Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 235/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z powództwa J. H.
przeciwko A. Spółce z o. o., I. F. Service Spółce z o.o. i Samodzielnemu
Publicznemu Zespołowi Gruźlicy i Chorób Płuc w O.
o ustalenie istnienia stosunku pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 czerwca 2012 r.,
skarg kasacyjnych powódki i strony pozwanej A. Spółki z o. o.
od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w O.
z dnia 30 sierpnia 2011 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok w pkt I i II oraz w pkt V i VI w
zakresie odnoszącym się do uchylonej części tego wyroku i
przekazuje sprawę w tym zakresie Sądowi Okręgowemu w O. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego,
2
2. oddala skargę kasacyjną powódki w pozostałym zakresie,
3. odrzuca skargę kasacyjną pozwanej A. Spółki z o.o. w
pozostałym zakresie.
Uzasadnienie
Powódka J. H. wniosła pozew przeciwko A. sp. z o.o. (dalej: A.), I. F.
Services sp. z o.o. (dalej: I. F.) oraz Samodzielnemu Publicznemu Zespołowi
Gruźlicy i Chorób Płuc w O. (dalej: SPZGiChP) o dopuszczenie do pracy. Pismem
procesowym z 28 lutego 2011 r. pozwana zmieniła roszczenie w ten sposób, że
wniosła o ustalenie istnienia stosunku pracy pomiędzy stronami do 31 października
2010 r. zgodnie z umową o pracę z 1 września 2007 r.
Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z 23 marca 2011 r. Sąd Rejonowy w O. ustalił, że umowa o pracę
zawarta 1 września 2007 r. łączyła powódkę do 31 października 2010 r. z pozwaną
I.F., a w pozostałym zakresie powództwo oddalił. Sąd Rejonowy zasądził także od
pozwanej I. F. na rzecz powódki 60 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania, nie
obciążył powódki kosztami procesu na rzecz A. oraz SPZGiChP. Nie obciążył
pozwanej I. F. kosztami sądowymi.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że 23 czerwca 2004 r. SPZGiChP (wówczas
Samodzielny Publiczny Zespół Pulmonologii i Onkologii w O., dalej „SPZPiO”)
zawarł z G. sp. z o.o. (obecnie I. F.) umowę, której przedmiotem było wykonywanie
i dostarczanie na oddziały SPZPiO posiłków dla pacjentów i personelu. Następnie
podmioty te zawarły kolejną umowę w wyżej wymienionym zakresie. Wykonawca
usługi stał się pracodawcą dla pracowników zatrudnionych dotychczas w dziale
żywienia szpitala. W związku z tym, SPZPiO zlikwidował pomieszczenia kuchni i
stołówki, przebudowując je na izbę przyjęć i pomieszczenia rehabilitacji. Następnie
spółka I. F. uzyskała w drodze umów cywilnoprawnych tytuł prawny do
pomieszczeń (kuchni i pomieszczeń przynależnych) w budynku Wojewódzkiego
Szpitala Specjalistycznego w O. (dalej: „WSS”), dotychczas zajmowanych przez
dział żywienia. Spółka przejęła w całości wyposażenie kuchni. Ponadto stała się
3
pracodawcą dla pracowników dotychczas zatrudnionych w dziale żywienia także
tego szpitala (bezsporne). Na bazie kuchni zlokalizowanej w WSS pozwana I. F.
systematycznie rozszerzała zakres świadczonych usług żywienia szpitalnego
pozyskując nowych klientów, w tym SPZGiChP. Bezpośrednio przed zakończeniem
współpracy z WSS i zwrotnym przekazaniem mu pomieszczeń kuchni wraz z
częścią jego wyposażenia, w kwietniu 2010 r. spółka ta na bazie wymienionych
pomieszczeń przygotowywała posiłki dla sześciu podmiotów, w tym SPZGiChP.
Pracownicy tam zatrudnieni świadczyli pracę bez podziału czynności na
poszczególnych usługobiorców. Stan zatrudnienia w tym czasie wynosił 34 osoby.
Usługi na rzecz WSS I. F. świadczyła do 6 maja 2010 r. Po wygaśnięciu umowy
dzierżawy pomieszczenia kuchni i wyposażenie kuchenne wróciły do tego szpitala.
Z kolei usługi na rzecz SPZGiCh I. F. świadczyła do 25 maja 2010 r., z tym że od 7
maja 2010 r. czyniła to z kuchni w Szpitalu Miejskim. W następstwie zakończenia
umowy I. F. zwróciła pomieszczenia oraz sprzęt, z którego korzystała w SPZGiCh.
Od 26 maja 2010 r. usługi żywienia szpitalnego na rzecz SPZGiCh przejęła spółka
A. sp. z o.o. W tym samym miesiącu spółka ta rozpoczęła świadczenie usługi
żywienia także na rzecz WSS. W związku z pozyskaniem wymienionych zleceń A
rozbudowała zaplecze kuchni zlokalizowanej na terenie Wojewódzkiego
Specjalistycznego Szpitala Dziecięcego w O. (postawiła dodatkowe budynki) oraz
zakupiła niezbędne wyposażenie w postaci zmywarek, kotłów, pieców
konwekcyjnych, zamrażarek itp., a do SPZGiCh zakupiła specjalistyczną zmywarkę
do GN i termosów. Inwestycja ta kosztowała 2 mln zł. Z tego samego względu
spółka poszukiwała pracowników na stanowiska kucharzy i pomocy kuchennych.
Ze względu na posiadanie własnego kierownictwa koordynującego świadczenie
usług żywieniowych, powierzenia rozwożenia przygotowanych posiłków firmie
zewnętrznej oraz zlokalizowania centrum dietetycznego w K., A. nie potrzebowała
pracowników na te stanowiska (natomiast spółka I. F. w kuchni w O. zatrudniała
kierownictwo, kierowców i dietetyków).
W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy uznał, że roszczenie
powódki winno zostać uwzględnione w stosunku do pozwanej I. F. Sąd wskazał, że
zgodnie z art. 231
§ 1 k.p. w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego
pracodawcę staje się on z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach
4
pracy. Z kolei według art. 1 ust. 1 lit b dyrektywy 2001/23/WE z 12 marca 2001 r.
