Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 123/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Romualda Spyt (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J.B.
przeciwko Przewozom Regionalnym Sp. z o.o. O. Zakładowi Przewozów
Regionalnych w O.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 7 grudnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w O.
z dnia 8 grudnia 2011 r., sygn. akt […],
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w O. wyrokiem z dnia 15 września 2011 r. oddalił powództwo
J. B. przeciwko „Przewozom Regionalnym” spółce z ograniczoną
2
odpowiedzialnością – O. Zakładowi Przewozów Regionalnych w O. o przywrócenie
do pracy oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 60 zł tytułem zwrotu
kosztów zastępstwa procesowego. Sąd Okręgowy w O. wyrokiem z dnia 8 grudnia
2011 r., sygn. akt […], oddalił apelację powoda i zasądził od niego na rzecz
pozwanego kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.
Sąd Okręgowy ustalił, że powód J. B. jest pracownikiem strony pozwanej od
1975 r. Początkowo wykonywał pracę na stanowisku pomocnika maszynisty, a
następnie starszego maszynisty. Na skutek reorganizacji pracodawcy od 2007 r.
jest zatrudniony w Przewozach Regionalnych spółce z o.o. – O. Zakładzie
Przewozów Regionalnych w O. Jako maszynista powód wykonywał pracę w
różnych taborach i na różnych jednostkach. Stanowiska pracy powoda w różnych
jednostkach nie są tożsame, siedziska są różnie skonstruowane. Od 2002 r. powód
zaczął odczuwać silne bóle kręgosłupa w odcinku lędźwiowym, które początkowo
zostały zdiagnozowane jako dyskopatia, a w 2003 r. jako nasilona spondyloza
lędźwiowa. Schorzenia te objawiały się nie tylko dolegliwościami kręgosłupa, ale
także bólem kończyn dolnych, które w znacznym stopniu utrudniały powodowi
swobodne poruszanie i codzienne funkcjonowanie. W 2004 r. stan zdrowia powoda
pogorszył się. Wykonano zabieg operacyjny laminectomii dysku L3/L4, fenestracji
dysku L5/S1 oraz dyscektomii dysku L3/L4 i L5/S1, co uzasadniały pęknięcia tych
dysków, powodujące przemieszczenie się jądra miażdżystego. W rezultacie
operacji i dwumiesięcznego pobytu w szpitalu stan zdrowia powoda uległ poprawie i
mógł on po kilkumiesięcznej przerwie wrócić do pracy. W związku nawrotami bólu
kręgosłupa i jego promieniowaniem do kończyn dolnych, w latach 2005 – 2008
powód kilkakrotnie przebywał na sesjach rehabilitacyjnych. Zabiegi i ćwiczenia
fizjoterapeutyczne przynosiły okresowe poprawy stanu zdrowia. Na przełomie 2009
r. i 2010 r. dolegliwości kręgosłupa nasiliły się do tego stopnia, że powód miał
poważne problemy z chodzeniem. W dniach 25.03.2010 r. — 15.04.2010 r. powód
przebywał w szpitalu, gdzie przeprowadzano zabiegi rehabilitacyjne. W dniu 26
stycznia 2011 r. powód powrócił do pracy. W dniu 31 stycznia 2011 r. otrzymał
oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę z trzymiesięcznym okresem
wypowiedzenia. Jako przyczynę rozwiązania stosunku pracy wskazano długotrwałe
3
i częste nieobecności w pracy z powodu choroby, co powoduje dezorganizację w
pracy.
