Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 140/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w P.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w P.
z udziałem zainteresowanych: R. G. i innych
o wysokość podstawy wymiaru składek,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 czerwca 2012 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 listopada 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P., na podstawie
indywidualnych decyzji odnoszących się do ubezpieczonych: R. G. i innych
stwierdził, że płatnik - Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w P. - nie naliczyła
składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, wypadkowe, chorobowe,
zdrowotne, jak również na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych od wypłaconych ubezpieczonym z Zakładowego Funduszu
Świadczeń Socjalnych świadczeń pieniężnych z okazji Świąt Wielkanocnych i Świąt
Bożego Narodzenia.
Po rozpoznaniu odwołania Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w P. od
powyższych decyzji, Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
wyrokiem z dnia 5 sierpnia 2011 r. zmienił zaskarżone decyzje w ten sposób, że
stwierdził, iż podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe,
wypadkowe, chorobowe oraz zdrowotne ubezpieczonych nie obejmuje
wypłaconych im świadczeń pieniężnych z Zakładowego Funduszu Świadczeń
Socjalnych z okazji Świąt Wielkiej Nocy i Bożego Narodzenia.
Sąd Okręgowy ustalił, że w toku kontroli przeprowadzonej przez Inspektorat
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Spółdzielni Mleczarskiej w O., stanowiącej
Oddział Terenowy Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w P., stwierdzono, że
Spółdzielnia ta w latach 2005 - 2007 przyznawała pracownikom z okazji Świąt
Wielkanocnych i Świąt Bożego Narodzenia świadczenia z Zakładowego Funduszu
Świadczeń Socjalnych w jednakowej wysokości, a różnice w wypłacie tych
świadczeń dotyczyły jedynie pracowników, którzy w danym roku nie przepracowali
12 miesięcy. Z tego powodu organ rentowy uznał, że wydatkowanie środków z
Funduszu dokonane zostało z pominięciem kryterium socjalnego, o którym mowa w
art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych (jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 ze zm.) i dlatego
wypłacone świadczenia podlegały „oskładkowaniu”.
Sąd pierwszej instancji stwierdził, że analiza przepisów ustawy o
zakładowym funduszu świadczeń socjalnych oraz rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161,
poz. 1106 ze zm.) nie potwierdza stanowiska organu rentowego. Wskazał, że § 2
3
ust. 1 pkt 19 tego rozporządzenia, wydanego na podstawie delegacji ustawowej z
art. 21 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.), generalnie zwalnia
wszystkie świadczenia finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne
w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych z obowiązku
odprowadzenia składki na ubezpieczenie społeczne. Świadczenia uzyskane zatem
przez pracownika z funduszu socjalnego stanowią jego przychód w rozumieniu art.
12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.), który w świetle § 2 ust. 1 pkt 19
powyższego rozporządzenia, nie stanowi jednak podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia społeczne.
Mając na uwadze § 5 Regulaminu Zakładowego Funduszu Świadczeń
Socjalnych Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w O., w brzmieniu obowiązującym
od 1 lutego 2005 r., oraz art. 2 pkt 1 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych, Sąd Okręgowy stwierdził, iż wypłaty z okazji Świąt Wielkanocnych i
Świąt Bożego Narodzenia należało traktować jako działalność socjalną. Sąd
Okręgowy uznał za nietrafny pogląd organu rentowego, że przy ustalaniu
wysokości świadczeń pieniężnych z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych
nie uwzględniano w ogóle kryterium socjalnego. Podkreślił, że w swoisty sposób
kryterium to uwzględniono przy wprowadzeniu do regulaminu samej możliwości
przedmiotowych wypłat świątecznych od 1 lutego 2005 r., co w świetle zeznań
świadków poprzedzono analizą zarobków ubezpieczonych, które to zarobki uznano
za zbyt niskie, by różnicować wypłaty świąteczne z Funduszu. Sąd Okręgowy,
powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2008 r., II PK
74/08 (OSNP 2010 nr 7-8, poz. 88), dodał, że gdyby nawet zaaprobować
stanowisko Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, iż Spółdzielnia nie brała pod uwagę
kryterium socjalnego, wymaganego art. 8 ust. 1 ustawy o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych, to kryterium socjalne miałoby istotne znaczenie jedynie w
przypadku ulgowych usług i świadczeń, o których mowa w art. 8 ust. 1 ustawy i nie
odnosiłoby się do usług i świadczeń, wskazanych w art. 2 pkt 1 tej ustawy, które
były działalnością socjalną.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 30
4
listopada 2011 r. oddalił apelację organu rentowego od powyższego wyroku.
Uzasadniając swoje stanowisko, Sąd drugiej instancji wskazał, że Sąd
Okręgowy przeprowadził prawidłową analizę sprawy, jak również, nie naruszając
art. 233 § 1 k.p.c., wyciągnął trafne wnioski dotyczące przepisów ustawy o
zakładowym funduszu świadczeń socjalnych oraz rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczególnych zasad ustalania
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne, zaznaczył jednak także,
że argumentacja wskazana w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wymaga
uściślenia.
Odnosząc się do orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz wypowiedzi literatury
Sąd Apelacyjny wskazał, że przy przyznawaniu ubezpieczonym w latach 2005 -
2007 świadczeń pieniężnych z okazji Świąt Wielkanocnych i Świąt Bożego
Narodzenia z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych w tej samej
wysokości wszystkim pracownikom nie pominięto kryterium socjalnego.
Spółdzielnia miała bowiem na uwadze nie tylko kryterium stażu pracy, ale i
wysokości wynagrodzeń pracowników, które kształtowały sytuację materialną ich
rodzin. Podkreślono, że sposób podziału świadczeń był uzgadniany przez
Spółdzielnię ze związkami zawodowymi i załogą, stąd nie ulega wątpliwości, że
podczas tych uzgodnień odnoszono się do sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej
pracowników. Okoliczność wypłaty wszystkim pracownikom Spółdzielni pensji w
zbliżonej wysokości oraz ich podobny status materialny, jak również fakt, że ich
pensje były wówczas zdecydowanie niższe od średnich wynagrodzeń w kraju,
przemawiały za wypłatą na rzecz tych pracowników świadczeń pieniężnych z okazji
Świąt Wielkanocnych i Świąt Bożego Narodzenia z Funduszu w tej samej
wysokości. Stąd przy ich podziale spółdzielnia stosowała kryterium socjalne, o
którym mowa w § 9 regulaminu oraz art. 8 ust. 1 ustawy o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych, w sposób dorozumiany i na tej podstawie mogła przyjąć
podział świadczeń w równych kwotach wobec wszystkich pracowników.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, przedmiotowe świadczenia powinny być
traktowane jako ulgowe, zgodnie z art. 8 ust. 1 powyższej ustawy, uzależniającym
ich przyznanie od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej pracowników, w której
Spółdzielnia była doskonale zorientowana na podstawie rozmów z
5
przedstawicielami związków zawodowych i załogi. Nietrafna była przy tym
argumentacja wskazana w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego,
oparta na wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2008 r., wskazująca
na ewentualność szerokiego traktowania świadczeń pieniężnych z funduszu
świadczeń socjalnych, wykraczającą poza ramy świadczeń ulgowych. Nie miała
ona jednak wypływu na ostateczne rozstrzygnięcie w sprawie.
Sąd drugiej instancji uznał, że nie doszło do naruszenia zasady równego
traktowania pracowników. Wskazał także, że nie było podstaw do prowadzenia
rozważań w niniejszej sprawie w przedmiocie zarzutu organu rentowego
naruszenia art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. Nr 158, poz. 1121 ze
zm.), art. 104 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i
instytucjach rynku pracy (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 ze zm.),
gdyż zaskarżona decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie dotyczyła składek
na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
Zauważył również, że postanowienie Regulaminu a, kwalifikowane jako
postanowienia aktu normatywnego, nie podlegają ocenie według zasad wykładni
oświadczeń woli stron czynności prawnych. Podkreślił, że Sąd Okręgowy nie
naruszył art. 233 § 1 k.p.c., gdyż dokonał wszechstronnej analizy zebranego
materiału dowodowego.
Organ rentowy zaskarżył ten wyrok skargą kasacyjną w całości, zarzucając
mu naruszenie przepisów prawa materialnego: art. 8 ust. 1 ustawy o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych oraz § 9 ust. 1 obowiązującego w Spółdzielni
Mleczarskiej „O." Regulaminu Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych
Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w O., przez uznanie, że świadczenia pieniężne
z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych z okazji Świąt Wielkanocnych i
Świąt Bożego Narodzenia były przyznawane pracownikom Spółdzielni Mleczarskiej
„O." (której następcą prawnym jest odwołująca się Okręgowa Spółdzielnia
Mleczarska w P.) z zachowaniem kryterium socjalnego, tj. z uwzględnieniem ich
sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej, podczas gdy przy ich wypłacie brano pod
uwagę jedynie kryterium długości stażu pracy u płatnika składek; art. 8 ust. 2
ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych w związku z § 8 i § 9 ust. 2
6
powyższego Regulaminu, poprzez pominięcie warunku ustalenia sytuacji życiowej,
rodzinnej i materialnej pracowników, w tym zainteresowanych, na podstawie
określonej w § 9 ust. 2 Regulaminu dokumentacji i uznanie, że ustalenie to może
mieć miejsce w sposób dorozumiany; art. 32 ust. 1 Konstytucji RP, poprzez
uznanie, że pracownicy Spółdzielni Mleczarskiej „O.", której następcą prawnym jest
odwołująca się Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w P., w tym zainteresowani,
charakteryzowali się daną cechą istotną (relewantną), tj. znajdowali się identycznej
sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej, a zatem powinni być traktowani równo w
zakresie przyznawania im wypłat z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych z
okazji Świąt Wielkanocnych i Świąt Bożego Narodzenia, podczas gdy ich sytuacja
pod tymi względami była zróżnicowana; art. 183a
§ 1 k.p., poprzez uznanie, że
przyznanie świadczeń pieniężnych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych
z okazji Świąt Bożego Narodzenia i Wielkiej Nocy w równej wysokości odpowiada
zasadzie równego traktowania pracowników płatnika, w tym zainteresowanych, w
zakresie warunków zatrudnienia; art. 18 ust. 1, art. 20 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych; art. 81 ust. 1 w związku z art. 66 ust. 1 pkt 1 a i ustawy z
dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
środków publicznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 ze zm.), § 2
ust. 1 pkt 19 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia
1998 r., poprzez uznanie, że świadczenia pieniężne z okazji Świąt Bożego
Narodzenia i Wielkiej Nocy przyznawane pracownikom Spółdzielni Mleczarskiej
„O.", której następcą prawnym jest odwołująca się Okręgowa Spółdzielnia
Mleczarska w P., w tym zainteresowanym w niniejszej sprawie, w latach 2005 -
2007 były świadczeniami finansowanymi ze środków przeznaczonych na cele
socjalne w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych i korzystają ze
zwolnienia z wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, nie
podlegają składkom na ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe, pomimo
niezachowania przy ich wypłacie zasady wyrażonej w art. 8 ust. 1 ustawy o
zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, tj. nieuwzględnienia sytuacji życiowej,
rodzinnej i materialnej zainteresowanych; a także naruszenie prawa procesowego,
które miało istotny wpływ na wynik sprawy i zadecydowało o nieprawidłowym jej
rozstrzygnięciu, tj.: art. 231 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., poprzez przyjęcie
7
domniemania faktycznego o takiej samej sytuacji materialnej wszystkich
pracowników Spółdzielni Mleczarskiej „O.", której następcą prawnym jest
odwołująca się Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w P., w tym zainteresowanych w
niniejszej sprawie, tylko na podstawie informacji o ich zarobkach w jednym
zakładzie pracy, utożsamianie tej informacji z pełnią informacji o sytuacji życiowej,
rodzinnej i materialnej pracowników i uznanie, że sytuacja ta była pod tym
względem identyczna, podczas gdy wnioskowanie to ze względu na zasadę z art. 8
ust. 1 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych i uregulowania § 8, 9
ust. 1 Regulaminu Gospodarowania Środkami Zakładowego Funduszu Świadczeń
Socjalnych w SM „O." było wadliwe, nie mogło być w tym celu zastosowane i
pomocne dla rozstrzygnięcia sprawy; art. 382 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.,
ponieważ Sąd drugiej instancji orzekł z pominięciem części materiału dowodowego,
tj.: uregulowań § 8 i § 9 ust. 2 Regulaminu Gospodarowania Środkami
Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych w Spółdzielni Mleczarskiej „O."
określających procedury przyznawania świadczeń z zakładowego funduszu
świadczeń socjalnych, co doprowadziło do stwierdzenia, że zasady przyznawania
świadczeń w Spółdzielni Mleczarskiej „O." nie były sformalizowane oraz że możliwe
było stosowanie kryterium socjalnego w sposób dorozumiany, a także zeznań
świadków, oraz art. 210 § 3 k.p.c., 235 k.p.c. i 236 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma usprawiedliwione podstawy.
Niezależnie od podniesionych zarzutów natury procesowej (a więc w
ramach ustalonej przez Sąd drugiej instancji podstawy faktycznej) najistotniejsze
znaczenie ma zarzut naruszenia art. 8 ust. 2 ustawy o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych, § 9 ust. 2 Regulaminu Zakładowego Funduszu Świadczeń
Socjalnych w Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w O. oraz § 2 ust. 1 pkt 19
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w
sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenie emerytalne i rentowe, poprzez pominięcie warunku ustalenia sytuacji
życiowej, rodzinnej i materialnej pracowników, w tym zainteresowanych.
8
Z podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku wynika, że wypłacenie
zainteresowanym (a także wszystkim pracownikom) świadczeń z Zakładowego
Funduszu Świadczeń Socjalnych w Spółdzielni Mleczarskiej „O." w jednakowej
wysokości z okazji Świąt Bożego Narodzenia i Świąt Wielkiej Nocy w latach 2005-
2007 dokonane zostało w oparciu o kryterium socjalne, a to ze względu na „ich
podobny status materialny, jak również fakt, że ich pensje były wówczas
zdecydowanie niższe od średnich wynagrodzeń w kraju”. Stąd Sąd Apelacyjny
uznał, że „spółdzielnia stosowała kryterium socjalne, o którym mowa w § 9
Regulaminu oraz art. 8 ust. 1 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych, w sposób dorozumiany i na tej podstawie mogła przyjąć podział
świadczeń w równych kwotach wobec wszystkich pracowników”. Przy czym Sąd
drugiej instancji uznał, że w Spółdzielni, przy dokonywaniu podziału spornych
świadczeń, znana była sytuacja życiowa, rodzinna i materialna pracowników - „na
podstawie rozmów z przedstawicielami związków zawodowych i załogi”.
Stosownie do treści § 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, podstawy wymiaru
składek nie stanowią świadczenia finansowane ze środków przeznaczonych na
cele socjalne w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Przepis ten
nie tylko wskazuje źródło finansowania wymienionych świadczeń (fundusz
świadczeń socjalnych), lecz także odnosi się do zasad ich wypłacania, skoro są to
świadczenia wypłacane pracownikom „w ramach zakładowego funduszu świadczeń
socjalnych”. Ramy te zaś zakreślają przepisy ustawy o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych oraz regulaminy ustanawiające zasady i warunki korzystania
z usług i świadczeń finansowanych z Funduszu oraz zasady przeznaczania
środków Funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej.
Stosownie do art. 8 ust. 2 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych „Zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z
Funduszu, z uwzględnieniem ust. 1, oraz zasady przeznaczania środków Funduszu
na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej określa pracodawca w
regulaminie ustalanym zgodnie z art. 27 ust. 1 albo z art. 30 ust. 5 ustawy o
związkach zawodowych. Pracodawca, u którego nie działa zakładowa organizacja
9
związkowa, uzgadnia regulamin z pracownikiem wybranym przez załogę do
reprezentowania jej interesów”. Wydany na tej podstawie regulamin zakładowego
funduszu świadczeń socjalnych stanowi źródło prawa pracy na podstawie art. 9 k.p.
(zob. przywołany wyżej wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2008 r., II
PK 74/08 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2001 r., I PKN 579/00,
OSNAPiUS 2003 nr 14, poz. 331). Skoro określa on także „zasady i warunki
korzystania z usług i świadczeń finansowanych z Funduszu”, jest więc wiążący nie
tylko w zakresie ogólnych zasad (kryteriów) podziału środków funduszu świadczeń
socjalnych, ale także w odniesieniu do ustanowionego w nim trybu ich
przyznawania pracownikom, uwzględniającego indywidualną ocenę każdego
przypadku według przyjętych kryteriów. Przepis art. 8 ust. 1 ustawy o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych wyraźnie wiąże wysokość przyznawanego
świadczenia (będącego pomocą finansową w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy) z
rozpatrywaną łącznie sytuacją życiową, rodzinną i materialną osoby uprawnionej.
Taki zaś charakter - pomocy finansowej - miały przyznane świadczenia z okazji
Świąt Bożego Narodzenia i Świąt Wielkiej Nocy, stanowiąc ulgowe świadczenia w
rozumieniu art. 8 ust. 1 tej ustawy. Oznacza to, że ocena zgodności
wydatkowanych środków z regulaminem powinna obejmować w niniejszej sprawie
także i to, czy przyznanie świadczeń odbyło się w ramach obowiązującej procedury.
Można się zgodzić ze stwierdzeniem, że o ile zbliżona sytuacja materialna i
rodzinna pracowników prowadzi do oceny, że przyznanie im omawianych
świadczeń w tej samej wysokości nie narusza art. 8 ust. 1 ustawy o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych, o tyle winna być ona rozpatrywana indywidualnie
w sposób przewidziany w regulaminie. Przyznanie zaś świadczenia poza
wymaganym trybem – nawet za zgodą organizacji związkowej - oznacza
naruszenie przez pracodawcę regulaminu wykorzystania zakładowego funduszu
świadczeń socjalnych, a tym samym naruszenie art. 8 ust. 2 ustawy o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych.
Regulamin Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych w Okręgowej
Spółdzielni Mleczarskiej w O. w § 9 ust. 2 przewidywał, że podstawą przyznania
pomocy socjalnej finansowanej z Funduszu jest wniosek osoby uprawnionej,
poparty jej oświadczeniem o wysokości dochodu przypadającego na osobę w
10
rodzinie. Tymczasem przedstawiona wyżej podstawa faktyczna zaskarżonego
wyroku wskazuje, że sporne świadczenie przyznane zostały nie tylko bez
zachowania indywidualnej oceny każdego przypadku, ale także poza trybem
wynikającym z postanowień Regulaminu, bo na podstawie „rozmów z
przedstawicielami związków zawodowych i załogi” znających sytuację życiową,
rodzinną i materialną pracowników. Ustalenie więc sytuacji życiowej, rodzinnej i
materialnej pracowników, jak to określił Sąd drugiej instancji, „w sposób
dorozumiany”, stanowiło naruszenie obowiązujących postanowień Regulaminu
Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych w Okręgowej Spółdzielni
Mleczarskiej w O. W istocie zatem sporne świadczenia zostały wypłacone
wprawdzie z funduszu świadczeń socjalnych, lecz nie na warunkach wynikających
z tego Regulaminu, a więc nie mogą one zostać uznane za świadczenia
finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach zakładowego
funduszu świadczeń socjalnych w rozumieniu § 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych
zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe.
Przedstawione stanowisko powoduje w zasadzie brak potrzeby odnoszenia
się do pozostałych zarzutów skargi, także tych, które zmierzają do podważenia
podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku. Można tylko stwierdzić, że nie ma
usprawiedliwionej podstawy zarzut naruszenia „art. 210 § 3 k.p.c., 235 k.p.c. i 236
k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c.„ Zgodnie z postulatem bezpośredniości
postępowania dowodowego, powinno się ono toczyć przed sądem orzekającym
(por. wyrok Sądu Najwyższego: z dnia 16 czerwca 1967 r., III PRN 9/67, LEX
nr 6180; z dnia 28 września 1971 r., II CR 384/71, LEX nr 6993; z dnia 29 marca
1973 r., II CR 75/73, LEX nr 7237; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia
20 sierpnia 2001 r., I PKN 571/00, OSNP 2003, nr 14, poz. 330). Jak podkreśla się
w tych orzeczeniach, wyłącznie bezpośredni kontakt sądu orzekającego z
podmiotami biorącymi udział w postępowaniu oraz rzeczowymi środkami
dowodowymi zapewnia temu organowi możliwość poczynienia odpowiednich
spostrzeżeń, istotnych dla oceny wiarygodności i mocy dowodów. Przytoczona
zasada nie ma jednak charakteru bezwzględnie obowiązującego. Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 7 stycznia 1966 r., I CR 364/65 (Biul. SN 1966 r., nr 7-8, poz. 99)
11
wyraził pogląd, że sąd cywilny może oprzeć się na zeznaniach świadków zawartych
w załączonych aktach karnych, jeżeli żadna ze stron nie zażąda powtórzenia tych
dowodów. Według innego wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 1969 r., II
PR 13/69 (LEX nr 14009), materiał zawarty w aktach sprawy o przyznanie renty z
ubezpieczenia społecznego może stanowić wystarczający dowód dla
rozstrzygnięcia sprawy przez sąd cywilny, jeżeli materiał ten nie jest przez strony
kwestionowany i nie budzi uzasadnionych wątpliwości co do jego mocy dowodowej.
