II CZ 61/12
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-12-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CZ 61/12
POSTANOWIENIE
Dnia 20 lipca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Anna Owczarek
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa K. .
przeciwko W. T.
o uznanie za niegodnego dziedziczenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 lipca 2012 r.,
zażalenia powódki
na postanowienie Sądu Okręgowego w P.
z dnia 19 grudnia 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 24 marca 2011 r. oddalił powództwo K. S. o
uznanie W. T. za niegodnego dziedziczenia po synu J. T. Powódka wywiodła
apelację od tego orzeczenia i zawarła w niej wniosek o zwolnienie jej od
ponoszenia kosztów postępowania w całości oświadczając, iż jej sytuacja
materialna i osobista nie uległa żadnej zmianie od momentu złożenia
pierwszego wniosku wraz z oświadczeniem majątkowym. Do nowego wniosku
nie zostało dołączone oświadczenie majątkowe. Na podstawie tego wniosku Sąd
Rejonowy w P. zwolnił K. S. od ponoszenia kosztów postępowania.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 17 sierpnia 2011 r. oddalił apelację powódki.
Od powyższego rozstrzygnięcia powódka złożyła skargę kasacyjną z
wnioskiem o zwolnienie jej od ponoszenia kosztów postępowania kasacyjnego
ponownie wskazując, iż jej aktualna sytuacja materialna i osobista nie uległa żadnej
zmianie od momentu złożenia pierwszego wniosku i dołączonego do niego
oświadczenia majątkowego. Sąd Okręgowy zarządzeniem z dnia 17 listopada
2011 r. na podstawie art. 102 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r., Nr 90, poz. 594 ze zm.,
dalej powoływanej jako „u.k.s.c.”) zwrócił wniosek o zwolnienie od kosztów z uwagi
na brak oświadczenia majątkowego, a następnie wezwał pełnomocnika powódki do
uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej. W terminie wyznaczonym do uiszczenia
opłaty, pełnomocnik powódki złożył kolejny wniosek o zwolnienie powódki od
kosztów sądowych, dołączając oświadczenie o stanie majątkowym.
Postanowieniem z dnia 19 grudnia 2011 r. Sąd Okręgowy odrzucił skargę
kasacyjną K. S. jako nieopłaconą, wyjaśniając w uzasadnieniu, że art.
102 ust. 4 u.k.s.c. nakłada na pełnomocników szczególny obowiązek opatrzony
sankcją i musi być interpretowany ściśle, wobec czego ponowienie wniosku o
zwolnienie od kosztów sądowych nie wstrzymało biegu terminu do uiszczenia
opłaty sądowej z uwagi na wcześniejszy zwrot wniosku powódki dotyczącego tej
kwestii.
Od powyższego rozstrzygnięcia powódka wniosła zażalenie zarzucając
naruszenie art. 398 6
§ 2 k.p.c., art. 102 u.k.s.c. oraz naruszenie art. 130 § 2 k.p.c.
poprzez odrzucenie skargi kasacyjnej bez uprzedniego rozpoznania wniosku
o zwolnienie powódki od kosztów sądowych złożonego w terminie wyznaczonym
3
na uiszczenie opłaty od skargi w wyniku błędnego przyjęcia, iż zwrócony wniosek
o zwolnienie od kosztów wywołuje takie same skutki jak odmowa zwolnienia od
kosztów sądowych.
W konkluzji wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozstrzygnięcia celem rozpoznania
wniosku o zwolnienie powódki od kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Wejście w życie ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.), nie zdezaktualizowało
poglądu, iż obowiązek uiszczenia opłaty przy wniesieniu pisma do sądu nie
pozbawia strony prawa ubiegania się o zwolnienie od kosztów sądowych, przy
czym złożenie wniosku o zwolnienie od tych kosztów wyłącza obowiązek
uiszczenia opłaty od wniesionego pisma. Problem, kiedy obowiązek uiszczenia
opłaty objętej nakazem samoobliczenia (art. 1302
§ 1 k.p.c.) powstaje ponownie,
rozwiązany został w orzecznictwie przez przyjęcie, że po oddaleniu w całości lub
w części wniosku o zwolnienie od kosztów, konieczne jest wezwanie do uiszczenia
należnej opłaty (por. m. in. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 1976 r.
III CZP 11/76, OSNC 1976/7-8/162, z dnia 21 kwietnia 1999 r. I CKN 1461/98,
OSNC 1999/11/196, z dnia 31 maja 2006 r. IV CZ 40/06, z dnia 6 października
2006 r. V CZ 66/06, nie publ.). Takie samo stanowisko zajął Sąd Najwyższy
w odniesieniu do sytuacji, gdy zawodowy pełnomocnik w złożonym środku
odwoławczym zawarł wniosek o zwolnienie strony od kosztów sądowych, jednak
nie dołączył do niego stosownego oświadczenia o stanie rodzinnym i majątkowym
strony, co spowodowało niezaskarżalny zwrot wniosku na podstawie art. 102 ust. 4
u.k.s.c. (por. m. in. postanowienia z dnia 7 listopada 2006 r. I CZ 69/06, z dnia 10
stycznia 2007 r. I CZ 123/06 i z dnia 28 listopada 2007 r. V CZ 104/07, nie publ.).
Wprowadzenie do art. 112 u.k.s.c., w wyniku zmiany dokonanej ustawą
z dnia 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 45), nowego paragrafu 3, który
wyznaczył termin do uiszczenia opłaty, a jednocześnie wyłączył obowiązek
wzywania profesjonalnego pełnomocnika przez sąd do realizacji tego obowiązku,
spowodowało, że w wypadku, kiedy wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych
4
zostanie oddalony – termin do obliczenia i uiszczenia opłaty przez pełnomocnika
otworzy doręczenie postanowienia odmawiającego zwolnienia od kosztów
sądowych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 2011 r., V CZ
30/11, Lex nr 898279). W każdym więc wypadku po oddaleniu lub zwrocie wniosku
o zwolnienie od kosztów sądowych otwiera się stronie na nowo termin do
uiszczenia opłaty. Jednocześnie nie została generalnie wyłączona możliwość
ponownego ubiegania się o zwolnienie od kosztów sądowych – art. 107 u.k.s.c.
zakazał jedynie powtórnego domagania się zwolnienia od kosztów sądowych
w oparciu o te same okoliczności, które były już przedmiotem badania, ponieważ
stanowiły uzasadnienie wcześniejszego wniosku, oddalonego przez sąd.
W wypadku naruszenia tego zakazu ponowny wniosek zostaje odrzucony. Przepis
ten nie znajduje jednak zastosowania w wypadku, kiedy poprzedni wniosek został
zwrócony, ponieważ przyczyną zwrotu na podstawie art. 102 ust. 4 u.k.s.c. jest
niedołączenie oświadczenia uniemożliwiające merytoryczne zbadanie okoliczności
mających uzasadnić żądanie zwolnienia od kosztów sądowych.
W konsekwencji złożenie kolejnego wniosku o zwolnienie od kosztów
sądowych po dokonaniu zwrotu wcześniejszego wniosku na podstawie art. 102 ust.
4 u.k.s.c. i w ciągu terminu do uiszczenia opłaty wyznaczonego w skierowanym do
pełnomocnika wezwaniu, ponownie wyłącza obowiązek uiszczenia opłaty,
natomiast aktualizuje obowiązek orzeczenia przez sąd o zasadności zgłoszonego
wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych.
Stanowisko zajęte przez Sąd Okręgowy nie było więc prawidłowe, co
uzasadnia uchylenie zaskarżonego postanowienia na podstawie art. 3941
§ 3 w zw.
z art. 39815
§ 1 k.p.c.
POSTANOWIENIE
Dnia 20 lipca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Anna Owczarek
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa K. .
przeciwko W. T.
o uznanie za niegodnego dziedziczenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 lipca 2012 r.,
zażalenia powódki
na postanowienie Sądu Okręgowego w P.
z dnia 19 grudnia 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 24 marca 2011 r. oddalił powództwo K. S. o
uznanie W. T. za niegodnego dziedziczenia po synu J. T. Powódka wywiodła
apelację od tego orzeczenia i zawarła w niej wniosek o zwolnienie jej od
ponoszenia kosztów postępowania w całości oświadczając, iż jej sytuacja
materialna i osobista nie uległa żadnej zmianie od momentu złożenia
pierwszego wniosku wraz z oświadczeniem majątkowym. Do nowego wniosku
nie zostało dołączone oświadczenie majątkowe. Na podstawie tego wniosku Sąd
Rejonowy w P. zwolnił K. S. od ponoszenia kosztów postępowania.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 17 sierpnia 2011 r. oddalił apelację powódki.
Od powyższego rozstrzygnięcia powódka złożyła skargę kasacyjną z
wnioskiem o zwolnienie jej od ponoszenia kosztów postępowania kasacyjnego
ponownie wskazując, iż jej aktualna sytuacja materialna i osobista nie uległa żadnej
zmianie od momentu złożenia pierwszego wniosku i dołączonego do niego
oświadczenia majątkowego. Sąd Okręgowy zarządzeniem z dnia 17 listopada
2011 r. na podstawie art. 102 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r., Nr 90, poz. 594 ze zm.,
dalej powoływanej jako „u.k.s.c.”) zwrócił wniosek o zwolnienie od kosztów z uwagi
na brak oświadczenia majątkowego, a następnie wezwał pełnomocnika powódki do
uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej. W terminie wyznaczonym do uiszczenia
opłaty, pełnomocnik powódki złożył kolejny wniosek o zwolnienie powódki od
kosztów sądowych, dołączając oświadczenie o stanie majątkowym.
Postanowieniem z dnia 19 grudnia 2011 r. Sąd Okręgowy odrzucił skargę
kasacyjną K. S. jako nieopłaconą, wyjaśniając w uzasadnieniu, że art.
102 ust. 4 u.k.s.c. nakłada na pełnomocników szczególny obowiązek opatrzony
sankcją i musi być interpretowany ściśle, wobec czego ponowienie wniosku o
zwolnienie od kosztów sądowych nie wstrzymało biegu terminu do uiszczenia
opłaty sądowej z uwagi na wcześniejszy zwrot wniosku powódki dotyczącego tej
kwestii.
