II UK 16/12
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:12-02-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II UK 16/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 sierpnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jerzy Kwaśniewski
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z wniosku W. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 2 sierpnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 sierpnia 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 18 sierpnia 2011 r., Sąd Apelacyjny oddalił apelację
wnioskodawcy W. M. od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w P. z dnia 19 stycznia 2011 r. w sprawie przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych o emeryturę, którym oddalono odwołanie wnioskodawcy
od decyzji organu rentowego z dnia 26 lipca 2010 r., odmawiającej przyznania
prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach, po
ustaleniu, że wnioskodawca nie udowodnił piętnastoletniego okresu pracy w
szczególnych warunkach i w związku z tym nie spełnił przesłanek określonych w
art. 32 w związku z art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr
153, poz. 1227 ze zm.).
W stanie faktycznym sprawy, wnioskodawca (ur. w dniu 8 lutego 1950 r.) w
dniu 13 maja 2010 r. złożył wniosek o przyznanie prawa do tzw. wcześniejszej
emerytury, przedkładając świadectwo z dnia 11 maja 2010 r. wykonywania pracy
w szczególnych warunkach w Zakładach Zielarskich „H.” w okresie od dnia 10
sierpnia 1971 r. do dnia 30 września 1973 r. w charakterze aparatowego
ekstrakcji i izolacji - prace przy mieleniu ziół i produkcji alkaloidów (wykaz A dział
X poz. 16 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub szczególnym charakterze - Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), świadectwo z dnia 24
marca 2010 r. wykonywania pracy w szczególnych warunkach w F. S.A. w
okresach od dnia 1 sierpnia 1983 r. do dnia 3 lipca 1984 r., od dnia 4 lipca 1984 r.
do dnia 20 listopada 1985 r., od dnia 2 stycznia 1986 r. do dnia 26 września 1988
r., od dnia 27 września 1988 r. do dnia 31 grudnia 1991 r. jako torowy, robotnik
torowy, spawacz (wykaz A dział XIV poz. 12 oraz dział VIII poz. 13), a także
świadectwo z dnia 23 marca 2010 r. wykonywania pracy w szczególnych
warunkach w Zakładach Graficznych w okresie od dnia 4 czerwca 1968 r. do dnia
14 marca 1970 r. jako pomoc na wydziale przygotowalni form (wykaz A dział XI
poz. 1). Ponadto złożył dokumenty dotyczące zatrudnienia w Przedsiębiorstwie
Remontowo Montażowym Przemysłu Taboru Kolejowego „T.": pismo z dnia z
3
dnia 28 kwietnia 1982 r., w którym wskazano, że wnioskodawca od dnia 10
października 1979 r. wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prace
spawalnicze zaliczane do pierwszej kategorii zatrudnienia; świadectwo pracy z
dnia 28 lipca 1983 r., wskazujące, że w okresie od dnia 10 października 1979 r.
do dnia 31 lipca 1983 r. był zatrudniony na stanowisku spawacza. Składając
wniosek o ustalenie kapitału początkowego wnioskodawca przedłożył m.in.
dokumenty dotyczące zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Remontowo
Montażowym Przemysłu Taboru Kolejowego „T.", w tym: świadectwo pracy z dnia
28 lipca 1983 r. dotyczące okresu zatrudnienia od dnia 10 października 1979 r.
do dnia 31 lipca 1983 r., na stanowisku pomocnika spawacza, a ostatnio
spawacza (w dokumencie odnotowano, że w dniu 16 lutego 1981 r. ukończył kurs
specjalistyczny spawania łukowego ręcznego); zaświadczenie o zatrudnieniu i
wynagrodzeniu z dnia 12 maja 2004 r., ZUS Rp-7 dotyczące okresu od dnia 10
października 1979 r. do dnia 31 lipca 1983 r., w którym wskazano, że ostatnio był
zatrudniony jako spawacz. Wnioskodawca pozostawał w stosunku pracy do dnia
25 kwietnia 2009 r., a w okresie od dnia 10 maja 2009 r. do dnia 4 maja 2010 r.
pobierał świadczenie rehabilitacyjne. Decyzją z dnia 22 stycznia 2009 r. organ
rentowy ustalił wnioskodawcy kapitał początkowy, przyjmując do obliczenia
podstawy wymiaru okresy składkowe - 29 lat, 8 miesięcy i 28 dni oraz 3 dni
okresów nieskładkowych. Decyzją z dnia 26 lipca 2010 r. organ rentowy odmówił
wnioskodawcy prawa do emerytury w obniżonym wieku wskazując, że udowodnił
on jedynie 13 lat, 5 miesięcy i 27 dni pracy w szczególnych warunkach,
nieuwzględniając do okresów pracy w szczególnych warunkach zatrudnienia w
Przedsiębiorstwie Remontowo Montażowym Przemysłu Taboru Kolejowego „T."
