Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 108/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Roman Kuczyński (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Iwulski
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z wniosku A. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę z tytułu niezdolności do pracy ,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 27 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 10 grudnia 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Decyzją z dnia 28 maja 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił
A. S. przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy. Organ rentowy wskazał, że
2
wnioskodawca orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS i komisji lekarskiej ZUS nie
został uznany za niezdolnego do pracy.
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 3
kwietnia 2009 r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy rentę z tytułu
częściowej niezdolności do pracy od dnia 1 lipca 2008 r. na stałe, bowiem w wyniku
przeprowadzonych badań specjalistycznych u ubezpieczonego rozpoznano: 1. stan
po urazie gałki ocznej prawej - odwarstwienie siatkówki - w 14 roku życia; 2.
krótkowzroczność oka lewego; 3. praktycznie jednooczność. Z akt sprawy i
dostarczonej dokumentacji lekarskiej wynika, że ubezpieczony w 14 roku życia
doznał odklejenia siatkówki oka prawego, w wyniku którego nastąpiła ślepota tego
oka. Od tego czasu jest osobą praktycznie jednooczną. Ustalone wobec
wnioskodawcy przeciwwskazania do pracy wynikają nie tylko z praktycznej
jednooczności ubezpieczonego, ale również z istnienia krótkowzroczności
widzącego oka lewego. Praca na stanowisku technika-elektronika zawiera zakres
prac przeciwwskazanych ubezpieczonemu, ponieważ wiąże się m.in. z
wykonywaniem prac precyzyjnych, wymagających widzenia obuocznego, wobec
czego ubezpieczony nie może pracować na tym stanowisku. Praktyczna
jednooczność ma charakter trwały i nie zostanie przywrócona sprawność
organizmu niezbędna ubezpieczonemu do wykonywania pracy we wspomnianym
zawodzie.
Na skutek apelacji organu rentowego Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 10 grudnia 2010 r. zmienił zaskarżony
wyrok i oddalił odwołanie ubezpieczonego od decyzji z dnia 28 maja 2008 r. Sąd
Apelacyjny wobec istotnych zastrzeżeń podniesionych przez organ rentowy w
apelacji dopuścił dowód z opinii Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy na
okoliczność, czy ubezpieczony jest po dniu 30 czerwca 2008 r. częściowo
niezdolny do pracy zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami, czy stan narządu wzroku
sposób znaczny ograniczał i ogranicza nadal jego zdolność do wykonywania pracy
zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami, jakie zawody może ewentualnie w swoim
stanie zdrowia wykonywać, a także wyjaśnienia, czy stan narządu wzroku
ubezpieczonego uległ pogorszeniu w czasie zatrudnienia, a jeżeli tak, to w jakim
okresie. Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w opinii lekarskiej z dnia 29
3
października 2010 r., wydanej na podstawie opinii lekarzy specjalistów w dziedzinie
okulistyki, interny i medycyny pracy, stwierdził, że z uwagi na rozpoznane
schorzenia okulistyczne u ubezpieczonego istnieją trwałe przeciwwskazania
zdrowotne do wykonywania pracy: na wysokości, przy obsłudze maszyn w ruchu,
stwarzających ryzyko wystąpienia wypadku, wymagającej kierowania pojazdami
mechanicznymi, wymagającej pełnej sprawności psychofizycznej, wymagającej
widzenia obuocznego, przy komputerze powyżej 4 godzin dziennie, ciężkiej pracy
fizycznej, wymagającej dźwigania ciężarów powyżej 5kg stwarzającej zwiększone
ryzyko urazowości narządu wzroku. W ocenie Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny
Pracy, ze względu na istniejące przeciwwskazania zdrowotne, wynikające ze stanu
narządu wzroku ubezpieczony jest po dniu 30 czerwca 2008 r. częściowo niezdolny
do pracy zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami na stanowisku technik-elektronik.
