Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 17/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z odwołania H. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 czerwca 2012 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 września 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 23 listopada 2010 r.
odmówił H. K. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Odwołanie od powyższej decyzji złożyła H. K.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w O. wyrokiem z 4
maja 2011 r., oddalił odwołanie.
Sąd Okręgowy ustalił, że H. K. urodziła się w dniu 24 marca 1964 r.
Orzeczeniem Powiatowego Zespołu do spraw Orzekania o
Niepełnosprawności w B. z 7 stycznia 2009 r. odwołująca się została zaliczona do
lekkiego stopnia niepełnosprawności, który datuje się od 20 listopada 2008 r.
Następnie orzeczeniem z dnia 14 lipca 2010 r. została zaliczona do
umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Ustalony stopień niepełnosprawności
datuje się od 15 czerwca 2010 r. W dniu 23 lipca 2010 r. ubezpieczona złożyła
wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Orzeczeniem Lekarza Orzecznika z
dnia 14 września 2010 r. stwierdzono, iż odwołująca się jest osobą częściowo
niezdolną do pracy do dnia 30 września 2013 r., a niezdolność do pracy powstała
po dniu 4 czerwca 2008 r. Po przywróceniu ubezpieczonej terminu do wniesienia
sprzeciwu orzeczeniem Komisji Lekarskiej z dnia 3 listopada 2010 r. ustalono, iż
odwołująca się jest zdolna do pracy.
W toku postępowania Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii dwóch biegłych
lekarzy o specjalnościach: ortopeda i neurolog, którzy po badaniu stwierdzili u
odwołującej się: chorobę zwyrodnieniowo - dyskopatyczną kręgosłupa oraz rwę
barkową prawostronną w wywiadzie. Jednocześnie orzekli, że wyżej opisane
schorzenia nie eliminują jej spośród osób zdolnych do pracy. Z uwagi na
zastrzeżenia odwołującej się do powyższej opinii Sąd Okręgowy dopuścił dowód z
opinii uzupełniającej biegłych lekarzy, którzy podtrzymali ocenę stanu zdrowia
wyrażoną dotychczas. Na skutek ponownego zanegowania przez powódkę
wniosków wynikających z opinii biegłych Sąd Okręgowy dopuścił dowód z ustnej
opinii biegłego neurologa, który po przesłuchaniu w toku rozprawy sądowej
stwierdził, że powódka jest zdolna do pracy. Zdaniem Sądu Okręgowego opinie
biegłych w pełni zasługują na wiarę. Osoby sporządzające opinie posiadają wiedzę
3
specjalistyczną w oparciu o którą formułują swe wnioski, a ich specjalności
odpowiadają schorzeniom na które skarży się ubezpieczona. Nadto, przy
opracowywaniu dowodu zapoznali się z dokumentacją lekarską odwołującej się, jak
też dokonali badania ubiegającej się o świadczenie. Powyższe okoliczności,
zdaniem Sądu Okręgowego, pozwoliły na ustalenie, że ubezpieczona jest zdolna
do pracy, albowiem rozpoznane schorzenia nie ograniczają jej zdolności do
zarobkowania. W przedmiotowej sprawie biegli rozpoznali schorzenia u
wnioskodawczyni, które w ich ocenie nie ograniczają zdolności do zarobkowania.