od dnia 10 października 1979 r. do dnia 27 kwietnia 1982 r., przyjmując, że w tym
okresie wnioskodawca pracował na stanowisku pomocnika spawacza (okres od
dnia 28 kwietnia 1982 r. do dnia 31 lipca 1983 r., w którym wnioskodawca
pracował w tym przedsiębiorstwie jako spawacz, został zaliczony do okresów
pracy w szczególnych warunkach). Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w P., oddalił odwołanie wnioskodawcy, po ustaleniu, że „przeszedł”
on na stanowisko spawacza ze stanowiska pomocnika spawacza w 1982 r.,
zatem nie udokumentował 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Według
4
ustaleń Sądu pierwszej instancji, w dniu 11 października 1979 r. została zawarta
z wnioskodawcą umowa o pracę na czas nieokreślony, w której powierzono mu
obowiązki pomocnika spawacza. W okresie tego zatrudnienia wnioskodawca
ukończył kursy spawalnicze: w dniu 26 listopada 1980r. kurs spawania
konstrukcji łukowych; w dniu 20 grudnia 1980 r. kurs spawania pół -
automatycznego. W kwestionariuszu osobowym wnioskodawca podał jako zawód
wyuczony oraz wyuczoną specjalność stanowisko spawacza. Przedłożył również
książeczkę spawacza, z zapisów której wynika, że z dniem 28 maja 1979 r.
ukończył kurs spawania elektrycznego. Na podaniu o przyjęciu do pracy z dnia 9
października 1979 r. dokonano adnotacji, z której wynikało, że wnioskodawca w
okresie od dnia 10 października 1979 r. do dnia 31 grudnia 1979 r. ma być
zatrudniony na stanowisku pomocnika spawacza, a jeżeli w grudniu 1979 r.
przejdzie pozytywnie sprawdzian spawania, to z dniem 1 stycznia 1980 r.
zostanie zatrudniony jako spawacz. Z kolei w piśmie z dnia 28 kwietnia 1982 r.
wskazano, iż od dnia 10 października 1979 r. wnioskodawca był zatrudniony stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku spawacza. W aktach
osobowych nie ma informacji z jaką datą wnioskodawca został przesunięty ze
stanowiska pomocnik spawacza na stanowisko spawacza. Nie ma też
dokumentu, z którego wynikałyby przerwy w świadczeniu pracy, urlopy bezpłatne.
Ostatecznie Sąd pierwszej instancji ustalił, że na stanowisko spawacza
wnioskodawca został przesunięty w 1982 r.
Apelację wnioskodawcy od powyższego wyroku oddalił Sąd Apelacyjny,
podzielając ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji i przyjmując, że w okresie
od dnia 10 października 1979 r. do dnia 27 kwietnia 1982 r. wnioskodawca
wykonywał pracę na stanowisku pomocnika spawacza, które to stanowisko - w
świetle rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
szczególnym charakterze - nie może być zakwalifikowane jako praca wykonywana
w szczególnych warunkach, a w konsekwencji nie może być podstawą przyznania
prawa do dochodzonego świadczenia. W sprawie, rozstrzygnięcia wymagała
interpretacja pojęcia „prace przy spawaniu" ujętego w wykazie A w Dziale XIV pkt
12 powołanego powyżej rozporządzenia, oraz rozważenie czy praca wykonywana
5
przez wnioskodawcę w charakterze pomocnika spawacza mieści się w tym
określeniu i w rezultacie, czy może być zakwalifikowana jako praca w szczególnych
warunkach. Sąd Apelacyjny powołując się na przywołane przez Sąd pierwszej
instancji orzecznictwo Sądu Najwyższego (wyroki z dnia 29 stycznia 2008 r., I UK
192/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 79; z dnia 9 maja 2006 r., II UK 183/05,
niepublikowany; z dnia 21 kwietnia 2004 r., II UK 337/03, OSNP 2004 nr 22, poz.
392; z dnia 20 października 2005 r. I UK 41/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 306),
uznał, że określenie „prace przy spawaniu" obejmuje prace wykonywane w
przebiegu procesu spawania. Tym samym nie jest uzasadnione zaliczanie
stanowiska „pomocnik spawacza" do stanowisk w szczególnych warunkach czy w
szczególnym charakterze, bo chociaż pomocnik spawacza uczestniczy w
spawaniu, to wykonuje także szereg czynności jedynie związanych ze spawaniem
(czynności przygotowawcze, organizacyjne), które nie wchodzą do zakresu
obowiązków spawacza. Wobec powyższego nie można stwierdzić, że pomocnik
spawacza w pełnym wymiarze czasu pracy pracuje jako spawacz.