Ubezpieczony jest zdolny do prowadzenia obecnej działalności gospodarczej,
wykonywania pracy konserwatora sprzętu medycznego, pracownika umysłowego,
pracownika firm związanych z branżą elektroniczną z uwzględnieniem powyższych
przeciwwskazań zdrowotnych. Stan narządu wzroku ograniczał i nadal ogranicza
ubezpieczonemu zdolność do wykonywania pracy zgodnej z posiadanymi
kwalifikacjami na stanowisku technika-elektronika, natomiast nie stanowi
przeszkody w prowadzeniu obecnej działalności gospodarczej, wykonywaniu prac;
konserwatora sprzętu medycznego, pracownika umysłowego, pracownika firm
związanych z branżą elektroniczną, z uwzględnieniem wcześniej wymienionych
przeciwskazań zdrowotnych. W ocenie Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy,
stan narządu wzroku ubezpieczonego nie uległ pogorszeniu w czasie zatrudnienia.
W ocenie Sądu Apelacyjnego w toku postępowania drugoinstancyjnego
opinia lekarska Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy została wydana przez
posiadających odpowiednie kwalifikacje zawodowe biegłych przy użyciu
właściwego dla postawienia diagnozy instrumentarium badawczego (wywiad,
badania przedmiotowe, analiza 3 dokumentacji medycznych, w tym dostarczonej
przez ubezpieczonego oraz dokumentacji znajdującej się w aktach sprawy, w tym -
w aktach rentowych). Powyższa opinia została starannie opracowana.
Sporządzona przez lekarzy specjalistów z dziedziny adekwatnej do schorzenia
wnioskodawcy. Opinia ta zawiera rzetelne rozpoznanie schorzeń wnioskodawcy i
4
ocenę ich stopnia nasilenia i zaawansowania, która wynika z badań podmiotowo-
przedmiotowych i analizy dokumentacji znajdującej się w aktach sprawy. Ocena
zdolności do pracy wnioskodawcy została dokonana przez Sąd z uwzględnieniem
przepisów art. 12 i 13 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, z których wynika, że
częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do pracy zgodnie
z posiadanymi kwalifikacjami, a nie tylko w odniesieniu do jednego ze stanowisk
mieszczących się w ramach tych kwalifikacji, a nadto nie rokuje ona odzyskania
zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Biegli lekarze specjaliści z powyższego
Instytutu mieli na uwadze dokumentację medyczną znajdującą się w aktach sprawy
i ocenili ją w oparciu o posiadaną przez siebie wiedzę medyczną, wywiad i badanie
ubezpieczonego. Ich ustalenia zaś były w tym zakresie prawidłowe. Biegli z
powyższego Instytutu wskazali, że wprawdzie wnioskodawca nie może z racji
posiadanych przez siebie schorzeń narządu wzroku wykonywać pracy na
stanowisku technika-elektronika, jednakże ustalili również, że mając na uwadze i te
schorzenia ubezpieczony jest zdolny do prowadzenia obecnej działalności
gospodarczej, wykonywania pracy konserwatora sprzętu medycznego, pracownika
umysłowego, pracownika firm związanych z branżą elektroniczną, z
uwzględnieniem powyższych przeciwwskazań zdrowotnych. Przyznaną przez
ubezpieczonego okolicznością było, że w ramach działalności gospodarczej
wykonuje również proste naprawy jak wymiana obudowy czy baterii. Powyższe
zawody i rodzaje zarobkowania mieściły się w ramach posiadanych przez
wnioskodawcę kwalifikacji zawodowych. Nie stanowiła tych kwalifikacji jedynie
praca na stanowisku technika-elektronika. Nadto z opinii WOMP wynika, że
ubezpieczony może pracować również i w innych zawodach niż dotychczas
wykonywane, z uwzględnieniem ustalonych przeciwwskazań zdrowotnych. Mając
na uwadze powyższe, wnioskodawca nie utracił zdolności do wykonywania pracy
zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami w znaczeniu, o jakim mowa w art. 12 ust. 1 i
3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ubezpieczony może bowiem pracować w
innych niż technik-elektronik zawodach oraz rodzajach zarobkowania, a nadto
pracować również i w innych zawodach niż dotychczas wykonywane z
uwzględnieniem ustalonych przeciwwskazań zdrowotnych. Mając na uwadze
rzetelną opinię Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy, Sąd odwoławczy z
5
uwzględnieniem przepisów art. 57 w związku z art. 12 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS ustalił, że ubezpieczony nie jest częściowo niezdolny do pracy i nie
jest w konsekwencji uprawniony do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy,
stosownie do cytowanych wyżej przepisów prawa. Biegli sądowi powołani w toku
postępowania pierwszoinstancyjnego wprawdzie trafnie ocenili sam stan zdrowia
wnioskodawcy, jednakże w sposób błędny dokonali kwalifikacji zdolności do pracy
ubezpieczonego odnosząc ją jedynie do zdolności do pracy na stanowisku
technika-elektronika i pomijając, że należy w tym zakresie mieć na uwadze
wszystkie kwalifikacje ubezpieczonego oraz możliwość przekwalifikowania się. Błąd
ten powtórzył Sąd Okręgowy dokonując oceny opinii biegłych tych zespołów, a
następnie kwalifikacji zdolności do pracy wnioskodawcy jedynie przez pryzmat
wskazanego wyżej stanowiska pracy, co prowadziło do naruszenia przepisów art.
12 i 13 ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie. Stwierdzenie, że strona domagająca się renty może
nadal pracować w ramach pracy zgodnej z kwalifikacjami (która nie musi być pracą
ostatnio wykonywaną) bądź że może się przekwalifikować wyklucza natomiast w
sensie prawnym możliwość uznania danej osoby za niezdolną do pracy, także
częściowo.
Ubezpieczony A. S. wniósł skargę kasacyjną, zaskarżając w całości wyrok
Sądu Apelacyjnego z dnia 10 grudnia 2010 r. Skargę kasacyjną oparł na podstawie
przewidzianej w art. 3983
§ 1 pkt. 1 i 2 k.p.c. tj. naruszeniu prawa materialnego
poprzez niewłaściwe zastosowanie oraz błędną wykładnię art. 12 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r., o emeryturze i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.
U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.). Ponadto wyrokowi temu zarzucił także
naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c. oraz art. 316 § 1 k.p.c.
w związku z art. 391 § 1 k.p.c., a także art., 382 k.p.c. i art. 386 § 1 k.p.c., w
następstwie którego oraz nieprzestrzeganiu kompetencji rozpoznawczych i
kontrolnych sądu odwoławczego i niespełnieniu jego procesowej funkcji (art. 382
k.p.c.) doszło do pominięcia części materiału zebranego w postępowaniu, braku
wyczerpujących ustaleń - i z obrazą przytoczonych przepisów - pominięcia
odmiennych ustaleń dokonanych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym ze
skutkami wskazanymi art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.
6
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie należy wskazać, że zarzut skargi kasacyjnej o nieprzestrzeganiu
kompetencji rozpoznawczych i kontrolnych sądu odwoławczego i niespełnieniu jego
procesowej funkcji (art. 382 k.p.c.) jest bezzasadny, skoro podstawowym celem
postępowania apelacyjnego jest wszak merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy. Tylko
wyjątkowo sąd apelacyjny może uchylić się od obowiązku wydania w sprawie
orzeczenia kończącego postępowanie co do jej meritum (art. 386 § 2, 3 i 4).
Oznacza to, że w obecnym kształcie procesu cywilnego rozstrzyganie o faktach i
prawie w drugiej instancji powinno być nieomal tak samo intensywne jak w
postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Pewne zróżnicowanie w tym
względzie jednak istnieje. Wynika ono z tego, że w postępowaniu przed sądem
pierwszej instancji żądanie pozwu jest bezpośrednim przedmiotem postępowania,
podczas gdy w postępowaniu apelacyjnym - jedynie pośrednim. Sąd drugiej
instancji bowiem jest także sądem odwoławczym i zakresem jego kognicji objęta
jest także kontrola legalności i zasadności zaskarżonego wyroku. W konsekwencji,
oceny zasadności żądania pozwu sąd ten dokonuje przez pryzmat treści
zaskarżonego wyroku. Szczególna sytuacja sądu drugiej instancji wynika ponadto z
rozpoznawania sprawy „w granicach apelacji" (art. 378 § 1). Dla przebiegu
postępowania w drugiej instancji nie bez znaczenia pozostają też zarzuty
skarżącego zgłoszone w apelacji. Stanowią one (łącznie z ich uzasadnieniem) z
jednej strony, punkt wyjścia dla rozpoznania apelacyjnego, z drugiej zaś strony,
pełnią wobec sądu drugiej instancji rolę inspiracyjną w kierunku podjęcia przez ten
sąd czynności w celu usunięcia niedostatków dotychczasowego materiału
procesowego oraz wadliwości ustaleń faktycznych stanowiących podstawę
zaskarżonego wyroku. W niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny właśnie w celu
usunięcia niedostatków dotychczasowego materiału procesowego przeprowadził
nowe dowody z opinii biegłych, czym w świetle powołanych wyżej przepisów nie
wykroczył poza zakres swoich kompetencji. Nieuzasadniony jest także zarzut
naruszenia prawa procesowego – art. 233 k.p.c., wskazać należy, że nie może on
stanowić podstawy skargi kasacyjnej. Zgodnie bowiem z 3983
§ 3 k.p.c. podstawą
7
skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny
dowodów (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 września
2005 r., III CSK 13/05, OSNC 2006 r. nr 4, poz. 76). Przepis ten wprawdzie nie
wskazuje expressis verbis konkretnych przepisów, których naruszenie, w związku z
ustalaniem faktów i przeprowadzaniem oceny dowodów, nie może być
przedmiotem zarzutów wypełniających drugą podstawę kasacyjną, nie ulega jednak
wątpliwości, że obejmuje on art. 233 k.p.c. Wszakże ten właśnie przepis określa
kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 26 kwietnia 2006 r., V CSK 11/06, LEX nr 230204). Ustrojową funkcją Sądu
Najwyższego jest sprawowanie nadzoru judykacyjnego, w tym zapewnianie
jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych. Z tego punktu widzenia każdy
zarzut skargi kasacyjnej, który ma na celu polemikę z ustaleniami faktycznymi sądu
drugiej instancji, chociażby pod pozorem błędnej wykładni lub niewłaściwego
zastosowania określonych przepisów prawa materialnego, z uwagi na jego
sprzeczność z art. 3983
§ 3 k.p.c. jest a limine niedopuszczalny (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 4 stycznia 2007 r., V CSK 364/06, LEX nr 238975).