W ocenie Sądu Okręgowego powód był zatrudniony na stanowisku
maszynisty w jednostce kolejowej, a więc takiej, której sprawne funkcjonowanie ma
szczególne znaczenie w sferze interesów Państwa i obywateli, a rozmiar absencji
chorobowej J. B. w okresie rocznym, poprzedzającym wypowiedzenie umowy o
pracę określił jako co najmniej znaczny, bowiem łącznie wynosił on 255 dni,
natomiast w latach poprzednich, tj. 2009 i 2008 wynosił odpowiednio 101 dni oraz
109 dni, wobec czego nieobecności te uznał za długotrwałe, systematyczne i
powtarzające się. Były one przerywane długotrwałą „chorobową" opieką nad osobą
dorosłą i urlopem na żądanie. Nieobecności powoda nie miały charakteru
doraźnego, raczej należy określić je jako permanentne. Reasumując, Sąd
Okręgowy nie dostrzegł w toku kontroli instancyjnej orzeczenia Sądu Rejonowego,
aby doszło do naruszenia prawa materialnego - art. 45 § 1 k.p. Powód nie wykazał,
aby pracodawca organizując powodowi miejsce pracy naruszył obowiązek
zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 94 pkt 4 k.p.), co
uzasadniało, w ocenie Sądu, oddalenie wniosku w przedmiocie dopuszczenia
dowodu z opinii biegłego lekarza. Nie doszło też, zdaniem Sądu, do naruszenia
prawa materialnego - art. 39 k.p. w związku z art. 9 ustawy z 10.12.2008 r. o
emeryturach pomostowych, poprzez ich niezastosowanie „w sytuacji, gdy z
dowodów zgromadzonych w sprawie wynika, iż powód jako osoba spełniająca
warunki do ubiegania się o tzw. wcześniejszą emeryturę w 2012 r., pozostaje w
okresie ochronnym uniemożliwiającym wypowiedzenie umowy o pracę".
Zasadnicza odmienność pomiędzy regulacjami zawartymi w ustawie o emeryturach
i rentach z FUS oraz w ustawie o emeryturach pomostowych wynika z treści art. 16
ustawy o emeryturach pomostowych, stanowiącego, iż prawo do emerytury
pomostowej ustaje z dniem poprzedzającym dzień nabycia prawa do emerytury,
która jest ustalona decyzją organu rentowego, bądź osiągnięcia przez
uprawnionego wieku 60 lat w przypadku kobiet, 65 lat w przypadku mężczyzn,
jeżeli uprawniony nie ma prawa do emerytury ustalonego decyzją organu
rentowego. Sąd uznał, że gdyby zaakceptować sposób rozumowania powoda, to
wówczas dwukrotnie osiągnąłby on wiek emerytalny, tj. pierwotnie w chwili
4
ustalenia prawa do emerytury pomostowej, a następnie po raz kolejny w sytuacji
określonej w art. 16 ustawy. Art. 9 ustawy o emeryturach pomostowych stanowi, iż
warunkiem nabycia prawa do emerytury pomostowej oprócz osiągnięcia wieku
wynoszącego 55 lat dla mężczyzn oraz posiadania okresu pracy w charakterze
maszynisty pojazdów trakcyjnych wynoszącego co najmniej 15 lat, jest wydanie
przez lekarza medycyny pracy orzeczenia o niezdolności do wykonywania prac
jako maszynista pojazdów trakcyjnych. W tym kontekście Sąd zwrócił uwagę, iż o
ile można przyjąć założenie, że powód spełni warunki dotyczące wieku i stażu
pracy na stanowisku maszynisty, o tyle brak jest podstawy do przyjęcia, iż lekarz
medycyny pracy wyda stosowne orzeczenie, zwłaszcza, iż powód już w pozwie
podniósł, że jego stan zdrowia uległ poprawie w stopniu umożliwiającym mu powrót
do pracy", czego potwierdzeniem jest znajdujące się w jego aktach osobowych
zaświadczenie lekarskie z 24.01.2011 r. o dopuszczeniu do pracy. Reasumując
Sąd uznał, że powód nie podlegał szczególnej ochronie przez wypowiedzeniem,
dlatego apelację oddalił.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego wniósł w imieniu powoda jego
pełnomocnik, zaskarżając wyrok w całości. Skarga kasacyjna została oparta na
podstawie naruszenia „prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 39 kodeksu
pracy w zw. z art. 9 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych
polegającą na przyjęciu, że nie podlega ochronie przed wypowiedzeniem umowy o
pracę w wieku przedemerytalnym pracownik (powód), który w dacie wypowiedzenia
stosunku pracy ukończył 53 lata i w ciągu niewiele ponad jednego roku nabyłby
prawo do przejścia na tzw. emeryturę pomostową (tj. z chwilą ukończenia 55 roku
życia), podczas gdy przepis art. 9 pkt 1) ustawy o emeryturach pomostowych
ustanawia zwykły wiek emerytalny dla maszynistów pojazdów trakcyjnych, w
związku z czym takim osobom przysługuje ochrona na 4 lata przed osiągnięciem