Powyższy wyrok zaskarżył skargą kasacyjną w całości pełnomocnik
wnioskodawcy, zarzucając naruszenie prawa materialnego – przepisów
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej kategorii
zatrudnienia (Dz.U. Nr 13, poz. 86 ze zm.) w związku z § 19 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w
związku z art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, wniósł o uchylenie i zmianę zaskarżonego wyroku w
całości, poprzez przyznanie wnioskodawcy prawa do emerytury w obniżonym
wieku, wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania, w tym kosztach zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach skargi kasacyjnej i jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego orzeczenia, jeżeli skarga nie zawiera zarzutu naruszenia
6
przepisów postępowania (tak jak w rozpoznawanej sprawie) lub gdy zarzut taki
okaże się niezasadny. Oznacza to po pierwsze, związanie Sądu Najwyższego
granicami skargi kasacyjnej wyznaczonymi jej podstawami, co oznacza, że nie
może on uwzględniać naruszenia żadnych innych przepisów niż wskazane przez
skarżącego. Jedyną więc braną pod uwagę podstawą skargi jest naruszenie
przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie
pierwszej kategorii zatrudnienia w związku z § 19 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w związku z art. 184 ust.
1 pkt. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Wiążące są także, ustalenia faktyczne, które były podstawą zaskarżonego wyroku,
a więc i ustalenie, że na dzień wydania zaskarżonej decyzji, wnioskodawca
udowodnił 13 lat, 5 miesięcy i 27 dni pracy w szczególnych warunkach, a także, że
w okresie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Remontowo Montażowym Przemysłu
Taboru Kolejowego „T." od dnia 10 października 1979 r. do dnia 27 kwietnia 1982
r., pracował na stanowisku pomocnika spawacza.
Stosownie do art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 184 tej ustawy ubezpieczonym,
będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku
niższym niż określony w art. 27 pkt 1. W myśl ust. 2 powołanego artykułu, dla celów
ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o
znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub
wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na
bezpieczeństwo własne i otoczenia. Natomiast stosownie do ust. 4 art. 32, wiek
emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na
podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do
emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Za
dotychczasowe przepisy należy uważać przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w zakresie wieku
7
emerytalnego, rodzaju prac lub stanowisk, oraz warunków, na jakich osobom
wykonującym prace określone w ust. 2 i 3 art. 32 tej ustawy przysługuje prawo do
emerytury (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13
lutego 2002 r., III ZP 30/01, OSNAPiUS 2002 nr 10, poz. 243). W myśl § 2 ust. 1
tego rozporządzenia, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na
warunkach w nim przewidzianych są okresy, w których praca w szczególnych
warunkach jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy
obowiązującym na danym stanowisku pracy, natomiast według jego § 4 ust. 1,
pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w
wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli osiągnął wiek emerytalny wynoszący
55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w
tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Okres pracy
wnioskodawcy od dnia 10 października 1979 r. do dnia 27 kwietnia 1982 r., na
stanowisku pomocnika spawacza, w ocenie Sądów orzekających w sprawie, nie
może być podstawą przyznania prawa do dochodzonego świadczenia, ponieważ
praca ta nie może być zakwalifikowana jako praca wykonywana w szczególnych
warunkach, gdyż nie jest tożsama z pojęciem „prace przy spawaniu" ujętym w
wykazie A w Dziale XIV pkt 12 powołanego powyżej rozporządzenia. Porządkująco
i poza zarzutami skargi kasacyjnej, należało zauważyć, że dokonana przez Sąd
Apelacyjny ocena pracy wnioskodawcy w spornym okresie nie jest trafna. Także na
gruncie przepisów rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., zaliczenie stanowiska
„pomocnik spawacza" do pracy w szczególnych warunkach jest w pełni
uprawnione, gdy się zważy, że do okresów pracy w szczególnych warunkach -
zgodnie z załącznikiem do rozporządzenia (Dział XIV pkt 12) zaliczono „prace przy
spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowo wodorowym”. Nie sposób
tym samym podzielić odmiennej wykładni tego przepisu dokonanej przez Sąd
Apelacyjny, z powołaniem się na orzecznictwo Sądu Najwyższego. W
szczególności błędny jest pogląd Sądu drugiej instancji, że pomocnik spawacza
uczestniczący w spawaniu, poprzez to, że wykonuje także szereg czynności jedynie
związanych ze spawaniem, nie pracuje w pełnym wymiarze czasu pracy „przy
spawaniu”. W powoływanym przez Sąd Apelacyjny wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 29 stycznia 2008 r., I UK 192/07, przyjęto, że wykonywanie pracy przez
8
pracowników zatrudnionych w bezpośrednim sąsiedztwie stanowisk spawalniczych
nie mieści się w określeniu „prace przy spawaniu”, ale jednocześnie trafnie uznano,
że określenie „prace przy spawaniu”, zawarte w pkt 12, Działu XIV wykazu A
rozporządzenia z 1983 r., obejmuje prace wykonywane w przebiegu procesu
spawania. „Takie rozumienie rozważanego zwrotu wynika z jego wykładni
językowej, prowadzącej do wniosku, że (…), obejmuje ona czynności związane ze
spawaniem”, a „użycie określenia „przy spawaniu” zamiast terminu „spawacz”
pozwala objąć nim także prace wykonywane w przebiegu procesu spawania przez
pracowników niebędących spawaczami” (por. również wyrok z dnia 8 czerwca 2011
r., I UK 393/10 -niepublikowany, w którym przyjęto, że za prace „przy spawaniu”
mogą być uznane prace wykonywane przez osoby zatrudnione nie tylko na
stanowisku spawacza, pod warunkiem jednakże, że uczestniczą one w procesie
spawania).