Na powyższą okoliczność przedstawili, iż u powódki brak jest obiektywnych
objawów uszkodzenia korzeni nerwowych, jak też nie stwierdzono uszkodzenia
centralnego układu nerwowego. Jednocześnie biegli zauważyli zmiany
dyskopatyczne w odcinku szyjnym, które nie powodują obecnie długotrwałej
niezdolności do pracy. Stanowisko biegłych nie uległo zmianie po analizie
dokumentacji lekarskiej przedstawionej w toku postępowania. Biegli zwrócili uwagę,
że w epikryzie karty informacyjnej zamieszczono wzmiankę o niewielkim
ograniczeniu ruchomości odcinka szyjnego kręgosłupa z dyskretnymi objawami
korzeniowymi prawostronnymi bez objawów ubytkowych. W odcinku lędźwiowym
ruchy zachowane bez objawów korzeniowych i ubytkowych. W toku rozprawy biegły
neurolog złożył ustną opinię, w której wyjaśnił mechanizm powstawania
dolegliwości i wyjaśnił poszczególne etapy schorzeń dyskopatycznych. Zwrócił
uwagę, iż zmiany zaznaczone w opisie radiologicznym oraz niespójne skargi
wnioskodawczyni nie świadczą o niezdolności do pracy w rozumieniu przepisów
ustawy emerytalnej. Przedstawione przez biegłego stanowisko pozostaje w zgodzie
z zasadami doświadczenia życiowego. O niezdolności do pracy nie świadczy
zamiar poddania się operacji, czy też wskazania medyczne do takiego zabiegu.
Jeśli powódka zdecyduje się na zabieg, to po jego wykonaniu będzie mogła
ponownie złożyć wniosek o rentę, co pozwoli na ponowną ocenę jej stanu zdrowia.
Również przyjmowanie leków nie oznacza niezdolności do pracy, zaś badanie MRI
jest badaniem dodatkowym, opisanym od strony radiologicznej. Reasumując, w
ocenie biegłego wymienione schorzenia znajdują się na takim stadium rozwoju, iż
nie ograniczają zdolności do pracy wnioskodawczym. Okoliczność, że powódka nie
zgadza się z treścią opinii nie uzasadnia dopuszczenia kolejnego dowodu. Sąd
4
Okręgowy stwierdził, że skoro powódka jest zdolna do pracy, to nie zachodzi
konieczność badania pozostałych okoliczności uprawniających do świadczenia
rentowego.
Powyższy wyrok w całości zaskarżyła H. K.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 14
września 2011 r., oddalił apelację.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że w niniejszej sprawie ocena stanu zdrowia H. K.
została dokonana przez zespół biegłych lekarzy składający się ze specjalistów z
zakresu neurologii i ortopedii. Opiniujący w sprawie biegli byli zgodni co do
aktualnej zdolności do pracy zarobkowej wnioskodawczyni. Biegli uznali
wnioskodawczynię za zdolną do pracy. Wnioski takie biegli podtrzymali również w
opinii uzupełniającej i uzupełniającej opinii ustnej biegłego neurologa.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że postępowanie dowodowe przeprowadzone w
niniejszej sprawie przez Sąd pierwszej instancji wykazało, że stan zdrowia H. K. nie
uzasadnia przyznania jej prawa do renty. Wnioskodawczyni, jak prawidłowo
wywiódł Sąd Okręgowy, jest zdolna do pracy. Apelująca z zawodu jest fryzjerem i
pracuje - jak wskazała w piśmie procesowym z dnia 13 kwietnia 2011 r. - na 1/8
etatu „jako opiekunka osoby chodzącej niepełnosprawnej I grupy inwalidzkiej”.
Sąd Apelacyjny w pełni podzielił ustalenia i wnioski zawarte w
sporządzonych przez biegłych opiniach (w tym w opiniach uzupełniających i
ustnych) jako fachowe i należycie uzasadnione. Biegli w sposób zgodny i
niebudzący wątpliwości stwierdzili, że H. K. jest zdolna do pracy zarobkowej
zgodnie z kwalifikacjami. Z tych względów - uznając, że sporządzone w sprawie
opinie znajdują potwierdzenie w dokumentacji medycznej zgromadzonej w sprawie
– Sąd stwierdził, iż opinie biegłych odpowiadają rzeczywistemu stanowi zdrowia
wnioskodawczyni. Opinie zostały poprzedzone badaniami podmiotowo-
przedmiotowymi, analizą dokumentacji lekarskiej oraz licznych uwag zgłaszanych
przez wnioskodawczynię w toku postępowania. Również dobór biegłych lekarzy był
właściwy, zgodny ze wszystkimi zgłoszonymi schorzeniami, na jakie cierpi
wnioskodawczyni. W konsekwencji wnioski sformułowane przez biegłych we
wskazanych wyżej opiniach pozwalały na zajęcie ostatecznego stanowiska w
sprawie.