tego wieku (art. 39 k.p.), tj. w przypadku mężczyzn od dnia ukończenia 51 roku
życia, a zatem w chwili złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę
powód znajdował się w okresie ochronnym;
2. naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 45 § 1
kodeksu pracy w z w. z art. 8 kodeksu pracy, polegającą na przyjęciu, że
długotrwała usprawiedliwiona nieobecność powoda w pracy - w stanie faktycznym
5
sprawy - stanowiła wystarczającą podstawę do wypowiedzenia stosunku pracy,
podczas gdy absencje powoda wynikały z poważnych dolegliwości wywołanych
warunkami na stanowisku pracy, wobec czego zasady współżycia społecznego
przemawiały za uznaniem wypowiedzenia za bezzasadne;
3. naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na
wynik sprawy, a mianowicie art. 217 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z
art. 278 § 1 k.p.c. polegającym na przyjęciu, że brak było wystarczających podstaw
do uwzględnienia wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego lekarza na
okoliczności związane ze stanem zdrowia powoda oraz przyczyn ich powstania
(choroba zawodowa), a to w związku z niewykazaniem przez stronę powodową, że
pracodawca nie zapewnił powodowi właściwych warunków pracy, podczas gdy
zawnioskowany dowód z opinii biegłego lekarza w połączeniu z pozostałymi
dowodami w pełni umożliwiał ustalenie okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia
sprawy, dotyczących związku wad stanowiska pracy z licznymi absencjami
powoda, a także jego zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym
stanowisku, w związku z czym dopuszczenie dowodu z opinii biegłego było w pełni
uzasadnione”.
Wniósł o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, ponieważ w sprawie
występuje istotne zagadnienie prawne, a mianowicie: „czy ochronie przed
wypowiedzeniem umowy o pracę w wieku przedemerytalnym (art. 39 kodeksu
pracy) podlega pracownik (maszynista pojazdów trakcyjnych), który w ciągu
czterech lat od daty złożenia przez pracodawcę oświadczenia o wypowiedzeniu
stosunku pracy osiągnie wiek uprawniający go do przejścia na tzw. emeryturę
pomostową (art. 9 ustawy o emeryturach pomostowych), czy też taki pracownik nie
podlega w/w ochronie”.
Wniósł również o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu w O. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
6
Stosownie do art. 39813
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę
kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw, a z urzędu bierze
pod rozwagę tylko nieważność postępowania. W świetle art. 3983
§ 1 k.p.c. skarga
kasacyjna może być oparta na zarzutach naruszenia prawa materialnego przez
błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie (pkt 1) oraz na zarzutach
naruszenia przepisów postępowania, jeżeli uchybienia te mogły mieć wpływ na
wynik sprawy (pkt 2). Zgodnie z utrwalonym w judykaturze poglądem, pod pojęciem
podstawy skargi kasacyjnej rozumie się zaś konkretne przepisy prawa, które
zostały w niej wskazane z jednoczesnym stwierdzeniem, że wydanie wyroku
nastąpiło z ich obrazą. W razie oparcia skargi kasacyjnej na podstawie wymienionej
w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. konieczne jest przy tym, aby - poza naruszeniem
przepisów procesowych - skarżący wykazał, iż konsekwencje wadliwości
postępowania były tego rodzaju, że kształtowały treść zaskarżonego wyroku.
W skardze kasacyjnej wskazano, że Sąd drugiej instancji oddalił wniosek
powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego lekarza - przyjmując, że
przeprowadzenie tego dowodu nie mogło doprowadzić do wyjaśnienia zasadności
dokonanego wypowiedzenia. Zdaniem Sądu Najwyższego nie doszło jednak do
naruszenia art. 217 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c.,
gdyż przedmiotem rozprawy nie było ustalenie choroby zawodowej lub wypadku
przy pracy, natomiast istotą sporu było ustalenie, czy doszło do długotrwałej
absencji chorobowej, powodującej dezorganizację pracy. Dowód z opinii biegłego
lekarza był nieprzydatny do ustalenia tych okoliczności. Stosownie do art. 217 § 2
k.p.c. sąd pominie środki dowodowe, jeżeli okoliczności sporne zostały już
dostatecznie wyjaśnione lub jeżeli strona powołuje dowody jedynie dla zwłoki.
Dowody powoływane są tylko dla zwłoki, gdy okoliczności, które mają być przy ich
pomocy wykazane zostały już dostatecznie wyjaśnione albo gdy nie mogą one
służyć wyjaśnieniu spornych okoliczności. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 maja
2012 r., sygn. akt II PK 220/11, LEX nr 1211159, wyraził pogląd, że art. 227 k.p.c.
nie może być przedmiotem naruszenia sądu odwoławczego, gdyż przepis ten nie
jest źródłem obowiązków ani uprawnień jurysdykcyjnych, lecz określa jedynie wolę
ustawodawcy ograniczenia kręgu faktów, które mogą być przedmiotem dowodu w
postępowaniu cywilnym. W tym kontekście Sąd Najwyższy uznał, że skarga
7
kasacyjna nie zakwestionowała skutecznie ustaleń dotyczących faktu
dezorganizacji pracy spowodowanej wielokrotnymi zwolnieniami lekarskimi i bardzo
częstą absencją w ostatnich latach.
W ocenie Sądu Najwyższego nie doszło do naruszenia prawa materialnego
przez błędną wykładnię art. 39 k.p. w związku z art. 9 ustawy z dnia 19 grudnia
2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 237, poz. 1656 ze zm.).
Zgodnie z tym ostatnim przepisem - pracownik wykonujący prace maszynistów
pojazdów trakcyjnych wymienione w pkt 5 załącznika nr 2 do ustawy, który spełnia
warunki określone w art. 4 pkt 1, 4-7, nabywa prawo do emerytury pomostowej,
jeżeli: 1) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat
dla mężczyzn; 2) ma okres pracy jako maszynista pojazdów trakcyjnych,
wymienionej w pkt 5 załącznika nr 2 do ustawy, wynoszący co najmniej 15 lat;
3) lekarz medycyny pracy wydał orzeczenie o niezdolności do wykonywania prac
jako maszynista pojazdów trakcyjnych.
Unormowanie to przyznaje prawo do świadczenia w wieku znacznie niższym
niż powszechny wiek dla mężczyzn (65 lat, a od 2013 r. – stopniowo 67 lat), a także
niższym niż emerytura z tytułu pracy w szczególnych warunkach (60 lat). Do
nabycia prawa do tego świadczenia konieczne jest także rozwiązanie stosunku
pracy. Zwrócić należy uwagę, że przepisy umożliwiające wcześniejsze przejście na
emeryturę, niemające pokrycia w składce na ubezpieczenie emerytalne, są
stopniowo wygaszane, aż do całkowitej likwidacji. Skorzystanie w przyszłości z
emerytury przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego będzie możliwe
wyłącznie w ramach systemu świadczeń dla osób wykonujących pracę w
warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze, przewidzianych w
ustawie o emeryturach pomostowych. Wcześniejszym odpowiednikiem emerytur
pomostowych były emerytury w obniżonym wieku emerytalnym dla osób
wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
wypłacane na podstawie art. 32 i art. 33 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst:
Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.; dalej: ustawa o emeryturach z FUS)
oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
8
szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43, ze zm.). Uchwalenie ustawy o
emeryturach pomostowych stanowiło element reformy systemu ubezpieczeń
społecznych, której celem była m.in. stopniowa likwidacja odrębności zasad
przechodzenia na emeryturę różnych grup zawodowych oraz ujednolicenie wieku
emerytalnego wszystkich ubezpieczonych. Ważną okolicznością, która wpłynęła na
uchwalenie tej ustawy, było również wygaszenie dotychczasowych zasad
przechodzenia na emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym przez osoby
pracujące w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, planowane
początkowo na 31 grudnia 2008 r. (por. art. 46 ust. 1 pkt 2 i art. 50 ust. 1 pkt 2
ustawy o emeryturach z FUS). Wygaszanie emerytur nauczycielskich w obniżonym
wieku emerytalnym wynikało z art. 88 ust. 2a ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. -
Karta Nauczyciela, Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, ze zm.). Trybunał
Konstytucyjny w wyroku z dnia 3 marca 2011 r., K 23/09, OTK-A 2011/2/8, zwrócił
uwagę, że zarówno prawo do emerytury w obniżonym wieku, które przysługiwało
na podstawie wcześniejszych przepisów, jak i prawo do emerytury pomostowej
stanowią szczególne uprawnienia emerytalne i nie należą do istoty prawa do
zabezpieczenia społecznego, zagwarantowanego w art. 67 Konstytucji. Osoby
pozbawione prawa do emerytury pomostowej nabywają bowiem, po spełnieniu
odpowiednich przesłanek, prawo do emerytury "zwykłej" na podstawie ustawy o
świadczeniach z FUS. Ponadto uprawnieni do uzyskania emerytury pomostowej w
okresie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w
rozumieniu ustawy o świadczeniach z FUS nie byli obciążani wyższymi kosztami
wcześniejszego uzyskania świadczenia emerytalnego, co oznacza, że prawo do
emerytury pomostowej, jako szczególne uprawnienie, mogło zostać przyznane
węższej grupie pracowników, w stosunku do kręgu uprawnionych do emerytury w
obniżonym wieku.
