Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 252/11
POSTANOWIENIE
Dnia 27 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z wniosku A. F.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o wcześniejszą emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 27 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 6 maja 2011 r.,
1. odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania,
2. adw. R. G. przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu
Apelacyjnego 120 zł (sto dwadzieścia zł) tytułem kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej skarżącemu z urzędu w
postępowaniu kasacyjnym, którą to kwotę należy podwyższyć o
stawkę podatku od towarów i usług.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 6 maja 2011 r. oddalił apelację wnioskodawcy
(urodzonego 6 grudnia 1948 r.) od wyroku Sądu Okręgowego z 21 września 2010
r., oddalającego jego odwołanie od decyzji pozwanego z 21 czerwca 2010 r.
odmawiającej mu prawa do emerytury na podstawie art. 29 ustawy z 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z FUS po wznowieniu postępowania przez
pozwanego w sprawie zakończonej uprzednio decyzją z 23 grudnia 2008 r. Z
wnioskiem o emeryturę wnioskodawca wystąpił 4 listopada 2008 r. Niespornym
2
było, że po okresach pracowniczego zatrudnienia , ostatnio – od 15 lutego 1994 r.
do 31 marca 2004 r. – podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników. Uzyskał
prawo do renty inwalidzkiej rolniczej z tytułu długotrwałej niezdolności do pracy w
gospodarstwie rolnym i niezdolności do samodzielnej egzystencji od daty wniosku
(13 listopada 2003 r.). Pozwany uznał wnioskodawcy łącznie 38 lat i 1 miesiąc
okresów składkowych i nieskładkowych. Ubezpieczeniu społecznemu z tytułu
stosunku pracy wnioskodawca podlegał przez 24 lata, 10 miesięcy i 14 dni.
Przyczyną odmowy emerytury na podstawie art. 29 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z FUS było to, że przed wnioskiem o emeryturę nie był
ubezpieczony jako pracownik, lecz jako rolnik, a ponadto uprawniony był do renty
rolniczej, nie zaś do renty z tytułu niezdolności do pracy z tytułu pracowniczego
ubezpieczenia społecznego. W okresie ostatnich 24 miesięcy nie podlegał
ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w
stosunku pracy co najmniej 6 miesięcy. Wskazano, iż z art. 29 nie wynika wprost
czy prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy ma wynikać z ubezpieczenia
pracowniczego, czy też każdego innego. Jednak uwzględniając reguły wykładni
gramatycznej, logicznej, funkcjonalnej i systemowej należy przyjąć, że warunkiem
równoważnym pozostawania w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy w
ostatnich 24 miesiącach podlegania ubezpieczeniu przed zgłoszeniem wniosku jest
pobieranie renty z tytułu ubezpieczenia pracowniczego. Takie stanowisko zajął Sąd
Najwyższy w postanowieniu z 6 lutego 2006 r., III UZP 3/05 i Sąd Apelacyjny w
pełni je podzielił.
We wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący odwołał
się do podstaw przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c. Istotne zagadnienie prawne
„sprowadza się do potrzeby rozstrzygnięcia: - czy osoba uznana za całkowicie
niezdolną do pracy (art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z FUS) ubiegając się o wcześniejszą emeryturę musi wykazać się 25-letnim
okresem składkowym i nieskładkowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy czy
też wskazany okres nie musi być pochodną pozostawania w stosunku pracy; - czy
osoba, która w dacie złożenia wniosku o wcześniejszą emeryturę, jest uprawniona
do renty z tytułu niezdolności do pracy, musi spełniać dodatkowe warunki, o których
mowa w ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.
