Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 maja 2011 r.
II PK 282/10
1. Pracownik kolejowy, urodzony po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia
1969 r., któremu okres zatrudnienia w tym charakterze umożliwia uzyskanie
emerytury kolejowej z chwilą osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego (art.
184 w związku z art. 40 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr
153, poz. 1227 ze zm.), podlega ochronie przewidzianej w art. 39 k.p., jeżeli w
chwili wypowiedzenia brakowało mu nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia
wieku emerytalnego określonego w art. 40 ustawy o emeryturach i rentach (55
lat dla kobiety, 60 lat dla mężczyzny), choćby wiek ten miał osiągnąć po 31
grudnia 2008 r.
2. Pracownik kolejowy, który spełnił do 31 grudnia 1998 r. warunek stażu
emerytalnego (w tym okresu pracy w szczególnym charakterze jako pracownik
kolejowy oraz okresu składkowego i nieskładkowego) uprawniający go do eme-
rytury w obniżonym wieku emerytalnym i który wiek ten osiągnie dopiero po 31
grudnia 2008 r., ma możliwość nabycia uprawnień do emerytury kolejowej na
podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach, pod warunkiem rozwiązania
stosunku pracy, a zatem w okresie przed osiągnięciem tego wieku podlega
ochronie przewidzianej w art. 39 k.p.
Przewodniczący SSN Jolanta Strusińska-Żukowska, Sędziowie SN: Katarzyna
Gonera (sprawozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 5 maja
2011 r. sprawy z powództwa Sabiny M. przeciwko P. Ośrodkowi Specjalistycznemu
Usług Medycznych w P. o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne, na skutek skargi
kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 14 maja 2010 r.
[…]
2
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Po-
znaniu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do ponownego rozpoznania i roz-
strzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy Poznań Grunwald i Jeżyce - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Poznaniu wyrokiem z 9 lutego 2010 r. […] uznał za bezskuteczne wypowie-
dzenie powódce Sabinie M. umowy o pracę dokonane przez pozwany P. Ośrodek
Specjalistyczny Usług Medycznych w P.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka została zatrudniona u pozwanego praco-
dawcy na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony od 1 września 2009 r. Pi-
smem z 25 listopada 2009 r. pozwany rozwiązał z powódką umowę o pracę z za-
chowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, który upłynął 28 lutego 2010 r.
Jako przyczynę wypowiedzenia pozwany podał względy ekonomiczne, uzasadniają-
ce zastosowanie ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwią-
zywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Powódka została zwolniona z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedze-
nia z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. W okresie bezpośrednio poprzedzają-
cym pracę u pozwanego - od 1 sierpnia 1976 r. do 31 sierpnia 2009 r. - powódka
była zatrudniona w Obwodzie Lecznictwa Kolejowego w P. Samodzielnym Publicz-
nym Zakładzie Opieki Zdrowotnej na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślo-
ny, w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku specjalisty. Sejmik Województwa
W. podjął uchwałę o likwidacji Obwodu Lecznictwa Kolejowego w P. Wszystkim pra-
cownikom, w tym powódce, zostały wypowiedziane umowy o pracę. Rozwiązanie
umowy z powódką nastąpiło 31 sierpnia 2009 r. Pozwany P. Ośrodek Specjalistyczny
Usług Medycznych przejął zadania w zakresie świadczeń medycznych od Obwodu
Lecznictwa K. w P. Stosownie do postanowień uchwały Sejmiku Województwa W.,
wszystkim pracownikom Obwodu Lecznictwa Kolejowego w P., w tym powódce, za-
gwarantowano zatrudnienie w P. Ośrodku Specjalistycznym Usług Medycznych.
Mimo to już po trzech miesiącach pozwany wypowiedział powódce umowę o pracę.
Sąd pierwszej instancji uznał, że powódka, jako pracownik kolejowy, spełnia
warunki określone w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz.
3
1227 ze zm.; zwanej dalej ustawą o emeryturach i rentach z FUS), od których uza-
leżniona jest możliwość przejścia na emeryturę wraz z ukończeniem wieku 55 lat. W
chwili wypowiedzenia umowy o pracę podlegała szczególnej ochronie przed wypo-
wiedzeniem wynikającej z art. 39 k.p.
Sąd Rejonowy podkreślił, że stan faktyczny sprawy był bezsporny, a spór do-
tyczył wyłącznie interpretacji i zastosowania art. 39 k.p. W ocenie strony pozwanej
przepis ten dotyczy ochrony związanej z powszechnym wiekiem emerytalnym, który
wynosi dla kobiet 60 lat. Powódka stała na stanowisku, że w przypadku pracowników
kolejowych wiek emerytalny dla kobiet wynosi 55 lat. Zgodnie z art. 39 k.p. praco-
dawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie
więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia
umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. Ochrona
przewidziana w art. 39 k.p. dotyczy pracownika, któremu brakuje nie więcej niż cztery
lata do osiągnięcia wieku emerytalnego w dniu wręczenia mu wypowiedzenia umowy
o pracę. Sąd Rejonowy stwierdził, że ustawowym wiekiem emerytalnym jest wiek
uprawniający pracownika do przejścia na emeryturę zgodnie z ustawą o emeryturach
i rentach z FUS. W stosunku do niektórych grup pracowników wprowadzono w tej
ustawie niższy od powszechnego wiek emerytalny (dotyczy to między innymi pra-
cowników kolejowych). Niższy od powszechnego wiek emerytalny pracowników za-
trudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest dla nich
zwykłym ustawowym wiekiem emerytalnym, a to sprawia, że tacy pracownicy w
okresie czterech lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego właściwego dla swojej
kategorii zatrudnienia korzystają ze szczególnej ochrony prawnej przewidzianej w art.
39 k.p.
