Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 377/11
POSTANOWIENIE
Dnia 9 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z odwołania A. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanego K. K. - F.H. "C."
o podleganie ubezpieczeniom z tytułu pracy nakładczej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 9 marca 2012 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 17 maja 2011 r.,
1. odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania,
2. zasądza od A. K. na rzecz strony pozwanej 120 (sto
dwadzieścia) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 17 maja 2011 r. oddalił apelację ubezpieczonej
A. K. od wyroku Sądu pierwszej instancji z 27 lipca 2010 r., oddalającego jej
odwołanie od decyzji pozwanego, stwierdzającej, że w okresie od 1 października
2006 r. do 30 września 2007 r. nie podlegała ubezpieczeniom społecznym z tytułu
zatrudnienia na podstawie umów o pracę nakładczą zawartych z firmą F.H. C. K.
K.. Sądy decyzję pozwanego uznały za prawidłową. Sąd pierwszej instancji
stwierdził, iż ubezpieczona prowadziła własną działalność gospodarczą (sklep) a
2
umowy o pracę nakładczą były umowami pozornymi w rozumieniu art. 83 § 1 k.c.,
bowiem zawarcie tych umów nie miało na celu realizacji zobowiązań w nich
określonych z uwagi na nikły stopień ich realizacji, przy jednoczesnym braku
dążenia stron do pełnej realizacji umów. Zawarcie umów o pracę nakładczą miało
na celu wyłącznie uzyskanie możliwości wyboru tytułu ubezpieczenia oraz
opłacania niskiej składki, zaś wykonanie do kilkunastu procent zakresu prac miało
na celu uwiarygodnienie na zewnątrz, w tym wobec organu rentowego, pozoru
wykonywania tych umów. Sąd Apelacyjny potwierdził to rozstrzygnięcie o
pozorności i nieważności umów o pracę nakładczą.
We wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania wskazano na
podstawę przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c. „wobec istnienia potrzeby wykładni
przepisów w zakresie podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu z
tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę nakładczą budzących poważne
wątpliwości i powodujących rozbieżności w orzecznictwie. Zgodnie z art. 6 ust. 1
pkt 2 i 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązującej w chwili
obowiązywania umów o pracę nakładczą, zawartych przez odwołującą,
obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu podlegały osoby
fizyczne z tytułu umowy o pracę nakładczą oraz prowadzące działalność
gospodarczą. Jednocześnie zgodnie z art. 9 ust. 2 ww. ustawy osoba spełniająca
warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym z kilku
tytułów była objęta obowiązkowo ubezpieczeniem z tego tytułu, który powstał
najwcześniej. Osoba taka mogła jednak dobrowolnie na swój wniosek zostać objęta
ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym z pozostałych wszystkich lub wybranych
tytułów lub zmienić tytuł ubezpieczenia. Nadto przepisy prawa dopuszczały
możliwość uzyskiwania z tytułu umowy o pracę nakładczą wynagrodzenia niższego
niż połowa najniższego wynagrodzenia. Tymczasem Sąd Apelacyjny stwierdził, że
w sytuacji uzyskiwania z tytułu pracy nakładczej wynagrodzenia niższego niż
połowa najniższego wynagrodzenia osoba taka nie jest objęta ubezpieczeniem
emerytalnym i rentowym z tego tytułu. Nadto Sąd Apelacyjny uznał, że umowa taka
jest umową pozorną, nieważną. W związku z powyższym istnieją rozbieżności w
wykładni wskazanych przepisów i tym samym wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej
do rozpoznania jest konieczny i uzasadniony”.
3
Pozwany wniósł o oddalenie skargi i zasądzenie kosztów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wskazana we wniosku podstawa (wyżej in extenso) nie spełnia się jako
przesłanka przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c. z następujących powodów.
Sedno rozstrzygnięcia sprawy nie zostało oparte na przepisach art. 6 ust. 1
pkt 2 i 5 oraz art. 9 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych, lecz na przepisie art. 83 § 1 k.c., a ten ostatni wniosek o przyjęcie
skargi w ogóle pomija.
Ważniejsze jest jednak stwierdzenie, że przedmiotem zainteresowania
podstawy przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c. nie jest ocena rozstrzygnięcia
(zastosowania prawa) w konkretnej sprawie, lecz samo prawo (przepis), ze
względu na istniejące jurydyczne wątpliwości co do wykładni określonego przepisu
prawa, co we wniosku należałoby adekwatnie wskazać i wykazać. Powołana we
wniosku przesłanka przedsądu nie może więc kontestować ustalonej w
prawomocnym wyroku podstawy (tytułu) podlegania ubezpieczeniom społecznym,
tym bardziej, że wniosek w ogóle nie odwołuje się do podstawy przedsądu z art.