przejęcie następuje wtedy, gdy przejmowana jest jednostka gospodarcza, która
zachowuje swoją tożsamość i stanowi zorganizowane połączenie zasobów, którego
celem jest prowadzenie działalności gospodarczej (...). Sąd Rejonowy, odwołując
się głównie do orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, uznał, że prowadzona
przez pozwane spółki działalność cateringowa nie mogła być prowadzona bez
zaplecza materialnego (lokale spełniające wymogi sanitarne, specjalistyczne
wyposażenie kuchenne takie jak piece konwekcyjne, lodówki, zmywarki, sprzęt do
przewożenia żywności), jak również zorganizowanej struktury organizacyjnej
niezbędnej do prowadzenia tego typu działalności (kucharze, pomoce kuchenne,
dietetycy, personel zarządzający itp.). O rozmiarze środków angażowanych w
prowadzenie tej działalności świadczy to, że inwestycja związana z pozyskaniem
przez A. kontraktu z SPZGiChP i z WSS, związana z budową pomieszczeń pod
kuchnie i magazyny, zakup wyposażenia kuchennego oraz związanego z obsługą
kontrahentów (pojemniki na przewożoną żywność, wózki itp.) sięgnęła 2 mln zł. W
tej sytuacji sam fakt, że spółka ta „przejęła" od spółki I. F. usługę w postaci
żywienia pacjentów (i co za tym idzie tę samą klientelę) jest niewystarczający do
stwierdzenia że doszło do transferu części przedsiębiorstwa. Sąd Rejonowy
stwierdził poza tym, że A. nie potrzebowała, w związku z przejęciem kontraktu,
pracowników tworzących „całą strukturę osobową" obsługującą ten kontrakt. W
związku z umiejscowieniem w centrali w K. dietetyków, powierzeniem czynności
rozwożenia posiłków firmie zewnętrznej oraz posiadaniem własnej kadry
koordynującej i zarządzającej poszczególnymi zleceniami, spółka ta potrzebowała
jedynie kucharzy i pomocy kuchennych, którzy sami w sobie nie stanowią
zorganizowanej zbiorowości mogącej obsłużyć kontrakt. W ocenie Sądu
Rejonowego także pozwany SPZGiCh w O. nie może być uznany za przejmujące
przedsiębiorstwo. Szpital ten nie podjął się prowadzenia działalności identycznej
lub podobnej, jak spółka I. F. (nie ma pomieszczeń, w których mógłby realizować tę
usługę, gdyż wcześniejsze pomieszczenia kuchni i stołówki zostały przebudowane
na izbę przyjęć i pomieszczenia rehabilitacji), nie przejął klientów tego podmiotu,
nie przejął jego pracowników oraz ich nie potrzebuje. Z tych względów Sąd
pierwszej instancji uznał, że zgodnie z roszczeniem powódki łączyła ją umowa o
5
pracę z pozwaną I. F. do 31 października 2010 r., tj. do końca okresu na który była
zawarta. We wcześniejszym okresie jej stosunek pracy nie został rozwiązany przez
wskazany podmiot. W pozostałym zakresie Sąd powództwo oddalił, orzekając o
kosztach sądowych i procesu.
Powyższy wyrok został zaskarżony apelacją przez powódkę w części
oddalającej powództwo w stosunku do A. i SPZGiChP. Pełnomocnik powódki
wniósł o jego zmianę przez ustalenie, że łączyła ją z pozwaną A. sp. z o.o. lub
SPZGiChP do 31 października 2010 r. umowa o pracę zawarta 1 września 2007 r.
oraz nieobciążanie powódki kosztami postępowania w przypadku oddalenia
apelacji.
Apelację od powyższego wyroku, w zakresie objętym punktami od I do III
tego orzeczenia, wniosła także pozwana I. F. Services sp. z o.o. W odpowiedzi na
tę apelację, pełnomocnik powódki wniósł o jej oddalenie. Z kolei pełnomocnik
pozwanego SPZGiChP, w odpowiedzi na apelację powódki, wniósł o jej oddalenie
oraz obciążenie strony powodowej kosztami postępowania. Pozwana A. w
odpowiedzi na apelację strony powodowej wniosła o jej oddalenie. W odpowiedzi
na apelację powódki pozwana I. F. Services sp. z o.o. w całości podtrzymała swoje
dotychczasowe stanowisko zajęte w sprawie.
Zaskarżonym rozpoznawaną skargą wyrokiem Sąd Okręgowy w O.: (I)
zmienił zaskarżony wyrok w punkcie I i oddalił powództwo względem pozwanej I.
F.; (II) zmienił zaskarżony wyrok częściowo w punkcie II i ustalił, że powódkę
łączyła z pozwaną A. umowa o pracę do 31 października 2010 r.; (III) w pozostałym
zakresie apelację powódki oddalił; (IV) odrzucił apelację I. F. w pozostałym
zakresie; (V) zmienił punkt III zaskarżonego wyroku i nie obciążył powódki kosztami
procesu na rzecz I. F.; (VI) orzekł, że koszty procesu za instancję odwoławczą
strony ponoszą we własnym zakresie.
Sąd Okręgowy uznał, że apelacje pozwanej I. F. oraz powódki zasługują na
uwzględnienie. Sąd nadmienił, że apelacja powódki ma charakter zapobiegawczy i
w istocie uwzględnienie apelacji I. F. powoduje konieczność reformacji wyroku
zgodnie z apelacją J. H.
Zdaniem Sądu Okręgowego podniesiony w apelacji I. F. zarzut naruszenia
art. 231
§ 1 k.p. jest zasadny, a pozostałe zarzuty są słuszne jedynie w części. Sąd
6
zaznaczył, że uwzględnił przy rozpoznawaniu apelacji bezsporny, a nieustalony
przez Sąd pierwszej instancji fakt, że A. R. przejęła praktycznie w całości zadania
realizowane przez skarżącą I. F. Sąd drugiej instancji, dokonując oceny prawnej
sprawy, wskazał także na podmiotową i przedmiotową nietypowość stanu
faktycznego sprawy, wynikającą z faktu, że w zachodzących zmianach,
uczestniczyła większa liczba pracodawców. Spoiwem między pozwanym
SPZGiChP i WSS a pozostałymi pozwanymi (A. i I. F.) były zadania polegające na
zapewnieniu wyżywienia. Z kolei relacja zachodząca między A. a I. F. polegała na
przejęciu wykonywania tego zadania. Proces ten miał charakter dynamiczny i
rozłożony w czasie. Pomiędzy wymienionymi spółkami nie zachodziła żadna więź
prawna, lecz tylko relacja ekonomiczna, polegająca na przejęciu dotychczasowych
kontrahentów i realizowaniu tych samych zleceń. Wskazana złożoność nie oznacza
jednak, że art. 231
§ 1 k.p. nie może mieć zastosowania w sprawie. Dodatkową
odrębnością wynikającą ze stanu faktycznego sprawy jest, zdaniem Sądu
odwoławczego okoliczność, że A. wykonywała dotychczasowe zadania I. F.
Services na rzecz SPZGiCh oraz WSS (a także innych podmiotów) w oparciu o
nietożsamy zespół majątkowy. Bezsporne jest, że dotychczasowe zaplecze
kuchenne zostało przez I. F. zwrócone WSS. A. jedynie od SP Zespołu Gruźliczego
przejął w ograniczonym zakresie sprzęt i pomieszczenia. Wobec tego, powstaje
pytanie, czy tożsamy zespół zadań w oderwaniu od substancji majątkowej służącej
do jego realizacji stanowi wystarczający czynnik uzasadniający przyjęcie transferu
pracowników. Rozważając tę kwestię, Sąd drugiej instancji stwierdził, że zakład
pracy stanowi zorganizowaną całość osobową i rzeczowo - majątkową, która jest
dla pracowników placówką, miejscem świadczenia pracy. Zakład pracy stanowi
zorganizowany zespół środków, na który w typowym układzie składają się elementy
materialne i niematerialne, system organizacyjny i załoga (wyrok Sądu
Najwyższego z 19 listopada 2005 r., II PK 391/04 OSNAP 2006 nr 19-20, poz. 297).
W konsekwencji, określenie to mieści w sobie aspekty: majątkowy, niemajątkowy,
osobowy, organizacyjny i zadaniowy. Ustawodawca nie przesądził, który z nich ma
charakter dominujący. Według Sądu Okręgowego, pomiędzy czynnikami
składającymi się na zakład pracy dochodzi do relacji, w której poszczególne
składowe ściśle współzależą od siebie. Okoliczności sprawy mogą jednak osłabić
7
doniosłość aspektu majątkowego pojęcia zakład pracy. W szczególności,
pracodawcy realizują różnorodne cele, niekoniecznie obliczone na osiągnięcie
zysku, do wykonywania części prac niepotrzebne są nakłady materialne. Prowadzi
to do wniosku, że wykładnia art. 231
k.p. musi być dokonywana de casu ad casum.
Analiza orzeczeń ETS wydanych na gruncie dyrektywy 2001/23/WE skłania do
generalnego wniosku, że kryterium decydującym o uznaniu za rzeczywiste
przeniesienia przedsiębiorstwa lub jego części jest zachowanie tożsamości
jednostki gospodarczej, które wynika przede wszystkim z rzeczywistego
kontynuowania lub przejęcia przez nowego pracodawcę tej samej działalności
gospodarczej lub działalności podobnej. Wskazana tożsamość jednostki
wyznaczana jest między innymi czynnikiem majątkowym, który jednak nie ma
charakteru wyłącznego. Także Sąd Najwyższy akcentuje w konkretnych stanach
faktycznych bądź czynnik majątkowy, bądź zadaniowy. Szczególnym
wyznacznikiem tej dyferencjacji jest funkcjonowanie pracodawcy w tzw. sferze
publicznej (aspekt podmiotowy). W tym wypadku przy wykładni art. 231
§ 1 k.p.
podstawowe znaczenie ma przekazanie wykonywanych zadań, a aspekt majątkowy
traci na znaczeniu. Pracodawcy ci realizują misję społeczną, a z celu ich działania
wynika dominacja zadań nad majątkiem służącym do ich realizacji. Jednostki
służby zdrowia (szpitale) należy zaliczyć do tej grupy pracodawców (por. wyrok SN
z 9 grudnia 2004 r., I PK 103/04, OSNP 2005, nr 15, poz. 220). Przejęcie
składników materialnych, przy uwzględnieniu charakteru prawnego prowadzonej
działalności, w wielu przypadkach nie może więc być traktowane jako warunek sine
qua non transferu. Jednocześnie, w niniejszej sprawie rodzaj usług wykonywanych
przez I. F., a później A. na rzecz pozwanego Samodzielnego Publicznego Zespołu
Gruźlicy i Chorób Płuc czy też Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w O. nie
pozwala na przyjęcie, że zapewnienie wyżywienia mogło odbywać się z
pominięciem infrastruktury mającej majątkowy charakter. Niemniej jednak, zdaniem
Sądu Okręgowego, na gruncie rozpatrywanej sprawy pogląd negujący zaistnienie
transferu pracowników, zaprezentowany przez Sąd Rejonowy w O., jest błędny.
Skoro I. F. zwrócił WSS oraz (w niewielkim zakresie) pozwanemu SPZGiCh w O.
majątek służący do realizowania funkcji żywieniowej, to należy przyjąć (wobec
rozwiązania umowy między tymi podmiotami), że osoby przypisane do tych zadań
8
stały się pracownikami pierwszego z wymienionych Szpitali. Należy podkreślić, że
materiał dowodowy nie pozwolił na wyodrębnienie części zakładu pracy, co
skutkowałoby możliwością uznania, że poszczególne grupy pracowników I.F. stały
się pracownikami Samodzielnego Publicznego Zespołu Gruźlicy i Chorób Płuc w O.
i innych podmiotów, na rzecz których I. F. świadczył usługi. O części zakładu pracy
można mówić, gdy wyodrębnione składniki majątkowe i niemajątkowe ze względu
na powiązania funkcjonalne stanowią samoistną część i mogą być rzeczowym
substratem samodzielnego zakładu pracy (wyrok Sądu Najwyższego z 19 listopada
2005 r., II PK 391/04 OSNAPIUS 2006 Nr 19-20, poz. 297). W ustalonym stanie
faktycznym i dowodowym nie sposób przyjąć, że pozwany I. F. wyodrębnił w
sposób trwały i funkcjonalny grupy pracowników realizujących zadania jedynie na
rzecz poszczególnych kontrahentów. W tej sytuacji zwrot przez I. F. majątku i
zadań Wojewódzkiemu Szpitalowi Specjalistycznemu wyczerpywał dyspozycję art.
231
§ 1 k.p. Następnie Sąd stwierdził, że skoro transfer pracowników może
następować wielokrotnie, to należy uznać, że pomiędzy Wojewódzkim Szpitalem
Specjalistycznym a A. doszło do kolejnego przejścia zakładu pracy. Przyjęciu
takiego zapatrywania nie sprzeciwia się okoliczność, że oba transfery (pomiędzy
I.F. a Wojewódzkim Szpitalem Specjalistycznym i tym Szpitalem a A.) nastąpiły
równocześnie. A. realizując zamiar gospodarczy polegający na przejęciu
kontraktów konkurencyjnej spółki – I. F. miał pełną świadomość, że z
pozyskiwanymi zadaniami związani są pracownicy. Sąd podkreślił, że 6 maja 2010
r. Wojewódzki Szpital Specjalistyczny dysponował częścią zakładu pracy. Przeszli
do niego pracownicy z I. F., należał do niego majątek umożliwiający realizację
zadań polegających na wyżywieniu pacjentów. W ujęciu funkcjonalnym Wojewódzki
Szpital Specjalistyczny dysponował częścią zakładu pracy umożliwiającą realizację
koniecznych zadań. Wobec tego, z uwagi na ochronny charakter automatyzmu
prawnego wskazanego w przepisie art. 231
§ 1 k.p., należy wykluczyć stanowisko,
zgodnie z którym działalnie pracodawcy może zniweczyć skutki transferu. W
rezultacie zawarcie umowy z A., w której przewidziano inny sposób realizacji zadań
żywieniowych (z własnej kuchni), a w konsekwencji nieprzekazanie substancji
majątkowej, nie może oznaczać, że nie doszło do transferu pracowników. W innym
wypadku należało by przyjąć, że pracodawcy własnym zachowaniem mogą obejść
9
skutek zapisany w przepisie art. 231
§ 1 k.p., co przecież pojęciowo jest
wykluczone. Następnie Sąd Okręgowy wyraził opinię, że realizowanie przez szpital
funkcji w sferze publicznej skłania do bagatelizowania czynnika majątkowego. W
tym wypadku przy wykładni art. 231
§ 1 k.p. podstawowe znaczenie ma
przekazanie (przejęcie) wykonywanych zadań. Jedynie taka wykładnia
koresponduje z istotą transferu pracowniczego. W orzecznictwie Sądu
Najwyższego i Trybunału Sprawiedliwości podkreśla się, że przepisy regulujące
transfer pracowniczy powinny być zawsze interpretowane i stosowane w taki
sposób, aby nastąpiło zachowanie miejsca pracy (kontynuacja zatrudnienia) przez
pracowników. Tymczasem, stanowisko Sądu Rejonowego oraz A. nie wpisuje się w
powyższy postulat.
Z tych względów Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok zgodnie z art. 386
§ 1 k.p.c. W konsekwencji oddalono powództwo wobec I.F. i uwzględniono je
przeciwko A. (pkt I i II wyroku), uwzględniając, że umowa z powódką łączyła ww.
podmiot do 31 października 2010 r. Apelację powódki Sąd drugiej instancji zgodnie
z art. 385 k.p.c. oddalił w pozostałym zakresie (w stosunku do pozostałych
pozwanych) - pkt III wyroku. Odnośnie do apelacji pozwanej I.F. Sąd wskazał, że
dotyczyła ona całego zaskarżonego wyroku (również części oddalających
powództwo wobec współpozwanych). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem,
apelacja (kasacja) jednego ze współuczestników formalnych w części dotyczącej
oddalenia powództwa wobec współpozwanego skutkuje w ten sposób, że wyrok w
tym zakresie nie uprawomocnia się. Jest ona jednak niedopuszczalna i podlega
odrzuceniu. Dlatego Sąd Okręgowy, zgodnie z art. art. 373 w związku z art. 370
k.p.c., odrzucił apelację pozwanej I.F. w pozostałym zakresie - pkt IV wyroku. O
kosztach procesu za I i II instancję Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z przepisem art.