Sąd pierwszej instancji uznał, że powódka jest szczególnie chroniona przed
wypowiedzeniem na podstawie art. 39 k.p. Ustawa o emeryturach i rentach z FUS
określa wiek emerytalny pracownika kolejowego dla kobiet na 55 lat, dla mężczyzn
na 60 lat. Jednym z warunków ochrony przed wypowiedzeniem jest ukończenie
przez pracownika kolejowego, będącego kobietą, 51 lat. Przy zastosowaniu art. 39
k.p. należy uwzględnić szczególny system emerytalny, któremu podlega dany pra-
cownik, i rodzaj wykonywanej przez niego pracy. Zakaz wypowiadania umów odnosi
się nie tylko do pracowników spełniających powszechne przesłanki nabycia świad-
czenia emerytalnego, ale również pracowników zatrudnionych w szczególnych wa-
4
runkach lub w szczególnym charakterze, w stosunku do których wiek emerytalny zo-
stał ustawowo obniżony (co dotyczy między innymi pracowników kolejowych).
Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, że zgodnie z przepisami ustawy o emeryturach i
rentach z FUS powódka nabędzie po ukończeniu 55 lat prawo do emerytury, a zatem
podlega ochronie przed wypowiedzeniem umowy o pracę przez cztery lata poprze-
dzające osiągnięcie tego wieku, co nastąpi 5 września 2012 r. Tymczasem strona
pozwana wypowiedziała powódce umowę w dniu 25 listopada 2009 r., a zatem w
okresie objętym ochroną.
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego wniosła strona pozwana, zarzucając:
naruszenie art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 40 oraz art. 50 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przez uzna-
nie, że powódka spełnia warunki, które upoważniają ją do przejścia na tzw. emery-
turę kolejową; naruszenie art. 39 k.p. przez przyjęcie, że powódka podlegała ochro-
nie wynikającej z tego przepisu; sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebra-
nego w sprawie materiału przez przyjęcie, że powódka w dniu wypowiedzenia
umowy o pracę spełniała warunki do uzyskania tzw. emerytury kolejowej.
Strona pozwana podniosła w apelacji, że powódka w dniu wypowiedzenia jej
umowy o pracę nie spełniała łącznie wszystkich przesłanek, które dawałyby jej prawo
do ubiegania się o „wcześniejszą emeryturę”. Powódka (urodzona 5 września 1957
r.) w dniu 25 listopada 2009 r. (dzień wypowiedzenia umowy o pracę) miała ukończo-
ne 52 lata, nie spełniając tym samym wymogu określonego przepisami prawa (art. 40
i 50 ustawy o emeryturach i rentach). W dacie wskazanej przez ustawę powódka nie
spełniała bowiem przesłanki ukończenia 55 lat. W dniu wypowiedzenia umowy o
pracę powódka nie spełniała zatem warunków niezbędnych do przejścia na wcze-
śniejszą emeryturę - a w konsekwencji nie podlegała ochronie z art. 39 k.p.
W toku rozprawy apelacyjnej pełnomocnik powódki - powołując się na wyrok
Sądu Najwyższego z 8 lipca 2008 r., I PK 309/07 (OSNP 2009 nr 23-24, poz. 308) -
podniósł, że w sytuacji powódki pracownikowi przysługuje ochrona z art. 39 k.p., wo-
bec spełnienia przesłanek z art. 50 ustawy o emeryturach i rentach z FUS poza osią-
gnięciem wieku emerytalnego do 31 grudnia 2008 r.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z
14 maja 2010 r. […] zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo. Sąd Okręgowy
uznał za zasadny zarzut błędnego ustalenia przez Sąd Rejonowy, że w dniu wypo-
wiedzenia umowy o pracę powódka spełniała warunki do uzyskania tzw. emerytury
5
kolejowej. Zebrany w sprawie materiał dowodowy nie pozwalał na takie ustalenie.
Konsekwencją tego było błędne zastosowanie przez Sąd Rejonowy prawa material-
nego - art. 40 i art. 50 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przez uznanie, że po-
wódka spełnia warunki upoważniające ją do przejścia na tzw. emeryturę kolejową,
oraz art. 39 k.p. przez przyjęcie, że powódka podlegała wynikającej z tego przepisu
ochronie przed wypowiedzeniem umowy o pracę. Sąd Rejonowy prawidłowo przyjął,
że obniżony wiek emerytalny przewidziany dla określonej przepisami prawa kategorii
osób jest dla nich normalnym wiekiem emerytalnym, wyznaczającym ochronę z art.
39 k.p. (wyrok Sądu Najwyższego z 29 lipca 1997 r., I PKN 227/97, OSNAPiUS 1998
nr 11, poz. 326). Sąd Rejonowy popełnił jednak błąd, pomijając istotną kwestię usta-
lenia treści prawa materialnego zawierającego przesłanki nabycia prawa do emerytu-
ry, czyli prawa materialnego, w oparciu o które należało ocenić, czy powódka podle-
ga przepisom o ustawowo obniżonym wieku emerytalnym. Sąd Rejonowy, nie wska-
zując podstawy prawnej rozstrzygnięcia, uznał za bezsporne między stronami, że
powódka spełniła te warunki, z czego wynika, że po ukończeniu 55 lat nabędzie
prawo do emerytury, a zatem jest chroniona przed wypowiedzeniem umowy o pracę
przez cztery lata poprzedzające osiągnięcie tego wieku, co nastąpi 5 września 2012
r.
Ustalając treść prawa materialnego, na podstawie którego należało ocenić,
czy powódka nabędzie prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, Sąd
Okręgowy stwierdził, że sytuację powódki jako osoby urodzonej po 31 grudnia 1948
r. a przed 1 stycznia 1969 r. (powódka urodziła się 5 września 1957 r.) reguluje art.
50 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, który wprawdzie odsyła do art. 40 tej
ustawy, ale tylko w zakresie określenia świadczenia, które art. 50 ust. 1 reguluje,
określając je jako to, o jakim mowa w art. 40, tj. emerytury kolejowej, oraz warunków
jego nabycia opisanych w art. 40, wprowadzając zarazem dodatkowe warunki prze-
widziane w pkt 1 i 2, a w tym ostatnim zawierając przesłankę, aby warunki do uzy-
skania emerytury określone w tym przepisie (tj. art. 50) pracownik spełnił do 31 grud-
nia 2008 r. W ocenie Sądu drugiej instancji, art. 40 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS nie może stanowić samodzielnej podstawy prawnej do nabycia przez powódkę
prawa do emerytury, albowiem reguluje on sytuację osób urodzonych przed 1 stycz-
nia 1949 r. Powódka, jako osoba urodzona 5 września 1957 r., w dniu wypowiedze-
nia jej umowy o pracę (25 listopada 2009 r.) miała skończone 52 lata, nie spełniając
tym samym wymogu określonego przepisami prawa, tj. wszystkich przesłanek
6
uprawniających do emerytury w wieku obniżonym, wynikających z art. 50 ustawy o
emeryturach i rentach, ponieważ w dacie wskazanej przez ustawę nie nastąpiło
ukończenie przez nią wieku 55 lat, a tym samym nie podlegała ochronie z art. 39 k.p.