Od powyższego rozstrzygnięcia powódka wniosła zażalenie zarzucając
naruszenie art. 398 6
§ 2 k.p.c., art. 102 u.k.s.c. oraz naruszenie art. 130 § 2 k.p.c.
poprzez odrzucenie skargi kasacyjnej bez uprzedniego rozpoznania wniosku
o zwolnienie powódki od kosztów sądowych złożonego w terminie wyznaczonym
3
na uiszczenie opłaty od skargi w wyniku błędnego przyjęcia, iż zwrócony wniosek
o zwolnienie od kosztów wywołuje takie same skutki jak odmowa zwolnienia od
kosztów sądowych.
W konkluzji wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozstrzygnięcia celem rozpoznania
wniosku o zwolnienie powódki od kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Wejście w życie ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.), nie zdezaktualizowało
poglądu, iż obowiązek uiszczenia opłaty przy wniesieniu pisma do sądu nie
pozbawia strony prawa ubiegania się o zwolnienie od kosztów sądowych, przy
czym złożenie wniosku o zwolnienie od tych kosztów wyłącza obowiązek
uiszczenia opłaty od wniesionego pisma. Problem, kiedy obowiązek uiszczenia
opłaty objętej nakazem samoobliczenia (art. 1302
§ 1 k.p.c.) powstaje ponownie,
rozwiązany został w orzecznictwie przez przyjęcie, że po oddaleniu w całości lub
w części wniosku o zwolnienie od kosztów, konieczne jest wezwanie do uiszczenia
należnej opłaty (por. m. in. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 1976 r.
III CZP 11/76, OSNC 1976/7-8/162, z dnia 21 kwietnia 1999 r. I CKN 1461/98,
OSNC 1999/11/196, z dnia 31 maja 2006 r. IV CZ 40/06, z dnia 6 października
2006 r. V CZ 66/06, nie publ.). Takie samo stanowisko zajął Sąd Najwyższy
w odniesieniu do sytuacji, gdy zawodowy pełnomocnik w złożonym środku
odwoławczym zawarł wniosek o zwolnienie strony od kosztów sądowych, jednak
nie dołączył do niego stosownego oświadczenia o stanie rodzinnym i majątkowym
strony, co spowodowało niezaskarżalny zwrot wniosku na podstawie art. 102 ust. 4
u.k.s.c. (por. m. in. postanowienia z dnia 7 listopada 2006 r. I CZ 69/06, z dnia 10
stycznia 2007 r. I CZ 123/06 i z dnia 28 listopada 2007 r. V CZ 104/07, nie publ.).
Wprowadzenie do art. 112 u.k.s.c., w wyniku zmiany dokonanej ustawą
z dnia 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 45), nowego paragrafu 3, który
wyznaczył termin do uiszczenia opłaty, a jednocześnie wyłączył obowiązek
wzywania profesjonalnego pełnomocnika przez sąd do realizacji tego obowiązku,
spowodowało, że w wypadku, kiedy wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych
4
zostanie oddalony – termin do obliczenia i uiszczenia opłaty przez pełnomocnika
otworzy doręczenie postanowienia odmawiającego zwolnienia od kosztów
sądowych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 2011 r., V CZ
30/11, Lex nr 898279). W każdym więc wypadku po oddaleniu lub zwrocie wniosku
o zwolnienie od kosztów sądowych otwiera się stronie na nowo termin do
uiszczenia opłaty. Jednocześnie nie została generalnie wyłączona możliwość
ponownego ubiegania się o zwolnienie od kosztów sądowych – art. 107 u.k.s.c.
zakazał jedynie powtórnego domagania się zwolnienia od kosztów sądowych
w oparciu o te same okoliczności, które były już przedmiotem badania, ponieważ
stanowiły uzasadnienie wcześniejszego wniosku, oddalonego przez sąd.
W wypadku naruszenia tego zakazu ponowny wniosek zostaje odrzucony. Przepis
ten nie znajduje jednak zastosowania w wypadku, kiedy poprzedni wniosek został
zwrócony, ponieważ przyczyną zwrotu na podstawie art. 102 ust. 4 u.k.s.c. jest
niedołączenie oświadczenia uniemożliwiające merytoryczne zbadanie okoliczności
mających uzasadnić żądanie zwolnienia od kosztów sądowych.
W konsekwencji złożenie kolejnego wniosku o zwolnienie od kosztów
sądowych po dokonaniu zwrotu wcześniejszego wniosku na podstawie art. 102 ust.
4 u.k.s.c. i w ciągu terminu do uiszczenia opłaty wyznaczonego w skierowanym do
pełnomocnika wezwaniu, ponownie wyłącza obowiązek uiszczenia opłaty,
natomiast aktualizuje obowiązek orzeczenia przez sąd o zasadności zgłoszonego
wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych.
Stanowisko zajęte przez Sąd Okręgowy nie było więc prawidłowe, co
uzasadnia uchylenie zaskarżonego postanowienia na podstawie art. 3941
§ 3 w zw.
z art. 39815
§ 1 k.p.c.