100 k.p.c. i art. 102 k.p.c.
Skargi kasacyjne od wyroku Sądu Okręgowego wywiedli powódka J. H. oraz
pozwana A.
Powódka zaskarżyła wyrok w części, tj. w pkt I zmieniającym wyrok Sądu
pierwszej instancji w pkt I i oddalającym jej powództwo przeciwko I. F. oraz w pkt III
oddalającym jej apelację w pozostałym zakresie, tzn. w stosunku do SPZGiChP.
Powódka zarzuciła naruszenie prawa materialnego, tj. art. 231
k.p., przez jego
10
niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że w przedmiotowym stanie
faktycznym doszło do równoczesnych transferów pracowników pomiędzy I. F.
Services sp. z o.o. a Samodzielnym Publicznym Zespołem Gruźlicy i Chorób Płuc,
oraz Samodzielnym Publicznym Zespołem Gruźlicy i Chorób Płuc a A. sp. z o.o., a
także przez jego błędną wykładnię, przez przyjęcie, że: (-) w przedmiotowej sprawie
podstawowe znaczenie ma fakt przekazania wykonywanych zadań przy
jednoczesnej marginalizacji aspektu majątkowego, (-) w danym stanie faktycznym
usługi żywienia mają charakter zadań społecznych, a tym samym nie są
ukierunkowane na osiągnięcie efektu gospodarczego, przez co pryzmat majątkowy
traci na znaczeniu, (-) okoliczność świadczenia usług przez I. F. Services sp. z o.o.
na rzecz także innych podmiotów aniżeli Samodzielny Publiczny Zespół Gruźlicy i
Chorób Płuc, jak również zawieranie przez pozwaną spółkę nowych umów o pracę
z nowymi pracownikami w trakcie trwania kontraktu pozostaje bez znaczenia w
niniejszej sprawie, (-) bez znaczenia pozostaje fakt, że A. sp. z o.o. nie miała
zapotrzebowania na dotychczasową załogę uruchamiając kontrakt w
Samodzielnym Publicznym Zespole Gruźlicy i Chorób Płuc w O. oraz nie
uwzględniono okoliczności, że podmiot ten realizuje inne usługi na rzecz
Samodzielnego Publicznego Zespołu Gruźlicy i Chorób Płuc, aniżeli poprzednia
spółka, (-) ocena czy doszło do „wtórnego" transferu zakładu pracy w niniejszej
sprawie zależy od okoliczności czy nowy pracodawca miał rzeczywistą możliwość
zarządzania majątkiem i wykonywania własnych celów, w tym kierowania
pracownikami, bez względu na fakt, czy miał on zamiar samodzielnie wykonywać
czynności dotychczas realizowane przez podwykonawcę, czy też zamierza zlecić tę
usługę innemu podmiotowi, (-) doszło do „wtórnego" transferu zakładu pracy,
pomimo faktu likwidacji kuchni Samodzielnego Publicznego Zespołu Gruźlicy i
Chorób Płuc, a więc sytuacji, gdzie poprzednia placówka zatrudnienia w sensie
przedmiotowym przestała de facto istnieć.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie i zmianę
zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w części, tj.: (-) w punkcie I, w którym
zmienia wyrok Sądu pierwszej instancji w punkcie I i oddala powództwo J. H. w
stosunku do I. F., (-) w punkcie III, w którym oddala apelację powódki w pozostałym
zakresie, tj. w stosunku do Samodzielnego Publicznego Zespołu Gruźlicy i Chorób
11
Płuc, przez ustalenie, że pracodawcą powódki do 31 października 2010 r. był I. F.,
ewentualnie Samodzielny Publiczny Zespół Gruźlicy i Chorób Płuc. Ponadto
wniosła o zasądzenie od pozwanych na jej rzecz kosztów procesu za postępowanie
kasacyjne oraz postępowanie przed sądem pierwszej i drugiej instancji według
norm przepisanych. Jednocześnie, wskazując na stopień zawiłości sprawy,
powódka wniosła o nieobciążanie jej kosztami postępowania. Powódka zaznaczyła,
że wnosi skargę kasacyjną tylko i wyłącznie z ostrożności procesowej, aby przed
ostatecznym rozstrzygnięciem sprawy nie dopuścić do zakończenia postępowania
w części oddalającej powództwo w stosunku do pozostałych pozwanych. W jej
przekonaniu prawidłowej oceny prawnej zebranego w sprawie materiału
dowodowego i prawidłowego rozstrzygnięcia dokonał Sąd pierwszej instancji.
Pozwana A. zaskarżyła wyrok Sądu drugiej instancji w części, tj. w zakresie
pkt I (oddalenie powództwa względem I. F.) i pkt II (uwzględnienie powództwa
względem A.). Pozwana oparła skargę na podstawie naruszenia prawa
materialnego, tj. art. 231
§ 1 k.p., przez: (-) błędną wykładnię tego przepisu i
przyjęcie, że samo przejęcie funkcji i zadań poprzedniego usługodawcy przez
nowego usługodawcę skutkuje „przejściem zakładu pracy lub jego części", nawet
mimo nieprzejęcia majątku w sytuacji, gdy świadczenie usług z uwagi na charakter
tych usług musi być oparte na istotnym zapleczu majątkowym; (-) błędną wykładnię
tego przepisu i przyjęcie, że w razie przejęcia funkcji i zadań poprzedniego
usługodawcy przez nowego usługodawcę w sytuacji, gdy świadczenie usług z
uwagi na charakter tych usług musi być oparte na istotnym zapleczu majątkowym,
dochodzi do zachowania wymaganej przez art. 1 dyrektywy Rady 2001/23 z 21
marca 2001 r. tożsamości przedsiębiorstwa poprzedniego i nowego usługodawcy
nawet mimo nieprzejęcia majątku; (-) błędną wykładnię tego przepisu i przyjęcie, że
usługi żywienia stanowią zadania o charakterze „społecznym, politycznym,
publicznym", a wobec tego w ich wypadku samo przejęcie funkcji i zadań
poprzedniego usługodawcy przez nowego usługodawcę skutkuje „przejściem
zakładu pracy lub jego części" nawet mimo nieprzejęcia majątku; (-) niewłaściwe
zastosowanie tego przepisu i przyjęcie, że w niniejszej sprawie - w której chodzi o
usługi oparte na istotnym zapleczu majątkowym - nastąpiło „przejście zakładu pracy
lub jego części" mimo, że doszło jedynie do przejęcia funkcji i zadań poprzedniego
12
usługodawcy przez nowego usługodawcę bez przejęcia majątku; (-) niewłaściwe
zastosowanie tego przepisu i przyjęcie, że w niniejszej sprawie - w której chodzi o
usługi oparte na istotnym zapleczu majątkowym - nastąpiło zachowanie tożsamości
przedsiębiorstwa mimo, że doszło jedynie do przejęcia funkcji i zadań poprzedniego
usługodawcy przez nowego usługodawcę bez przejęcia majątku; (-) niewłaściwe
zastosowanie tego przepisu i przyjęcie, że usługi żywienia stanowią zadania o
charakterze „społecznym, politycznym, publicznym", a wobec tego nastąpiło
„przejście zakładu pracy lub jego części" mimo, że doszło jedynie do przejęcia
funkcji i zadań poprzedniego usługodawcy przez nowego usługodawcę bez
przejęcia majątku.