3989
§ 1 pkt 4 k.p.c. i nie twierdzi, że skarga kasacyjna jest oczywiście
uzasadniona. Natomiast co do przepisów art. 6 ust. 1 pkt 2 i 5 oraz art. 9 ust. 2
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, to nie podnosi się żadnych
wątpliwości, które wykraczałyby poza zwykłą wykładnię tych przepisów, wszak już
tylko ze względów gramatycznych (literalnych) przepisy te są jasne. Zwykła
wykładnia prawa nie stanowi podstawy przedsądu (a contrario z art. 3989
§ 1 pkt 2
k.p.c.). Wniosek o przyjęcie skargi i jego uzasadnienie nie wnoszą niczego
istotnego, co świadczyłoby o trudności w wykładni prawa lub rozbieżności w
orzecznictwie sądów. Tutaj zaś nie można nie zauważyć, że Sąd Najwyższy
rozpoznał już wiele podobnych spraw (por. wyroki: z 9 stycznia 2008 r. w sprawach
III UK 73/07, LEX nr 356045, III UK 74/07, LEX nr 376437, III UK 75/07, OSNP
2009 nr 3-4, poz. 53; III UK 77/07, LEX nr 465895; z 8 maja 2008 r., I UK 354/07,
OSNP 2009 nr 17-18, poz. 237; z 10 czerwca 2008 r., I UK 377/07, LEX nr 494100;
z 17 kwietnia 2009 r., I UK 314/08, OSNP 2010 nr 21-22, poz. 272; z 19 stycznia
4
2010 r., I UK 261/09, LEX 577825). Zauważano również, że zasadniczo pozorność
umowy na podstawie art. 83 § 1 k.c. wyklucza się z nieważnością umowy na
podstawie art. 58 § 1 k.c., jednak nie występuje bezwzględnie alternatywa
rozłączna, albowiem uprawnione jest również stanowisko, które dopuszcza niejako
równolegle pozorność umowy zawartej w celu obejścia ustawy. Umowa formalnie
może nie sprzeciwiać ustawie, jednak może być zawarta w celu obejścia ustawy i z
tej przyczyny jest nieważna (art. 58 § 1 k.c.). Nawet formalnie poprawna realizacja
umowy w efekcie może zmierzać do obejścia prawa. Zastosowanie klauzuli
nieważności z art. 58 § 1 k.c. jest szczególne (wyjątkowe), a zarazem szerokie,
gdyż ocenie poddaje się skutki różnych zdarzeń i czynności prawnych. Działanie
pozorne strony często składa się na obejście prawa (art. 58 § 1 k.c.). Zwłaszcza,
gdy postanowienia umowy o pracę nakładczą wyraźnie rozmijają się z jej realizacją,
nie zachodziła realna potrzeba zawarcia takiej umowy, która nie była konieczna
jako źródło utrzymania, gdy ubezpieczony prowadził działalność gospodarczą a
dochód z umowy nakładczej był niewielki; z drugiej strony, sam nakładca nie
wymagał większej ilości pracy. Także wtedy, gdy rzeczywista przyczyna zawarcia
umowy o pracę nakładczą, wynika z tego, że ubezpieczony nie zawarłby umowy o
pracę nakładczą i nie realizowałby jej w znikomym zakresie, gdyby nie prowadził
działalności gospodarczej. Wówczas chodzi więc tylko o przedmiotowe
wykorzystanie przepisów o ubezpieczeniu społecznym i stworzenie formalnej
podstawy ubezpieczenia, która nie była realizowana w sposób typowy dla umowy o
pracę nakładczą, a za jedyny cel miała unikanie płacenia składek na ubezpieczenia
społeczne z prowadzonej działalności gospodarczej (wyrok Sądu Najwyższego z17
kwietnia 2009 r., I UK 314/08, OSNP 2010 nr 21-22, poz. 272). Ocena ta wychodzi
poza potrzebę argumentacji, gdyż we wniosku o przyjęcie skargi brak jest
adekwatnej argumentacji prawnej.
Z powyższych motywów wniosek o przyjęcie skargi nie został oparty na
zasadnej podstawie przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c. i dlatego orzeczono jak w
sentencji, stosownie do art. 3989
§ 2 k.p.c.
O kosztach orzeczono na podstawie § 11 ust. 2 i § 12 ust. 4 pkt 2
(stosowanego odpowiednio do odpowiedzi na skargę) rozporządzenia z 28
września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.
5