Również poza zarzutami skargi, ale w związku z wywodami uzasadnienia
zaskarżonego wyroku, w których stwierdzono, że „podstawą rozstrzygnięcia nie
mogły być powoływane w toku procesu zarządzenia resortowe”, bowiem „w
zamkniętym katalogu powszechnie obowiązujących przepisów prawa, nie
wskazano zarządzeń resortowych”, przyjdzie zauważyć, że stanowisko to nie jest w
pełni uzasadnione, gdy się weźmie pod uwagę ustalone w tej mierze orzecznictwo
Sądu Najwyższego, w tym cytowane zresztą przez Sąd Apelacyjny (por. wyrok z
dnia 9 maja 2006 r., II UK 183/05 i orzecznictwo w nim cytowane, w którym trafnie
przyjęto, że zarządzenia resortowe w zakresie, w jakim są wyłącznie wykazami
określającymi stanowiska pracy, na których wykonywane są prace - rodzaje prac -
wymienione w wykazach będących załącznikiem do rozporządzenia, stanowią
ścisłe ustalenie stanowisk, z którymi – w związku z przypisanymi im czynnościami –
wiąże się wykonywanie pracy w szczególnych warunkach).
Przechodząc do merytorycznej oceny zarzutów naruszenia prawa
materialnego, zawartych w skardze kasacyjnej, trafnie zarzucono naruszenie
przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w związku z § 19
rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. Ten ostatni przepis stanowi, że przy
ustalaniu okresów pracy uzasadniających prawo do świadczeń, za prace
wykonywane w szczególnych warunkach, o których mowa w § 4 uznaje się również
9
okresy pracy (służby), wykonywanej przed dniem wejścia w życie powyższego
rozporządzenia, które były zaliczone do pierwszej kategorii zatrudnienia zgodnie z
rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej
kategorii zatrudnienia (Dz.U. Nr 13, poz. 86 ze zm.). W załączniku do tego
rozporządzenia, zawierającym wykaz prac zaliczonych do pierwszej kategorii
zatrudnienia - w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 grudnia 1981 r. – zaliczono
do tej kategorii - w Dziale XI poz. 26 – prace „spawaczy zatrudnionych przy
spawaniu elektrycznym, gazowym, atomowo-wodorowym i ich pomocników oraz
prace wycinaczy gazem”. Tym samym praca wnioskodawcy na stanowisku
pomocnika spawacza, w okresie od 10 października 1979 r. do dnia 30 grudnia
1981 r. (z tą datą zmieniono rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r.,
rozporządzeniem z dnia 30 grudnia 1981 r. – Dz.U. nr 32, poz. 186), była zaliczona
do pracy w pierwszej kategorii zatrudnienia, co pozwala zaliczać ją do pracy w
szczególnych warunkach na podstawie rozporządzenia z 1983 r. Nota bene zmiana
tego rozporządzenia (z 4 maja 1979 r.), nie zmieniła statusu wnioskodawcy jako
zatrudnionego w szczególnych warunkach i po tej dacie, skoro załącznik do tego
rozporządzenia w Dziale XIII (prace różne) pod poz. 12, wymienia „prace przy
spawaniu (…)” jako zaliczone do prac w pierwszej kategorii zatrudnienia.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
k.p.c., orzekł jak
w sentencji.
