Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 401/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Wiesław Kozielewicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Eugeniusz Wildowicz
SSA del. do SN Barbara Du Château
Protokolant Jolanta Grabowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej, Zbigniewa Siejbika
w sprawie R. W.
w przedmiocie wydania wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 5 kwietnia 2013 r.,
kasacji, wniesionych przez obrońcę skazanego i prokuratora
od wyroku Sądu Okręgowego w .z dnia 29 listopada 2011 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego
w K.
z dnia 13 czerwca 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok oraz utrzymany nim w mocy w
zaskarżonej części wyrok Sądu Rejonowego w K. i w tym
zakresie sprawę przekazuje temu Sądowi do ponownego
rozpoznania.
UZASADNIENIE
2
Sąd Rejonowy wyrokiem łącznym z dnia 13 czerwca 2011 r., II K 220/11/N,
w miejsce jednostkowych kar a to: dwukrotnie kary 8 miesięcy pozbawienia
wolności, trzykrotnie kary 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz dwukrotnie kary 4
miesięcy pozbawienia wolności orzeczonych wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 7
października 2009 r., II K 1349/08/N, za przestępstwa popełnione w okresie
pomiędzy miesiącem lipcem 2007 r. a 20 stycznia 2008 r. oraz kar 8 miesięcy
pozbawienia wolności oraz 4 miesięcy pozbawienia wolności orzeczonych
wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 18 marca 2009 r., II K 939/09/N, za
przestępstwa popełnione w dniu 26 października 2008 r. – wymierzył karę łączną
1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Nadto na podstawie art. 572 k.p.k. w
zakresie obejmującym skazania wyrokami: Sądu Rejonowego z dnia 23 lutego
1998 r., II K 671/94, Sądu Rejonowego z dnia 16 listopada 2004 r., II K 867/04/N,
oraz Sądu Rejonowego z dnia 24 lipca 2008 r., II K 150/06/K, postępowanie o
wydanie wyroku łącznego umorzył.
Apelację od tego wyroku wniósł obrońca skazanego który nie kwestionując
orzeczenia w części odnoszącej się do umorzenia postępowania zaskarżył ten
wyrok w zakresie orzeczenia o karze. Skarżący zarzucił naruszenie art. 89 § 1 k.k.
poprzez przyjęcie, że możliwe jest orzeczenie kary łącznej bezwzględnego
pozbawienia wolności w sytuacji, kiedy w jednym z wyroków podlegających
łączeniu orzeczono karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania, a to w sprawie o sygn. II K 939/09/N Sądu Rejonowego gdzie karę
łączną 10 miesięcy pozbawienia wolności warunkowo zawieszono na 3 –letni okres
próby.
W wyniku rozpoznania tej apelacji Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 29
listopada 2011 r., IV Ka 883/11, uznając apelację za oczywiście bezzasadną wyrok
łączny Sądu Rejonowego z dnia 13 czerwca 2011 r., II K 220/11/N, w zaskarżonej
części utrzymał w mocy.
Od w/w wyroku Sądu Okręgowego w K. kasacje złożyli obrońca skazanego
oraz Prokurator Okręgowy w K.
Obrońca skazanego w swojej kasacji zarzucił naruszenie prawa
materialnego – art. 89 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 8 czerwca
2010 r., kiedy to dodano § 1 lit. a w tym przepisie, poprzez przyjęcie, że możliwe
jest orzeczenie kary łącznej, w postaci bezwzględnej kary pozbawienia wolności, w
sytuacji, kiedy w jednym z wyroków podlegających łączeniu orzeczono karę
3
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, i wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w K.