3
W ocenie skarżącego ubezpieczony nie ma obowiązku wykazania dodatkowych
warunków wskazanych w art. 29 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy z uwagi na zawarte w treści
tego przepisu zastrzeżenie, że wymogów tych nie stosuje się wobec
wnioskodawców, którzy w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnieni do
renty z tytułu niezdolności do pracy. Wyłączenie to powinno dotyczyć zarówno
warunku podlegania ostatnio ubezpieczeniu pracowniczemu przez określony okres
czasu lecz również warunku posiadania statusu pracownika bezpośrednio przed
zgłoszeniem wniosku. Za takim rozumieniem powyższego przepisu przemawia nie
tylko konstrukcja lecz także względy wykładni logicznej. Trudno bowiem wymagać
od ubezpieczonych będących osobami niezdolnymi do jakiejkolwiek pracy
(jak skarżący) podjęcia zatrudnienia na podstawie stosunku pracy w czasie
pobierania renty z tego tytułu bezpośrednio przed zgłoszeniem wniosku
emerytalnego”.
W zakresie drugiej podstawy przedsądu wskazano, że „wykładni wymaga
przepis art. 29 ust. 1 pkt 2 oraz ust. 2 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z FUS (…) poprzez wyjaśnienie: - czy renta z tytułu
niezdolności do pracy, o której mowa w ust. 2 pkt 2 musi być pochodną
pozostawania w stosunku pracy, czy też może być pochodną podlegania innymi
ubezpieczeniom. W materii tej widoczna jest niejednolitość orzecznictwa” (wyroki
Sądu Najwyższego: z 13 stycznia 2006 r., I UK 145/05, OSNP 2006 nr 23-24, poz.
367; z 12 sierpnia 2004 r., III UK 77/04, OSNP 2005 nr 6, poz. 86; z 11 stycznia
2011 r., I UK 272/10, LEX nr 738538; z 2 lipca 2008 r., II UK 326/07, OSNP 2009 nr
21-22, poz. 301).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wskazane we wniosku podstawy (wyżej in extenso) nie spełniają się jako
przesłanki przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c.
Pierwsza, z art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c., gdyż postawione kwestie nie składają
się na istotne zagadnienie prawne, lecz sprowadzają się tylko do zwykłej wykładni
prawa, której można wymagać od jurysty. W przeciwnym razie skarga kasacyjna
nie miałaby granic i postępowanie kasacyjne byłoby kolejną powszechną instancją.
4
Wszak nawet wykładnia prawa jako podstawa przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c.
jest ściśle uwarunkowana określoną potrzebą wykładni przepisów. Co do
odpowiedzi na postawione pytania, to w zakresie pierwszego 25-letni staż
emerytalny z art. 29 ust. 1 pkt 2 to okres składkowy i nieskładkowy nie tylko
wynikający ze stosunku pracy. Dopiero w art. 29 ust. 2 takie ubezpieczenie ma
znaczenie. W odniesieniu do drugiego pytania nie można nie zauważyć, że
skarżący w uzasadnieniu pytania użył frazy przeniesionej z uzasadnienia wyroku
Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 8 listopada 2007 r. (III AUa 2315/06, LEX nr
447169) i zdaje się trzymać tezy tego wyroku („Ubezpieczony, który w dniu
zgłoszenia wniosku o emeryturę na podstawie art. 29 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest uprawniony do
renty z tytułu niezdolności do pracy nie musi wykazywać żadnego z dodatkowych
warunków określonych w ustępie 2 tego artykułu”), co nie jest prawidłowe, gdyż
warunki stażowe z art. 29 ust. 1 same w sobie nie składają się na prawo do
wcześniejszej emerytury. Jest oczywiste, że prawo do tej emerytury nabywa ten,
kto spełnia jednoczenie warunki z ust. 1 i ust. 2 tego przepisu (art. 29), albo ten kto
spełnia jednocześnie warunki z ust. 1 i 3 tego przepisu. Innymi słowy odpowiedź na
drugie pytanie jest pozytywna, tj. osoba, która w dacie złożenia wniosku o
wcześniejszą emeryturę, jest uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy
musi spełniać także warunek z art. z art. 29 ust. 2 pkt 1, czyli emerytura przysługuje
temu ubezpieczonemu, który ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, był
pracownikiem. Innymi słowy renta z tytułu niezdolności do pracy zwalania z
warunku z art. 29 ust. 2 pkt 2 lecz nie z warunku z art. 29 ust. 2 pkt 1. Wszak nie
można twierdzić inaczej, gdyż nie można zaprzeczyć wyraźnej koniunkcji warunków
z pkt 1 i 2 ust. 2 art. 29. Gdy aprobować zapatrywanie wniosku, to zatraciłby się –
niekwestionowany – pracowniczy charakter tej emerytury. Orzecznictwo jest w tym
zakresie bogate i wniosek powinien wpierw sam je ujawnić i przeanalizować przed
stawianiem kwestii, które nie sprawiają kłopotów w wykładni.