Przechodząc do oceny zarzutów skargi w zakresie naruszenia prawa
materialnego, wskazać należy, że brak możliwości wykonywania pracy
dotychczasowej nie jest wystarczający do stwierdzenia częściowej niezdolności do
pracy w sytuacji, gdy jest możliwe podjęcie innej pracy w swoim zawodzie, bez
przekwalifikowania lub przy pozytywnym rokowaniu co do możliwości
przekwalifikowania zawodowego. Inaczej mówiąc, niezdolność do wykonywania
pracy dotychczasowej jest warunkiem koniecznym ustalenia prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy, ale nie jest warunkiem wystarczającym, jeżeli wiek, poziom
wykształcenia i predyspozycje psychofizyczne usprawiedliwiają rokowanie, że
mimo upośledzenia organizmu możliwe jest podjęcie innej pracy w tym samym
zawodzie albo po przekwalifikowaniu zawodowym (por. wyroki Sądu Najwyższego:
z dnia 30 listopada 2000 r., II UKN 99/00OSNP 2002 nr 14, poz. 340, z dnia 25
listopada 1998 r., II UKN 326/98, OSNAPiUS 2000 nr 1, poz. 36; z dnia 10 czerwca
1999 r., II UKN 675/98, OSNAPiUS 2000 nr 16, poz. 624 – wszystkie wydane na tle
art. 23 uprzednio obowiązującej ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), mającym
8
analogiczne brzmienie jak art. 12 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych). Wyjaśnienia potrzebuje określenie poziomu kwalifikacji
ubezpieczonego. W myśl art. 12 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w
znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych
kwalifikacji. Zdefiniowanie pojęcia – „poziom kwalifikacji”, użytego w tym przepisie
ma istotne znaczenie, bowiem stanowi ono podstawę do ustalania rodzajów prac,
które są w zasięgu możliwości ubezpieczonego, mimo stwierdzanego upośledzenia
sprawności organizmu, a co za tym idzie, do ustalenia czy ograniczenie zdolności
do pracy można zakwalifikować jako znaczne. O poziomie posiadanych kwalifikacji
do pracy decyduje nie tylko wykształcenie lecz także uzyskana poprzez
przyuczenie do zawodu umiejętność wykonywania specjalistycznej, kwalifikowanej
pracy – także pracy fizycznej. Niższy jest zatem poziom kwalifikacji osób
wykonujących proste prace fizyczne, niewymagające przyuczenia zawodowego niż
poziom kwalifikacji osób wykonujących prace wymagające określonych
specjalistycznych umiejętności nabywanych na podstawie przygotowania
zawodowego. Zatem ustalenie zachowanej zdolności do pracy (określenie stopnia
utraty zdolności do pracy) uwzględniać musi możliwość wykonywania
porównywalnych pod względem poziomu posiadanych kwalifikacji określonych
rodzajów prac ze względu na ich cechy wspólne, umożliwiające wykorzystanie
dotychczasowych kwalifikacji i umiejętności oraz prac, które ubezpieczony może
wykonywać po przekwalifikowaniu zawodowym, o ile jest ono możliwe, biorąc pod
uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia,
wiek i predyspozycje psychofizyczne (art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).
Ze stanowiska przyjętego przez Sąd Apelacyjny wynika, że kwalifikacji
ubezpieczonego nie należy utożsamiać wyłącznie z pracą na stanowisku technika-
elektronika, ale także z różnymi rodzajami prac, które były i są wykonywane przez
ubezpieczonego, a polegające miedzy innymi na prowadzeniu działalności
gospodarczej, wykonywaniu prac; konserwatora sprzętu medycznego, pracownika
umysłowego, pracownika firm związanych z branżą elektroniczną, z
uwzględnieniem wcześniej wymienionych przeciwskazań zdrowotnych.
9
Stwierdzona wada wzroku uniemożliwia mu jedynie wykonywanie pracy na
stanowisku technika-elektronika. Sąd wywiódł wniosek o zachowaniu przez niego
zdolności do pracy w innym charakterze na tzw. ogólnym rynku pracy, bowiem jak
wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego ubezpieczony z powodzeniem
podejmował inne prace wykorzystując zdobyte wykształcenie techniczne. Ponadto
wskazać należy, że pracę na stanowisku technika-elektronika ubezpieczony
wykonywał do dnia 26 marca 1991 r., zatem w chwili obecnej mając na uwadze
ciągły rozwój techniczny - zwłaszcza w dziedzinie elektroniki - doświadczenie
życiowe podpowiada, że ustalenie kwalifikacji ubezpieczonego wyłącznie w oparciu
o zdobytą wiedzę i umiejętności sprzed wielu lat z zakresu elektroniki nie jest
właściwe. Mając powyższe na uwadze stwierdzić należy za Sądem Apelacyjnym,
że ubezpieczony nie jest osobą, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do
pracy.
Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.