Sąd Okręgowy wyraził pogląd, że niespełnienie przez powódkę do 31 grudnia
2008 r. wszystkich warunków do uzyskania emerytury, które powinny być spełnione
do tej daty w myśl art. 50 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wyklucza
uznanie, że powódka mogła na podstawie tego przepisu przejść na emeryturę, w
związku z czym określony w nim wiek emerytalny 55 lat nie ma do niej zastosowania,
co w konsekwencji oznacza, że nie wyznacza on dla niej czteroletniego okresu
ochronnego, o którym mowa w art. 39 k.p., albowiem w chwili wypowiedzenia po-
wódce umowy o pracę (25 listopada 2009 r.) powódka nie znajdowała się w cztero-
letnim okresie przed dniem uzyskania uprawnień emerytalnych na podstawie art. 50
ustawy o emeryturach i rentach.
Sąd Okręgowy nie podzielił argumentu powódki, że potwierdzeniem przysłu-
gującej jej ochrony jest dotyczące takiej samej sytuacji orzeczenie Sądu Najwyższe-
go z 8 lipca 2008 r., I PK 309/07. Orzeczenie do dotyczy zupełnie innego stanu fak-
tycznego. Do powódki nie ma zastosowania art. 184 ustawy o emeryturach i rentach
z FUS. Powódka nie jest bowiem osobą, której dotyczy art. 184 ust. 1, ponieważ nie
dotyczy jej osiągnięcie wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40. Przepisy art. 32,
33, 39 i 40, a zarazem art. 184 ust. 1 tej ustawy, dotyczą pracowników konkretnie w
nich wymienionych.
Powódka jest świadoma tego, że nie dotyczy jej art. 40 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS, ponieważ w pozwie powoływała się na spełnianie warunków z art. 50
tej ustawy (jako osoba urodzona w 1957 r., czyli po 31 grudnia 1948 r. a przed 1
stycznia 1969 r.), również na rozprawie apelacyjnej powoływała się na to, że spełnia
warunki z art. 50 ustawy, poza osiągnięciem wieku emerytalnego do 31 grudnia 2008
r.
Sąd Okręgowy stwierdził, że wobec powódki nie ma zastosowania art. 184
ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a więc także orzecznictwo dotyczące
wykładni tego przepisu, w tym wyrok Sądu Najwyższego z 8 lipca 2008 r., I PK
309/07, dotyczący osób określonych w art. 32 ust. 1 tej ustawy, tj. ubezpieczonych
urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., będących pracownikami, o których mowa w ust.
2-3, zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Sy-
tuację powódki jako osoby urodzonej po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969
7
r. reguluje wyłącznie art. 50 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, który
wprawdzie odsyła do art. 40, ale tylko w zakresie określenia świadczenia, które re-
guluje art. 50 ust. 1 tej ustawy. Powódka nie będzie mogła przejść na tzw. emeryturę
kolejową na podstawie art. 50 tej ustawy, ponieważ nie została przez nią spełniona
określona w tym przepisie przesłanka, aby wiek emerytalny osiągnąć do 31 grudnia
2008 r., w związku z czym nie będzie mogła przejść na emeryturę po ukończeniu 5
września 2012 r. wieku 55 lat. Skoro w chwili wypowiedzenia powódce umowy o
pracę (w dniu 25 listopada 2009 r.) nie znajdowała się w czteroletnim okresie
ochronnym przed dniem uzyskania uprawnień emerytalnych, to takie wypowiedzenie
nie narusza art. 39 k.p. Brak jest podstawy prawnej do objęcia powódki ochroną z art.
39 k.p.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego wniósł w imieniu powódki jej
pełnomocnik, zaskarżając wyrok ten w całości. Skarga kasacyjna została oparta na
podstawie naruszenia prawa materialnego: 1) przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w wyniku przyjęcia, że przepis ten nie ma za-
stosowania do oceny sytuacji prawnej skarżącej, ponieważ nie zostały spełnione
wymagane tym przepisem przesłanki konieczne do nabycia uprawnień do emerytury;
2) przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 184 w związku z art. 40 i
art. 43 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych oraz § 4 ust. 1 i 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lute-
go 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczegól-
nych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43, ze zm.), w wy-
niku przyjęcia, że pomimo ustalenia okresu zatrudnienia skarżącej na kolei wynoszą-
cego co najmniej 20 lat, okresu tego nie zalicza się do okresów zatrudnienia w
szczególnych warunkach, o których mowa w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych; 3) przez niewłaściwe zastosowanie art. 39
k.p., polegające na wykluczeniu jego zastosowania do powódki i nieprzyznaniu jej
ochrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę.
Skarżąca wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie kosztów
postępowania.
Przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżąca uzasadniła tym, że w
sprawie występuje konieczność wykładni art. 184 w związku z art. 40 ustawy z dnia
8
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
oraz w związku z § 4 ust. 1 i 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warun-
kach lub w szczególnym charakterze, przez rozstrzygnięcie, czy pracownikowi kole-
jowemu, urodzonemu po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r., któremu na
podstawie § 4 ust. 3 powołanego rozporządzenia okres zatrudnienia na kolei w ro-
zumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich ro-
dzin został zaliczony do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, zalicza się
ten okres do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 184
ust. 1 pkt 1 ustawy z o emeryturach i rentach z FUS, przez co pracownik ten, po
spełnieniu innych warunków z art. 184 tej ustawy, nabędzie uprawnienia emerytalne.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej pełnomocnik skarżącej podniósł, że z usta-
lonego w sprawie stanu faktycznego wynika, iż skarżąca od 1 sierpnia 1976 r. do 31
sierpnia 2009 r., czyli przez ponad 33 lata, była zatrudniona w Obwodzie Lecznictwa
Kolejowego w P. Była w związku z tym pracownikiem kolejowym. Bezsporne było
także, że na dzień 1 stycznia 1999 r. skarżąca posiadała co najmniej 20-letni okres
składkowy i nieskładkowy, jej okres zatrudnienia na kolei wynosił ponad 20 lat, a
zgodnie z § 4 ust. 1 i 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze, okres pracy na kolei od 1 sierpnia 1976 r. do 31
października 1998 r. został skarżącej zaliczony do okresu pracy w szczególnych wa-
runkach (co zostało także potwierdzone w wydanym przez pracodawcę świadectwie
pracy dołączonym do pozwu).