do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Prokurator Okręgowy w K. zaskarżył w/w wyrok Sądu Okręgowego w K. w
całości na korzyść skazanego i zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść
orzeczenia naruszenie przepisu prawa materialnego, a to art. 89 § 1 k.k. –
polegające na wyrażeniu błędnego poglądu prawnego, że w oparciu o ten przepis,
możliwe jest wymierzenie kary łącznej bez warunkowego zawieszenia jej
wykonania za zbiegające się przestępstwa, za które orzeczono jednostkowe kary
bezwzględnego pozbawienia wolności oraz karę pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania, w odniesieniu do zbiegających się
wyroków, wydanych w sprawach o przestępstwa popełnione przed dniem 8
czerwca 2010 r., wniósł o uchylenie wyroków Sądu pierwszej i drugiej instancji w
zaskarżonej części i przekazanie w tym zakresie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Rejonowemu– albowiem ten sam błędny pogląd prawny legł u
podstaw wadliwych orzeczeń wydanych przez Sądy obu instancji.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Kasacje zasługują na uwzględnienie.
Na wstępie przypomnieć należy, że w uchwale z dnia 27 marca 2001 r., I KZP 2/01,
OSNKW 2001, z. 5-6, poz. 41, Sąd Najwyższy stwierdził, że w razie skazania za
zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania i bez warunkowego jej zawieszenia - orzeczenie kary
bez warunkowego zawieszenia jej wykonania w wyroku łącznym (art. 89 § 1 k.k.)
nie jest dopuszczalne. W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy podniósł m. in.
cyt. „normatywna treść tego przepisu (tj. art. 89 § 1 k.k.) sprowadza się zatem do
dwóch elementów: pierwszy określa rodzaj kar, które mogą być objęte karą łączną
w wyroku łącznym, drugi zaś wyznacza końcowy, dopuszczalny wynik łączenia
wyrażający się w karze z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Nie ma tu więc
w ogóle mowy o możliwości orzeczenia kary łącznej bez warunkowego zawieszenia
jej wykonania. Gdyby ustawodawca dla układu określonego art. 89 § 1 k.k.
dopuszczał możliwość wymierzenia kary bez warunkowego zawieszenia jej
wykonania to przepis ten musiałby mieć inne brzmienie, a mianowicie: „sąd może
orzec karę łączną bez warunkowego zawieszenia, albo zawiesić jej wykonanie
jeżeli zachodzą przesłanki określone w art. 69”. Pomimo krytycznych glos do tej
4
uchwały (por. J. Matras, Prokuratura i Prawo 2002, nr 1, s. 119 i in., W.
Marcinkowski, Wojskowy Przegląd Prawniczy 2002, nr 3, s. 160 i in., K.
Grzegorczyk, Wojskowy Przegląd Prawniczy 2001, nr 2, s. 150 i in., M. Gajewski,
Monitor Prawniczy 2001, nr 18, s. 940-942), w orzecznictwie Sądu Najwyższego,
już od ponad jedenastu lat prezentowana jest w omawianej kwestii wykładnia art.
89 § 1 k.k. taka jak w uchwale z 27 marca 2001 r., I KZP 2/01, por. m.in. wyroki
Sądu Najwyższego: z dnia 8 stycznia 2003 r., V KK 403/02, R-OSNKW 2003, poz.
23, z dnia 3 kwietnia 2003 r., IV KK 113/03, R-OSNKW 2003, poz. 713, z dnia 22
czerwca 2004 r., V KK 50/04, niepubl., z dnia 5 października 2004 r., V KK 224/04,
OSNKW 2004, z. 10, poz. 98, z dnia 14 kwietnia 2005 r., III KK 54/05, R-OSNKW
2005, poz. 778, z dnia 15 listopada 2005 r., IV KK 256/05, R-OSNKW 2005, poz.