O kosztach orzeczono po myśli art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 sierpnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jerzy Kwaśniewski
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z wniosku W. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 2 sierpnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 sierpnia 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 18 sierpnia 2011 r., Sąd Apelacyjny oddalił apelację
wnioskodawcy W. M. od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w P. z dnia 19 stycznia 2011 r. w sprawie przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych o emeryturę, którym oddalono odwołanie wnioskodawcy
od decyzji organu rentowego z dnia 26 lipca 2010 r., odmawiającej przyznania
prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach, po
ustaleniu, że wnioskodawca nie udowodnił piętnastoletniego okresu pracy w
szczególnych warunkach i w związku z tym nie spełnił przesłanek określonych w
art. 32 w związku z art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr
153, poz. 1227 ze zm.).
W stanie faktycznym sprawy, wnioskodawca (ur. w dniu 8 lutego 1950 r.) w
dniu 13 maja 2010 r. złożył wniosek o przyznanie prawa do tzw. wcześniejszej
emerytury, przedkładając świadectwo z dnia 11 maja 2010 r. wykonywania pracy
w szczególnych warunkach w Zakładach Zielarskich „H.” w okresie od dnia 10
sierpnia 1971 r. do dnia 30 września 1973 r. w charakterze aparatowego
ekstrakcji i izolacji - prace przy mieleniu ziół i produkcji alkaloidów (wykaz A dział
X poz. 16 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub szczególnym charakterze - Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), świadectwo z dnia 24
marca 2010 r. wykonywania pracy w szczególnych warunkach w F. S.A. w
okresach od dnia 1 sierpnia 1983 r. do dnia 3 lipca 1984 r., od dnia 4 lipca 1984 r.
do dnia 20 listopada 1985 r., od dnia 2 stycznia 1986 r. do dnia 26 września 1988
r., od dnia 27 września 1988 r. do dnia 31 grudnia 1991 r. jako torowy, robotnik
torowy, spawacz (wykaz A dział XIV poz. 12 oraz dział VIII poz. 13), a także
świadectwo z dnia 23 marca 2010 r. wykonywania pracy w szczególnych
warunkach w Zakładach Graficznych w okresie od dnia 4 czerwca 1968 r. do dnia
14 marca 1970 r. jako pomoc na wydziale przygotowalni form (wykaz A dział XI
poz. 1). Ponadto złożył dokumenty dotyczące zatrudnienia w Przedsiębiorstwie
Remontowo Montażowym Przemysłu Taboru Kolejowego „T.": pismo z dnia z
3
dnia 28 kwietnia 1982 r., w którym wskazano, że wnioskodawca od dnia 10
października 1979 r. wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prace
spawalnicze zaliczane do pierwszej kategorii zatrudnienia; świadectwo pracy z
dnia 28 lipca 1983 r., wskazujące, że w okresie od dnia 10 października 1979 r.
do dnia 31 lipca 1983 r. był zatrudniony na stanowisku spawacza. Składając
wniosek o ustalenie kapitału początkowego wnioskodawca przedłożył m.in.
dokumenty dotyczące zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Remontowo
Montażowym Przemysłu Taboru Kolejowego „T.", w tym: świadectwo pracy z dnia
28 lipca 1983 r. dotyczące okresu zatrudnienia od dnia 10 października 1979 r.
do dnia 31 lipca 1983 r., na stanowisku pomocnika spawacza, a ostatnio
spawacza (w dokumencie odnotowano, że w dniu 16 lutego 1981 r. ukończył kurs
specjalistyczny spawania łukowego ręcznego); zaświadczenie o zatrudnieniu i
wynagrodzeniu z dnia 12 maja 2004 r., ZUS Rp-7 dotyczące okresu od dnia 10
października 1979 r. do dnia 31 lipca 1983 r., w którym wskazano, że ostatnio był
zatrudniony jako spawacz. Wnioskodawca pozostawał w stosunku pracy do dnia
25 kwietnia 2009 r., a w okresie od dnia 10 maja 2009 r. do dnia 4 maja 2010 r.
pobierał świadczenie rehabilitacyjne. Decyzją z dnia 22 stycznia 2009 r. organ
rentowy ustalił wnioskodawcy kapitał początkowy, przyjmując do obliczenia
podstawy wymiaru okresy składkowe - 29 lat, 8 miesięcy i 28 dni oraz 3 dni
okresów nieskładkowych. Decyzją z dnia 26 lipca 2010 r. organ rentowy odmówił
wnioskodawcy prawa do emerytury w obniżonym wieku wskazując, że udowodnił
on jedynie 13 lat, 5 miesięcy i 27 dni pracy w szczególnych warunkach,
nieuwzględniając do okresów pracy w szczególnych warunkach zatrudnienia w
Przedsiębiorstwie Remontowo Montażowym Przemysłu Taboru Kolejowego „T."