W zaskarżonym wyroku Sąd Okręgowy przyjął, że art. 184 ust. 1 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS ma zastosowanie wyłącznie w odniesieniu do osób
wymienionych w art. 32, 33, 39, 40 tej ustawy. Sąd uznał, że skarżąca nie jest osobą,
o której mowa w art. 40 tej ustawy, ponieważ nie urodziła się przed 1 stycznia 1949
r., a stąd płynie wniosek, że nie ma wobec niej zastosowania także art. 184 ustawy.
Przyjęta przez Sąd Okręgowy wykładnia art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS jest błędna, ponieważ z jednej strony zastosowanie tego przepisu Sąd uzależnił
ogólnie od bycia pracownikiem wymienionym w art. 32, 33, 39, 40 ustawy, a z drugiej
strony - od osiągnięcia wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40 tej ustawy. Tym-
czasem wykładnia językowa art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS pozwala
na stwierdzenie, że uprawnienie emerytalne przysługuje ubezpieczonemu urodzo-
9
nemu po 31 grudnia 1948 r., jeżeli osiągnie on wiek przewidziany między innymi w
art. 40 tej ustawy i w dniu jej wejścia w życie, tj. z dniem 1 stycznia 1999 r., spełni
inne wymagane warunki (tzw. warunki stażowe) - okres zatrudnienia w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczaso-
wych (tj. w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szcze-
gólnym charakterze), okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 tej
ustawy i nie przystąpi do otwartego funduszu emerytalnego. Zdaniem pełnomocnika
skarżącej, art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych, znajduje zastosowanie nie tylko do uprawnionych wymienionych w art. 32,
33, 39, 40 tej ustawy, ale do każdego uprawnionego urodzonego po 31 grudnia 1948
r., przy założeniu spełnienia przez niego na dzień 1 stycznia 1999 r. warunków sta-
żowych, który wprawdzie nie osiągnął jeszcze wieku przewidzianego w art. 39, 33,
39, i 40, ale po osiągnięciu tego wieku i rozwiązaniu stosunku pracy nabędzie prawo
do emerytury.
Pełnomocnik skarżącej powołał się - między innymi - na wyrok Sądu Najwyż-
szego z 6 grudnia 2007 r., I UK 132/07 (LEX nr 621798), w którym przyjęto, że:
„prawo do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o eme-
ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nabywa ubezpieczony,
który na dzień wejścia tej ustawy w życie spełnił określone w niej wymogi stażowe, a
po tej dacie osiągnął wymagany wiek, niezależnie od tego, czy w chwili osiągnięcia
tego wieku wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub był pracownikiem wyko-
nującym inną pracę, czy też pozostawał w zatrudnieniu na innej podstawie niż stosu-
nek pracy bądź nie pozostawał w jakimkolwiek zatrudnieniu, z tym, że w przypadku
pozostawania w stosunku pracy emerytura uzależniona jest od jego rozwiązania.”
W ocenie pełnomocnika skarżącej, Sąd drugiej instancji stwierdzając, że skar-
żąca nie spełnia warunku urodzenia przed 1 stycznia 1949 r. i „nie jest osobą, której
dotyczy osiągnięcie wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39, 40”, w konsekwencji nie
badał w ogóle czy skarżąca po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 40 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS nabędzie prawo do emerytury na podstawie art. 184 tej
ustawy, czy też nie, czym dokonał oczywiście błędnej wykładni tych przepisów.
Ustalenie przez Sąd Okręgowy, że przedstawiana przez skarżącą w pozwie i apelacji
podstawa nabycia prawa do emerytury - art. 50 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS - jest błędna, nie zwalniało Sądu z dokonania ustalenia, w oparciu o zgłoszone
10
żądanie i bezsporny stan faktyczny, czy skarżącej przysługuje uprawnienie emerytal-
ne wynikające z innej normy prawnej niż przytoczona w pozwie lub na rozprawie
apelacyjnej. Dokonując wykładni art. 184 w związku z art. 40 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS, Sąd Okręgowy stwierdził, że wobec skarżącej nie ma zastosowania
art. 184 ust. 1, ponieważ nie jest ona osobą, o której mowa w art. 40 - nie urodziła się
przed 1 stycznia 1949 r. Sąd drugiej instancji z góry założył, że w stosunku do skar-
żącej nie ma zastosowania art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych i nie sprawdził, czy poza osiągnięciem wieku określonego
w art. 40 ustawy spełnia ona inne wymagania uprawniające ją do nabycia emerytury
w wieku ustawowo obniżonym, czym naruszył art. 184 ustawy poprzez jego błędną
wykładnię i w konsekwencji niezastosowanie. Prawidłowa wykładnia art. 184 ust. 1
ustawy o emeryturach i rentach z FUS polega na przyjęciu, że przepis ten należy
stosować w stosunku do każdej osoby urodzonej po 31 grudnia 1948 r., która w dniu
wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach, oprócz
osiągnięcia wymaganego wieku, spełniała inne wymagania przewidziane w tym
przepisie, a po osiągnięciu wymaganego wieku, co może nastąpić później, nabędzie
uprawnienie do emerytury. W art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest
mowa o okresach zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym cha-
rakterze wymaganych w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytu-
ry, co oznacza również, że nie ma znaczenia czy uprawniony w chwili osiągnięcia
wieku uprawniającego do przejścia na emeryturę jest zatrudniony w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy. Sąd Okręgowy nie uwzględnił w
swoich rozważaniach, że powódka była przez ponad 30 lat zatrudniona w Obwodzie
Lecznictwa Kolejowego w P., który prawdopodobnie stanowił kolejową jednostkę or-
ganizacyjną (co wymaga jednak stanowczego ustalenia i oceny przy ponownym roz-
poznaniu sprawy). Skoro powódka była przez wiele lat zatrudniona na kolei, czyli w
szczególnym charakterze, miało to oczywisty wpływ na nabycie przez nią uprawnień
do tzw. emerytury kolejowej jako emerytury przysługującej pracownikowi w wieku
ustawowo obniżonym. Niższy od powszechnego wiek emerytalny pracowników za-
trudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest dla nich
11
normalnym ustawowym wiekiem emerytalnym, a to z kolei sprawia, że tacy pracow-
nicy w okresie czterech lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego właściwego dla
tych kategorii zatrudnienia korzystają ze szczególnej ochrony prawnej przewidzianej
w art. 39 k.p. (por. wyrok Sądu Najwyższego z 11 lipca 2007 r., III PK 19/07, LEX nr
611832). Do grupy pracowników nabywających prawo do emerytury w wieku usta-
wowo obniżonym niewątpliwie należą pracownicy kolejowi (por. art. 11 ustawy z dnia
28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin
- Dz.U. Nr 23, poz. 99, ze zm.; § 4 ust. 1 i 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szcze-
gólnych warunkach lub w szczególnym charakterze; wreszcie art. 40 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).
Do sytuacji powódki (urodzonej 5 września 1957 r.) miał bezpośrednio zasto-
sowanie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, stanowiący, że ubezpieczo-
nym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu
wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40 tej ustawy, jeżeli w dniu wejścia w życie
ustawy osiągnęli: 1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczegól-
nym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do
emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz 2)
okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 ustawy, czyli wynoszący
co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Emerytura, o której mowa w art.
184 ust. 1 ustawy, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego fundu-
szu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na
rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy -
w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.
Odesłanie w art. 184 do art. 40 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (doty-
czącego warunków nabycia prawa do tzw. emerytury kolejowej) ma tylko takie zna-
czenie, że potwierdza konieczność osiągnięcia przez pracownika kolejowego w dniu
wejścia w życie ustawy (czyli 1 stycznia 1999 r.): 1) okresu zatrudnienia w szczegól-
nych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym do nabycia prawa do
emerytury w wieku wynoszącym 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz 2) okresu
składkowego i nieskładkowego, wynoszącego co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat
dla mężczyzny, w tym co najmniej 15 lat zatrudnienia na kolei, łącznie z okresami
równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia na kolei, o których mowa w
12
art. 44-45 ustawy. Z odesłania tego nie wynika natomiast w żaden sposób, że warun-
kiem nabycia prawa do tzw. emerytury kolejowej jest osiągnięcie przez ubezpieczo-
nego w dniu wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS (czyli 1 stycznia
1999 r.) wieku wynoszącego 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn.
Warunkiem nabycia uprawnień emerytalnych według art. 184 ustawy jest
spełnienie wyłącznie przesłanki stażu (tj. okresu zatrudnienia w szczególnych warun-
kach lub w szczególnym charakterze oraz okresu składkowego i nieskładkowego)
przed dniem 1 stycznia 1999 r. Brak w treści art. 184 ustawy przesłanki końcowej
daty spełnienia pozostałych warunków nabycia uprawnień emerytalnych (np. ko-
nieczności osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego najpóźniej 31 grudnia 2008
r.) sprawia, że ubezpieczeni, którzy w chwili wejścia w życie ustawy o emeryturach i
rentach z FUS posiadali wymagany okres zatrudnienia i opłacania składek (okres
ubezpieczenia), mogą realizować prawo do emerytury na dotychczasowych („sta-
rych”) zasadach, nawet w razie osiągnięcia wieku emerytalnego określonego między
innymi w art. 40 ustawy dopiero po 31 grudnia 2008 r., jeżeli nie przystąpili do OFE i
rozwiązali stosunek pracy z chwilą osiągnięcia tego wieku.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego, dotyczącym wykładni art. 184 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS, wyjaśniono, że przepis ten ustanawia własne (odrębne)
przesłanki powstania uprawnień emerytalnych, a zwrot „po osiągnięciu wieku przewi-
dzianego w art. 32, 33, 39 i 40” odnosi się wyłącznie do wieku emerytalnego określo-
nego w tych przepisach, jednak bez odwoływania się do pozostałych warunków
związanych z wiekiem. Ze względu na to, prawo do emerytury na podstawie art. 184
ustawy o emeryturach i rentach z FUS (w przypadku pracownika kolejowego - w
związku z art. 40 i nast. tej ustawy) nabywa ubezpieczony, który na dzień 1 stycznia
1999 r. legitymował się wymaganym okresem ogólnym i szczególnym (okresem za-
trudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz okresem
składkowym i nieskładkowym), natomiast wiek emerytalny osiągnął lub osiągnie po
tej dacie, także już po 31 grudnia 2008 r., niezależnie od tego, czy w chwili dożycia
55 lat (kobieta) lub 60 lat (mężczyzna) miał jeszcze status pracownika zatrudnionego
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze albo w ogóle miał status
pracownika, czy też wykonywał inne zajęcie zarobkowe (np. prowadził działalność
gospodarczą) albo nie był zatrudniony (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 8 lutego
2007 r., II UZP 14/06, OSNP 2007 nr 13-14, poz. 199; wyroki Sądu Najwyższego z
18 lipca 2007 r., I UK 62/07, OSNP 2008 nr 17-18, poz. 269 i z 26 lipca 2007 r., II UK
13
285/06, OSNP 2008 nr 17-18, poz. 270). Prawo do emerytury na podstawie art. 184
ustawy o emeryturach i rentach z FUS nabywa ubezpieczony, który na dzień wejścia
tej ustawy w życie spełniał określone w tym przepisie wymagania stażowe, a dopiero
po tej dacie osiągnął wymagany wiek, niezależnie od tego, czy w chwili osiągnięcia
tego wieku wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub był pracownikiem wyko-
nującym inną pracę uprawniającą do nabycia emerytury w wieku obniżonym (np.
pracę na kolei), czy też pozostawał w zatrudnieniu na innej podstawie niż stosunek
pracy bądź nie pozostawał w jakimkolwiek zatrudnieniu, z tym że w przypadku pozo-
stawania w stosunku pracy emerytura uzależniona jest od jego rozwiązania (por.
uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 6 grudnia 2007 r., I UK 132/07, LEX nr
621798).