2056, z dnia 16 grudnia 2005 r., V KK 414/05, R-OSNKW 2005, poz. 2519, z dnia
19 października 2006 r., V KK 191/06, R-OSNKW 2006, poz. 1989, z dnia 19
grudnia 2006 r., IV KK 446/06, R-OSNKW 2006, poz. 2500, z dnia 14 marca 2007
r., II KK 6/07, R-OSNKW 2007, poz. 609, z dnia 24 kwietnia 2007 r., IV KK 155/07,
KZS 2007, nr 9, poz. 17, z dnia 12 czerwca 2007 r., V KK 132/07, R-OSNKW 2007,
poz. 1261, z dnia 19 grudnia 2007 r., III KK 408/07, R-OSNKW 2007, poz. 2898, z
dnia 19 marca 2008 r., IV KK 45/08, KZS 2008, nr 5, poz. 66, z dnia 9 czerwca
2008 r., III KK 124/08, R-OSNKW 2008, poz. 1227, z dnia 11 lipca 2008 r., III KK
82/08, R-OSNKW 2008, poz. 1456, z dnia 26 listopada 2008 r., III KK 317/08, R-
OSNKW 2008, poz. 2399, z dnia 26 marca 2009 r., IV KK 69/09, R-OSNKW 2009,
poz. 841, z dnia 5 sierpnia 2010 r., 1 III KK 67/10, R- OSNKW 2010, poz. 1537, z
dnia 20 października 2010 r., IV KK 297/10, R-OSNKW 2010, poz. 2005, z dnia 8
lutego 2011 r., III KK 414/10, R-OSNKW 2011, poz. 270.
Jak wskazał dobitnie Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 5
października 2004 r., V KK 224/04, cyt. „Krytycy tej uchwały nie wczytali się
zapewne uważnie w treści zapisane w jej uzasadnieniu, z których wcale nie wynika,
- jak chcieliby - że w tej sytuacji, gdy sąd staje wobec zagadnienia połączenia kary
pozbawienia wolności orzeczonej jako kara bezwzględna z karą pozbawienia
wolności orzeczoną z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, musi on orzec
karę z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Przepis art. 89 § 1 k.k. taką
możliwość jedynie przewiduje i to pod warunkiem, że zachodzą warunki określone
w art. 69 k.k. Nie jest to zatem i nie może być obligatoryjne. Konkluzji takiej nie
tylko bowiem nie da się wyczytać z treści przepisu art. 89 § 1 k.k., ale także nie
5
dałoby się jej pogodzić ze zdrowym rozsądkiem. Nie ma bowiem żadnych
sensownych racji, dla których osoba skazana na karę pozbawienia wolności
wymierzoną bez warunkowego zawieszenia jej wykonania miała korzystać z
dobrodziejstwa probacji tylko dlatego, że obok przestępstwa, za które tę karę
wymierzono, popełniła także inne przestępstwo, za które wymierzono karę
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, a kara ta
podlega połączeniu z karą wymierzoną jako bezwzględna. Już w uzasadnieniu
uchwały z dnia 21 listopada 2001 r., I KZP 14/01, OSNKW2002, nr 1-2, poz. 1, Sąd
Najwyższy zauważył, że tezę uchwały Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2001 r.
„odnosić należy jedynie do sytuacji, w której sąd dochodzi do przekonania, iż
zachodzą przesłanki do warunkowego zawieszenia wykonania kary łącznej,
określone w art. 69 k.k. Sens tej uchwały jest zatem taki, iż w wypadku, gdy
przesłanki z art. 69 k.k. nie zachodzą sąd nie może połączyć węzłem kary łącznej
kar z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia wykonania oraz
zawiesić wykonania kary łącznej (w takiej sytuacji nie dochodzi do wydania wyroku
łącznego), nie zaś taki, że w każdym wypadku opisanego zbiegu obowiązany jest
orzec karę łączną z warunkowym zawieszeniem jej wykonania”.
Istniejąca po wprowadzeniu art. 89 § 1a k.k. możliwość orzeczenia w wyroku
łącznym bezwzględnej kary pozbawienia wolności, w przypadku łączenia kar
jednostkowych pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania,
jak również w następstwie połączenia jednostkowych kar bezwzględnych
pozbawienia wolności, z karami, których wykonanie zostało warunkowo zawieszone
- jest oczywiście mniej korzystna dla skazanego w stosunku do poprzednio
obowiązującego stanu prawnego.