5
Sąd drugiej instancji uznał, że kwestionowana w apelacji ocena stanu
zdrowia wnioskodawczyni „stanowi polemikę z prawidłowymi ustaleniami biegłych
zawartymi w opiniach”. Biegli zbadali wnioskodawczynię, przeanalizowali
zgromadzoną w aktach sprawy dokumentację lekarską, w tym złożoną przez
wnioskodawczynię w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji, jak
również wyjaśnili w sposób przekonujący zajęte stanowisko w przedmiocie oceny
stanu zdrowia wnioskodawczyni. Apelująca nie złożyła przy tym żadnych dowodów,
które rzutowałyby na nietrafność dokonanej przez biegłych oceny stanu zdrowia.
Dlatego też, w ocenie Sądu drugiej instancji, wobec wyczerpującego postępowania
dowodowego, nie istniały podstawy do dopuszczenia dowodu z kolejnych opinii
biegłych lekarzy sądowych. W szczególności nie ma uzasadnienia wniosek o
powołanie kolejnego biegłego jedynie w sytuacji, gdy już złożona opinia jest
niekorzystna dla strony, tak jak uczyniła to wnioskodawczyni poprzez przywołanie
orzeczenia lekarza orzecznika ZUS z dnia 14 września 2010 r. W tym miejscu Sąd
drugiej instancji podkreślił, że podstawą wydania przez organ rentowy decyzji z
dnia 23 listopada 2010 r. nie było orzeczenie lekarza orzecznika ZUS z dnia 14
września 2010 r., ale orzeczenie komisji lekarskiej ZUS z dnia 3 listopada 2010 r.
„Orzeczenie komisji lekarskiej wydane zostało na skutek sprzeciwu apelującej od
orzeczenia lekarza orzecznika ZUS i skutkowało wyeliminowaniem z obrotu
prawnego orzeczenia lekarza orzecznika ZUS”. Jedynie zatem orzeczenie komisji
lekarskiej ZUS z dnia 3 listopada 2010 r. stanowiło podstawę wydania zaskarżonej
decyzji i z tego względu zakreślało przedmiot sądowego postępowania
dowodowego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego zgromadzony w sprawie materiał
dowodowy pozwolił na jednoznaczne ustalenie, że aktualny stan zdrowia
wnioskodawczyni nie czyni jej niezdolną do pracy. Istnienie schorzeń w stopniu, jak
to ustalono przed Sądem, niepowodującym niezdolności do pracy, nie uprawnia do
renty.
W ocenie Sądu Apelacyjnego oceny stanu zdrowia wnioskodawczym w
dacie wydania zaskarżonej decyzji nie zmienia okazana Sądowi Apelacyjnemu w
toku postępowania apelacyjnego dokumentacja medyczna. „Okoliczności te
potwierdzają jedynie istnienie schorzeń rozpoznanych przez biegłych lekarzy”.
Ponieważ zaskarżona decyzja została wydana 23 listopada 2010 r., dlatego po
6
wystąpieniu pogorszenia stanu zdrowia - po tej dacie, np. w trakcie postępowania
apelacyjnego - wnioskodawczyni może wystąpić do organu rentowego z nowym
wnioskiem o rentę.
Powyższy wyrok został w całości zaskarżony skargą kasacyjną wniesioną
przez ubezpieczoną, w której zarzucono: 1) naruszenie prawa materialnego
poprzez „- błędną wykładnię art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r., Nr
39, poz. 353) poprzez uznanie, iż skarżąca nie spełnia przesłanek wskazanych w
art. 57 tejże ustawy, mimo iż w przedmiotowym postępowaniu występowały
wszelkie przesłanki do innej interpretacji w/w przepisu co spowodowałoby uznanie
H. K. za niezdolną do pracy i wiązałoby się z przyznaniem świadczenia z tego
tytułu.