W art. 184 w związku z art. 40 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, obejmu-
jącym stany faktyczne zastane w dniu jego wejścia w życie, ustawodawca osobno i w
sposób szczególny uregulował sytuację prawną ubezpieczonych pracowników kole-
jowych urodzonych po 31 grudnia 1948 r. i osobom, które w dniu wejścia w życie tej
ustawy (1 stycznia 1999 r.) wykazały okres zatrudnienia w tym szczególnym charak-
terze (pracownika kolejowego), wymaganym w przepisach dotychczasowych do na-
bycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet i 65 lat dla męż-
czyzn, oraz okres składkowy i nieskładkowy określony w art. 27 ustawy (co najmniej
20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn), zagwarantował prawo nabycia emerytury po
osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 40 ustawy, niezależnie od tego, kiedy pra-
cownik osiągnie ten wiek (w jakim czasie po wejściu w życie ustawy o emeryturach i
rentach z FUS ukończy 55 lat kobieta i 60 lat mężczyzna). Dodatkowo, co jest oczy-
wiste dla tej grupy wiekowej, ustawodawca postawił warunek nieprzystąpienia do
otwartego funduszu emerytalnego, a także rozwiązania stosunku pracy z chwilą
osiągnięcia wieku emerytalnego i nabycia uprawnień emerytalnych.
Doniosłość i racja przytoczonej regulacji została dostrzeżona przez Sąd Naj-
wyższy, który uznał art. 184 ustawy o emeryturach i rentach za samoistną podstawę
prawa do emerytury w oderwaniu od chwili osiągnięcia wieku emerytalnego (por. po-
wołane wcześniej orzeczenia: uchwałę z 8 lutego 2007 r., II UZP 14/06, wyrok z 18
lipca 2007 r., I UK 62/07, a także wyrok z 6 grudnia 2007 r., I UK 132/07). W uchwale
z 8 lutego 2007 r., II UZP 14/06, Sąd Najwyższy stwierdził, że ubezpieczeni, do któ-
rych ma zastosowanie art. 184 ustawy, mogą realizować prawo do emerytury na „sta-
rych” zasadach po osiągnięciu wieku emerytalnego, nawet jeżeli ten wiek osiągną już
14
po dniu 31 grudnia 2007 r. (potem przesunięto ten okres do 31 grudnia 2008 r.). Sąd
Najwyższy dostrzegł, że pogląd o ustanowieniu w art. 184 ustawy odrębnej kategorii
ubezpieczonych znajduje potwierdzenie w art. 24 ustawy, w którym ubezpieczeni
urodzeni po 31 grudnia 1948 r., zatrudnieni w szczególnych warunkach lub w szcze-
gólnym charakterze, zostali wyłączeni z regulacji emerytur pomostowych. W wyroku
z 8 lipca 2008 r., I PK 309/07 (OSNP 2009 nr 23-24, poz. 308) Sąd Najwyższy po-
twierdził przewidzianą w art. 39 k.p. ochronę pracownika, który spełnił do 31 grudnia
1998 r. tylko warunek stażu emerytalnego, a nie osiągnął jeszcze wieku emerytal-
nego. Wbrew poglądowi Sądu Okręgowego, to ostatnie orzeczenie może mieć bez-
pośrednie zastosowanie w rozpoznawanej sprawie do sytuacji powódki, ponieważ
dotyczy analogicznego problemu prawnego do tego, który stanowił przedmiot rozwa-
żań i rozstrzygnięć w niniejszej sprawie.
Sytuacja osób wymienionych w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS, opisywana w doktrynie jako ekspektatywa prawa podmiotowego, polega na
spełnieniu się tylko części stanu faktycznego koniecznego do nabycia prawa, które
poprzedza i zabezpiecza przyszłe prawo podmiotowe. Uwzględnianie ochrony praw
w trakcie nabywania, aprobowane w orzecznictwie ETS (por. wyrok z 3 października
2002 r., Ángel Barreira Pérez, sprawa C-347/00, ECR 2002 s. I-08191), znajdowało
wyraz także w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. uchwałę składu siedmiu sę-
dziów z 27 kwietnia 2000 r., III ZP 2/00, OSNAPiUS 2000 nr 16, poz. 620 oraz wyroki
z 4 grudnia 2003 r., I PK 111/03, OSNP 2004 nr 21, poz. 368, z 24 września 2004 r.,
II PK 25/04, OSNP 2005 nr 10, poz. 141 i wcześniejszy z 19 listopada 1993 r., II URN
47/93, OSNCP 1994 nr 5 poz. 117). Także Trybunał Konstytucyjny stosunkom tym
niejednokrotnie dawał ochronę, jeżeli miały postać ekspektatywy maksymalnie
ukształtowanej, czyli sytuacji prawnej, która spełnia zasadniczo wszystkie przesłanki
ustawowe nabycia prawa do emerytury pod rządami dawnej ustawy, bez względu na
stosunek do niej ustaw późniejszych. Trybunał uznawał je za postaci praw podmio-
towych, do których znajduje zastosowanie ochrona praw nabytych (por. wyroki z 30
listopada 1988 r., K 1/88, OTK 1988 nr 1, poz. 6, z 22 czerwca 1999 r., K 5/99, OTK
1999 nr 5, poz. 100, z 23 listopada 1998 r., SK 7/98, OTK 1998 nr 7, poz. 114 i
przede wszystkim orzeczenie z 11 lutego 1992 r., K 14/91, OTK 1992 nr 1, poz. 7).
Uwzględniając, że ochrona ekspektatywy może wynikać z jej istoty, lecz także
zyskiwać wzmocnienie w prawie, należy stwierdzić, że funkcję takiego wzmocnienia
spełnił art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wobec pozostających w toku
15
stosunków nabywania prawa do emerytury z tytułu wykonywania zatrudnienia w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przed dniem 1 stycznia
1999 r. W przepisie tym ustawodawca utrwalił sytuację osób, które w dniu wejścia w
życie ustawy (1 stycznia 1999 r.) wypełniły warunki stażu szczególnego i ogólnego i
potwierdził ich przyszłe prawo do emerytury w wieku wcześniejszym; przez wydanie
tego przepisu nastąpił stan związania, tj. zobowiązania się przez Państwo do po-
wstrzymania się od jakiejkolwiek ingerencji w istniejące prawo tymczasowe (por.
uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 23 kwietnia 2010 r., II UK 313/09, LEX nr
604213).
Celem ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych było wprowadzenie stabilnego systemu ubezpieczeń
społecznych, w którym urzeczywistnione zostałoby prawo do zabezpieczenia spo-
łecznego w istniejących warunkach demograficznych i gospodarczych poprzez
wprowadzenie efektywnego systemu emerytalno-rentowego, opartego na jednolitych
zasadach dla wszystkich ubezpieczonych. Stworzenie w poprzednio obowiązującym
systemie ubezpieczeń społecznych zbyt szerokich możliwości wcześniejszego prze-
chodzenia na emeryturę i obniżenie wieku emerytalnego dla szeregu grup zawodo-
wych pogłębiało bowiem trudności z zapewnieniem równowagi finansowej dotych-
czasowego systemu. Reforma systemu emerytalno-rentowego miała zatem na celu
między innymi ograniczenie zakresu podmiotowego wcześniejszego przechodzenia
na emeryturę i ujednolicenie wieku emerytalnego.
Nowy system emerytalny musiał przewidywać rozwiązania przejściowe przy
zachowaniu „zasady ewolucyjnego kształtowania uprawnień emerytalnych”, które
wymagały uwzględnienia praw wcześniej nabytych lub ich uzasadnionych ekspekta-
tyw, znajdujących pokrycie w składkach na ubezpieczenie emerytalne. Dopiero taki
sposób realizacji założeń ustawy o emeryturach i rentach z FUS mógł być uznany za
zgodny z wartościami i normami konstytucyjnymi.
Zawarty w przepisach przejściowych ustawy o emeryturach i rentach z FUS
art. 184 dotyczy tych ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., którzy w
dniu wejścia ustawy w życie (1 stycznia 1999 r.) osiągnęli: 1) okres zatrudnienia w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach
dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat dla ko-
biet i 65 lat dla mężczyzn oraz 2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w
art. 27 (co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn). Takim ubez-
16
pieczonym przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33,
39 i 40 ustawy, pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalne-
go oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pra-
cownikiem. Odnosi się on do tych ubezpieczonych urodzonych poczynając od 1
stycznia 1949 r., którzy w dniu wejścia ustawy w życie nie osiągnęli jeszcze wyma-
ganego wieku emerytalnego, lecz w całości spełnili do tej daty ustawowo określone
wymagania stażowe, a przez to ich uprawnienie emerytalne na podstawie dotych-
czasowych zasad znajdowało pokrycie w odprowadzonych do 31 grudnia 1998 r.
składkach na ubezpieczenie społeczne. Tacy ubezpieczeni mogą zatem realizować
prawo do emerytury na dotychczasowych zasadach, po osiągnięciu wieku emerytal-
nego określonego w art. 32, 33, 39 i 40 ustawy, nawet jeśli wiek ten osiągną po 31
grudnia 2008 r. (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 6 grudnia 2007 r., I
UK 132/07, LEX nr 621798).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że ochronie przed wypo-
wiedzeniem umowy o pracę przewidzianej w art. 39 k.p. podlega pracownik, któremu
brakuje nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego wskazanego w
art. 184 ust. 1 ustawy z o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych, jeżeli z osiągnięciem tego wieku nabędzie prawo do emerytury z tytułu pracy w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na podstawie tego przepisu
(por. np. wyrok z 9 marca 2009 r., I PK 180/08, OSNP 2010 nr 19-20, poz. 236, wy-
rok z 8 lipca 2008 r., I PK 309/07, OSNP 2009 nr 23-24, poz. 308). Ochronie przewi-
dzianej w art. 39 k.p. podlega pracownik, który spełnił do 31 grudnia 1998 r. jedynie
warunek stażu emerytalnego (w tym wymaganego okresu pracy w warunkach szcze-
gólnych lub w szczególnym charakterze oraz okresu składkowego i nieskładkowego)
uprawniający go do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym na podstawie art.
184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, choćby wiek emerytalny przewidziany w
tym przepisie, z którego osiągnięciem nabędzie prawo do emerytury z tytułu pracy w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, miał osiągnąć dopiero po
31 grudnia 1998 r. (a nawet po 31 grudnia 2008 r.).
Zgodnie z art. 39 k.p. pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę
pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku eme-
rytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z
osiągnięciem tego wieku. Sposób rozumienia powyższego zakazu wypowiedzenia
umowy o pracę pracownikowi w wieku przedemerytalnym oparty jest na poglądzie,
17
że przez określony w tym przepisie wiek emerytalny należy rozumieć wiek określony
w przepisach emerytalnych, zezwalający na uzyskanie uprawnień w normalnym try-
bie. Nie jest nim natomiast wiek, który w świetle przepisów szczególnych daje tylko
możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę (por. wyrok Sądu Najwyższego z 11
lipca 2007 r., III PK 19/07, LEX nr 611832).
Pojęcie wieku emerytalnego jest ustawową kategorią prawa ubezpieczeń spo-
łecznych, co oznacza, że ustawodawca określa w tym dziale prawa wiek emerytalny,
którego granice - de lege lata - są uwarunkowane nie tylko kategorią płci, ale również
rodzajami zatrudnienia, które preferują wykonujących je pracowników do skorzysta-
nia z uprawnień emerytalnych w obniżonym wieku emerytalnym, uznanym przez
ustawodawcę za normalny wiek emerytalny dla ściśle określonych kategorii zatrud-
nienia. W obowiązującym stanie prawnym ustawowym wiekiem emerytalnym jest
wiek uprawniający do przejścia na emeryturę na podstawie przepisów ustawy o eme-
ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ustawa ta określa jednolity
wiek emerytalny w zależności od płci pracownika, wynoszący dla kobiety 60, a dla
mężczyzny 65 lat. Równocześnie przewiduje możliwość wcześniejszego przejścia na
emeryturę, przed osiągnięciem tzw. powszechnego wieku emerytalnego. Dotyczy to
np. górników, pracowników kolejowych i innych pracowników, o których mowa w art.
