Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 26 stycznia 2012 r.
III UK 44/11
Pobieranie przez zawodnika sportowego tzw. kadrowego oraz nagród
pieniężnych w okresie czynnego uprawiania sportu przed wejściem w życie
uchwały nr 18 Rady Ministrów z dnia 28 stycznia 1981 r. w sprawie stypendiów
dla sportowców (M.P. Nr 4, poz. 14 ze zm.), nie jest okresem uważanym za
składkowy w rozumieniu art. 6 ust. 2 pkt 17 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).
Przewodniczący SSN Maciej Pacuda, Sędziowie SN: Halina Kiryło (sprawoz-
dawca), Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 26 stycznia
2012 r. sprawy z odwołania Andrzeja J. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału w R. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 17 listopada 2010 r. […]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Rzeszowie do ponownego rozpoznania z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzy-
gnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w R. decyzją z dnia 2 czerwca
2009 r. odmówił ubezpieczonemu Andrzejowi J. prawa do wcześniejszej emerytury z
tytułu działalności artystycznej wobec nieudokumentowania 25 lat zatrudnienia. Do
wymaganego stażu nie zaliczono wnioskodawcy okresu pobierania stypendium
sportowego od 1978 r. do 28 lutego 1983 r.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyrokiem
dnia 17 listopada 2009 r. oddalił odwołanie ubezpieczonego od powyższej decyzji.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że ubezpieczony Andrzej J. (urodzony 17 maja 1961
2
r.) wystąpił po raz pierwszy z wnioskiem emerytalnym w dniu 16 maja 2006 r., przed-
kładająC zaświadczenie o zdobyciu klasy mistrzowskiej w akrobatyce, co wiązało się
z przyznawaniem mu stypendium sportowego od 1978 r. do 30 września 1980 r. Za-
kładowy Klub Sportowy S.R. potwierdził, że ubezpieczony był w tym czasie zawodni-
kiem sekcji akrobatyki sportowej klubu, lecz z uwagi na zniszczenie dokumentacji
niemożliwe jest wskazanie okresu pobierania przezeń stypendium sportowego. Od 1
października 1980 r. wnioskodawca podjął studia w systemie dziennym i kontynuował
je do 28 lutego 1983 r., pobierając w tym czasie stypendium sportowe w Klubie
Sportowym AZS […] w P. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w R. decyzją z
dnia 26 czerwca 2006 r. odmówił Andrzejowi J. prawa do emerytury, a Sąd Okręgo-
wy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyrokiem z dnia 17 stycznia
2007 r. […] oddalił odwołanie ubezpieczonego od tej decyzji, zaś Sąd Apelacyjny-
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyrokiem z dnia 28 listopada
2007 r. […] oddalił jego apelację od tego orzeczenia. Skarga kasacyjna ubezpieczo-
nego od wyroku Sądu Apelacyjnego została oddalona przez Sąd Najwyższy wyro-
kiem z dnia 2 października 2008 r. […].
Zdaniem Sądu Okręgowego dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy istotne zna-
czenie ma dokonana w przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powyższego wyroku
wykładnia przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szcze-
gólnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W świetle unormowań tychże
aktów warunkiem uzyskania prawa do emerytury jest - obok wymaganego okresu
zatrudnienia wynoszącego w przypadku mężczyzn 25 lat - udokumentowanie 15 lat
działalności twórczej lub artystycznej w ramach pracowniczego stosunku zatrudnie-
nia. Tymczasem wnioskodawca był zatrudniony w charakterze artysty - akrobaty na
podstawie umowy o pracę tylko w okresie od 17 stycznia 1983 r. do 31 marca 1991
r., w tym jedynie 4 lata w warunkach szczególnych. Do wymaganego stażu pracy w
szczególnych warunkach nie można zaliczyć ubezpieczonemu okresu prowadzenia
działalności artystycznej w ramach niepracowniczego zatrudnienia w latach 2006 -
2007. W tej sytuacji bezprzedmiotowe są dywagacje na temat ogólnego stażu za-
trudnienia wnioskodawcy.