od dnia 10 października 1979 r. do dnia 27 kwietnia 1982 r., przyjmując, że w tym
okresie wnioskodawca pracował na stanowisku pomocnika spawacza (okres od
dnia 28 kwietnia 1982 r. do dnia 31 lipca 1983 r., w którym wnioskodawca
pracował w tym przedsiębiorstwie jako spawacz, został zaliczony do okresów
pracy w szczególnych warunkach). Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w P., oddalił odwołanie wnioskodawcy, po ustaleniu, że „przeszedł”
on na stanowisko spawacza ze stanowiska pomocnika spawacza w 1982 r.,
zatem nie udokumentował 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Według
4
ustaleń Sądu pierwszej instancji, w dniu 11 października 1979 r. została zawarta
z wnioskodawcą umowa o pracę na czas nieokreślony, w której powierzono mu
obowiązki pomocnika spawacza. W okresie tego zatrudnienia wnioskodawca
ukończył kursy spawalnicze: w dniu 26 listopada 1980r. kurs spawania
konstrukcji łukowych; w dniu 20 grudnia 1980 r. kurs spawania pół -
automatycznego. W kwestionariuszu osobowym wnioskodawca podał jako zawód
wyuczony oraz wyuczoną specjalność stanowisko spawacza. Przedłożył również
książeczkę spawacza, z zapisów której wynika, że z dniem 28 maja 1979 r.
ukończył kurs spawania elektrycznego. Na podaniu o przyjęciu do pracy z dnia 9
października 1979 r. dokonano adnotacji, z której wynikało, że wnioskodawca w
okresie od dnia 10 października 1979 r. do dnia 31 grudnia 1979 r. ma być
zatrudniony na stanowisku pomocnika spawacza, a jeżeli w grudniu 1979 r.
przejdzie pozytywnie sprawdzian spawania, to z dniem 1 stycznia 1980 r.
zostanie zatrudniony jako spawacz. Z kolei w piśmie z dnia 28 kwietnia 1982 r.
wskazano, iż od dnia 10 października 1979 r. wnioskodawca był zatrudniony stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku spawacza. W aktach
osobowych nie ma informacji z jaką datą wnioskodawca został przesunięty ze
stanowiska pomocnik spawacza na stanowisko spawacza. Nie ma też
dokumentu, z którego wynikałyby przerwy w świadczeniu pracy, urlopy bezpłatne.
Ostatecznie Sąd pierwszej instancji ustalił, że na stanowisko spawacza
wnioskodawca został przesunięty w 1982 r.
Apelację wnioskodawcy od powyższego wyroku oddalił Sąd Apelacyjny,
podzielając ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji i przyjmując, że w okresie
od dnia 10 października 1979 r. do dnia 27 kwietnia 1982 r. wnioskodawca
wykonywał pracę na stanowisku pomocnika spawacza, które to stanowisko - w
świetle rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
szczególnym charakterze - nie może być zakwalifikowane jako praca wykonywana
w szczególnych warunkach, a w konsekwencji nie może być podstawą przyznania
prawa do dochodzonego świadczenia. W sprawie, rozstrzygnięcia wymagała
interpretacja pojęcia „prace przy spawaniu" ujętego w wykazie A w Dziale XIV pkt
12 powołanego powyżej rozporządzenia, oraz rozważenie czy praca wykonywana
5
przez wnioskodawcę w charakterze pomocnika spawacza mieści się w tym
określeniu i w rezultacie, czy może być zakwalifikowana jako praca w szczególnych
warunkach. Sąd Apelacyjny powołując się na przywołane przez Sąd pierwszej
instancji orzecznictwo Sądu Najwyższego (wyroki z dnia 29 stycznia 2008 r., I UK
192/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 79; z dnia 9 maja 2006 r., II UK 183/05,
niepublikowany; z dnia 21 kwietnia 2004 r., II UK 337/03, OSNP 2004 nr 22, poz.
392; z dnia 20 października 2005 r. I UK 41/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 306),
uznał, że określenie „prace przy spawaniu" obejmuje prace wykonywane w
przebiegu procesu spawania. Tym samym nie jest uzasadnione zaliczanie
stanowiska „pomocnik spawacza" do stanowisk w szczególnych warunkach czy w
szczególnym charakterze, bo chociaż pomocnik spawacza uczestniczy w
spawaniu, to wykonuje także szereg czynności jedynie związanych ze spawaniem
(czynności przygotowawcze, organizacyjne), które nie wchodzą do zakresu
obowiązków spawacza. Wobec powyższego nie można stwierdzić, że pomocnik
spawacza w pełnym wymiarze czasu pracy pracuje jako spawacz.
