Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 70/11
POSTANOWIENIE
Dnia 17 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z powództwa P.K.
przeciwko Wojewódzkiemu Ośrodkowi Ruchu Drogowego w […]
o przywrócenie do pracy,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 17 lutego 2012 r.,
na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 18 lutego 2011 r.,
1. odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania,
2. zasądza od powoda na rzecz pozwanego 120 (sto
dwadzieścia) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy wyrokiem z 18 lutego 2011 r. oddalił apelację powoda od
wyroku oddalającego jego powództwo o przywrócenie do pracy i zasądzającego
odszkodowanie, w sytuacji gdy pozwany pracodawca nie uzyskał zgody związku
zawodowego wymaganej w trybie art. 32 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach
zawodowych, jednak zachowanie powoda naruszało zasady współżycia
społecznego oraz obowiązujące go standardy zawodowe. Podstawę
2
rozstrzygnięcia o odszkodowaniu stanowił przepis art. 8 k.p. w związku z art. 4771
k.p.c. i art. 58 k.p.
We wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania wskazano na
podstawę z art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c. „wobec istnienia w orzecznictwie Sądu
Najwyższego rozbieżności poglądów w zakresie możliwości zastosowania klauzuli
generalnej z art. 8 k.p. wobec pracowników szczególnie chronionych z tytułu
pełnienia funkcji związkowej”. W uzasadnieniu tego wniosku podano, że
rozbieżność orzecznictwa Sądu Najwyższego w kwestii orzekania o odszkodowaniu
w miejsce przywrócenia do pracy pracownika szczególnie chronionego odnosi
się do: - wyroków z 15 marca 2006 r., II PK 127/05, LEX nr 277809 i z 6 kwietnia
2006 r., III PK 12/06, OSNP 2007 nr 7-8, poz. 90, w których Sąd Najwyższy
wskazał na konieczność uwzględnienia roszczenia pracownika szczególne
chronionego, opartego na braku zgody związku zawodowego na rozwiązanie z nim
stosunku pracy, pomimo ciężkiego naruszenia przez pracownika obowiązku
pracowniczego oraz do wyroków z 11 października 2005 r., I PK 45/05, LEX nr
176303, w którym orzeczono o możliwości oddalenia powództwa o przywrócenie do
pracy działacza związkowego jeżeli żądanie pracownika godziłoby w elementarne
zasady przyzwoitości, podobnie jak w orzeczeniu z 27 lutego 1997 r., I PKN 23/97,
OSNAPiUS 1997 nr 21, poz. 419.
Pozwany wniósł o nieprzyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i
zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej, wbrew warunkom określonym w
art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c., skupia się na orzecznictwie, zamiast w pierwszej
kolejności na przepisie prawa, który jest przedmiotem zainteresowania tej
przesłanki przedsądu. Rozbieżność w orzecznictwie jest warunkiem przesłanki
przedsądu z tej podstawy, jednak spełnia się ona dopiero wtedy, gdy istnieje
potrzeba wykładni określonego przepisu prawa. Tu wniosek i jego uzasadnienie w
ogóle nie wydzielają samego przepisu art. 8 k.p. i nie wskazują w czym wrażałaby
się potrzeba wykładni tego przepisu. Czym innym jest bowiem jego zastosowanie w
3
konkretnej sprawie. To ostatnie nie stanowi przedmiotu tej przesłanki przedsądu
(lecz przesłanki z art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c., do ktorej wniosek nie odwołuje się;
nawet hasłowo nie twierdzi, że skarga jest oczywiście uzasadniona). W analizie na
gruncie podstawy przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c. nie chodzi też o łączną
wykładnię kilku przepisów składających się na określoną podstawę rozstrzygnięcia,
na przykład art. 8 k.p. w związku z art. 4771
k.p.c. i art. 58 k.p., zresztą wniosek nie
twierdzi, że potrzeba wykładni obejmuje również te ostatnie przepisy. Innymi słowy
wniosek nie wykazuje jurydycznie iż przepis art. 8 k.p. „budzi poważne wątpliwości”
w wykładni lub wywołuje „rozbieżności w orzecznictwie sądów”.