Na skutek apelacji ubezpieczonego Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Rzeszowie wyrokiem z dnia 17 listopada 2010 r. zmienił zaskarżone
3
orzeczenie oraz poprzedzającą je decyzję organu rentowego i przyznał Andrzejowi J.
prawo do emerytury począwszy od 1 grudnia 2008 r. Sąd Apelacyjny nie podzielił
stanowiska Sądu pierwszej instancji w kwestii swego związania interpretacją przepi-
sów zaprezentowaną w uzasadnieniu wspomnianego wyroku Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy skoncentrował się jedynie na pracowniczym statusie osoby ubiegają-
cej się o wcześniejszą emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach na pod-
stawie art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, zapominając o regulacji art. 33 w związku z art. 46 tego
aktu, normujących sytuację prawną w zakresie wcześniejszej emerytury osób uro-
dzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r., prowadzących dzia-
łalność twórczą lub artystyczną w ramach niepracowniczego zatrudnienia. Zarówno
w judykaturze jak w doktrynie wyrażany jest pogląd, w świetle którego również wobec
takich osób ma zastosowanie § 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze. Przepis ten stanowi, że pracownik wyko-
nujący działalność twórczą lub artystyczną nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełni
łącznie następujące warunki: akrobata osiągnie wiek 45 lat, wiek ten osiągnie w cza-
sie zatrudnienia i ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat działal-
ności twórczej lub artystycznej.
W rozpoznawanej sprawie spornym okazał się staż zatrudnienia ubezpieczo-
nego, albowiem organ rentowy uwzględnił wnioskodawcy jedynie 24 lata, 9 miesięcy i
15 dni okresów składkowych i nieskładkowych zamiast wymaganych 25 lat.
Odnośnie do kwestionowanego okresu pobierania stypendium sportowego od
1 czerwca 1980 r. do 30 września 1980 r., kiedy to ubezpieczony nie był ani uczniem,
ani studentem studiów dziennych, Sąd Apelacyjny zważył, że na przeszkodzie zali-
czeniu tego okresu w stażu zatrudnienia wnioskodawcy stoi fakt, iż stypendia dla
sportowców zostały wprowadzone dopiero uchwałą nr 18 Rady Ministrów z dnia 28
stycznia 1981 r. w sprawie stypendiów dla sportowców (M.P. Nr 4, poz. 14 ze zm.), a
jak stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 maja 1984 r., III UZP 19/84 (OSNC
1984 nr 12, poz. 212), pobieranie przez zawodnika sportowego tzw. kadrowego oraz
nagród pieniężnych w okresie czynnego uprawiania sportu przed wejściem w życie
powołanej uchwały nie jest okresem równorzędnym z okresem zatrudnienia w rozu-
mieniu art. 11 ust. 2 pkt 13 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emery-
4
talnym pracowników i ich rodzin, będącego odpowiednikiem art. 6 ust. 2 pkt 17 obec-
nej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Natomiast co do przypadającego po wejściu w życie wspomnianej uchwały
Rady Ministrów okresu pobierania stypendium sportowego, Sąd drugiej instancji wy-
raził pogląd, że w świetle art. 6 ust. 2 pkt 17 ustawy emerytalno-rentowej warunkiem
jego uwzględnienia w wymaganym stażu zatrudnienia jest nieposiadanie przez sty-
pendystę w tym czasie statusu osoby uczącej się lub studiującej w systemie studiów
dziennych. W tej kwestii Sąd Apelacyjny dał wiarę oświadczeniu pełnomocnika ubez-
pieczonego, że wnioskodawca przestał być studentem już w czerwcu 1982 r., ale
utrzymywał kontakt z uczelnią jako reprezentant Polski. Okoliczność tę potwierdza
zaświadczenie Akademii Wychowania Fizycznego w P., z którego wynika, że w za-
planowanych czterech latach studiów ubezpieczony zaliczył tylko dwa semestry i w
dniu 8 listopada 1983 r. zrezygnował ze studiów, przy czym w okresie od 29 grudnia
1982 r. do 15 września 1983 r. korzystał z urlopu dziekańskiego z powodu przygoto-
wań do mistrzostw Europy. Nadto będąc formalnie studentem studiów dziennych
wnioskodawca podjął w dniu 17 stycznia 1983 r. pracę na pełnym etacie w jako akro-
bata cyrkowy. W tej sytuacji okres pobierania przez ubezpieczonego stypendium
sportowego od czerwca 1982 r. do 16 stycznia 1983 r. należy uznać za składkowy i
zaliczyć do wymaganego stażu zatrudnienia uprawniającego do wcześniejszej eme-
rytury.
Powyższy wyrok został zaskarżony skargą kasacyjną organu rentowego.
Skargę oparto na podstawie naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię
art. 6 ust. 2 pkt 17 oraz art. 33 w związku z art. 46 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) i przyjęcie, że okres pobierania przez ubezpieczo-
nego stypendium sportowego od czerwca 1982 r. do 16 stycznia 1983 r. to okres
składkowy, podlegający zaliczeniu do okresów składkowych i nieskładkowych
uprawniających wnioskodawcę do wcześniejszej emerytury. Skarżący wniósł o
uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Rzeszowie do po-
nownego rozpoznania lub o uchylenie wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy przez
ustalenie, że ubezpieczonemu nie przysługuje prawo do emerytury, w obydwu przy-
padkach z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że ubezpieczony pobierając
stypendium sportowe z tytułu wyczynowego uprawiania sportu był studentem studiów
5
dziennych Akademii Wychowania Fizycznego w P. od 1 października 1980 r. do 8
listopada 1983 r. W tym bowiem dniu zrezygnował ze studiów. Fakt ten potwierdza
wystawione przez uczelnię zaświadczenie, zamieszczone w aktach sprawy. Status
studenta wyklucza zaliczenie spornego okresu jako składkowego w rozumieniu po-
wołanych przepisów ustawy emerytalnej.
Ubezpieczony w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o jej oddalenie i za-
sądzenie od strony przeciwnej kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie, albowiem słuszny jest zarzut
naruszenia prawa materialnego przy ferowaniu zaskarżonego wyroku. Przedmiotem
decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w R. z dnia 2 czerwca 2009 r., a
w konsekwencji - także odwołania od niej i rozstrzygnięć Sądów obydwu instancji,
było ustalenie prawa ubezpieczonego Andrzeja J. do wcześniejszej emerytury przy-
sługującej osobom wykonującym działalność twórczą lub artystyczną. Warto zatem
przypomnieć, że z mocy art. 32 ust. 1, ust. 3 pkt 3 i ust. 4 w związku z art. 33 w
związku z art. 46 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych osobom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. a
przed dniem 1 stycznia 1969 r., ubezpieczonym z tytułu działalności twórczej lub
artystycznej, które nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego lub złożyły
wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku otwartym funduszu, za
pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa,
przysługuje prawo do emerytury na warunkach określonych dla pracowników wyko-
nujących działalność twórczą lub artystyczną, jeśli warunki określone w tych przepi-
sach spełnią do dnia 31 grudnia 2008 r. Osoby wykonujące działalność twórczą lub
artystyczną w ramach niepracowniczego stosunku ubezpieczenia mają bowiem taki
sam status prawny, jak pracownicy wykonujący tego rodzaju działalność i z tej racji
mogą nabyć prawo do emerytury na warunkach określonych dla pracowników
(uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2003 r., III UZP 9/03, OSNP
2004 nr 3, poz. 49 i z dnia 25 czerwca 2008 r., II UK 325/07, OSNP 2009 nr 21 - 22,
poz. 300 oraz wyrok z dnia 6 maja 2010 r., III UK 91/09, LEX nr 602076). Owe wa-
runki to w myśl § 12 ust. 1 i ust. 2 w związku z § 4 ust. 2 rozporządzenia Rady Mini-
strów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnio-
6
nych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43
ze zm.) osiągnięcie wieku emerytalnego wynoszącego dla mężczyzn - akrobatów 45
lat, osiągnięcie tego wieku w czasie zatrudnienia lub w ciągu 5 lat od ustania zatrud-
nienia oraz posiadanie co najmniej 25 lat zatrudnienia, w tym co najmniej 15-letniego
okresu działalności twórczej lub artystycznej.
W rozpoznawanej sprawie sporna okazała się ta przesłanka nabycia przez
Andrzeja J. prawa do wcześniejszej emerytury, jaką jest posiadanie co najmniej 25
letniego okresu zatrudnienia. Wątpliwości budziła możliwość zaliczenia do już uzna-
nego przez organ rentowy stażu składkowego i nieskładkowego, wynoszącego 24
lata, 9 miesięcy i 15 dni, okresu pobierania przez ubezpieczonego stypendium spor-
towego w latach 1978 - 1983.
Zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 17 ustawy o emeryturach i rentach z FUS za okresy
składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy
pobierania stypendium sportowego z tytułu wyczynowego uprawiania sportu na ob-
szarze Państwa Polskiego po ukończeniu 15 roku życia, z wyjątkiem okresów pobie-
rania stypendium przez osoby uczące się lub studiujące w systemie studiów dzien-
nych. Godzi się zauważyć, że wspomniane stypendia sportowe zostały wprowadzone
uchwałą nr 18 Rady Ministrów z dnia 28 stycznia 1981 r. w sprawie stypendium dla
sportowców. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 maja 1984 r., III UZP 19/84
(OSNCP 1984 nr 12, poz. 212) stwierdził, iż pobieranie przez zawodnika sportowego
tzw. kadrowego oraz nagród pieniężnych w okresie czynnego uprawiania sportu
przed wejściem w życie tegoż aktu prawnego nie jest okresem równorzędnym z
okresem zatrudnienia w rozumieniu art. 11 ust. 2 pkt 13 ustawy z dnia 14 grudnia
1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267
ze zm.). W uzasadnieniu swego stanowiska Sąd Najwyższy podkreślił, że z zawarte-
go w uchwale nr 18 Rady Ministrów uregulowania wynika, iż otrzymanie stypendium
sportowego uzależnione jest od sprecyzowanych w tym akcie warunków. Brak
szczegółowego uregulowania kwestii dotyczącej okresu uprawiania sportu wyczyno-
wego przed dniem wejściem w życie uchwały prowadzi do wniosku, że dotyczy ona
sytuacji zaistniałych po tej dacie. Za poglądem wykluczającym możliwość uznania
wcześniejszego otrzymywania przez sportowców pomocy materialnej w różnej for-
mie, okresowo lub w postaci jednorazowych nagród, za równoznaczne ze stypen-
dium sportowym przemawia również to, że dopiero ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r.
o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin wprowadziła nowe uregulowa-
7
nie (art. 11 ust. 2 pkt 13), w myśl którego okres pobierania stypendium sportowego
został uznany na okres równorzędny z zatrudnieniem.
Zważywszy, że przywołany art. 11 ust. 2 pkt 13 ustawy o zaopatrzeniu eme-
rytalnym pracowników i ich rodzin miał identyczne brzmienie jak art. 6 ust. 2 pkt 17
obecnie obowiązującej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, słuszna jest konkluzja Sądu Apelacyjnego w kwestii zachowania aktu-
alności poglądu wyrażonego w tezie cytowanej uchwały Sądu Najwyższego. W kon-
sekwencji tego, rozważania na temat możliwości uwzględnienia w wymaganym stażu
składkowym okresu pobierania przez ubezpieczonego stypendium sportowego ogra-
niczają się do czasu po wejściu w życie uchwały nr 18 Rady Ministrów, tj. po dniu 28
stycznia 1981 r. W tym zaś okresie - począwszy od dnia 1 października 1980 r. -
wnioskodawca był studentem studiów dziennych Akademii Wychowania Fizycznego
w P.