Ponieważ kara łączna jest instytucją prawa karnego materialnego, zatem w
takiej sytuacji winny mieć zastosowanie reguły intertemporalne określone w art. 4 §
1 k.k., co oznacza, że jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna, niż w
czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy
zastosować ustawę obowiązująca poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla
sprawcy.
Tym samym możliwość wymierzenia w wyroku łącznym, na podstawie art. 89
§ 1a k.k., kary łącznej pozbawienia wolności o charakterze bezwzględnym,
dotyczyć może wyłącznie skazań na kary pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem ich wykonania, orzeczone za przestępstwa-popełnione po dniu 8
6
czerwca 2010 r. (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 8 lutego 2011 r., III KK
414/10 R-OSNKW 2011 r. poz. 270, z dnia 12 kwietnia 2011 r., V KK 74/11,
OSNKW 2011, z. 6, poz. 54 z dnia 13 kwietnia 2011 r., IV KK 39/11, R-OSNKW
2011, poz. 774, z dnia 9 maja 2011 r., V KK 108/11, R-OSNKW 2011, poz. 927, z
dnia 14 czerwca 2011 r., IV KK 159/11, R-OSNKW 2011, poz. 1134, z dnia 15
czerwca 2011 r., II KK 108/11, R-OSNKW 2011, poz. 1146, z dnia 2 sierpnia 2011,
IV KK 186/11, R-OSNKW 2011, poz. 1399, z dnia 8 listopada 2011, IV KK 171/11,
R-OSNKW 2011, poz. 2029).
Zatem orzeczenie w w/w wyroku łącznym kary łącznej pozbawienia wolności
o charakterze bezwzględnym za zbiegające się przestępstwa popełnione przed
dniem 8 czerwca 2010 r., za które wymierzono kary pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem ich wykonania, jak i bez warunkowego zawieszenia -
stanowi rażące naruszenie art. 4 § 1 k.k. Sąd Najwyższy rozpoznając sprawy
dotyczące kwestii łączenia kar w przypadku przestępstw popełnionych przed i po
przedmiotowej nowelizacji, niejednokrotnie stwierdzał, że normy wynikające z art.
89 § 1 i 1a k.k. mają charakter materialnoprawny, wobec czego należy do nich
odnosić reguły intertemporalne zawarte w art. 4 § 1 k.k. (por. m.in. wyroki: z dnia 12
października 2011 r., V KK 275/11, R-OSNKW 2011, poz. 1823, z dnia 8 listopada
2011 r., IV KK 171/11, R-OSNKW 2011, poz. 2029, z dnia 8 lutego 2012 r., IV KK
238/11, Lex nr 1163357, z dnia 3 kwietnia 2012 r., IV KK 72/12 Lex nr 1163354, z
dnia 22 listopada 2012 r., V KK 290/12, Lex nr 1228653, z dnia 17 stycznia 2013 r.,
II KK 84/12, niepublikowany).
