Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CNP 68/11
POSTANOWIENIE
Dnia 18 kwietnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie ze skargi M. S.
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku zaocznego Sądu
Okręgowego Sądu Gospodarczego
z dnia 22 sierpnia 2009 r., wydanego w sprawie
z powództwa A. G.
przeciwko M. S.
o zapłatę,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 18 kwietnia 2012 r.,
odrzuca skargę.
2
Uzasadnienie
Pozwany M. S. w dniu 22 sierpnia 2011 r. wniósł skargę o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego wyroku zaocznego Sądu Okręgowego z
dnia 22 sierpnia 2009 r., którym zasądzono od niego na rzecz powoda A. G. kwotę
218 241 zł z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu z tytułu odszkodowania za
niewykonanie umowy o pracę projektowe z dnia 10 listopada 2006 r.
Pozwany w umowie z dnia 10 listopada 2006 r. zobowiązał się do
opracowania projektu koncepcyjnego, budowlanego oraz wykonawczego zespołu
budynków wielorodzinnych z usługami w J. Umowa była dwukrotnie zmieniana w
związku z rozszerzeniem jej zakresu. Termin oddania projektu upływał 30 stycznia
2008 r. Pozwany jednak nie przekazał powodowi kompletnego projektu. Stało się to
przyczyną niewywiązania się przez powoda ze zobowiązania w stosunku do
inwestora i spowodowało obciążenie powoda karą umowną w wysokości 160 000 zł
(z czego za szkodę powód uznał kwotę 100 000 zł, ponieważ odjął wynagrodzenie,
które musiałby zapłacić pozwanemu). Ponadto powód musiał zlecić wykonanie
projektu innemu podmiotowi i zapłacił mu 118 241 zł.
Do wydania wyroku zaocznego doszło z tego powodu, że pozwany nie
złożył w wyznaczonym mu dwutygodniowym terminie odpowiedzi na pozew.
Wniósł jedynie o przedłużenie terminu do złożenia odpowiedzi z uwagi na chorobę,
co jednak Sąd Okręgowy uznał za niemożliwe w odniesieniu do terminu
ustawowego. Argumentację tę zastosował również do wniosku pełnomocnika
o przywrócenie terminu do złożenia odpowiedzi na pozew. Sąd Okręgowy stwierdził
także, że odpowiedź na pozew wniesiona przez drugiego pozwanego Towarzystwo
Ubezpieczeń A. S.A. nie mogła odnieść skutku w stosunku do pozwanego M. S., po
stronie pozwanych nie występowało bowiem współuczestnictwo jednolite. Sprzeciw
pozwanego od wyroku zaocznego został odrzucony postanowieniem z dnia 29
marca 2010 r., a zażalenie na to postanowienie Sąd Apelacyjny oddalił
postanowieniem z dnia 7 czerwca 2010 r.
W skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku zaocznego
pozwany wskazał jako jej podstawy naruszenie art. 339 § 2 k.p.c. i art. 47918
§ 2
3
k.p.c. oraz art. 333 § 1 pkt 3 k.p.c.; art. 47914
§ 1 i 2 k.p.c.; art. 6 k.c., art. 47916
k.p.c. oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. i art. 45 Konstytucji RP;
art. 5 k.p.c. w zw. z art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności; art. 415 k.c. w zw. z art. 231 § 1 i 3 k.k.; art. 231 § 1 i 3 k.k., a także art.
379 pkt 5 k.p.c. w zw. z art. 39821
w zw. z art.42412
k.p.c. w zw. z art. 6 ust. 1
Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej
w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. i art. 45 Konstytucji RP.
Te same przepisy wskazane zostały jako te, z którymi zaskarżone
orzeczenie jest niezgodne.
Skarżący wyjaśnił, że na skutek wydania zaskarżonego orzeczenia doznał
szkody, ponieważ na podstawie niezgodnego z prawem orzeczenia
wyegzekwowano już od niego kwotę 5 122,64 zł.
Stwierdził, że wzruszenie tego wyroku w drodze innych środków prawnych
nie jest możliwe, ponieważ z powodu reprezentowania pozwanego najpierw przez
fałszywego adwokata, a potem wskutek uchybień jego kolejnego pełnomocnika
sprzeciw od wyroku zaocznego został złożony po terminie i odrzucony.
Upłynęły także terminy do zaskarżenia orzeczenia skargą o wznowienie
postępowania z powodu nieważności. Wyjątkowość niniejszego wypadku skarżący
łączy z - jego zdaniem - oczywiście nagannym działaniem Sądu przy zastosowaniu
dyspozytywnego art.47918
§ 2 k.p.c. i wydaniem wyroku zaocznego mimo braku
podstaw procesowych i faktycznych, co wyczerpuje, według skarżącego, znamiona
czynu zabronionego w art. 231 § 1 i 2 k.k. Przyjęcie jego skargi uzasadniać ma
także brak innej możliwości wzruszenia wyroku zaocznego.
Z tych przyczyn skarżący wniósł o uwzględnienie jego skargi i orzeczenie,
że wyrok zaoczny Sądu Okręgowego z dnia 12 października 2007 r. jest w całości
niezgodny z prawem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 4245
§ 1 k.p.c. skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia, powinna zawierać szereg elementów konstrukcyjnych.
Należą do nich:
4
1) oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem,
czy jest ono zaskarżone w całości lub w części,
2) przytoczenie jej podstaw oraz ich uzasadnienie,
3) wskazanie przepisu prawa, z którym zaskarżone orzeczenie jest
niezgodne,
4) uprawdopodobnienie wyrządzenia szkody, spowodowanej przez wydanie
orzeczenia, którego skarga dotyczy,
5) wykazanie, że wzruszenie zaskarżonego orzeczenia w drodze innych
środków prawnych nie było i nie jest możliwe, a ponadto - gdy skargę wniesiono
stosując art. 4241
§ 2 - że występuje wyjątkowy wypadek uzasadniający wniesienie
skargi,
6) wniosek o stwierdzenie niezgodności orzeczenia z prawem.
Skarga wniesiona przez pozwanego nie czyni zadość tym wszystkim
wymaganiom. Nie zostały w niej zrealizowane obowiązki przewidziane w art. 4245
§ 1 pkt 5 k.p.c., to znaczy obowiązek wykazania, że wzruszenie zaskarżonego
wyroku w drodze innych środków prawnych nie było i nie jest możliwe, a ponadto -
gdy skargę wniesiono, stosując art. 4241
§ 2 - że występuje wyjątkowy wypadek
uzasadniający wniesienie skargi. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu
z dnia 17 sierpnia 2005 r. (I CNP 5/05, OSNC 2006/1/17, por. także orzeczenia
tego Sądu z dnia 16 grudnia 2005 r., I CNP 37/05, nie publ., oraz z dnia 2 kwietnia
2009, IV CNP 96/08, nie publ.), art. 4245
§ 1 pkt 5 k.p.c. nakłada na podmiot
wnoszący skargę o stwierdzenie niezgodności prawomocnego orzeczenia
z prawem obowiązek wykazania w drodze odrębnego, wyczerpującego
i niebudzącego wątpliwości wywodu prawniczego, że wzruszenie zaskarżonego
orzeczenia w drodze innych środków prawnych nie było i nie jest możliwe.
Podmiot wnoszący skargę winien bowiem wykorzystać wszystkie istniejące
narzędzia procesowe i dopiero ich bezskuteczność lub brak może - w wypadku
wystąpienia szkody - uzasadniać odpowiedzialność państwa. Strona, wnosząc
skargę, musi wykazać, iż z wszystkich innych narzędzi skorzystała lub że są one
dla niej - w konkretnej sytuacji - niedostępne. W wypadku przewidzianym w art.
