Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 284/11
POSTANOWIENIE
Dnia 23 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z powództwa A. M.
przeciwko KGHM C. Spółce z o.o.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 23 marca 2012 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 28 czerwca 2011 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 28 czerwca 2011 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację A. M. od
wyroku z dnia 7 marca 2011 r. Sądu Rejonowego, którym oddalono jego
powództwo przeciwko KGHM C. Spółce z o.o. o ustalenie istnienia stosunku pracy.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił: I. naruszenie prawa materialnego, a
to: 1) art. 87 w związku z art. 88 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p., polegające na
jego wadliwej wykładni i zastosowaniu wyrażających się pominięciem - przy ocenie
bezprawności zagrożenia przez pozwanego wobec powoda zawiadomieniem
prokuratury o podejrzeniu popełnienia przez powoda przestępstwa - celu, dla
jakiego zagrożenie to pozwany powołał wobec powoda, mimo że zagrożenie to in
casu nie zmierzało do osiągnięcia celów jakie przyświecają uprawnieniu do
zgłoszenia zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, a obliczone
2
było jedynie na niedozwolone wpłynięcie na decyzję powoda i kształt jego
oświadczenia woli; 2) art. 87 w związku z art. 88 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.,
polegające na jego błędnym niezastosowaniu, mimo ustalenia wykorzystania przez
pozwanego wobec powoda - celem uzyskania od powoda zgody na rozwiązanie
umowy o pracę za porozumieniem stron - perswazji w postaci zagrożenia
skierowaniem przez pozwaną Spółkę przeciwko powodowi zawiadomienia o
podejrzeniu popełnienia przestępstwa, jako alternatywy dla niepodpisania przez
powoda przygotowanego przez pozwaną porozumienia o rozwiązaniu stosunku
pracy; 3) art. 8 k.p., polegające na jego niewłaściwej wykładni i zastosowaniu,
poprzez niezasadne uznanie dopuszczalności zastosowania instytucji nadużycia
prawa dla uchylenia skutków nieważności czynności prawnej, w szczególności na
niekorzyść pracownika w sprawie ze stosunku prawa pracy; 4) art. 8 k.p.,
polegające na jego niewłaściwym zastosowaniu i przyjęciu nadużycia przez
powoda jego podmiotowego prawa do żądania ustalenia nieważności rozwiązania
umowy o pracę za porozumieniem stron, mimo zawinionego i umyślnego działania
pozwanego pracodawcy powodującego groźbę bezprawną, pod wpływem której
pracownik złożył nieważne oświadczenie woli, podczas gdy im cięższe jest
naruszenie zasad współżycia społecznego, im większy jest stopień złej woli, im
bardziej oczywiste lekceważenie prawa i (zasad) współżycia społecznego, w
szczególności poprzez in casu zawinione i umyślne działanie pracodawcy, tym
bardziej zdecydowana musi być reakcja przeciwko naruszającemu zasady
współżycia pracodawcy, a nie przeciwko ofierze tych naruszeń; II. naruszenie
przepisów prawa procesowego, mającego istotny wpływ na wynik sprawy, a to art.
6 k.c. w związku z art. 300 k.p. i art. 232 zdanie pierwsze k.p.c. w związku z art. 3
k.p.c., wyrażającego się bezpodstawnym zwolnieniem strony pozwanej z ciężaru
udowodnienia istnienia po jej stronie uprawnienia do grożenia powodowi
spowodowaniem wobec niego postępowania karnego, podczas gdy uznać należy,
że uprawnienie takie wymagało niezależnego procesowego udowodnienia oraz
wykazania realności jego źródeł, także poprzez wykazanie uprawnionego celu
zagrożenia powodowi spowodowaniem wobec niego postępowania karnego przez
pozwanego pracodawcę.
3
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie w całości
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
drugiej instancji, ewentualnie - w przypadku zaistnienia przesłanek z art. 39816
k.p.c. - o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez ustalenie, że pozwaną
łączy z powodem stosunek pracy nawiązany na podstawie umowy z dnia 15
listopada 1988 r.
Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący
umotywował: I. występowaniem istotnych zagadnień prawnych tak natury
materialnoprawnej jak i procesowej, a mianowicie: 1) na tle art. 87 k.c.
jednoznacznego rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy wymaga ocena
niedopuszczalności grożenia pracownikowi przez pracodawcę złożeniem
zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez pracownika jako
środka perswazji zmierzającego do osiągnięcia przez pracodawcę korzystnego dla
pracodawcy oświadczenia woli pracownika (w tym zakresie skarżący wskazał na
precedensowy charakter przedstawionego zagadnienia); 2) konieczność zajęcia
stanowiska w kwestii koncentrującej się wokół oceny czy istnienie uprawnienia do
zagrożenia pracownikowi przez pracodawcę spowodowaniem postępowania
karnego wobec pracownika „wymaga przez grożącego udowodnienia takiego
uprawnienia” w procesie o ustalenie działania pracownika pod wpływem groźby
bezprawnej; II. oczywistą zasadnością skargi „w zakresie kształtowania
przekonania Sądu Okręgowego o braku bezprawności zagrożenia przez
pozwanego pracodawcę wobec powoda złożeniem zawiadomienia o podejrzeniu
popełnienia przez powoda przestępstwa jako alternatywy dla braku podpisania
przez powoda przygotowanego przez pracodawcę dokumentu rozwiązania umowy
o pracę za porozumieniem stron z pominięciem celu, dla jakiego zagrożenie to
pozwany powołał wobec powoda oraz w zakresie pozbawienia powoda ochrony
prawnej wskutek przypisania mu przez Sąd Okręgowy nadużycia jego prawa
podmiotowego”, a mianowicie: 1) z uwagi na wadliwą wykładnię art. 87 k.c., co
powoduje oczywistość zarzutów i wniosków skargi, gdyż „ocena czy bezprawne jest
zagrożenie komukolwiek złożeniem zawiadomienia o popełnieniu przez niego
rzekomego przestępstwa bez uwzględnienia celu w jakim zagrożenie to zostało
sformułowane, nie daje pełnego obrazu działania grożącego w kontekście jego
4
bezprawności”; 2) z uwagi na przyjęcie, że roszczenie powoda - jako stanowiące
nadużycie prawa podmiotowego - sprzeciwia się zasadom współżycia społecznego
(art. 8 k.p.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Z art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c. wynika konieczność nie tylko powołania się na
okoliczność, że skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona, ale również
wykazania, że przesłanka ta rzeczywiście zachodzi. Oznacza to, że skarżący musi
wskazać, w czym - w jego ocenie - wyraża się „oczywistość” zasadności skargi oraz
podać argumenty wykazujące, że rzeczywiście skarga jest uzasadniona w sposób
oczywisty. Sam zarzut naruszenia (nawet oczywistego) określonego przepisu
(przepisów) nie prowadzi bowiem wprost do oceny, że skarga kasacyjna jest
oczywiście uzasadniona, czyli że jej zarzuty są zasadne „na pierwszy rzut oka”
(prima facie) i w sposób oczywisty prowadzą do uznania zaskarżonego wyroku za
błędny i jego wzruszenia (por. między innymi postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 26 kwietnia 2006 r., II CZ 28/06, niepublikowane i orzeczenia tam powołane).
Jest tak dlatego, że o ile dla uwzględnienia skargi kasacyjnej wystarczy, iż jej
podstawa jest usprawiedliwiona, to dla jej przyjęcia do rozpoznania koniecznej jest
wykazanie kwalifikowanej podstawy naruszenia konkretnych i powołanych w
podstawach kasacyjnych przepisów prawa materialnego lub procesowego
widocznej przy wykorzystaniu podstawowej wiedzy prawniczej, bez wdawania się w
pogłębioną analizę prawną.
Skarżący nie wykazał istnienia tak rozumianej oczywistej zasadności skargi
kasacyjnej, gdyż po pierwsze - jego twierdzenie o oczywistej zasadności skargi z
uwagi na obrazę art. 87 k.c. pozostaje w sprzeczności już tylko z jednoczesnym
powołaniem się przez skarżącego na występowanie na tle tego przepisu zagadnień
prawnych i wątpliwości interpretacyjnych o charakterze - w jego ocenie - tak
istotnym, że wymagającym zaangażowania Sądu Najwyższego, a po drugie - w
judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że kwestia prawidłowego
zastosowania przepisów zawierających klauzule generalne (art. 5 k.c., art. 8 k.p.)
nie może być uznana za argument wskazujący na oczywistą zasadność skargi
5
kasacyjnej, gdyż przepisy te mają z natury charakter niedookreślony i ich
zastosowanie jest ściśle uzależnione od konkretnych okoliczności faktycznych (por.
np. postanowienia z dnia 26 lutego 2001 r., I PKN 15/01, OSNAPiUS 2002 nr 20,
poz. 494; z dnia 5 lutego 2008 r., II PK 290/07, LEX nr 837058 i orzeczenia w nim
powołane oraz z dnia 27 stycznia 2009 r., II PK 252/08, LEX nr 736733).
Zagadnieniem prawnym jest zagadnienie, które wiąże się z określonym
przepisem prawa materialnego lub procesowego lub uregulowaniem prawnym,
których wyjaśnienie ma nie tylko znaczenie dla rozstrzygnięcia przedmiotowej
sprawy, ale także dla rozstrzygnięcia innych podobnych spraw. Wskazanie
zagadnienia prawnego uzasadniającego wniosek o rozpoznanie skargi kasacyjnej
powinno zatem nastąpić przez określenie przepisów prawa, w związku z którymi
zostało sformułowane, i wskazanie argumentów, które prowadzą do rozbieżnych
ocen. Dopiero bowiem wówczas Sąd Najwyższy ma podstawę do oceny, czy
przedstawione zagadnienie jest rzeczywiście zagadnieniem "prawnym" oraz czy
jest to zagadnienie "istotne" (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 maja
2001 r., II CZ 35/01, OSNC 2002, nr 1, poz. 11; z dnia 13 sierpnia 2002 r., I PKN
649/01, OSNP 2004, nr 9, poz. 158; z dnia 14 lutego 2003 r., I PK 306/02,
Wokanda 2004, nr 7-8, s. 51). Z kolei odwołanie się do przesłanki istnienia potrzeby
wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących
rozbieżności w orzecznictwie sądów wymaga wykazania, że określony przepis
prawa, mimo że budzi poważne wątpliwości (ze wskazaniem, na czym te poważne
wątpliwości polegają), nie doczekał się wykładni, bądź że jego niejednolita
wykładnia wywołuje rozbieżności w orzecznictwie sądów, które należy przytoczyć
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2002 r., III CKN 570/01,
OSNC 2002 nr 12, poz. 151 i z dnia 15 października 2002 r., II CZ 102/02,
niepublikowane). W myśl utrwalonego orzecznictwa, nie istnieje potrzeba wykładni
przepisów prawa ani nie występuje w sprawie istotne zagadnienie prawne, jeżeli
Sąd Najwyższy wyraził swój pogląd we wcześniejszym orzecznictwie, a nie
zachodzą okoliczności uzasadniające zmianę tego poglądu. Ponadto
rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego lub wątpliwości interpretacyjnych nie może
się sprowadzać do odpowiedzi na zarzuty skarżącego skierowane pod adresem
zaskarżonego orzeczenia ani też do odpowiedzi na wątpliwości skarżącego, które
6
można wyjaśnić za pomocą obowiązujących reguł wykładni bądź w drodze
prostego zastosowania przepisów (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego dnia
16 stycznia 2003 r., I PK 230/02, OSNP-wkładka 2003 nr 13, poz. 5).
Kwestia istnienia zagadnienia prawnego natury procesowej uchyla się spod
oceny Sądu Najwyższego dokonywanej na etapie przesądu, gdyż skarżący nie
wskazuje przepisów prawa, na tle których formułowane przez niego wątpliwości
miałyby się wyłaniać. Wbrew twierdzeniom skarżącego, zaprezentowane przez
niego wątpliwości wyłaniające się w stosunkach pracy na tle art. 87 k.c. zostały
rozstrzygnięte w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Między innymi w wyroku z dnia
17 lutego 2004 r., I PK 253/03 (LEX nr 602403) - ze szczegółowym powołaniem się
na wcześniejsze orzecznictwo - wprost wskazano, że wówczas, gdy działanie na
szkodę pracodawcy może być zakwalifikowane jako przestępstwo, zawiadomienie
o nim odpowiednich organów jest obowiązkiem wynikającym z przepisów Kodeksu
postępowania karnego, a więc tym bardziej stanowi prawo pracodawcy i
uprzedzenie pracownika o możliwości zawiadomienia o takim przestępstwie
stosownych organów nie może być ocenione jako groźba bezprawna. Potwierdza to
również stanowisko wyrażone w przywołanym przez skarżącego wyroku z dnia 5
grudnia 2002 r., I PKN 582/01 (LEX nr 77398), w której powódka nie poddała się
cezurze złożenia na nią doniesienia do organów ścigania, pomimo tego, że do
momentu udowodnienia czynu w postępowaniu karnym korzystałaby z
domniemania niewinności, a w razie rozwiązania umowy o pracę bez
wypowiedzenia korzystałaby z prawa odwołania się do sądu pracy, w postępowaniu
przed którym ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych
musiałoby jej zostać udowodnione. Sąd Najwyższy uznał, że skoro powódka nie
chciała się poddać postępowaniom mogącym oczyścić ją z podejrzeń popełnienia
czynu karalnego, to wybrała dla siebie najkorzystniejsze wyjście z sytuacji w
postaci rozwiązania umowy o pracę na mocy porozumienia stron, tworząc
domniemanie popełnienia czynu karalnego.
Z niekwestionowanych ustaleń wynika, że powód bez wiedzy rozmówców
nagrywał rozmowy ze współpracownikami, przełożonymi i kontrahentami strony
pozwanej, a z zaproponowanych mu w takiej sytuacji przez pracodawcę trzech
7
sposób rozwiązania stosunku pracy, tj. za wypowiedzeniem, bez wypowiedzenia i
na mocy porozumienia stron, wybrał ten ostatni.
Z tych względów Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do
rozpoznania na podstawie art. 3989
§ 2 k.p.c.