W uzasadnieniu wyroku w sprawie V KK 290/12 Sąd Najwyższy wskazał, że
treść art. 89 § 1 k.k. sprzed nowelizacji i jej konsekwencje na płaszczyźnie wymiaru
kary łącznej, jakie zostały zidentyfikowane w judykaturze, muszą być brane pod
uwagę w procesie oceny ustawy na potrzeby rozstrzygnięcia, czy jest ona
względniejsza dla sprawcy. Przypomniał, że Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie
podkreślał, iż dla potrzeby odczytania aktualnego brzmienia przepisu należy
sięgnąć po utrwalony, jednolity, jednoznaczny, powszechny oraz autorytatywny
sposób jego rozumienia wyrażony w judykaturze Sądu Najwyższego, bądź
Naczelnego Sądu Administracyjnego. Wtedy uznać można, że w praktyce
stosowania ów przepis nabrał takiej właśnie treści (por. m.in. wyroki Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 31 marca 2005 r., SK 26/02, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 29,
z dnia 3 października 2000 r., K 33/99, OTK ZU nr 6/2000, poz. 188, z dnia 2
7
czerwca 2009 r., SK 31/08, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 83, z dnia 24 czerwca 2008
r., sygn. SK 16/06, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 85). Stosując więc reguły
intertemporalne zawarte w Kodeksie karnym, w szczególności zaś art. 4 § 1 k.k.,
przy dekodowaniu treści normy wynikającej z przepisów ustawy poprzednio
obowiązującej należy uwzględniać to rozumienie owych przepisów, jakie
przyjmowano powszechnie w orzecznictwie w czasie występowania okoliczności
faktycznych będących przedmiotem oceny prawnej. W sprawie będącej
przedmiotem niniejszego rozstrzygnięcia chodziło o rozumienie znaczenia
normatywnego art. 89 § 1 k.k. w czasie popełnienia przestępstw, których dotyczyły
prawomocne wyroki objęte następnie wyrokiem łącznym Sądu Rejonowego z dnia
13 czerwca 2011 r.
Wbrew poglądowi zawartemu w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sądu
Okręgowego w K. odmienne stanowisko co do tej kwestii, nie wynika z powołanego
na stronach 7 i 8 fragmentu uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14
czerwca 2011 r., IV KK 159/11.
Trafnie zwrócił na to uwagę w swojej kasacji obrońca skazanego podnosząc,
że cyt. „Zapoznanie się z uzasadnieniem wyroku w sprawie IV KK 159/12 prowadzi
do jednoznacznego wniosku, że i w tym wypadku Sąd Najwyższy pozostaje przy
poglądzie prezentowanym w cytowanych wcześniej orzeczeniach. Należy bowiem
odnotować, że wyrokiem z dnia 14 czerwca 2011 r. Sąd Najwyższy orzekając z
powodu kasacji wniesionej na korzyść skazanego przez Prokuratora Generalnego,
uchylił wyrok Sądu Rejonowego w C. w części związanej z rozstrzygnięciem
zawartym w punkcie 7 i w tym zakresie sprawę przekazał do ponownego
rozpoznania. Uchylonym wyrokiem łącznym orzeczono bezwzględną karę
pozbawienia wolności, a łączono wyroki orzekające kary: bezwzględną i z
warunkowo zawieszoną. W kasacji Prokurator Generalny wywiódł, że „art. 89 § 1
k.k., w brzmieniu obowiązującym do dnia 8 czerwca 2010 r., wykluczał możliwość
orzeczenia w takiej sytuacji kary łącznej bezwzględnego pozbawienia wolności, co
obligowało sąd do jego zastosowania i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania”. Sąd Najwyższy rozpoczął swój
wywód od stwierdzenia: „Kasacja jest oczywiście zasadna, ale nie tylko z powodu
rażącego naruszenia art. 4 § 1 k.k., ale także w wyniku wadliwie dokonanej przez
Sąd wykładni art. 89 § 1a k.k., co miało istotny wpływ na treść wyroku”. Nie ma
zatem żadnych wątpliwości, że Sąd Okręgowy w K. błędnie przywołał to
8
orzeczenie na uzasadnienie lansowanego przez siebie poglądu. Teza
cytowana w systemie informacji prawnej Lex, a przywołana przez ten Sąd odnosi
się do obecnie obowiązującego stanu prawnego, co jednoznacznie wynika z
końcowej części uzasadnienia” (cyt. ze strony 3 kasacji obrońcy skazanego).
Przedstawione wyżej względy zdecydowały, że Sąd Najwyższy z mocy art.
537 § 2 k.p.k. orzekł jak w wyroku.

IV KK 401/12

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia