V CZ 122/12
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:29-07-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I CZ 139/12 II CSK 274/11 II CZ 193/12 III CK 161/05 III CSK 330/10 IV CSK 299/10 IV CZ 124/12 IV CZ 147/12 IV CZ 156/12 I CKN 486/00 I PK 140/07 II CK 293/02 II CKN 838/97 II CKN 897/97 III CKN 151/98 V CKN 357/00
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt V CZ 122/12
POSTANOWIENIE
Dnia 17 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Anna Owczarek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z powództwa A. T. i M. T.
przeciwko Kompanii Węglowej Spółce Akcyjnej w K.
o naprawienie szkody,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 kwietnia 2013 r.,
zażalenia powodów na wyrok Sądu Apelacyjnego
z dnia 25 maja 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok, pozostawia rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania zażaleniowego Sądowi Apelacyjnemu .
Uzasadnienie
2
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 25 maja 2012 r. uchylił wyrok Sądu
Okręgowego w K. z dnia 24 stycznia 2012 r., którym zasądzono od pozwanej
Kompanii Węglowej Spółki Akcyjnej w K. na rzecz powodów A. T. i M. T. kwotę
212.030,93 zł z ustawowymi odsetkami oraz przekazał sprawę temu Sądowi do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.
Sąd Apelacyjny wskazując jako podstawę rozstrzygnięcia art. 386 § 4 k.p.c.
uznał, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy, która sprowadza się do
kwestii przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody wywołanej ruchem zakładu
górniczego. Odwołując się do treści opinii biegłego do spraw budowlanych oraz
opinii biegłego geologa Sąd drugiej instancji stwierdził, że nie zostało
jednoznacznie wyjaśnione, czy eksploatacja górnicza dokonywana w okresie
wcześniejszym (lata 1999-2003) spowodowała szkody w budynku powodów, co do
których roszczenie o naprawienie uległo przedawnieniu. Obecny stan tego budynku
jest sumarycznym wynikiem robót górniczych prowadzonych w różnym czasie,
które spowodowały pochylenia zabudowy w przeciwnych kierunkach. Na podstawie
materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie nie można ustalić, czy
odkształcenia powstałe później nie są korzystne, tj. przyczyniły się
do wyprostowania bryły budynku powodów, zatem należy przeprowadzić dowód
z kolejnej opinii biegłego. Sąd Apelacyjny wskazał ponadto na potrzebę
przeprowadzenia dowodów zawnioskowanych przez powodów na rozprawie w dniu
19 stycznia 2012 r., a następnie rozważenie, czy usprawiedliwione jest żądanie
naprawienia szkody przez zapłatę odszkodowania, a nie restytucję polegającą na
poziomowaniu budynku. Uznał, że ustaleń wymaga kwota, za jaką powodowie
nabyli budynek w 1993 r., ówczesny jego stan, okoliczność, czy powodowie
zamierzają w nim nadal zamieszkiwać lub jakie kroki poczynili aby się
przeprowadzić.
Powodowie zaskarżyli zażaleniem powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego,
wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego. W zażaleniu zarzucili
3
naruszenie art. 386 § 4 k.p.c. polegające na bezpodstawnym przyjęciu, że Sąd
Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy.
Sąd Najwyższy zważył:
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c. zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje
w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Przewidziany wskazanym
przepisem środek odwoławczy, jakkolwiek znacząco odbiega od cech zażalenia
przewidzianego w dotychczasowym stanie prawnym, nadal ma charakter
dewolutywny i suspensywny (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
7 marca 2013 r., II CZ 193/12, niepubl.). Istotną odmiennością wskazanej regulacji
jest ograniczony zakres kognicji Sądu Najwyższego w postępowaniu
zażaleniowym, opartym na art. 3941
§ 11
k.p.c., który nie obejmuje oceny
zasadności powództwa (wniosku), apelacji ani merytorycznej prawidłowości
stanowiska sądu odwoławczego, jako zastrzeżonych dla ewentualnego
postępowania kasacyjnego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
6 grudnia 2012 r., IV CZ 124/12, niepubl., postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
25 października 2012 r., I CZ 139/12, niepubl.).