4241
§ 2 k.p.c. obowiązek ten ogranicza się do nieistnienia takich narzędzi w chwili
5
wnoszenia skargi, gdyż w dopuszczalności zaskarżenia skargą orzeczenia sądu
pierwszej instancji mieści się założenie, że środki pozwalające na podważenie tego
orzeczenia w trybie instancyjnym istniały lecz nie zostały wykorzystane.
Niniejsza skarga wniesiona została od orzeczenia sądu pierwszej instancji,
który nie został zaskarżony z wykorzystaniem przewidzianych prawem środków.
W takim wypadku dopuszczalność skargi wymaga łącznego spełnienia dwóch
przesłanek - istnienia wyjątkowego wypadku oraz występowania kwalifikowanej
postaci niezgodności kwestionowanego orzeczenia z prawem, która wynikać musi
z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych
wolności albo praw człowieka i obywatela (por. np. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 2 lutego 2006 r., I CNP 4/06, OSNC 2006/6/113, podobne
stanowisko wyrażone zostało w szeregu późniejszych, nie publikowanych
orzeczeń). Wystąpienie takiego wyjątkowego wypadku strona powinna wykazać
w skardze, w ramach realizacji obowiązku przewidzianego w art. 4245
§ 1 pkt 5
k.p.c. Wyjątkowość rozumieć należy jako stan o szczególnym charakterze, który
usprawiedliwia niewykorzystanie zwykłych instrumentów procesowych w celu
poddania kontroli i usunięcia orzeczenia wadliwego. W rozpatrywanym przypadku
wymagania te nie zostały spełnione. Wprawdzie powierzenie przez pozwanego
prowadzenia sprawy fałszywemu adwokatowi stanowiło zdarzenie szczególne,
jednak przyczyną odrzucenia złożonego przez prawidłowego już pełnomocnika
sprzeciwu od wyroku zaocznego były nieprawidłowości przy złożeniu wniosku
o przywrócenie terminu do wniesienia sprzeciwu. Takie zaniedbanie nie może być
uznane za zdarzenie o wyjątkowym charakterze. Nie odpowiadają też pojęciu
wyjątkowego wypadku okoliczności, w jakich doszło do wydania wyroku zaocznego.
Wykorzystanie przez Sąd ustawowego uprawnienia nie może być zakwalifikowane
jako postępowanie wyjątkowe, tym bardziej, że stronie przysługiwały środki prawne
do podważenia wydanego orzeczenia. Skarżący nie wykazał też, że spełnione
zostały ustawowe kryteria kwalifikowanej niezgodności orzeczenia z prawem,
to znaczy, że niezgodność z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad
porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela.
Wystąpienie tej przesłanki pozwany wiąże z faktem wydania wyroku zaocznego, do
którego – jego zdaniem – nie powinno było dojść i w tym upatruje naruszenia
6
swoich konstytucyjnie zagwarantowanych praw do sprawiedliwego procesu oraz
naruszenie analogicznego prawa przewidzianego w Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności. Jednocześnie sam przyznaje, że wydanie
wyroku w powstałych okolicznościach mieściło się w zakresie uprawnień
przyznanych sądowi. Wprawdzie zgodzić się należy, że niepouczenie pozwanego
o tak istotnej konsekwencji niezłożenia odpowiedzi na pozew, jaką stanowi
możliwość wydania wyroku zaocznego, było nieprawidłowe, jednak wobec istnienia
zwykłych środków procesowych pozwalających poddać kontroli prawidłowość
wyroku zaocznego, nie można tego uchybienia kwalifikować w kategoriach
naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego, ani konstytucyjnych wolności
bądź praw człowieka i obywatela, ani uznać go za czyn zabroniony.
W konsekwencji skarga pozwanego nie wypełnia ustawowych wymagań
konstrukcyjnych, co uzasadnia jej odrzucenie na podstawie art. 4248
§ 1 k.p.c.