Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 161/11
POSTANOWIENIE
Dnia 28 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
w sprawie z powództwa Alicji B. i małoletniego Dawida B.
reprezentowanego przez przedstawicielkę ustawową matkę Alicję B.
przeciwko Annie B.
o uznanie za bezskuteczną czynności prawnej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 28 marca 2012 r.,
zażalenia pozwanej na orzeczenie o kosztach, zawarte w wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 7 czerwca 2011 r.,
oddala zażalenie.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 7 czerwca 2011 r., Sąd Apelacyjny oddalił apelację
pozwanej Anny B. od wyroku Sądu Okręgowego w W. w sprawie o uznanie za
bezskuteczną czynności prawnej z powództwa Alicji B. i Dawida B. Ponadto Sąd
Apelacyjny zasądził od pozwanej na rzecz powoda Dawida B. kwotę 2700 zł
tytułem kosztów postępowania apelacyjnego (pkt 1 wyroku); zasądził od Skarbu
Państwa – Sądu Okręgowego w W. na rzecz adw. M. K. kwotę 2700 zł wraz z
2
należnym podatkiem VAT, tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
powódce z urzędu w postępowaniu apelacyjnym (pkt 2 wyroku) oraz zasądził od
Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w W. na rzecz adw. S. F. kwotę 2700 zł wraz
z należnym podatkiem VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej pozwanej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym (pkt 3 wyroku).
Od postanowienia zawartego w punkcie pierwszym powołanego wyżej
wyroku, w części dotyczącej kosztów procesu, zażalenie wniosła pozwana,
zarzucając:
- naruszenie art. 98 § 3 k.p.c. polegające na przyjęciu, że zwrot kosztów
procesu współuczestnikom sporu reprezentowanym przez tego samego
pełnomocnika obejmuje odpowiednią wielokrotność tego samego
pełnomocnika;
- niewłaściwe zastosowanie art. 98 w zw. z art. 109 k.p.c., polegające
na przyjęciu przez Sąd, że celowym i niezbędnym było ustanowienie
dla małoletniego powoda - Dawida B., reprezentowanego
przez przedstawicielkę ustawową Alicję B., pełnomocnika z wyboru,
będącego jednocześnie pełnomocnikiem z urzędu powódki Alicji B.;
- niewłaściwe zastosowanie art. 98 w zw. z art. 102 k.p.c., polegające na
przyjęciu przez Sąd, że pozwana pomimo bardzo trudnej sytuacji majątkowej
winna zwrócić koszty procesu powodowi – Dawidowi B.
Skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia Sądu
Apelacyjnego poprzez nieobciążanie pozwanej kosztami procesu w postępowaniu
apelacyjnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie był uzasadniony zarzut naruszenia art. 98 § 3 k.p.c., zgodnie z którym do
niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się
m.in. wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych
przepisach i wydatki jednego adwokata. W postępowaniu apelacyjnym powód
Dawid B. był reprezentowany przez pełnomocnika z wyboru adw. M. K., wobec
czego zasądzenie od pozwanej na rzecz tego powoda kosztów postępowania
3
obejmujących wynagrodzenie pełnomocnika, ustalone według właściwej stawki
opłaty przewidzianej za pomoc prawną udzieloną stronie przez adwokata w
postępowaniu apelacyjnym, nie naruszało tego przepisu. Zasądzeniu tych kosztów
nie sprzeciwiała się okoliczność, że powódka Alicja B. - będą przedstawicielką
ustawową małoletniego powoda Dawida B. – korzystała z pomocy prawnej z urzędu
udzielonej przez tego samego adwokata. Koszty nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej powódce z urzędu w postępowaniu apelacyjnym nie zostały zasądzone
od pozwanej, lecz od Skarbu Państwa, w konsekwencji nie stanowiły one kosztów
procesu, o których mowa w art. 98 § 1 i 3 k.p.c. rozliczanych pomiędzy stronami.
Zgodnie bowiem z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego (por.
postanowienia z dnia 14 grudnia 2007 r., III CZ 61/07, BSN 2008, nr 4, poz. 12, z
dnia 17 listopada 2009 r., III CZ 53/09, OSNC 2010, nr 5, poz. 79, z dnia 17
czerwca 2010 r., III CZ 20/10, Lex nr 852674), koszty nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej z urzędu, jeżeli zostaną pokryte przez Skarb Państwa nie stanowią
kosztów procesu, o których mowa w art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Podstawą ich ponoszenia
przez Skarb Państwa (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 20
maja 2011 r., III CZP 14/11, OSNC 2012, nr 1, poz. 2) nie są przepisy k.p.c.
dotyczące kosztów procesu ani przepisy ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze
zm.). Subsydiarny i publicznoprawny obowiązek ponoszenia tych kosztów przez
Skarb Państwa wynika z art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo
o adwokaturze (jedn. tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188 ze zm.).