Wskazując na powyższe zarzuty strona skarżąca wniosła o: (-)
uwzględnienie skargi kasacyjnej oraz o uchylenie wyroku Sądu II instancji w części,
tj. w zakresie pkt I i pkt II, a następnie przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania przez Sąd Okręgowy, względnie zmianę przez Sąd Najwyższy wyroku
Sądu II instancji w tej części (pkt I i pkt II) i oddalenie powództwa względem A. oraz
uwzględnienie powództwa względem I. F., (-) zasądzenie na rzecz A. kosztów
procesu.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powódki: (-) I. F. wniosła o odrzucenie
skargi kasacyjnej i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów
postępowania kasacyjnego według norm przepisanych. Ewentualnie wniosła o
oddalenie skargi kasacyjnej w stosunku do pozwanej (I. . ) i zasądzenie od powódki
na rzecz pozwanej kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisanych;
(-) Samodzielny Publiczny Zespół Gruźlicy i Chorób Płuc, wniósł o oddalenie skargi
względem Samodzielnego Publicznego Zespołu Gruźlicy i Chorób Płuc oraz
obciążenie strony powodowej kosztami postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Problem wymagający wyjaśnienia w niniejszej sprawie sprowadza się do
pytania o to, czy i pod jakimi warunkami rozwiązanie przez zlecającego
wykonywanie i dostarczanie na oddziały szpitala posiłków dla pacjentów i personelu
umowy o wykonywanie tej usługi z jednym wykonawcą i powierzenie jej
13
wykonywania innemu wykonawcy, może być uznane za przejście części zakładu
pracy na tego wykonawcę ze skutkami określonymi w art. 231
k.p., w tym zwłaszcza
ze skutkiem wstąpienia tego ostatniego w stosunki pracy z pracownikami
zatrudnionymi w celu wykonywania usługi. Wyjaśnienie tej kwestii wymaga przede
wszystkim rozważenia pojęcia przejścia części zakładu pracy na innego
pracodawcę w tego rodzaju sytuacji.
Zgodnie z art. 231
§ 1 k.p., w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na
innego pracodawcę staje się on z mocy prawa stroną w dotychczasowych
stosunkach pracy, z zastrzeżeniem przepisów § 5. Przepis ten po przystąpieniu
Polski do Wspólnoty (obecnie Unii) Europejskiej należy interpretować zgodnie z
prawem unijnym. Zważywszy na to, że nie definiuje on przejścia zakładu pracy lub
jego części na innego pracodawcę, ani nie określa kryteriów oceny, czy przejście to
nastąpiło, ograniczając się do wskazania jego skutków, najistotniejsze znaczenie
ma ustalenie jego prounijnej wykładni w tym zakresie. Należy wskazać, że takiej,
koncentrującej się na wskazanych aspektach i akceptowanej przez obecny skład
orzekający wykładni tego unormowania dokonał ostatnio Sąd Najwyższy zwłaszcza
w wyrokach z dnia: 29 marca 2012 r. - I PK 150/11 i I PK 151/11; 11 kwietnia
2012 r. - I PK 145/11 i I PK 155/11 oraz 17 maja 2012 r. - I PK 178/11, I PK 179/11,
I PK 180/11).
Art. 1 dyrektywy Rady 2001/23/WE z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie
zbliżania ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do ochrony praw
pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części
przedsiębiorstw lub zakładów, powoływanej dalej jako „dyrektywa” lub „dyrektywa
2001/23” stanowi:
„1. a) Niniejsza dyrektywa ma zastosowanie do każdego przypadku przejęcia
przedsiębiorstwa, zakładu lub części przedsiębiorstwa lub zakładu, przez innego
pracodawcę w wyniku prawnego przeniesienia własności lub łączenia.
b) Zgodnie z lit. a) i dalszymi postanowieniami niniejszego artykułu, przejęcie
w rozumieniu niniejszej dyrektywy, następuje wtedy, kiedy przejmowana jest
jednostka gospodarcza, który zachowuje swoją tożsamość, oznaczającą
zorganizowane połączenie zasobów, którego celem jest prowadzenie działalności
14
gospodarczej, bez względu na to, czy jest to działalność podstawowa czy
pomocnicza.”.
Przytoczone unormowanie, niezależnie od jego literalnej treści i
gramatycznej ułomności w obowiązującej polskiej wersji językowej dyrektywy,
należy (bez potrzeby występowania do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem
prejudycjalnym ze względu na stan sprawy wyjaśnionej - acte eclairé, zob. szczeg.
wyrok ETS z dnia 6 października 1982 r. w sprawie 283/81 CILFIT i inni przeciwko
Ministero Della Sanit, zwłaszcza pkt 13-15) odczytać jak następuje.
Po pierwsze, przejście przedsiębiorstwa, zakładu lub części
przedsiębiorstwa, zakładu następuje w drodze prawnego przekazania lub
połączenia. Jak wielokrotnie wyjaśniał Trybunał Sprawiedliwości „z samego
sformułowania art. 1 dyrektywy 2001/23 wynika, że jej zakres stosowania obejmuje
wszystkie przypadki zmiany w ramach stosunków zobowiązaniowych osoby
fizycznej lub prawnej odpowiedzialnej za prowadzenie przedsiębiorstwa lub
zakładu, która z tego tytułu przejmuje obowiązki pracodawcy w stosunku do
pracowników przedsiębiorstwa lub zakładu, a nie ma znaczenia to, czy
przeniesiona została własność składników majątkowych” (np. wyrok z dnia 1
grudnia 2005 r. w połączonych sprawach C-232/04 i C-233/04 Nurten Güney-
Görres and Gul Demir v. Securicor Aviation (Germany) Ltd and Kötter Aviation
Security GmbH & Co. KG., pkt 37 i tam powołane orzecznictwo).
Po drugie, przejście dotyczy jednostki gospodarczej, przez którą należy
rozumieć zorganizowane połączenie zasobów, którego celem jest prowadzenie
działalności gospodarczej, bez względu na to, czy jest to działalność podstawowa
czy pomocnicza. Takie odczytanie art. 1 lit. b dyrektywy znajduje potwierdzenie w
jednoznacznych wypowiedziach Trybunału Sprawiedliwości (zob. np. wyrok TS z 12
lutego 2009 r. w sprawie C-466/07 Dietmar Klarenberg przeciwko Ferrotron
Technologies gmbh, pkt 39; z dnia 10 grudnia 1998 r. w połączonych sprawach C-
173/96 i C-247/96 Francisca Sánchez Hidalgo and Others v. Asociación de
Servicios Aser and Sociedad Cooperativa Minerva and Horst Ziemann v. Ziemann
Sicherheit GmbH i Horst Bohn Schierheitsdienst, pkt 25). Należy wskazać, że w
dyrektywie pojęcie „jednostka gospodarcza” jest zbiorczym pojęciem oznaczającym
przejmowane przedsiębiorstwo, zakład lub część przedsiębiorstwa lub zakładu.
15
Natomiast w terminologii stosowanej w prawie polskim w jego zakresie mieści się
zakład pracy lub część zakładu pracy. Pojęcie jednostki gospodarczej nie
występowało w pierwszej dyrektywie dotyczącej przejścia zakładu pracy (dyrektywa
Rady 77/187/EWG z dnia 14 lutego 1977 r.), w której wskazano, że ma ona
zastosowanie do przejścia przedsiębiorstwa, zakładu lub części zakładu na innego
pracodawcę w wyniku prawnego przejścia lub połączenia (art. 1 ust. 1). Pojęcie to
zostało wprowadzone do prawa wspólnotowego dyrektywą Rady z 29 czerwca
1998 r., 98/50/WE zmieniającą dyrektywę 77/187 z ostatecznym terminem
transpozycji do prawa państw członkowskich wyznaczonym na 17 lipca 2001 r.