Powyższy wyrok zaskarżył skargą kasacyjną w całości pełnomocnik
wnioskodawcy, zarzucając naruszenie prawa materialnego – przepisów
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej kategorii
zatrudnienia (Dz.U. Nr 13, poz. 86 ze zm.) w związku z § 19 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w
związku z art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, wniósł o uchylenie i zmianę zaskarżonego wyroku w
całości, poprzez przyznanie wnioskodawcy prawa do emerytury w obniżonym
wieku, wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania, w tym kosztach zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach skargi kasacyjnej i jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego orzeczenia, jeżeli skarga nie zawiera zarzutu naruszenia
6
przepisów postępowania (tak jak w rozpoznawanej sprawie) lub gdy zarzut taki
okaże się niezasadny. Oznacza to po pierwsze, związanie Sądu Najwyższego
granicami skargi kasacyjnej wyznaczonymi jej podstawami, co oznacza, że nie
może on uwzględniać naruszenia żadnych innych przepisów niż wskazane przez
skarżącego. Jedyną więc braną pod uwagę podstawą skargi jest naruszenie
przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie
pierwszej kategorii zatrudnienia w związku z § 19 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w związku z art. 184 ust.
1 pkt. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Wiążące są także, ustalenia faktyczne, które były podstawą zaskarżonego wyroku,
a więc i ustalenie, że na dzień wydania zaskarżonej decyzji, wnioskodawca
udowodnił 13 lat, 5 miesięcy i 27 dni pracy w szczególnych warunkach, a także, że
w okresie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Remontowo Montażowym Przemysłu
Taboru Kolejowego „T." od dnia 10 października 1979 r. do dnia 27 kwietnia 1982
r., pracował na stanowisku pomocnika spawacza.
Stosownie do art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 184 tej ustawy ubezpieczonym,
będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku
niższym niż określony w art. 27 pkt 1. W myśl ust. 2 powołanego artykułu, dla celów
ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o
znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub
wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na
bezpieczeństwo własne i otoczenia. Natomiast stosownie do ust. 4 art. 32, wiek
emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na
podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do
emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Za
dotychczasowe przepisy należy uważać przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w zakresie wieku
7
emerytalnego, rodzaju prac lub stanowisk, oraz warunków, na jakich osobom
wykonującym prace określone w ust. 2 i 3 art. 32 tej ustawy przysługuje prawo do
emerytury (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13
lutego 2002 r., III ZP 30/01, OSNAPiUS 2002 nr 10, poz. 243). W myśl § 2 ust. 1
tego rozporządzenia, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na
warunkach w nim przewidzianych są okresy, w których praca w szczególnych
warunkach jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy
obowiązującym na danym stanowisku pracy, natomiast według jego § 4 ust. 1,
pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w
wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli osiągnął wiek emerytalny wynoszący
55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w
tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Okres pracy
wnioskodawcy od dnia 10 października 1979 r. do dnia 27 kwietnia 1982 r., na
stanowisku pomocnika spawacza, w ocenie Sądów orzekających w sprawie, nie
może być podstawą przyznania prawa do dochodzonego świadczenia, ponieważ
praca ta nie może być zakwalifikowana jako praca wykonywana w szczególnych
warunkach, gdyż nie jest tożsama z pojęciem „prace przy spawaniu" ujętym w
wykazie A w Dziale XIV pkt 12 powołanego powyżej rozporządzenia. Porządkująco
i poza zarzutami skargi kasacyjnej, należało zauważyć, że dokonana przez Sąd
Apelacyjny ocena pracy wnioskodawcy w spornym okresie nie jest trafna. Także na
gruncie przepisów rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., zaliczenie stanowiska
„pomocnik spawacza" do pracy w szczególnych warunkach jest w pełni
uprawnione, gdy się zważy, że do okresów pracy w szczególnych warunkach -
zgodnie z załącznikiem do rozporządzenia (Dział XIV pkt 12) zaliczono „prace przy
spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowo wodorowym”. Nie sposób
tym samym podzielić odmiennej wykładni tego przepisu dokonanej przez Sąd
Apelacyjny, z powołaniem się na orzecznictwo Sądu Najwyższego. W
szczególności błędny jest pogląd Sądu drugiej instancji, że pomocnik spawacza
uczestniczący w spawaniu, poprzez to, że wykonuje także szereg czynności jedynie
związanych ze spawaniem, nie pracuje w pełnym wymiarze czasu pracy „przy
spawaniu”. W powoływanym przez Sąd Apelacyjny wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 29 stycznia 2008 r., I UK 192/07, przyjęto, że wykonywanie pracy przez
8
pracowników zatrudnionych w bezpośrednim sąsiedztwie stanowisk spawalniczych
nie mieści się w określeniu „prace przy spawaniu”, ale jednocześnie trafnie uznano,
że określenie „prace przy spawaniu”, zawarte w pkt 12, Działu XIV wykazu A
rozporządzenia z 1983 r., obejmuje prace wykonywane w przebiegu procesu
spawania. „Takie rozumienie rozważanego zwrotu wynika z jego wykładni
językowej, prowadzącej do wniosku, że (…), obejmuje ona czynności związane ze
spawaniem”, a „użycie określenia „przy spawaniu” zamiast terminu „spawacz”
pozwala objąć nim także prace wykonywane w przebiegu procesu spawania przez
pracowników niebędących spawaczami” (por. również wyrok z dnia 8 czerwca 2011
r., I UK 393/10 -niepublikowany, w którym przyjęto, że za prace „przy spawaniu”
mogą być uznane prace wykonywane przez osoby zatrudnione nie tylko na
stanowisku spawacza, pod warunkiem jednakże, że uczestniczą one w procesie
spawania).
Również poza zarzutami skargi, ale w związku z wywodami uzasadnienia
zaskarżonego wyroku, w których stwierdzono, że „podstawą rozstrzygnięcia nie
mogły być powoływane w toku procesu zarządzenia resortowe”, bowiem „w
zamkniętym katalogu powszechnie obowiązujących przepisów prawa, nie
wskazano zarządzeń resortowych”, przyjdzie zauważyć, że stanowisko to nie jest w
pełni uzasadnione, gdy się weźmie pod uwagę ustalone w tej mierze orzecznictwo
Sądu Najwyższego, w tym cytowane zresztą przez Sąd Apelacyjny (por. wyrok z
dnia 9 maja 2006 r., II UK 183/05 i orzecznictwo w nim cytowane, w którym trafnie
przyjęto, że zarządzenia resortowe w zakresie, w jakim są wyłącznie wykazami
określającymi stanowiska pracy, na których wykonywane są prace - rodzaje prac -
wymienione w wykazach będących załącznikiem do rozporządzenia, stanowią
ścisłe ustalenie stanowisk, z którymi – w związku z przypisanymi im czynnościami –
wiąże się wykonywanie pracy w szczególnych warunkach).
Przechodząc do merytorycznej oceny zarzutów naruszenia prawa
materialnego, zawartych w skardze kasacyjnej, trafnie zarzucono naruszenie
przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w związku z § 19
rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. Ten ostatni przepis stanowi, że przy
ustalaniu okresów pracy uzasadniających prawo do świadczeń, za prace
wykonywane w szczególnych warunkach, o których mowa w § 4 uznaje się również
9
okresy pracy (służby), wykonywanej przed dniem wejścia w życie powyższego
rozporządzenia, które były zaliczone do pierwszej kategorii zatrudnienia zgodnie z
rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej
kategorii zatrudnienia (Dz.U. Nr 13, poz. 86 ze zm.). W załączniku do tego
rozporządzenia, zawierającym wykaz prac zaliczonych do pierwszej kategorii
zatrudnienia - w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 grudnia 1981 r. – zaliczono
do tej kategorii - w Dziale XI poz. 26 – prace „spawaczy zatrudnionych przy
spawaniu elektrycznym, gazowym, atomowo-wodorowym i ich pomocników oraz
prace wycinaczy gazem”. Tym samym praca wnioskodawcy na stanowisku
pomocnika spawacza, w okresie od 10 października 1979 r. do dnia 30 grudnia
1981 r. (z tą datą zmieniono rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r.,
rozporządzeniem z dnia 30 grudnia 1981 r. – Dz.U. nr 32, poz. 186), była zaliczona
do pracy w pierwszej kategorii zatrudnienia, co pozwala zaliczać ją do pracy w
szczególnych warunkach na podstawie rozporządzenia z 1983 r. Nota bene zmiana
tego rozporządzenia (z 4 maja 1979 r.), nie zmieniła statusu wnioskodawcy jako
zatrudnionego w szczególnych warunkach i po tej dacie, skoro załącznik do tego
rozporządzenia w Dziale XIII (prace różne) pod poz. 12, wymienia „prace przy
spawaniu (…)” jako zaliczone do prac w pierwszej kategorii zatrudnienia.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
k.p.c., orzekł jak
w sentencji.
O kosztach orzeczono po myśli art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.