Sąd drugiej instancji uznając za składkowy okres pobierania przez ubezpie-
czonego stypendium sportowego od czerwca 1982 r. do 16 stycznia 1983 r. przyjął
nieistnienie w tym czasie po stronie wnioskodawcy statusu studenta studiów dzien-
nych wskutek „utraty kontaktu z uczelnią”. Trudno zgodzić się z tą tezą. Prawdą jest,
że ubezpieczony z dniem 17 stycznia 1983 r. podjął pracę w pełnym wymiarze go-
dzin jako akrobata oraz że nie realizował w terminie programu studiów i do listopada
1983 r. zaliczył jedynie dwa spośród ośmiu zaplanowanych semestrów. Pozostaje
zatem rozważyć kwestię wpływu powyższych okoliczności na oznaczenie daty, do
której wnioskodawca posiadał status studenta studiów dziennych. Problematykę
uzyskania i utraty statusu studenta wyższej uczelni regulowały w spornym okresie
przepisy art. 86 i następnych ustawy z dnia 4 maja 1982 r. o szkolnictwie wyższym
(Dz.U. Nr 14, poz. 113 ze zm.) oraz ustalone na podstawie art. 91 tego aktu ramowy
regulamin studiów i regulaminy studiów poszczególnych uczelni. Zgodnie z art. 90
ust. 1 ustawy, przyjęcie w poczet studentów szkoły osoby spełniającej warunki okre-
ślone w art. 86 i pomyślnym dla niej wyniku rekrutacji na studia, o jakiej mowa w art.
89, następowało z chwilą immatrykulacji i złożenia ślubowania. W myśl art. 104 ust. 1
i 2 ustawy student zobowiązany był do pełnego wykorzystywania możliwości kształ-
cenia, jakie stwarzała mu szkoła oraz do postępowania zgodnie z treścią ślubowania
i regulaminem studiów. W świetle art. 101 ustawy student mógł podejmować pracę
zarobkową, co jednak nie zwalniało go od prawidłowego realizowania obowiązków
wobec szkoły. Z mocy art. 90a ustawy student mógł uzyskać zezwolenie na powta-
8
rzanie roku lub semestru nie więcej niż raz w okresie studiów, chyba że powodem
niezaliczenia była długotrwała choroba lub inne szczególnie ważne przyczyny.
Wreszcie zgodnie z art. 93 ustawy dziekan wydziału mógł - przed ukończeniem stu-
diów, dokumentowanym stosownie do art. 94 odpowiednim dyplomem - skreślić
studenta z listy studentów w wypadkach określonych w regulaminie studiów.
W świetle powołanych unormowań ani niezaliczenie w terminie egzaminów i
kolejnych semestrów studiów, ani podjęcie pracy zarobkowej nie implikowało auto-
matycznego skreślenia danej osoby z listy studentów. Z wystawionego przez Aka-
demię Wychowania Fizycznego w P. zaświadczenia wynika, że ubezpieczony za-
chował status studenta tej uczelni do czasu rezygnacji ze studiów w listopadzie 1983
r., zaś wcześniej - od 20 grudnia 1982 r. do 15 września 1983 r. - korzystał z urlopu
dziekańskiego udzielonego dla realizacji przygotowań do Mistrzostw Europy. Udziel-
nie wspomnianego urlopu jest przy tym dodatkowym argumentem za przyjęciem, iż
ubezpieczony nie przestał być studentem studiów wyższych już w czerwcu 1982 r.,
lecz status taki posiadał do listopada 1983 r. Okoliczność ta wyklucza zakwalifikowa-
nie przypadającego na ten czas okresu pobierania stypendium sportowego z tytułu
wyczynowego uprawiania sportu jako okresu składkowego. Dokonana przez Sąd
Apelacyjny odmienna ocena prawna spornego okresu implikowała zaś uznanie speł-
nienia przez wnioskodawcę wszystkich ustawowych warunków nabycia prawa do
wcześniejszej emerytury z racji prowadzenia działalności artystycznej i zaważyła na
rozstrzygnięciu przedmiotowej sprawy.
Wobec słuszności zarzutów skargi kasacyjnej, Sąd Najwyższy z mocy art.
39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 398²¹ k.p.c. orzekł jak w sen-
tencji.
========================================