W ocenie Sądu Najwyższego prawa do emerytury pomostowej, mimo jej
nazwy i powstania prawa do tego świadczenia z mocy prawa, po spełnieniu
warunków zawartych w ustawie (art. 15 ustawy), nie można w każdym przypadku
utożsamiać z prawem do emerytury, o którym mowa w art. 39 k.p., gdyż
świadczenie to jest bardziej zbliżone do świadczeń socjalnych z szeroko pojętego
zabezpieczenia społecznego, niż do świadczeń z ubezpieczenia społecznego,
9
uregulowanych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, a ponadto jest
finansowane z odrębnego Funduszu Emerytur Pomostowych. Nie ma ponadto
charakteru stałego, ale przysługuje tylko do nabycia uprawnień do stałych
świadczeń emerytalnych lub osiągnięcia przez mężczyznę wieku 65 lat (art. 16
ustawy). Tymczasowy charakter tego świadczenia upodabnia je raczej do
świadczeń przedemerytalnych.
Zgodnie z art. 39 k.p. pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę
pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku
emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do
emerytury z osiągnięciem tego wieku. Sposób rozumienia powyższego zakazu
wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi w wieku przedemerytalnym oparty
jest na poglądzie, że przez określony w tym przepisie wiek emerytalny należy
rozumieć wiek określony w przepisach emerytalnych, zezwalający na uzyskanie
uprawnień w normalnym trybie. Nie jest nim natomiast wiek, który w świetle
przepisów szczególnych daje tylko możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę
(por. wyrok Sądu Najwyższego z 11 lipca 2007 r., III PK 19/07, LEX nr 611832).
W obowiązującym stanie prawnym ustawowym wiekiem emerytalnym jest
wiek uprawniający do przejścia na emeryturę na podstawie przepisów ustawy o
emeryturach i rentach z FUS. Ustawa ta określa jednolity wiek emerytalny w
zależności od płci pracownika, wynoszący dla kobiety 60, a dla mężczyzny 65 lat.
Od dnia 1 czerwca 2004 r. obowiązuje kolejna wersja art. 39 k.p., w brzmieniu
ustalonym ustawą z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych
(Dz. U. Nr 120, poz. 1252). Okres ochrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę
został wydłużony do 4 lat, co zostało skorelowane z prawem do świadczeń
przedemerytalnych. W tym aspekcie należałoby również odnosić ten przepis do
emerytur pomostowych, które spełniają podobną funkcję do świadczeń
przedemerytalnych.