Jeżeli zaś przesłanki te nie zachodzą i strony kwestionują wartość dowodową
zebranego w postępowaniu rentowym materiału dowodowego względnie domagają
się jego sprawdzenia bądź też twierdzą, że wymaga on uzupełnienia dla
wyjaśnienia istotnych okoliczności, sąd cywilny nie może odmówić
przeprowadzenia wnioskowanych dowodów bez narażenia się na zarzut
pogwałcenia obowiązującej w postępowaniu cywilnym zasady bezpośredniości
postępowania (art. 235 k.p.c.). Bez naruszenia zasady bezpośredniości
przewidzianej w art. 235 k.p.c., możliwe jest jedynie dopuszczenie dowodu z
poszczególnych, ściśle określonych dokumentów, a jeżeli mają to być protokoły
zeznań świadków przesłuchanych w innej sprawie, to tylko pod warunkiem, że
żadna ze stron nie zażądała przeprowadzenia tych dowodów przed sądem
orzekającym (por. między innymi orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 7 stycznia
1966 r., I CR 364/65; z dnia 10 listopada 1966 r., II PK 269/66, NP 1967, nr 6; z
dnia 13 marca 1969 r., II PR 13/69, niepubl.; z dnia 28 września 1971 r., II CR
385/71, niepubl.; z dnia 14 stycznia 1997 r., I CKN 42/96, OSNC 1997/5/62; z dnia
2 lutego 2006 r., II CK 401/05, niepubl. oraz z dnia 12 maja 2006 r., V CSK 59/06,
LEX nr 200907). W niniejszej sprawie dowód z protokołu rozprawy w sprawie […]
260/1, z dnia 22 lipca 2011 r., zawierający zeznania świadków T. N. i E. S. został
formalnie dopuszczony i przeprowadzony na rozprawie w dniu 5 sierpnia 2011 r. Z
protokołu tej rozprawy wynika, że pełnomocnik organu rentowego „oponuje
wnioskowi pełnomocnika Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w P. (…) dot.
dopuszczenia dowodu z protokołu rozprawy z dnia 22.07.2011 roku w sprawie […]
260/11”, dlatego, iż „został zgłoszony przeciwko osnowie dokumentu” (Regulaminu
Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych w Okręgowej Spółdzielni
Mleczarskiej w O.) oraz z uwagi na to, że kwestionuje zeznania tych świadków,
12
wywodząc, iż są one „sprzeczne z wyjaśnieniami pracownika L. W.” Nie został
natomiast zgłoszony przez skarżącego wniosek o przeprowadzenie dowodu z
zeznań wyżej wymienionych świadków przed sądem orzekającym.
Należy też wskazać, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się,
że domniemanie faktyczne przewidziane w art. 231 k.p.c. jest środkiem
pozwalającym ustalić określony element stanu faktycznego, konstruowanym z
uwzględnieniem reguł z art. 233 § 1 k.p.c., a zatem należy do sfery czynności
związanych z dokonywaniem ustaleń faktycznych i oceny dowodów. O ile zatem
dopuszczalne jest w skardze kasacyjnej podnoszenie zarzutów dotyczących
pominięcia domniemania prawnego (art. 234 k.p.c.), o tyle podnoszeniu zarzutów
związanych z domniemaniem faktycznym stoi na przeszkodzie art. 3983
§ 3 k.p.c.
(por. wyroki: z dnia 21 lutego 2006 r., III CSK 428/06, LEX nr 485986; z dnia 24
lutego 2010 r., I CSK 129/09, LEX nr 585821; z dnia 3 kwietnia 2009 r., II CSK
459/08, LEX nr 607254; z dnia 11 stycznia 2007 r., II CSK 400/06, LEX nr 610076;
z dnia 24 lutego 2010 r., III CSK 129/10, LEX nr 585821).
Z kolei pominięcie uregulowań § 8 i § 9 ust. 2 Regulaminu Zakładowego
Funduszu Świadczeń Socjalnych w Spółdzielni Mleczarskiej „O.", jak wyżej
wskazano, stanowi naruszenie prawa materialnego, a nie pominięcie części
materiału dowodowego, stąd zarzut naruszenia art. 382 k.p.c. w związku z art. 391
§ 1 k.p.c. jest nieadekwatny do wypełniającej go treści.
Jeśli zaś chodzi o pierwszą podstawę kasacyjną, to rację ma skarżący, że
założeniem ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych jest podział
środków tego funduszu między uprawnionych według kryterium socjalnego, co
wyklucza zasadę równości; nieadekwatnie zatem do niniejszej sprawy było
odwołanie się Sądu drugiej instancji do art. 32 ust. 1 Konstytucji RP i art. 183a
§ 1
k.p.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono po
mysie art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.