- brakiem zastosowania art. 4 ust 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej
oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 r. (t. j. Dz. U. Nr
127, poz. 721) w związku z błędną wykładnią art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz.U. z 2004 r., Nr 39, poz. 353) polegającą na przyjęciu, iż brak jest podstaw do
zaliczenia skarżącej o grona osób nawet częściowo niezdolnych do pracy zgodnej z
posiadanymi kwalifikacjami w rozumieniu art. 12 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS mimo, iż wobec odwołującej się orzeczono umiarkowany stopień
niepełnosprawności.
2) naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy:
- art. 233 § 1 w związku z art. 378 KPC i art. 382 KPC, przez dokonanie oceny
zebranego materiału dowodowego z przekroczeniem granic swobodnej oceny,
poprzez nieuwzględnienie podniesionej przez odwołującej kwestii posiadania
orzeczonej w stopniu umiarkowanym niepełnosprawności, w związku z czym
stwierdzono, że odwołująca nie spełnia przesłanek opisanych w przepisach ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz.U. z 2004 r., Nr 39, poz. 353) uprawniających ją do nabycia
świadczenia rentowego z tytułu niezdolności do pracy.
7
- art. 328 § 2 KPC w związku z art. 233 § 1 KPC poprzez sporządzenie
uzasadnienia w sposób sprzeczny z powołanym przepisem, tj. przy dokonywaniu
ustaleń faktycznych Sąd powołał się na część materiału dowodowego”.
Wskazując na powyższe wniesiono o: 1) przyjęcie do rozpoznania i
uwzględnienie skargi kasacyjnej; 2) uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu
Apelacyjnego w całości, uwzględnienie apelacji odwołującej oraz uwzględnienie
odwołania i przyznanie świadczenia, tj. prawa do renty z tytułu całkowitej
niezdolności do pracy; 3) zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującej
kosztów sądowych wywołanych skargą kasacyjną, a także kosztów zastępstwa
procesowego pełnomocnika z urzędu według norm przepisanych; ewentualnie o 1)
przyjęcie do rozpoznania skargi kasacyjnej, uchylenie zaskarżonego wyroku w
całości i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu Wydział Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych do ponownego rozpoznania z uwzględnieniem kosztów postępowania
wywołanych skargą kasacyjną oraz zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy w zakresie zarzutów
naruszenia prawa materialnego. Nie są natomiast uzasadnione zarzuty naruszenia
przepisów postępowania. Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 378
i art. 382 k.p.c. nie może być uwzględniony z tego względu, że podstawą skargi
kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów
(art. 3983
§ 3 k.p.c.). Przepis art. 233 § 1 k.p.c. wprost odnosi się do oceny
dowodów dokonywanej przez sąd według własnego przekonania, na podstawie
wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Drugi zarzut naruszenia
przepisów postępowania został odniesiony do art. 328 § 2 k.p.c. (w związku z
art. 233 § 1 k.p.c.). W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd,
zgodnie z którym zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może stanowić
usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej jedynie w tych wyjątkowych
przypadkach, gdy uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia obarczone jest takimi
wadami, że niemożliwe jest dokonanie kontroli kasacyjnej. Ten pogląd oparty jest
na spostrzeżeniu, że w przepisie art. 328 § 2 k.p.c. została uregulowana konieczna
8
zawartość uzasadnienia wyroku, sporządzanego – co oczywiste – po jego wydaniu.
Zatem naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w zasadzie nie może mieć wpływu na wynik
sprawy a taki skutek uchybienia przepisom postępowania jest konieczny dla
przyjęcia zasadności podstawy skargi kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. Z
nowszych orzeczeń Sądu Najwyższego poruszających tę kwestię tytułem przykładu
można wymienić wyroki: z 2 czerwca 2011 r. (I CSK 581/10, LEX nr 950715), z 6
lipca 2011 r. (I CSK 67/11, LEX nr 970061), z 18 października 2011 r. (II UK 51/11,
LEX nr 1110977) i z 15 grudnia 2011 r. (II PK 80/11, LEX nr 1163328).