W konsekwencji w ramach rozliczenia kosztów procesu pomiędzy pozwaną
a powodem, dokonywanej na podstawie przepisów art. 98 § 1 i 3 k.p.c., nie można
było uwzględniać okoliczności, że od Skarbu Państwa zasądzono na rzecz
adwokata, który reprezentował powódkę opłatę za nieopłacona pomoc prawną
udzieloną z urzędu powódce. Koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
z urzędu powódce w postępowaniu apelacyjnym stanowiłyby składnik kosztów
procesu jedynie wówczas, gdyby kosztami tymi została obciążona pozwana,
co w sprawie nie miało jednak miejsca. Ubocznie tylko należy zauważyć,
że uwzględnienie omawianego zarzutu, prowadziłoby faktycznie do obciążenia
4
Skarbu Państwa kosztami procesu strony, która korzystała z pomocy pełnomocnika
procesowego ustanowionego z wyboru.
Niezasadny był zarzut naruszenia art. 98 w zw. z art. 109 k.p.c. Art. 98 § 1
k.p.c. stanowi, że strona przegrywająca sprawę jest zobowiązana zwrócić stronie,
która sprawę wygrała koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej
obrony (koszty procesu). Korzystanie z pomocy prawnej pełnomocnika
procesowego jest prawem strony, którego nie może ograniczać to, że z pomocy
prawnej korzysta współuczestnik sporu. Artykuł 98 § 3 k.p.c. przesądza, że do
niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się,
m.in. wynagrodzenie adwokata, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone
w odrębnych przepisach z tytułu wynagrodzenia adwokata. Wysokość opłat za
udzieloną przez adwokata pomoc prawną przed organami wymiaru sprawiedliwości
wynika z przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163,
poz. 1348 ze zm., zwanego dalej: „rozporządzeniem”). Zgodnie z § 2 ust. 2 tego
rozporządzenia, podstawę zasądzenia opłaty, o której mowa w ust. 1 stanowią
stawki minimalne określone w rozdziałach 3-5; opłata ta nie może być wyższa niż
sześciokrotna stawka minimalna ani przekraczać wartości przedmiotu sprawy.
Zasądzona od pozwanej na rzecz powoda opłata z tytułu pomocy prawnej
udzielonej powodowi w postępowaniu apelacyjnym przez adwokata była równa
stawce minimalnej przewidzianej z tego tytułu. Charakter stawek przewidzianych
w powołanym wyżej rozporządzeniu jest tego rodzaju, że stanowią one minimalne
wynagrodzenie przewidziane za pomoc prawną udzieloną przez adwokatów przed
organami wymiaru sprawiedliwości (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia
24 lipca 2009 r., I PZP 3/09, OSNP 2010, nr 7-8, poz. 83, wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 11 sierpnia 2011 r., I CSK 611/10, Lex nr 989121). W razie ustanowienia
pełnomocnika z wyboru, zasądzając w ramach rozliczenia kosztów procesu,
wysokość opłaty należnej z tytułu zastępstwa prawnego, sąd nie jest związany
wysokością wynagrodzenia ustalonego pomiędzy stronami. W razie, gdy wysokość
umówionego wynagrodzenia przewyższa stawki minimalne przewidziane
w rozporządzeniu, sąd uwzględnia przesłanki określone w art. 109 § 2 k.p.c. oraz
5
w § 2 ust. 1 rozporządzenia, określając wysokość kosztów, jakie poniesienie strona
przegrywająca na rzecz strony, która wygrała sprawę, korzystając z pomocy
prawnej adwokata. Skoro więc Sąd Apelacyjny zasądził od pozwanej na rzecz
powoda zwrot kosztów obejmujących opłatę ustaloną w wysokości stawki
minimalnej przewidzianej za pomoc prawną udzieloną w postępowaniu
apelacyjnym nie naruszył art. 98 w zw. z art. 109 k.p.c. Niezależnie od powyższego,
wbrew stanowisku pozwanej, wyrażonemu w uzasadnieniu zażalenia, pomiędzy
powodami ze względu na treść dochodzonego roszczenia – o uznanie czynności
prawnej za bezskuteczną w odniesieniu do wierzytelności przysługujących odrębnie
każdemu z powodów przeciwko dłużnikowi, z którym pozwana zawarła umowę -
zachodziło współuczestnictwo formalne. Tylko przy współuczestnictwie materialnym
- abstrahując od zagadnienia, że opłatę za pomoc prawną udzieloną z urzędu
powódce w postępowaniu apelacyjnym poniósł Skarb Państwa – wchodziłoby
w rachubę prawo do otrzymania przez pełnomocnika powodów jednego
wynagrodzenia za udzielenie powodom pomocy prawnej, co miałoby także
znaczenie dla ustalenia wysokości kosztów procesu, które zobowiązana byłaby
wówczas zwrócić pozwana powodom (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30
stycznia 2007 r., III CZP 130/06, OSNC 2008, nr 1, poz. 1).
Sąd Apelacyjny nie naruszył także art. 98 w zw. z art. 102 k.p.c.
Za zastosowaniem tego ostatniego przepisu nie przemawiał bowiem ani charakter
dochodzonego roszczenia, ani też okoliczności dotyczące sytuacji osobistej
pozwanej skoro również powód, jako osoba małoletnia i pozbawiona majątku,
znajdował się w trudnej sytuacji majątkowej, która nawet była przyczyną zwolnienia
go od kosztów sądowych.
Z tych względów, zażalenie podlegało oddaleniu jako bezzasadne na
podstawie art. 39814
w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c.
6
,