32 ust. 2 i 3 tej ustawy, zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze. Możliwość taka dotyczy bezwarunkowo ubezpieczonych urodzonych
przed 1 stycznia 1949 r. oraz warunkowo ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia
1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r. Wiek emerytalny dla pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, rodzaje prac lub stanowisk
oraz warunki, na podstawie których osobom tym przysługuje prawo do emerytury,
ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, które zawiera rozporządzenie
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr
8, poz. 43 ze zm.). Niższy od powszechnego wiek emerytalny pracowników zatrud-
nionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest dla nich
normalnym ustawowym wiekiem emerytalnym, a to z kolei sprawia, że tacy pracow-
nicy w okresie czterech lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego właściwego dla
tych kategorii zatrudnienia korzystają ze szczególnej ochrony prawnej przewidzianej
w art. 39 k.p. (por. także wyrok Sądu Najwyższego z 9 lutego 2006 r., II PK 159/05,
OSNP 2007 nr 1-2, poz. 3).
18
Do powódki ma zastosowanie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Ponieważ przepis ten dotyczy również pracowników kolejowych (o czym świadczy
odesłanie do art. 40 tej ustawy) i odwołuje się do regulacji określających wiek eme-
rytalny tej kategorii ubezpieczonych (art.40), konsekwentnie przyjąć należy, że pra-
cownik kolejowy, któremu w chwili wypowiedzenia brakowało nie więcej niż cztery
lata do osiągnięcia wieku emerytalnego określonego w tym przepisie (55 lat dla ko-
biety) i któremu odpowiednio długi okres zatrudnienia umożliwia uzyskanie emerytury
kolejowej z chwilą osiągnięcia wieku emerytalnego, podlega ochronie przewidzianej
w art. 39 k.p. (por. także wyrok Sądu Najwyższego z 26 lipca 2007 r., II UK 285/06,
OSNP 2008 nr 17-18, poz. 270). Przeciwne stanowisko Sądu Okręgowego narusza
przepisy powołane w skardze kasacyjnej.
Z dosłownego brzmienia art. 39 k.p. wynika, że ochroną objęty jest pracownik,
który z chwilą osiągnięcia wieku emerytalnego (odpowiedniego dla swojego rodzaju
zatrudnienia) będzie miał wynikającą z obowiązujących przepisów prawa możliwość
uzyskania prawa do emerytury. Na możliwość uzyskania emerytury składają się po-
zostałe - obok wieku emerytalnego - warunki prawa do tego świadczenia, a nie jedy-
nie okres zatrudnienia (okres składkowy i nieskładkowy), choć tylko on został wymie-
niony w tym przepisie. W przypadku emerytury z tytułu pracy na kolei (traktowanej
jako praca w szczególnym charakterze) jej przesłanki zależą od daty urodzenia
ubezpieczonego. Prawo do tej emerytury ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycz-
nia 1949 r. jest uzależnione od osiągnięcia określonego wieku oraz wymaganego
okresu zatrudnienia - w tym okresu zatrudnienia na kolei (art. 40 ustawy o emerytu-
rach i rentach z FUS). Młodsi ubezpieczeni, urodzeni po 31 grudnia 1948 r. a przed 1
stycznia 1969 r., muszą się legitymować dodatkowym warunkami, a mianowicie wy-
magane jest, aby nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli
wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu
emerytalnym na dochody budżetu państwa, a ponadto, aby spełnili warunki do uzy-
skania emerytury do 31 grudnia 2008 r. Natomiast jeszcze młodsi, którzy osiągną
wiek emerytalny dopiero po 31 grudnia 2008 r. i są pracownikami, dla uzyskania
emerytury dodatkowo muszą rozwiązać stosunek pracy (art. 184 ust. 2). Przystąpie-
nie do otwartego funduszu emerytalnego wyklucza uzyskanie prawa do emerytury z
tytułu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze grupy ubez-
pieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r. Warunek rozwiązania stosunku pracy
nie został ograniczony czasowo. Ma on charakter „zawieszający” powstanie prawa
19
do emerytury i uzależniony jest wyłącznie od woli pracownika (ubezpieczonego).
Stąd osiągnięcie wieku emerytalnego - po spełnieniu pozostałych przesłanek - umoż-
liwi mu uzyskanie prawa do emerytury, jeżeli jednocześnie rozwiąże stosunek pracy.
Dlatego należy przyjąć, że pracownik, który spełnił do 31 grudnia 1998 r. warunek
stażu emerytalnego (w tym okresu pracy w szczególnym charakterze, np. jako pra-
cownik kolejowy, oraz okresu składkowego i nieskładkowego) uprawniający go do
emerytury w obniżonym wieku emerytalnym i który wiek ten osiągnie dopiero po 31
grudnia 2008 r., ma możliwość nabycia uprawnień do emerytury na podstawie art.
184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS pod warunkiem rozwiązania stosunku
pracy, a zatem w okresie przed osiągnięciem tego wieku podlega ochronie przewi-
dzianej w art. 39 k.p.
W uzupełnieniu powyższych uwag należy dodać, że przyjęcie, iż wiekiem eme-
rytalnym dla powódki jest 55 lat oznacza, że ochrona ustalona w art. 39 k.p. zakoń-
czy się z chwilą ukończenia przez powódkę 55 lat - nawet jeśli stosunek pracy nie
zostanie rozwiązany. Nie będzie ona mogła ponownie skorzystać z tej ochrony na 4
lata przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego (60 lat), bowiem
ochrona ta przysługuje pracownikowi tylko jeden raz (por. wyrok Sądu Najwyższego
z 28 marca 2002 r., I PKN 141/01, OSNP 2004 nr 5, poz. 86).
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł
jak w sentencji wyroku.
========================================