Przesłanką zakazu wypowiedzenia z art. 39 k.p. jest możliwość nabycia
przez pracownika prawa do emerytury po osiągnięciu wieku emerytalnego. Osoby
urodzone przed dniem 1 stycznia 1949 r. muszą mieć staż emerytalny wymagany
przez przepisy: okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla
kobiet i 25 lat dla mężczyzn. W przyszłości przepis ten będzie musiał być ponownie
10
zmodyfikowany, ponieważ dla osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. (takich
jak powód) warunkiem nabycia emerytury jest (co do ogólnej zasady) tylko
osiągnięcie wieku emerytalnego, wynoszącego 60 lat dla kobiet i 65 lat dla
mężczyzn (art. 24 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Judykatura Sądu
Najwyższego przyznaje ochronę wyrażoną w art. 39 kodeksu pracy pracownikom
zatrudnionym w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2011 r., sygn. akt II PK 282/10, LEX nr 949028),
wskazując, że niższy od powszechnego wiek emerytalny pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest dla
nich normalnym ustawowym wiekiem emerytalnym, co należy uwzględnić także
przy stosowaniu art. 184 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS. W
cytowanym wyroku Sąd przyjął, że pracownik, który spełnił do 31 grudnia 1998 r.
warunek stażu emerytalnego (w tym okresu pracy w szczególnym charakterze, np.
jako pracownik kolejowy, oraz okresu składkowego i nieskładkowego) uprawniający
go do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym i który wiek ten osiągnie dopiero
po 31 grudnia 2008 r., ma możliwość nabycia uprawnień do emerytury na
podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS pod warunkiem
rozwiązania stosunku pracy, a zatem w okresie przed osiągnięciem tego wieku
podlega ochronie przewidzianej w art. 39 k.p.
Równocześnie wyrażane jest stanowisko, zgodnie z którym nie jest
normalnym wiekiem emerytalnym wiek umożliwiający wcześniejsze przejście na
emeryturę, o którym mowa w art. 29 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS,
w rezultacie nie ma przesłanek pozwalających na objęcie ochroną trwałości
zatrudnienia pracownika przed ukończeniem takiego wcześniejszego wieku
emerytalnego, gdyż powstawałby stan niepewności co do okresu obowiązywania
zakazu wypowiadania umowy o pracę w zależności od tego, czy chroniony tym
zakazem pracownik skorzysta z wcześniejszych uprawnień emerytalnych w wieku
50 lat - kobieta i 60 lat mężczyzna, gdyż może skorzystać z prawa przejścia na
emeryturę także po osiągnięciu tego wieku. Nie jest to bowiem "normalny"
ustawowy wiek emerytalny (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca
2008 r., I BP 51/07, LEX nr 494126).
11
W wyroku z dnia 5 lipca 2011 r., I PK 15/11, LEX nr 950717, Sąd Najwyższy
wyraził pogląd, że uprawnienie wynikające z art. 88 ustawy z 1982 r. - Karta
Nauczyciela nie stanowi podstawy do udzielenia ochrony na zasadzie art. 39 k.p.,
gdyż przepis ten nie odnosi się do konkretnego wieku nauczyciela, a ponadto
wymaga złożenia odpowiedniego wniosku.
W ocenie Sądu Najwyższego prawo do emerytury pomostowej nawiązuje do
świadczenia przyznawanego na warunkach art. 32 ustawy o emeryturach i rentach
z FUS (por: K. Antonów [w:] Ustawa o emeryturach i rentach z FUS. Komentarz,
ABC 2009, pkt 3 do art. 24).
Mając powyższe konstatacje na uwadze - Sąd Okręgowy w O. niezasadnie
pominął cel i charakter nowych uregulowań. W rzeczywistości bowiem przepisy
ustawy o emeryturach pomostowych, posługując się kryterium „osiągnięcia wieku"
wprowadzają wiek emerytalny, który stanowi jedno z istotnych kryteriów do nabycia
uprawnień emerytalnych, o których mowa w art. 39 k.p. Przepis ten obejmuje
również osoby w obniżonym wieku emerytalnym, o którym mowa w ustawie o
emeryturach pomostowych. Funkcja ochronna art. 39 k.p. przejawia się poprzez
zapewnienie trwałości stosunku pracy osobom, które ze względu na swój wiek i
stan zdrowia mogą mieć trudności w poszukiwaniu zastępczego zatrudnienia na
coraz bardziej konkurencyjnym rynku pracy.
Ochrona przed wypowiedzeniem przysługuje tylko raz, a po osiągnięciu
stosownego wieku emerytalnego wygasa (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28
marca 2002 r., sygn. akt I PKN 141/01). Prowadzi to do konkluzji, że pracownik,
który podlegał ochronie przed wypowiedzeniem w wieku 56 – 60 lat, nie podlega
ochronie trwałości stosunku pracy w późniejszym czasie, w szczególności – po
uzyskaniu wieku uzasadniającego nabycie prawa do emerytury pomostowej lub na
cztery lat przed osiągnięciem ,powszechnego" wieku emerytalnego.