Nie jest uprawnione pytanie, czy na podstawie art. 8 k.p. zawsze powinno
być uwzględnione roszczenie o przywrócenie do pracy działacza związkowego z
którym rozwiązano stosunek pracy bez zgody związku zawodowego, gdyż w tych
sprawach przepis art. 8 k.p. nigdy nie stanowi jednej (samodzielnej) podstawy
prawnej rozstrzygnięcia. Zachodzi więc podstawowa wątpliwość czy wskazane w
uzasadnieniu wniosku o przyjęcie skargi wyroki Sądu Najwyższego świadczą o
rozbieżności w orzecznictwie sądów, która to miałaby przemawiać (dowodzić)
potrzeby wykładni art. 8 k.p. (albo tylko art. 8 k.p.). Otóż nie ma wątpliwości, iż z
wskazanego we wniosku orzecznictwa nie wynika teza, iżby pracodawca nie mógł
odwoływać się do art. 8 k.p. i zarzucać pracownikowi nadużycie prawa do ochrony
zatrudnienia z tytułu funkcji w organizacji związkowej lub sprzeczność żądania z
zasadami współżycia społecznego oraz iżby ten przepis prawa (art. 8 k.p.) nie mógł
stanowić podstawy prawnej rozstrzygania takich sporów. Orzecznictwo nie jest więc
sprzeczne, co do tego że przepis ten ma zastosowanie w takich sprawach. Inną
kwestią jest rozłożenie akcentów w wykładni i stosowaniu tego przepisu, jako że
odwołuje się do klauzul generalnych. Wykładnia i stosowanie prawa jest
suwerennym prawem sądów powszechnych. Przepis który stanowi klauzulę
generalną prawo to jedynie wzmacnia. W ocenie wniosku ważniejsze jest
stwierdzenie, że klauzula generalna wręcz zakłada rozbieżność orzecznictwa, gdyż
z założenia odnosi się do różnych sytuacji faktycznych. Jeżeli Sąd Najwyższy w
konkretnej sprawie stwierdza, że stosowanie art. 8 k.p. dopuszczalne jest w
okolicznościach „szczególnie rażącego naruszenia obowiązków pracowniczych”
(wyrok z 6 kwietnia 2006 r., III PK 12/06), to również odwołuje się do normy bardzo
4
ogólnej. Inny słowy nie jest możliwa taka wykładnia art. 8 k.p., która zawierałaby
swoiste „wytyczne” w jakich (kazuistycznych) sytuacjach sąd powszechny miałby
uwzględnić albo nie uwzględnić zarzuty pracodawcy o sprzeczności żądania
pracownika z art. 8 k.p., nawet gdyby dotyczyło to sytuacji pracownika szczególnie
chronionego. W orzecznictwie nie powiedziano wszak, że pracownik jest zawsze
bezwzględnie chroniony. Wszelkie bowiem ograniczanie i formułowanie
określonych kryteriów lub przesłanek byłoby wbrew klauzuli generalnej, która może
mieć zastosowanie do różnych sytuacji (które trudno obecnie nawet określić czy
przewidzieć). Wiążącej więc wykładni sprzeciwiałaby się ustrojowa rola sądów.
Wielość orzeczeń na tle art. 8 k.p. pokazuje, że Sąd Najwyższy nie może zastąpić
ustawodawcy. Orzecznictwo może różnie rozkładać akcenty i być nawet rozbieżne,
ale nie jest to sytuacja szczególna. Chodzi więc o to, że wykładnia przepisu, który
stanowi klauzulę generalną nie może być rozumiana jako możliwość zastąpienia
zwrotów niedookreślonych (ogólnych klauzul) przez opis sytuacji wyczerpujących te
klauzule (postanowienie Sądu Najwyższego z 5 listopada 2008 r., III SK 22/08,
OSNP 2009 nr 23-24, poz. 331; podobnie też postanowienie Sądu Najwyższego z
11 kwietnia 2003 r., I PK 558/02, OSNP 2004 nr 16, poz. 283). Klauzule generalne
mają określoną rolę w systemie prawa i dlatego można mówić o ich stosowaniu w
konkretnej sprawie. Natomiast próba wykładni klauzuli generalnej, może być
odczytana jako ograniczenie takiego przepisu.
W orzecznictwo powiedziano też, że stosowanie klauzuli z art. 8 k.p. nie
może być ograniczane tylko do ciężkiego naruszenia obowiązków przez
pracownika (wyrok Sądu Najwyższego z 3 sierpnia 2007 r., I PK 82/07, LEX nr
470023). Stanowiłoby to nieuzasadnione zawężenie stosowania tej klauzuli. Nie
jest ono warunkowane aż ciężkim naruszeniem podstawowych obowiązków przez
pracownika. Jej stosowanie wynika z niemożności czynienia ze swego prawa
użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego
prawa lub zasadami współżycia społecznego. Użytek taki nie jest uważany za
wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Takie też znaczenie tej klauzuli
generalnej potwierdził Trybunał Konstytucyjny na tle sprawy dotyczącej ochrony
stosunku pracy. Prócz zgodności art. 8 k.p. z Konstytucją stwierdził, że przy
występowaniu określonej w nim sprzeczności każde działanie albo zaniechanie
5
może być uznane za nadużycie prawa (wyrok Trybunału z dnia 23 października
2006 r., SK 42/04, OTK-A 2006/9/125; podobnie w odniesieniu do art. 5 k.c. w
wyrok Trybunału z dnia 17 października 2000 r., SK 5/99, OTK 2000/7/254).