Zmiana ta została spowodowana ewolucją orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości
w kwestii kwalifikacji przekazania zadań (funkcji) przedsiębiorstwa innemu
przedsiębiorstwu w kontekście regulacji przejścia zakładu pracy w dyrektywie
77/187. Pierwotnie Trybunał Sprawiedliwości przyjmował, że sama działalność
stanowiąca samodzielną funkcję (zadanie) może być zrównana z zakładem lub
częścią zakładu w rozumieniu dyrektywy. Tym samym przekazanie określonej
funkcji czy też zadania należącego do przedsiębiorstwa innemu podmiotowi może
być uznane za przejście na niego zakładu pracy lub części zakładu pracy. W tej
sytuacji kontynuowanie lub podjęcie po pewnej przerwie tej samej lub podobnej
działalności (funkcji, zadania) przez inne przedsiębiorstwo, nawet bez przejęcia
pracowników lub składników mienia związanych z wykonywaniem zadania, mogło
być, przy uwzględnieniu innych wskaźników zachowania tożsamości, uznane za
przejście zakładu pracy lub części zakładu pracy (zob. wyroki ETS z dnia: 19 maja
1992 r. w sprawie C-29/91 Dr. Sophie Redmond Stichting v. Hendrikus Bartol and
Others, szczeg. pkt 31; 14 kwietnia 1994 r. C-392/92, Christel Schmidt v. Spar -
und Leihkasse der früheren Ämter Bordesholm, Kiel und Cronshagen; 7 marca
1996 r. w połączonych sprawach C-171/94 i C-172 Albert Mercx and Patrick
Neuhuys v. Ford Motors Company Belgium SA). Podważenie powyższej wykładni
nastąpiło jednak już w wyroku w sprawie Rygaard, w której Trybunał
Sprawiedliwości stwierdził, że przejście może dotyczyć stabilnej ekonomicznie
jednostki, której funkcjonowanie nie jest ograniczone do wykonywania jednego
określonego zadania, w tym przypadku ukończenia prac budowlanych
rozpoczętych przez poprzedniego pracodawcę (wyrok z dnia 19 września 1995 r. w
16
sprawie C-48/94 Ledernes Hovedorganisation, acting for Ole Rygaard v. Dansk
Arbejdsgiverforening, acting for Strø Mølle Akustik A/S). Pełne skrystalizowanie
tego stanowiska nastąpiło natomiast w sprawie Süzen, w której Trybunał
Sprawiedliwości uznał, że pojęcie jednostki podlegającej przejściu odnosi się do
zorganizowanej grupy osób i środków ułatwiających wykonywanie działalności
gospodarczej zmierzającej do osiągnięcia określonego celu. Pojęcie jednostki
gospodarczej nie może być zredukowane do powierzonych jej zadań (activity) czy
usług (services) (wyrok z dnia 11 marca 1997 r. w sprawie C-13/95 Ayse Süzen v
Zehnacker Gebäudereinigung GmbH Krankenhausservice pkt 13, 15; tak samo w
późniejszych orzeczeniach, np.: cyt. wyżej sprawy Hidalgo, pkt 25-34 i Nurten
Güney-Görres, pkt 32; wyrok z dnia 25 stycznia 2001 r., C-172/99 w sprawie Oy
LiikenneAb, pkt 31, 34 i in.; z dnia 20 listopada 2003 r. w sprawie C-340/01 Abler i
in., pkt 30). Trybunał odszedł więc tym samym od traktowania samego zadania jako
jednostki podlegającej przejściu. To stanowisko zostało zaakceptowane w
późniejszym orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości (z odstępstwem w sprawie
Mercx) i wyrażone w definicji jednostki gospodarczej przyjętej przez dyrektywy
98/50 i 2001/23. W świetle sprawy Süzen podstawowe znaczenie dla prawidłowego
rozstrzygnięcia w sprawach dotyczących transferu ma ocena charakteru jednostki
gospodarczej: czy jest to jednostka, której zasadniczymi zasobami, wartościami
(assets), decydującymi o jej charakterze i zdolności do prowadzenia działalności,
są pracownicy i ich kwalifikacje, czy też jest to jednostka, o której charakterze
decydują składniki materialne. W przypadku tych pierwszych przejście może się
dokonać bez przejęcia istotnych składników materialnych, jeśli większość
pracowników (w sensie liczby i kwalifikacji) została przejęta. Dotyczy to w świetle
orzecznictwa Trybunału takich usług jak sprzątanie, pomoc w domu dla
mieszkańców gminy potrzebujących takiej pomocy, nadzorowanie obiektów,
utrzymanie parków i ogrodów (zob. np. wyrok z dnia 10 grudnia 1998 r. w
połączonych sprawach C-127/96, C-229/96 i C-74/97 Francisco Hernández SA v.
Prudencia Gómez Pérez, María Gómez Pérez i Contratas y Limpiezas SL, oraz
Friedrich Santner v. Hoechst AG i Mercedes Gómez Montaña v. Claro Sol SA i Red
Nacional de Ferrocarriles Españoles (Renfe), pkt 32; wyżej cyt. wyrok w sprawie
Hidalgo i in., pkt 32; wyrok z dnia 24 stycznia 2002 r. w sprawie C-51/00 Temco
17
Service Industries S.A. v. Samir Imzilyen and Others, pkt 33; wyrok C-151/09 z dnia
29 lipca 2010 r. w sprawie Federación de Servicios Publicos de la UGT (UGT-FSP)
v. Ayuntamiento de la Linea de la Concepción, Marii del Rosario Vecino Uribe,
Ministerio Fiscal, pkt 29, wyrok C-463/09 z dnia 20 stycznia 2011 r. w sprawie
CLECE SA v. Marii Socorro Martin Valor, Ayuntamiento de Cobisa, pkt 33). W
wymienionych sprawach Trybunał uznał, że w pewnych sektorach, których
działalność opiera się głównie na sile roboczej, zespół pracowników, który prowadzi
trwale wspólną działalność, może tworzyć jednostkę gospodarczą. W przypadku
jednostek, których funkcjonowanie opiera się głównie na składnikach materialnych,
decydujące jest przejęcie zasobów materialnych, nawet gdy nie przejęto większości
zasobów pracy. Dotyczy to np. usług w zakresie komunikacji miejskiej (wyrok z
dnia 25 stycznia 2001 r. w sprawie C-172/99 Oy Liikenne Ab v. Pekka Liskojärvi
and Pentti Juntunen) oraz wyżywienia pacjentów szpitala (zob. cyt. wyżej sprawę
Abler). W szczególności w sprawie Abler Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że
artykuł 1 dyrektywy 77/187 w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw
Członkowskich odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku
przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części zakładów należy interpretować jako
dotyczący sytuacji, w której instytucja zamawiająca, która udzieliła zamówienia na
zarządzanie usługami gastronomicznymi w szpitalu jednemu wykonawcy,
unieważnia to zamówienie i zawiera umowę na świadczenie tych samych usług z
drugim wykonawcą, i gdy drugi wykonawca korzysta ze znacznej części środków
trwałych uprzednio wykorzystywanych przez pierwszego wykonawcę a następnie
udostępnionych przez instytucję zamawiającą, nawet jeżeli drugi wykonawca
wyraził zamiar niezatrudniania pracowników pierwszego wykonawcy (pkt 43 i
sentencja).
Po trzecie, przejście następuje pod warunkiem, że przekazywana jednostka
gospodarcza zachowuje tożsamość. Pojęcie tożsamości zostało wprowadzone do
unijnej regulacji transferu zakładu pracy dopiero dyrektywą 98/50 WE. Jednakże
wcześniej zostało ono uznane za podstawowe kryterium skuteczności przejścia w
orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości. Podstawowe znaczenie miał w tym
względzie wyrok z dnia 18 marca 1986 r. w sprawie C-24/85 Jozef Maria Antonius
Spijkers v. Gebroeders Benedik Abattoir CV et Alfred Benedik en Zonen BV (pkt
18
11-14). W jego uzasadnieniu Trybunał wskazał, że decydujące dla uznania, czy
nastąpiło przejście zakładu jest zachowanie jego tożsamości. W konsekwencji,
przejście przedsiębiorstwa, zakładu pracy lub części zakładu pracy nie przejawia
się jedynie w przekazaniu jego majątku (assets), lecz konieczne jest przede
wszystkim rozważenie, czy został przekazany jako funkcjonująca jednostka, czy
jego działanie jest rzeczywiście kontynuowane lub podjęte ponownie przez nowego
pracodawcę. W celu oceny, czy przesłanki przejęcia zostały spełnione, należy
wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności faktyczne, które charakteryzują dane
zachowanie, do których zalicza się w szczególności rodzaj przedsiębiorstwa lub
zakładu, o który chodzi, przejęcie lub brak przejęcia składników majątkowych takich
jak budynki i ruchomości, wartość składników niematerialnych w chwili przejęcia,
przejęcie lub brak przejęcia większości pracowników przez nowego pracodawcę,
przejęcie lub brak przejęcia klientów, a także stopień podobieństwa działalności
prowadzonej przed i po przejęciu oraz czas ewentualnego zawieszenia tej
działalności. Elementy te muszą być zawsze oceniane całościowo w kontekście
konkretnej sprawy i żaden z nich nie może być samodzielnie podstawą przyjęcia,
że jednostka (przedsiębiorstwo, zakład lub część zakładu) zachowała tożsamość.
W kilku wcześniejszych orzeczeniach w sprawach dotyczących świadczenia usług
Trybunał Sprawiedliwości uznał, że przy uwzględnieniu kryteriów wskazanych w
uzasadnieniu wyroku w sprawie Spijkers, decydujące o zachowaniu tożsamości
przejętego zakładu lub części zakładu pracy może być kontynuowanie lub podjęcie
przez nowego pracodawcę działalności zaprzestanej przez dotychczasowego
pracodawcę, np. sprzątanie obiektu (Schmidt, pkt 17), sprzedaży samochodów
(Merckx, pkt 26-32), pomocy dla narkomanów (Redmond Stichting, pkt 23-31),
nawet gdy nie nastąpi przekazanie składników majątkowych lub pracowników. Od
sprawy Süzen Trybunał Sprawiedliwości przyjmuje jednak konsekwentnie, że
jednostka gospodarcza (a więc przedsiębiorstwo, zakład, część zakładu) będąca
przedmiotem transferu nie może być sprowadzona tylko do działalności, którą
prowadzi. Jej tożsamość wynika z wielości nierozłącznych elementów, jak
wchodzący w jej skład personel, kierownictwo, organizacja pracy, metody działania
czy ewentualnie jej środki trwałe (podobnie ww. wyroki w sprawach: Süzen, pkt 15;
Hernández Vidal i in., pkt 30; Hidalgo i in., pkt 30; CLECE, pkt 41).
19
3. Przedstawiona wyżej (w zakresie niezbędnym do oceny prawidłowości
zaskarżonego wyroku) charakterystyka pojęcia przejścia przedsiębiorstwa, zakładu
pracy lub części zakładu pracy na innego pracodawcę w dyrektywie 2001/23/WE
wyznacza, jak wskazano, treść pojęcia przejścia zakładu pracy lub części zakładu
pracy na innego pracodawcę w art. 231
§ 1 k.p.
4. Wobec powyższego można stwierdzić, że dokonanie przez sąd oceny, czy
nastąpiło przejście zakładu pracy lub części zakładu pracy na innego pracodawcę,
polegającej w istocie na subsumcji danego stanu faktycznego do normy wynikającej
z art. 231
§ 1 k.p., wymaga następujących działań:
- W pierwszej kolejności sąd musi dokonać identyfikacji zakładu pracy lub
części zakładu pracy (jednostki gospodarczej) będących przedmiotem przejścia.
Chodzi tu o ustalenie, czy występuje dostatecznie wyodrębniona jednostka (część
zakładu pracy), którą można uznać za zorganizowane połączenie zasobów, którego
celem jest prowadzenie działalności gospodarczej. Np., czy w ramach szpitala lub
przedsiębiorstwa usługodawcy można wyodrębnić taką jednostkę gospodarczą –
część zakładu pracy (zorganizowane połączenie zasobów), prowadzącą
działalność w zakresie wykonywanie posiłków dla pacjentów i personelu tej
szpitala. W tym celu należy odwołać się do wypracowanych w orzecznictwie
Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Najwyższego kryteriów ustalania istnienia takiej
jednostki, jak przypisanie jej określonego zadania, wyodrębnienie zespołu
pracowników, ustalenie określonej struktury kierownictwa, umożliwienie
dysponowania środkami materialnymi, urządzeniami, specjalistyczną wiedzą itp.
Należy przypomnieć, że Sąd Najwyższy w wielu orzeczeniach przyjął
odpowiadające unijnemu pojęciu jednostki gospodarczej określenie części zakładu
pracy, wskazując, że jest to pewna zorganizowana całość, na którą składają się
określone elementy materialne i majątkowe, system organizacyjny i struktura
zarządzania, które dają możliwość dalszego wykonywania pracy przez
zatrudnionych w niej pracowników (zob. wyrok SN z dnia 13 kwietnia 2010 r., I PK
210/09, LEX nr 794501 i tam powołane orzeczenia).
- Kolejnym krokiem powinno być ustalenie, jakiego rodzaju jednostka jest
przedmiotem przejścia twierdzonego przez powoda w danej sprawie, a w
szczególności, czy jest to jednostka, którą konstytuuje zespół pracowników, czy też
20
o jej wyodrębnieniu przesądzają składniki materialne (zob. cyt. wyżej wyroki TS
kontynuujące linię Süzen, a także cyt. już wcześniej wyroki SN z dnia 29 marca
2012 r., w sprawach I PK 150/11 i I PK 151/11, z 11 kwietnia 2012 r. w sprawach
I PK 145/11 i I PK 155/11 oraz wyroki z 17 maja 2012 r., w sprawach I PK 178/11,
179/11 i 180/11).
- Na koniec sąd powinien zbadać, czy jednostka ta zachowała tożsamość po
przejściu usługi, czy jej działanie jest rzeczywiście kontynuowane lub podjęte
ponownie przez nowego pracodawcę. Jak wskazano, w przypadku jednostek,
których funkcjonowanie opiera się głównie na składnikach materialnych,
decydujące jest przejęcie zasobów materialnych, nawet gdy nie przejęto większości
zasobów pracy (w wyżej określonym sensie). Nie oznacza to jednak, że inne
kryteria zachowania tożsamości nie mają znaczenia. Przeciwnie, zgodnie ze
stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości wyznaczonym sprawami Spijkers i Süzen,
sąd badający zachowanie tożsamości przez przejętą jednostkę powinien zawsze
dokonywać całościowej oceny, a zachowanie jednego z jej elementów nie może
być podstawą przyjęcia, że przejmowana jednostka (np. część zakładu) zachowała
tożsamość. Z tego względu np. zatrudnienie przez nowego pracodawcę
pracowników przejmowanej jednostki jest istotnym wskaźnikiem zachowania jej
tożsamości także w przypadkach usług opartych w zasadniczym stopniu na
składnikach majątkowych (np. urządzeniach technicznych) służących wykonywaniu
określonej działalności. Może to mieć szczególne znaczenie w sytuacji, gdy
powstają wątpliwości, czy przejęta część środków majątkowych jednostki jest
wystarczająca do stwierdzenia jej przejścia. Dotyczy to także innych wyznaczników
tożsamości jednostki, w tym szczególnie zachowania przez nią organizacyjnej
samodzielności (zob. np. Hidalgo, pkt 26), jakkolwiek również ten warunek nie
może sam w sobie decydować o tożsamości jednostki (zob. zwłaszcza Klarenberg
pkt 43, 53 i sentencja).
5. Powyższe uwagi prowadzą do wniosku, że ocena przez sąd, czy nastąpiło
przejście części zakładu pracy (jednostki gospodarczej) na nowego pracodawcę, w
sytuacji, w której nowy usługodawca przejął usługi od poprzedniego usługodawcy
wykonującego je na rzecz podmiotu zamawiającego usługę, wymaga ustalenia, czy
przejmowana część zakładu pracy (jednostka gospodarcza) zachowała tożsamość,
21
a w szczególności, zależnie od tego, czy działanie jednostki gospodarczej opiera
się głównie na pracy ludzkiej, czy na składnikach majątkowych, konieczne jest
ustalenie, czy nowy usługodawca przejął decydującą o jej zachowaniu część
pracowników lub majątku (wyposażenia materialnego) przejmowanej jednostki (art.
231
§ 1 k.p.).
Należy przypomnieć, że w dotychczasowym orzecznictwie Trybunał
Sprawiedliwości i Sąd Najwyższy przyjmowały, że usługi polegające na
przygotowywaniu i dostarczaniu posiłków do szpitala opierają się w decydującym
stopniu na składnikach majątkowych służących ich wykonywaniu (TS - zob. cyt.
wyżej sprawa Abler, pkt 43 i sentencja; SN – zob. cyt. wyżej sprawy: z dnia 29
marca 2012 r. I PK 150/11 i I PK 151/11 oraz z 11 kwietnia 2012 r., I PK 145/11 i
I PK 155/11).
6. Odnosząc powyższe uwagi do rozpoznawanej sprawy należy stwierdzić,
że Sąd Okręgowy nie uwzględnił powyższych wskazań dotyczących ustalenia, że
miało miejsce przejście części zakładu pracy na innego pracodawcę wynikających z
wykładni art. 231
§ 1 k.p. Sąd Okręgowy przeprowadził negującą opisaną wyżej
wykładnię art. 231
§ 1 k.p. argumentację, prowadzącą go do uznania, że w wyniku
przejścia części zakładu pracy, której zresztą Sąd nie zidentyfikował w zgodny z
przedstawionymi wyżej wymaganiami sposób, pracodawcą powódki stała się
pozwana A. W tym celu Sąd najpierw uznał, że doszło do przejścia części zakładu
pracy I. F. na Wojewódzki Szpital Specjalistyczny z tej przyczyny, że spółka ta
zwróciła wymienionemu szpitalowi użytkowane pomieszczenia i ich wyposażenie.
Następnie zaś stwierdził, że tę część zakładu przejęła od wymienionego szpitala
pozwana A., przez to, że przejęła od niego zadanie wykonywania i dostarczania
posiłków. Sąd Okręgowy nie wziął jednak pod uwagę, że Wojewódzki Szpital
Specjalistyczny nie kontynuował działalności pozwanej I. F. w zakresie cateringu,
ani nie miał zamiaru wznowienia jej w późniejszym okresie, lecz zlecił je kolejnemu
wykonawcy (pozwanej A.), który świadczył je w oparciu o zaplecze kuchenne
rozbudowane przez siebie w Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym w O. W
rezultacie A. nie mogła przejąć zadania prowadzenia cateringu od Wojewódzkiego
Szpitala Specjalistycznego, skoro ten nie przejął go, ani tym bardziej części zakładu
pracy, od I. F. Services. W tej sytuacji zawieszone w próżni są rozważania Sądu
22
odwoławczego dotyczące znaczenia (dla koncepcji transferu zakładu pracy) zadań
wykonywanych w sferze publicznej, do której należą szpitale. Jedynie na
marginesie należy stwierdzić, że jak trafnie podniesiono w skardze kasacyjnej
pozwanej, zadania w zakresie cateringu szpitala przez firmę zewnętrzną nie mogą
być traktowane jako usługi o charakterze „społecznym, politycznym czy
publicznym”. Mają one bowiem zawsze charakter gospodarczy, nastawiony na
zysk, nawet gdy są wykonywane na rzecz podmiotów realizujących misję publiczną.
Sąd Okręgowy nie rozważył natomiast możliwości uznania, że nastąpiło przejście
jednostki gospodarczej (części zakładu pracy) realizującej zadania w zakresie
przygotowywania i dostarczania posiłków dla szpitali między pozwanymi I. F. i A., w
związku z rozwiązaniem umów o świadczenie tej usługi z pierwszą z tych spółek
przez, między innymi, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny i pozwany SPZGiChP, i
powierzeniem przez nich świadczenia tej usługi drugiej z nich. Sytuacja taka mieści
się w zakresie pojęcia przejścia części zakładu pracy na innego pracodawcę
zarówno w świetle prawa unijnego (zob. cyt. wyżej sprawa Abler, pkt 43 i
sentencja), jak i polskiego (zob. np. wyroki SN z 29 marca 2012 r., I PK 150/11 i
I PK 151/11). Należy jednak zauważyć, że zgodnie z ustaleniami przyjętymi w
podstawie faktycznej zaskarżonego wyroku, jakkolwiek „A. przejęła praktycznie w
całości zadania realizowane przez skarżącą I. F.”, to nie wykorzystuje ona żadnych
składników mienia związanych z wykonywaniem usługi żywienia pacjentów przez
jej poprzedniczkę. Oznacza to, w świetle orzecznictwa kwalifikującego usługi
cateringu szpitali do sektorów usług, w których funkcjonowanie jednostek
gospodarczych opiera się na składnikach majątkowych, że nie miało miejsca
przejście części zakładu pracy między wymienionymi spółkami. Należy dodać, że w
podstawie faktycznej zaskarżonego wyroku brakuje też ustaleń co do liczby
przejętych przez A. pracowników I. F.
Z tych względów należy uznać za usprawiedliwiony, przedstawiony w
skargach kasacyjnej powódki i pozwanej A., zarzut naruszenia przez wyrok Sądu
Okręgowego art. 231
§ 1 k.p. Z tego względu orzeczono jak w pkt. 1 i 2 niniejszego
wyroku.
Skarga kasacyjna pozwanej A. w pozostałym zakresie, dotyczącym
oddalenia powództwa wobec I. F., podlega zaś na podstawie art. 3986
§ 3 w
23
związku z art. 3986
§ 2 k.p.c. odrzuceniu jako niedopuszczalna (pkt 3 sentencji),
ponieważ, według ugruntowanego orzecznictwa Sądu Najwyższego, pozwany
będący jednym z dłużników solidarnych, nie może, jako współuczestnik materialny,
zaskarżyć wyroku w części oddalającej powództwo w stosunku do pozostałych
dłużników - występujących po tej samej stronie procesowej - chociażby
rozstrzygnięcie sądu oddziaływało na jego odpowiedzialność (por. orzeczenia Sądu
Najwyższego: z dnia 11 maja 1966 r., II CR 387/66, OSNC 1967 nr 7 - 8, poz. 133,
z dnia 22 kwietnia 1991 r., III CZP 34/91, OSNC 1992 nr 2, poz. 24, czy z dnia 19
czerwca 2002 r., II CZ 54/02, LEX nr 566001).
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.