Zwrócić jednak należy uwagę, że ustawa o emeryturach pomostowych,
oprócz zwykłego wieku emerytalnego 60 lat, przyznaje niektórym kategoriom
zatrudnionych, prawo do emerytury w wieku dodatkowo obniżonym o 5 lat. Dotyczy
to np. art. 9 ustawy, na który powołuje się powód, stawiając jednak
ubezpieczonemu dodatkowy warunek, aby lekarz medycyny pracy wydał
orzeczenie o niezdolności do wykonywania prac jako maszynista pojazdów
12
trakcyjnych (art. 9 pkt 3). Dokonując wykładni art. 39 k.p. w aspekcie art. 9 ustawy o
emeryturach pomostowych Sąd Najwyższy uznał, że ochronie przed
wypowiedzeniem umowy o pracę podlega pracownik, który w okresie 4 lat,
określonych w tym przepisie, spełni warunek wieku 55 lat rozumiany również jako
warunek odpowiedniego stażu pracy w szczególnych warunkach i wymóg
przedstawienia pracodawcy orzeczenia lekarza medycyny pracy o niezdolności do
wykonywania pracy na stanowisku maszynisty pojazdów trakcyjnych. Brak takiego
orzeczenia stwarzałby bowiem dla pracodawcy stan niepewności, co do faktycznej i
prawnej możliwości uzyskania przez pracownika prawa do emerytury pomostowej.
W tym kontekście należy stwierdzić, że powód nie spełnił jednej z przesłanek
nabycia prawa do emerytury pomostowej, mianowicie nie przedstawił orzeczenia o
niezdolności do wykonywania pracy jako maszynista pojazdów trakcyjnych (art. 9
pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych). Wręcz przeciwnie - lekarz zakładowy
wydał zaświadczenie, że jest on zdolny do wykonywania pracy na stanowisku
maszynisty pojazdów trakcyjnych. Uniemożliwiało to objęcie go ochroną przed
wypowiedzeniem w wieku 51 – 55 lat.
Odnośnie zarzutu naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię
art. 45 § 1 k.p. w zw. z art. 8 k.p. Sąd Najwyższy nie podzielił subsumpcji
przedstawionej w skardze kasacyjnej. W stanie faktycznym sprawy długotrwała
absencja chorobowa powoda stanowiła uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia
umowy o pracę. W skardze kasacyjnej nie kwestionowano zasady, dotyczącej
słuszności wypowiedzenia umowy w przypadku braku dyspozycyjności pracownika
oraz tego, że zasadność wypowiedzenia umowy o pracę powinna być rozważana
nie tylko z uwzględnieniem potrzeb pracodawcy, ale również z poszanowaniem
interesów pracownika sumiennie i starannie wykonującego obowiązki pracownicze.
Nie można się jednak zgodzić z sugestią, że odpowiedzialność za stan zdrowia
powoda i jego absencje w pracy powinna spocząć na pracodawcy. Powód miał
zapewniona opiekę lekarską i poddawał się odpowiednim zabiegom leczniczym.
Lekarz zakładowy wydał zaświadczenie, że jest on zdolny do wykonywania pracy
na stanowisku maszynisty pojazdów trakcyjnych. Mimo to jego absencje chorobowe
przekraczały 1/3 roku, a ostatnio 2/3 roku. Do tego można doliczyć okresy urlopów
wypoczynkowych. Nie ma podstaw do kwestionowania, że nieobecności powoda
13
wpływały negatywnie na organizację pracy, która wymaga dyspozycyjności i
mobilności pracowników kolejowych. Brak więc możliwości uwzględnienia
powództwa na podstawie zasad współżycia społecznego (art. 8 k.p.), co z kolei
usprawiedliwia wniosek o braku uzasadnionych podstaw do przywrócenia powoda
do pracy w aspekcie art. 45 § 1 k.p.
Mając powyższe okoliczności na uwadze, Sąd Najwyższy na mocy art. 39814
§ 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.
/tp/