Stosowanie klauzuli z art. 8 k.p. nie może być zatem ograniczane tylko do ciężkiego
naruszenia obowiązków przez pracownika. Brak zgody związku zawodowego nie
daje więc bezwzględnej ochrony stosunku pracy pracownika będącego członkiem
zarządu związku. Orzecznictwo niemniej różnie rozkłada akcenty w związku z
stosowaniem art. 8 k.p., co nie zawsze tłumaczy tylko indywidualny charakter
każdej sprawy oraz okoliczności niezgodnego z prawem zachowania pracownika
przemawiające za odmową ochrony. Można dostrzec stanowisko przyjmujące, że
celem ochrony działacza związkowego jest wyłącznie zagwarantowanie mu
niezależności w wypełnianiu funkcji, a przepisy wyznaczające zakres tej ochrony
mają charakter regulacji szczególnej i muszą być wykładane ściśle. Działalność
związkowa nie może przeto być pretekstem do nieuzasadnionego uprzywilejowania
pracownika w sferach niedotyczących sprawowania przez niego funkcji. Przeciwny
sposób myślenia o ochronie trwałości stosunku pracy działaczy związkowych byłby
dyskryminujący dla pracowników, którzy członkami związku zawodowego nie są
albo nie sprawują w nich żadnej funkcji (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 26
listopada 2003 r., I PKN 616/02, Pr. Pracy 2004/6/34; z 11 września 2001 r., I PKN
619/00, OSNP 2003 nr 16, poz. 376). Pośrednio myśl taka występuje w wskazanym
wyżej wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 23 października 2006 r. oraz w wyroku
Trybunału z 7 kwietnia 2003 r. (P 7/02 OTK-A 2003/4/29), dotyczącym zakresu
podmiotowej ochrony z art. 32 ustawy związkowej. Jednakże, wobec jednoznacznej
treści tego przepisu, nie można ograniczyć ochrony zeń wynikającej tylko do
zachowań związanych z działalnością związkową. Hipoteza przepisu obejmuje
ochroną wszak cały stosunek pracy, stąd wyróżnia się stanowisko orzecznictwa, że
oddalenie na podstawie art. 8 k.p. roszczenia o przywrócenie do pracy może mieć
miejsce wyjątkowo, w okolicznościach szczególnie rażącego naruszenia
obowiązków pracowniczych lub obowiązujących przepisów prawa (wyrok Sądu
Najwyższego z 6 kwietnia 2006 r., III PK 12/06, OSNP 2007 nr 7-8, poz. 90).
Ochrona zatrudnienia miałaby być przy tym silna już wobec samego braku zgody
na rozwiązanie stosunku pracy (wyrok z 15 października 1999 r., I PKN 306/99,
6
OSNP 2001 nr 5, poz. 146). Nie podlegałaby uchyleniu również przy ciężkim
naruszeniu przez pracownika podstawowych obowiązków - art. 52 k.p. (wyrok z
dnia 16 czerwca 1999 r., I PKN 127/99, OSNP 2000 nr 17, poz. 652). W
orzecznictwie zdaje się jednak przeważać stanowisko, które ochrony z art. 32
ustawy związkowej nie przyjmuje jako absolutnie bezwzględnej i które w zależności
od zachowania pracownika oraz okoliczności sprawy pozwala nie uwzględnić
roszczenia o przywrócenie na pracy na podstawie art. 8 k.p., nie tylko, gdy zasadne
byłoby rozwiązanie stosunku pracy w trybie art. 52 k.p., ale również w razie
rozwiązania za wypowiedzeniem (wyroki: z 18 stycznia 1996 r., I PRN 103/95,
OSNP 1996 nr 15, poz. 210; z 27 lutego 1997 r., I PKN 17/97, OSNP 1997 nr 21,
poz. 416; z 20 sierpnia 1997 r., I PKN 225/97, OSNP 1998 nr 10, poz. 305; z 17
września 1997 r., I PKN 273/97, OSNP 1998 nr 13, poz. 394; z 2 sierpnia 2000 r., I
PKN 755/99, OSNP 2002 nr 4, poz. 88). Nie obowiązuje więc schemat w orzekaniu,
jaki zdaje się zakładać skarżący. Błędne zatem byłoby stanowisko, że orzecznictwo
w tych sprawach ma być jednolite, co ze względu na art. 8 k.p. nie jest możliwe,
nawet gdy chodzi o ochronę wynikającą z art. 32 ustawy związkowej.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 3989
§ 2 k.p.c.
O kosztach strony pozwanej orzeczono z uwzględnieniem § 11 ust. 1 pkt 1 i
§ 12 ust. 4 pkt 2 (stosowanego odpowiednio do odpowiedzi na skargę)
rozporządzenia z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców
prawnych.

III PK 70/11

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia