawne zastosowanie; art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c.,
poprzez jego błędne niezastosowanie; art. 233 § 1 k.p.c. poprzez bezpodstawne
przyjęcie, iż powodowie znajdują się w trudnej sytuacji materialnej i art. 328 § 2
k.p.c. w zw. z art. 361 k.p.c. oraz 391 § 1 k.p.c., poprzez brak należytego
uzasadnienia przyczyn, dla których Sąd Okręgowy zastosował zasadę słuszności
przy rozstrzyganiu o kosztach postępowania apelacyjnego.
We wniosku skarżąca domagała się zmiany zaskarżonego wyroku
i zasądzenie od powodów solidarnie na jej rzecz kwoty 1 800 zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania apelacyjnego.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W art. 102 k.p.c. ustawodawca przyznał sądowi prawo do przeprowadzenia
własnej oceny, czy w konkretnych okolicznościach danej sprawy nie zachodzą
szczególne przyczyny, niemieszczące się w stanach uregulowanych w art. 100
zd. 2, art. 101, art. 102 i art. 103 k.p.c., w których zastosowanie zasady
odpowiedzialności za wynik sporu kłóciłoby się z poczuciem słuszności i które
przemawiają za częściowym lub nawet całkowitym odstąpieniem od obciążania
strony przegrywającej kosztami. Przepis ten ma charakter wyjątkowy, co akcentuje
zawarte w nim ograniczenie możliwości jego wykorzystania do wypadków
szczególnie uzasadnionych. W orzecznictwie wykształciły się pewne kryteria
ocenne, odwołujące się do okoliczności podmiotowych, wynikających z trudnego
położenia materialnego strony, jej sytuacji życiowej, ale także nawiązujące do
przebiegu procesu, charakteru sprawy (w szczególności kiedy cel prawny może być
osiągnięty wyłącznie na drodze sądowej). Nie jest to jednak zestaw zamknięty,
podstawowym punktem odniesienia pozostaje bowiem sędziowskie poczucie
słuszności oparte na obowiązujących w społeczeństwie przesłankach etycznych
(np. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2011 r., V CZ 98/10; z dnia
11 lutego 2011 r., I CZ 38/10 czy z dnia 22 lutego 2011 r., II PZ 1/11, wszystkie
nie publ.).
W rozpatrywanej sprawie zastosowanie art. 102 k.p.c. wynikało
z uwzględnienia przez Sąd bardzo trudnej sytuacji materialnej powodów
i motywów, którymi kierowali się, wytaczając powództwo, to znaczy dążenia do
zagwarantowania sobie trwałych praw do zajmowanych mieszkań, które uzyskali
w przeszłości jako pracownicy w budynku położonym na nieruchomości rolnej
należącej do Skarbu Państwa.
Skarżąca podważa ustalenia dotyczące trudnego położenia pozwanych,
powołując się na ich oświadczenia oraz na twierdzenia drugiego z pozwanych
o posiadaniu przez niektórych z pozwanych nieujawnionego w oświadczeniach
majątku. Podnosi też, że charakter sprawy nie uprawniał do przyznania zwolnienia,
ponieważ dokonanie przez sąd negatywnej weryfikacji roszczeń, o których
4
słuszności była przeświadczona strona nie stanowi szczególnego wypadku
z art. 102 k.p.c.
Ocena sytuacji majątkowej powodów przeprowadzona została przez Sąd
Okręgowy w oparciu o oświadczenia, które – w świetle art. 102 § 1 – 3 ustawy
z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn.:
Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.), stanowią ustawowo określoną podstawę
dokonywania tego rodzaju ustaleń w postępowaniu o zwolnienie od kosztów
sądowych. Powoływane przez skarżącą twierdzenia pozwanego S. Z., które nie
zostały wsparte żadnymi wnioskami dowodowymi, nie są wystarczające do
podważenia treści oświadczeń powodów. Analiza tych oświadczeń spowodowała
zwolnienie powodów od kosztów sądowych w określonym zakresie i takie
zwolnienie powodom przysługiwało do końca postępowania – co prawidłowo
stwierdził Sąd Okręgowy.
Również powołanie się na przedmiot postępowania, akcentujące motywy
wystąpienia powodów na drogę sądową, którymi było poczucie zagrożenia dalszej
możliwości zamieszkiwania przez nich w zajmowanych od ponad 20 lat
mieszkaniach, nawiązuje do okoliczności uprawniających do zastosowania
słusznościowego art. 102 k.p.c. Istotą tego przepisu jest możliwość ochrony strony
przed rygoryzmem zasady odpowiedzialności za wynik sporu. Sądowi
orzekającemu przyznana została w tym zakresie znaczna swoboda oceny, co
oznacza, że jedynie wówczas, kiedy w sposób oczywisty nie zachodzą przesłanki,
usprawiedliwiające zastosowanie art. 102 k.p.c. ocena ta może zostać skutecznie
zakwestionowana. Taki wypadek nie ma miejsca w rozpatrywanej sprawie.
Skarżący powołuje się również na swoją złą sytuację materialną związaną
procesem likwidacji spółki, powodującą, że ciężar ponoszenia kosztów sądowych
przeniesiony został na wspólników. Nie jest to jednak przesłanka, która wymaga
rozważenia, ponieważ nie została wykazana.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy oddalił zażalenie na podstawie
art. 3941
§ 3 w zw. z art. 39814
k.p.c.
5