Uzasadnione są natomiast podstawy skargi odnoszące do naruszenia prawa
materialnego.
W art. 57 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz.
1227 ze zm.) wśród przesłanek nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do
pracy wymieniona została niezdolność do pracy. Niezdolna do pracy, w myśl
definicji z art. 12 tej ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła
zdolność pracy zarobkowej powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje
odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu (art. 12 ust. 1). Częściowo
niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do
pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Lekarz orzecznik ZUS
stwierdził u wnioskodawczyni tę postać niezdolności do pracy, jednakże komisja
lekarska nie stwierdziła niezdolności do pracy. W tym samym czasie
wnioskodawczyni została zaliczona do umiarkowanego stopnia
niepełnosprawności. Zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o
rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
(obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 ze zm.), do
umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną
sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w
warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej lub częściowej pomocy
innych osób w celu pełnienia ról społecznych. W orzecznictwie Sądu Najwyższego
niejednokrotnie rozważano ewentualny wpływ orzeczeń o niepełnosprawności na
ustalenie niezdolności do pracy w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i
rentach. Analiza tych orzeczeń (zwłaszcza wyroków z 11 lutego 2005 r., I UK
9
177/04 OSNP z 2005 r. nr 18, poz. 290, z 11 marca 2008, I UK 286/07 OSNP 2009
nr 13-14, poz. 178 i z 17 lutego 2009 r., I UK 233/08, LEX nr 736713) prowadzi do
wniosku, że orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności nie
przesądza o ustaleniu niezdolności do pracy w rozumieniu ustawy o emeryturach i
rentach (a także w rozumieniu ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej,
Dz.U. Nr 135, poz. 1268 ze zm.). W orzecznictwie zwraca się uwagę na
odmienność celów i przesłanek ustalenia stopnia niepełnosprawności i niezdolności
do pracy. Nie można jednakże ignorować orzeczenia o umiarkowanym stopniu
niepełnosprawności przy ustalaniu spełnienia (niespełnienia) przesłanki
niezdolności do pracy koniecznej dla nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności
do pracy. O ile bowiem w przypadku lekkiego stopnia niepełnosprawności chodzi o
osobę o obniżonej zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności,
jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością
psychiczną i fizyczną, o tyle stwierdzenie umiarkowanego stopnia
niepełnosprawności wiąże się ze stwierdzeniem niezdolności do pracy albo
zdolności do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymaganiem pomocy
innych osób w celu pełnienia ról społecznych. Stwierdzenie zdolności do pracy w
rozumieniu ustawy emerytalnej w przypadku osoby o umiarkowanym stopniu
niepełnosprawności musi być zatem poprzedzone dokonaniem analizy orzeczenia
o ustaleniu tego stopnia niepełnosprawności i jego przesłanek. Nie jest wykluczone
wyjaśnienie przyczyn odmienności oceny niezdolności do pracy ale taka
odmienność winna być przekonująco uzasadniona. Tymczasem w zaskarżonym
orzeczeniu zabrakło odniesienia się do ustalonego orzeczenia w przedmiocie
stopnia niepełnosprawności. Orzeczenie to nie wywiera bezpośredniego wpływu na
ustalenie niezdolności do pracy koniecznej dla przyznania prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy. Powinno być jednak wzięte pod rozwagę w trakcie
prowadzenia postępowania dowodowego i przy dokonywaniu ustaleń faktycznych
koniecznych do poprawnego stosowania prawa materialnego, w tym przypadku
art. 57 w związku z art. 12 ustawy o emeryturach i rentach. Ponieważ takiej analizy
zabrakło w zaskarżonym wyroku, skarga kasacyjna zasługiwała na uwzględnienie.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę
do ponownego rozpoznania na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.