Druga, z art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c., gdyż jak do tej pory – wbrew twierdzeniu
wniosku – nie ma rozbieżności orzecznictwa w kwestii czy renta z tytułu
niezdolności do pracy, o której mowa w art. 29 ust. 2 pkt 2 powinna być pochodną
pozostawania w stosunku pracy. Wszak zgodne w tym zakresie jest stanowisko
5
Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu Sądu Najwyższego z 8 lutego
2006 r., III UZP 3/05, OSNP 2007 nr 5-6, poz. 84 („Z art. 29 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie
wynika wprost, czy prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy ma wynikać
z ubezpieczenia pracowniczego, czy także każdego innego. Jednak uwzględniając
reguły wykładni gramatycznej, logicznej, funkcjonalnej i systemowej, należy przyjąć,
że warunkiem równoważącym pozostawanie w stosunku pracy co najmniej przez 6
miesięcy w ostatnich 24 miesiącach podlegania ubezpieczeniu przed zgłoszeniem
wniosku jest pobieranie renty z tytułu ubezpieczenia pracowniczego”) oraz w
wyroku z 2 lipca 2008 r., II UK 326/07 („Renta z tytułu niezdolności do pracy, o
której mowa w art. 29 ust. 2 pkt 2 in fine ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych powinna wynikać z
pracowniczego ubezpieczenia społecznego”). Natomiast odwołanie się we wniosku
do innych orzeczeń z twierdzeniem, że są rozbieżne, nie jest zasadne, gdyż nie
stawia się w nich przeciwnej tezy, a nawet nie zajmują się bezpośrednio kwestią
postawioną w pytaniu, czy renta z tytułu niezdolności do pracy, o której mowa w
art. 29 ust. 2 pkt 2 musi być pochodną pozostawania w stosunku pracy, czy też
może być pochodną podlegania innym ubezpieczeniom. Innymi słowy wniosek nie
wykazuje rozbieżności w orzecznictwie jako warunku przesłanki z art. 3989
§ 1 pkt
2 k.p.c. Nawet gdyby założyć, że przepis art. 29 ust. 2 pkt 2 pozwala również na
wykładnię dalej idącą, tj. że renta z tytułu niezdolności do pracy może być
pochodną podlegania innym ubezpieczeniom (co wpierw wymagałoby szerszej
analizy prawnej, której wniosek wcale nie przedstawia), to pozostawałoby to bez
wpływu na wynik sprawy, gdyż spełnienie warunku z art. 29 ust. 2 pkt 2 nie
uprawnia do emerytury bez jednoczesnego spełniania warunku z art. 29 ust. 2 pkt
1. W tym ostatnim zakresie wiążą zaś ustalenia i ocena, że ostatnim
ubezpieczeniem przed wnioskiem o emeryturę nie było ubezpieczenie pracownicze,
lecz rolnicze (por. wskazany wyżej wyrok Sądu Najwyższego z 11 stycznia 2011 r.,
I UK 272/10).
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 3989
§ 2 k.p.c.
6
O kosztach orzeczono na podstawie przepisów § 2, 12.2., 13.4. pkt 2 i § 19
rozporządzenia z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie
oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej z urzędu.