Art. 386 § 4 k.p.c. wskazuje, że poza wypadkami określonymi w § 2 i § 3,
sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do
ponownego rozpoznania tylko w razie nie rozpoznania przez sąd pierwszej instancji
istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania
dowodowego w całości. Zmiana powyższego przepisu, dokonana ustawą z dnia
24 maja 2000 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 48, poz. 554), jednoznacznie zróżnicowała już obie
podstawy kasatoryjne, dostosowując je do przyjętej konstrukcji apelacji pełnej cum
beneficio novorum. Alternatywa rozłączna wskazuje na samodzielny charakter
i wyraźne przeciwstawienie obu podstaw wydania orzeczenia kasatoryjnego przez
sąd odwoławczy. Następcza wykładnia celowościowa, związana z wprowadzeniem
zażalenia do Sądu Najwyższego w razie uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, oraz aksjologia leżąca
u podstaw tej instytucji procesowej prowadzą ponadto do wniosku, że obecnie - co
4
do zasady - podstawowym sposobem rozstrzygnięcia, w wypadku zasadności
zarzutów apelacji, powinno być orzeczenie reformatoryjne, którym sąd drugiej
instancji zastąpi orzeczenie sądu pierwszej instancji (art. 386 § 1 k.p.c.).
Sąd Najwyższy, mając na względzie wyjątkowy charakter norm zawartych
art. 386 § 4 k.p.c. i w art. 3941
§ 11
k.p.c., zgodnie przyjmuje, że w postępowaniu
zażaleniowym jego kognicja obejmuje jedynie, w granicach zakreślonych zarzutami
zażalenia, kontrolę podstawy kasatoryjnej wprost wskazanej przez Sąd drugiej
instancji i to tylko w aspekcie prawidłowości zakwalifikowania określonej sytuacji
procesowej jako podstawy uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania (por. postanowienie z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ
147/12, nie publ., postanowienie z dnia 9 listopada 2012r., IV CZ 156/12, nie publ.).
Zakres pojęcia nierozpoznanie istoty sprawy, w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c.
oznacza brak rozstrzygnięcia co do przedmiotu sprawy, wyznaczonego treścią
i materialno-prawną podstawą żądania powoda, materialno-prawnymi, bądź
będącymi ich następstwem, procesowymi zarzutami pozwanego.
Do nierozpoznania dochodzi zatem wówczas, gdy sąd zaniechał ich zbadania
bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa
unicestwiająca roszczenie. Ma to miejsce m.in., gdy sąd odmawia dalszego
prowadzenia sprawy przyjmując brak legitymacji procesowej stron, skuteczność
twierdzenia lub zarzutu wygaśnięcia bądź umorzenia zobowiązania, upływ
terminów zawitych, przedwczesność powództwa czy też nie rozpoznał żądań
w aspekcie wszystkich twierdzeń powoda lub zarzutów pozwanego bezpodstawnie
przyjmując, że nie zostały one zgłoszone lub zostały zgłoszone, ale są objęte
prekluzją procesową. Sąd Najwyższy podziela co do powyższej interpretacji
stanowisko orzecznictwa przedstawione m.in. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia
9 stycznia 1936 r., C 1839/36, Zb. Orz. 1936, poz. 315, postanowieniach Sądu
Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22,
z dnia 15 lipca 1998 r. II CKN 838/97, z dnia 3 lutego 1999 r., III CKN 151/98,
wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC
1999, nr 1, poz. 22, z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003 nr 3,
poz. 36, z dnia 14 maja 2002 r., V CKN 357/00, z dnia 25 listopada 2003 r., II CK
293/02, z dnia 21 października 2005 r., III CK 161/05, z dnia 12 listopada 2007 r.,
5
I PK 140/07, OSNP 2009, nr 1-2, poz. 2, z dnia 26 stycznia 2011 r., IV CSK 299/10,
z dnia 3 czerwca 2011 r., III CSK 330/10, z dnia 12 stycznia 2012 r., II CSK 274/11
- nie publ.
Sąd Okręgowy nie odwołał się do tak rozumianej wadliwości orzeczenia
sądu pierwszej instancji. Podstawę orzeczenia kasatoryjnego, oznaczoną jako
nierozpoznanie istoty sprawy, umotywował bowiem koniecznością uzupełnienia
postępowania dowodowego w niewielkim zakresie i jedynie dodatkowo wsparł
stwierdzeniem, że poczynione nowe ustalenia będą wymagały oceny także
w aspekcie podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia roszczenia.
Z tych względów należy uznać, że sąd odwoławczy nieprawidłowo zakwalifikował
opisaną sytuację procesową jako nierozpoznanie istoty sprawy w znaczeniu
wskazanym wyżej i zaskarżone orzeczenie nie może się ostać.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok
pozostawiając rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego sądowi
wydającemu orzeczenie kończące postępowanie w sprawie (art. 3941
§ 3 w zw.
z art. 39815
§ 1 k.p.c., art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3 w zw. z art. 39821
k.p.c.).
jw
POSTANOWIENIE
Dnia 17 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Anna Owczarek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z powództwa A. T. i M. T.
przeciwko Kompanii Węglowej Spółce Akcyjnej w K.
o naprawienie szkody,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 kwietnia 2013 r.,
zażalenia powodów na wyrok Sądu Apelacyjnego
z dnia 25 maja 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok, pozostawia rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania zażaleniowego Sądowi Apelacyjnemu .
Uzasadnienie
2
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 25 maja 2012 r. uchylił wyrok Sądu
Okręgowego w K. z dnia 24 stycznia 2012 r., którym zasądzono od pozwanej
Kompanii Węglowej Spółki Akcyjnej w K. na rzecz powodów A. T. i M. T. kwotę
212.030,93 zł z ustawowymi odsetkami oraz przekazał sprawę temu Sądowi do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.
Sąd Apelacyjny wskazując jako podstawę rozstrzygnięcia art. 386 § 4 k.p.c.
uznał, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy, która sprowadza się do
kwestii przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody wywołanej ruchem zakładu
górniczego. Odwołując się do treści opinii biegłego do spraw budowlanych oraz
opinii biegłego geologa Sąd drugiej instancji stwierdził, że nie zostało
jednoznacznie wyjaśnione, czy eksploatacja górnicza dokonywana w okresie
wcześniejszym (lata 1999-2003) spowodowała szkody w budynku powodów, co do
których roszczenie o naprawienie uległo przedawnieniu. Obecny stan tego budynku
jest sumarycznym wynikiem robót górniczych prowadzonych w różnym czasie,
które spowodowały pochylenia zabudowy w przeciwnych kierunkach. Na podstawie
materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie nie można ustalić, czy
odkształcenia powstałe później nie są korzystne, tj. przyczyniły się
do wyprostowania bryły budynku powodów, zatem należy przeprowadzić dowód
z kolejnej opinii biegłego. Sąd Apelacyjny wskazał ponadto na potrzebę
przeprowadzenia dowodów zawnioskowanych przez powodów na rozprawie w dniu
19 stycznia 2012 r., a następnie rozważenie, czy usprawiedliwione jest żądanie
naprawienia szkody przez zapłatę odszkodowania, a nie restytucję polegającą na
poziomowaniu budynku. Uznał, że ustaleń wymaga kwota, za jaką powodowie
nabyli budynek w 1993 r., ówczesny jego stan, okoliczność, czy powodowie
zamierzają w nim nadal zamieszkiwać lub jakie kroki poczynili aby się
przeprowadzić.
Powodowie zaskarżyli zażaleniem powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego,
wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego. W zażaleniu zarzucili
3
naruszenie art. 386 § 4 k.p.c. polegające na bezpodstawnym przyjęciu, że Sąd
Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy.
Sąd Najwyższy zważył:
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c. zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje
w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Przewidziany wskazanym
przepisem środek odwoławczy, jakkolwiek znacząco odbiega od cech zażalenia
przewidzianego w dotychczasowym stanie prawnym, nadal ma charakter
dewolutywny i suspensywny (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
7 marca 2013 r., II CZ 193/12, niepubl.). Istotną odmiennością wskazanej regulacji
jest ograniczony zakres kognicji Sądu Najwyższego w postępowaniu
zażaleniowym, opartym na art. 3941
§ 11
k.p.c., który nie obejmuje oceny
zasadności powództwa (wniosku), apelacji ani merytorycznej prawidłowości
stanowiska sądu odwoławczego, jako zastrzeżonych dla ewentualnego
postępowania kasacyjnego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
6 grudnia 2012 r., IV CZ 124/12, niepubl., postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
25 października 2012 r., I CZ 139/12, niepubl.).
Art. 386 § 4 k.p.c. wskazuje, że poza wypadkami określonymi w § 2 i § 3,
sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do
ponownego rozpoznania tylko w razie nie rozpoznania przez sąd pierwszej instancji
istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania
dowodowego w całości. Zmiana powyższego przepisu, dokonana ustawą z dnia
24 maja 2000 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 48, poz. 554), jednoznacznie zróżnicowała już obie
podstawy kasatoryjne, dostosowując je do przyjętej konstrukcji apelacji pełnej cum
beneficio novorum. Alternatywa rozłączna wskazuje na samodzielny charakter
i wyraźne przeciwstawienie obu podstaw wydania orzeczenia kasatoryjnego przez
sąd odwoławczy. Następcza wykładnia celowościowa, związana z wprowadzeniem
zażalenia do Sądu Najwyższego w razie uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, oraz aksjologia leżąca
u podstaw tej instytucji procesowej prowadzą ponadto do wniosku, że obecnie - co
4
do zasady - podstawowym sposobem rozstrzygnięcia, w wypadku zasadności
zarzutów apelacji, powinno być orzeczenie reformatoryjne, którym sąd drugiej
instancji zastąpi orzeczenie sądu pierwszej instancji (art. 386 § 1 k.p.c.).
Sąd Najwyższy, mając na względzie wyjątkowy charakter norm zawartych
art. 386 § 4 k.p.c. i w art. 3941
§ 11
k.p.c., zgodnie przyjmuje, że w postępowaniu
zażaleniowym jego kognicja obejmuje jedynie, w granicach zakreślonych zarzutami
zażalenia, kontrolę podstawy kasatoryjnej wprost wskazanej przez Sąd drugiej
instancji i to tylko w aspekcie prawidłowości zakwalifikowania określonej sytuacji
procesowej jako podstawy uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania (por. postanowienie z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ
147/12, nie publ., postanowienie z dnia 9 listopada 2012r., IV CZ 156/12, nie publ.).
Zakres pojęcia nierozpoznanie istoty sprawy, w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c.
oznacza brak rozstrzygnięcia co do przedmiotu sprawy, wyznaczonego treścią
i materialno-prawną podstawą żądania powoda, materialno-prawnymi, bądź
będącymi ich następstwem, procesowymi zarzutami pozwanego.
Do nierozpoznania dochodzi zatem wówczas, gdy sąd zaniechał ich zbadania
bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa
unicestwiająca roszczenie. Ma to miejsce m.in., gdy sąd odmawia dalszego
prowadzenia sprawy przyjmując brak legitymacji procesowej stron, skuteczność
twierdzenia lub zarzutu wygaśnięcia bądź umorzenia zobowiązania, upływ
terminów zawitych, przedwczesność powództwa czy też nie rozpoznał żądań
w aspekcie wszystkich twierdzeń powoda lub zarzutów pozwanego bezpodstawnie
przyjmując, że nie zostały one zgłoszone lub zostały zgłoszone, ale są objęte
prekluzją procesową. Sąd Najwyższy podziela co do powyższej interpretacji
stanowisko orzecznictwa przedstawione m.in. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia
9 stycznia 1936 r., C 1839/36, Zb. Orz. 1936, poz. 315, postanowieniach Sądu
Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22,
z dnia 15 lipca 1998 r. II CKN 838/97, z dnia 3 lutego 1999 r., III CKN 151/98,
wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC
1999, nr 1, poz. 22, z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003 nr 3,
poz. 36, z dnia 14 maja 2002 r., V CKN 357/00, z dnia 25 listopada 2003 r., II CK
293/02, z dnia 21 października 2005 r., III CK 161/05, z dnia 12 listopada 2007 r.,
5
I PK 140/07, OSNP 2009, nr 1-2, poz. 2, z dnia 26 stycznia 2011 r., IV CSK 299/10,
z dnia 3 czerwca 2011 r., III CSK 330/10, z dnia 12 stycznia 2012 r., II CSK 274/11
- nie publ.
Sąd Okręgowy nie odwołał się do tak rozumianej wadliwości orzeczenia
sądu pierwszej instancji. Podstawę orzeczenia kasatoryjnego, oznaczoną jako
nierozpoznanie istoty sprawy, umotywował bowiem koniecznością uzupełnienia
postępowania dowodowego w niewielkim zakresie i jedynie dodatkowo wsparł
stwierdzeniem, że poczynione nowe ustalenia będą wymagały oceny także
w aspekcie podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia roszczenia.
Z tych względów należy uznać, że sąd odwoławczy nieprawidłowo zakwalifikował
opisaną sytuację procesową jako nierozpoznanie istoty sprawy w znaczeniu
wskazanym wyżej i zaskarżone orzeczenie nie może się ostać.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok
pozostawiając rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego sądowi
wydającemu orzeczenie kończące postępowanie w sprawie (art. 3941
§ 3 w zw.
z art. 39815
§ 1 k.p.c., art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3 w zw. z art. 39821
k.p.c.).
jw