Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 522/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Gminy T.
przeciwko R. S.A. z siedzibą w R.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 10 maja 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 10 maja 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Okręgowego -
Sądu Gospodarczego w R. z dnia 13 stycznia 2012 r., i sprawę
przekazuje Sądowi Okręgowemu w R. do ponownego
rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powód - Gmina T. wniósł o zasądzenie od R. S.A. kwoty 300.000 zł z
odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu.
Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zarzucił, że roszczenie jest
przedawnione.
Pozew wniesiony 19 sierpnia 2011 r. został rozpoznany na podstawie
przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych. Wyrokiem z 13 stycznia
2012 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo oraz zasądził od powoda na rzecz
pozwanego kwotę 7.217 zł tytułem kosztów procesu.
Sąd Okręgowy ustalił, że 3 stycznia 2003 r. strony zawarły umowę
o wykonanie robót budowlanych, których przedmiotem był II etap rozbudowy
gimnazjum w T., w tym między innymi budowa sali gimnastycznej, jej
usprzętowienie, wyposażenie technologiczne. Inwestor odebrał roboty w ustalonym
terminie, to jest 31 października 2006 r. Za wiedzą powoda podłogę w sali
gimnastycznej wykonywał podwykonawca E. spółka z o.o. Po raz pierwszy
pisemnie powód zareklamował u pozwanego jakość podłogi 7 marca 2011 r., a
zatem po upływie trzyletniego okresu gwarancji udzielonej przez jej wykonawcę. W
trakcie przeglądów gwarancyjnych budynku nie stwierdzano wad podłogi.
Sąd Okręgowy uznał, że będąca powodem w sprawie Gmina, która
realizuje zadania własne przez podejmowanie czynności gospodarczych jest
przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4792
k.p.c., a niniejsza sprawa ma charakter
sprawy gospodarczej w rozumieniu art. 4791
k.p.c., w brzmieniu obowiązującym do
3 maja 2012 r. Roszczenie powoda wobec wykonawcy robót budowlanych uległo
przedawnieniu z upływem dwóch lat od daty oddania przedmiotu umowy, na
podstawie art. 656 w zw. z art. 646 k.c. Roszczenie jest przedawnione również przy
zastosowaniu trzyletniego terminu przedawnienia z art. 118 k.c., jako związane
z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Wyrokiem z 10 maja 2012 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda od
wyroku Sądu Okręgowego. Sąd Apelacyjny przyjął za własne ustalenia faktyczne
3
Sądu I instancji. Nie podzielił stanowiska pozwanego wyrażonego w odpowiedzi na
apelację, że umowa z 3 stycznia 2003 r. była umową o dzieło. Wskazał, że
rozbieżności w orzecznictwie co do tego, czy do określenia terminu przedawnienia
roszczeń wynikających z umowy o roboty budowlane ma odpowiednie
zastosowanie przepis szczególny, tj. art. 646 k.c. w zw. z art. 656 k.c., czy też
przepis ogólny - art. 118 k.c., rozstrzygnął Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu
sędziów z 11 stycznia 2002 r., III CZP 63/01 (OSNC 2002, nr 9, poz. 106), w której
przyjął, że roszczenia wynikające z umowy o roboty budowlane przedawniają się w
terminach określonych w art. 118 k.c. W ocenie Sądu Apelacyjnego roszczenie
powoda wynika z gospodarczego charakteru działalności powoda w zakresie, w
jakim prowadził proces inwestycyjny i uległo przedawnieniu w związku z upływem
trzyletniego terminu przedawnienia wynikającego z art. 118 zdanie drugie k.c.
Zróżnicowanie terminów przedawnienia określonych w art. 118 k.c. nie zależy od
charakteru podmiotu, któremu roszczenie przysługuje ani od charakteru
rozstrzyganej sprawy, a wyłącznie od związku roszczenia z określonym rodzajem
działalności. Działalność inwestycyjna powoda polegająca na rozbudowie
gimnazjum nie miała charakteru działalności oświatowej w rozumieniu art. 83a ust.
1 w zw. z art. 8 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U.
z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.; dalej – u. syst. ośw.). Zawierając umowę
o roboty budowlane Gmina realizowała zadanie własne określone w art. 7 ust. 1
pkt 8 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. U.
z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.; dalej – u.s.g.), w zakresie edukacji publicznej.
Działalnością tego typu jest zarówno budowa infrastruktury z przeznaczeniem na
potrzeby edukacji publicznej, jak i prowadzenie działalności oświatowej w postaci
szkół publicznych. O ile prowadzenie szkoły publicznej ma podstawę w ustawie
o systemie oświaty i nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, to
prowadzenie procesu inwestycyjnego polegającego na wybudowaniu obiektu
z przeznaczeniem na obiekt użyteczności publicznej podlega ustawie z 20 grudnia
1996 r. o gospodarce komunalnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 45, poz. 236,
dalej jako: u.g.k.). Tego rodzaju działalność mimo braku cech działalności
zarobkowej, może mieć charakter działalności gospodarczej. Treść i charakter
umowy zawartej przez Gminę jako inwestora obiektu z wykonawcą wskazuje na
4
taki poziom profesjonalizmu, który odpowiada podobnym umowom zawieranym
przez przedsiębiorców. Umowa ma cechy czynności handlowej i wskazuje,
że roszczenia z niej wynikające mają charakter gospodarczy.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego z 10 maja 2011 r.
powód zarzucił, że orzeczenie to zapadło z naruszeniem prawa materialnego
(art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), to jest: - art. 83a ust. 1 w zw. z art. 8 u. syst. ośw. przez
ich błędną wykładnię i przyjęcie, że przepis ten nie ma zastosowania do działania
gminy polegającej na wybudowaniu budynku gimnazjum i wyposażeniu sali
gimnastycznej, bo ta działalność podlega postanowieniom art. 2 u.g.k., jako
prowadzenie inwestycji na rzecz użyteczności publicznej; - art. 118 k.c. przez
błędną wykładnię co do długości terminu przedawnienia roszczenia z umowy
o roboty budowlane zawartej przez gminę, której przedmiotem była budowa
gimnazjum i przyjęcie trzyletniego terminu przedawnienia właściwego dla roszczeń
wynikających z działalności gospodarczej, gdy dziesięcioletni termin przedawnienia
jest właściwy dla roszczeń gminy w związku z jej działalnością dotyczącą
prowadzenia szkoły, która nie jest działalnością gospodarczą stosownie do
postanowień art. 83a ust. 1 u. syst. ośw.
Powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu
Okręgowego z 13 stycznia 2012 r. w całości i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Po zakwalifikowaniu umowy zawartej przez strony jako umowy o roboty
budowlane, Sąd Apelacyjny trafnie wskazał, że roszczenia z niej wynikające
przedawniają się w terminach określonych w art. 118 k.c. (por. uchwałę składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 11 stycznia 2002 r., III CZP 63/01, OSNC
2002, nr 9, poz. 106). Zgodnie z tym przepisem, ogólnym terminem przedawnienia
roszczeń jest termin dziesięcioletni, a dla roszczeń związanych z prowadzeniem
działalności gospodarczej – termin trzyletni.
O wyniku postępowania w sprawie zadecydowało stwierdzenie Sądów obu
instancji, że roszczenie dochodzone przez powoda uległo przedawnieniu,
w związku z jego zakwalifikowaniem jako „związanego z prowadzeniem
5
działalności gospodarczej”. Prawidłowość tej kwalifikacji jest kwestionowana
w skardze kasacyjnej.
2. Powodem w sprawie jest gmina, a o szczególnym statusie gmin
w obrocie prawnym decyduje okoliczność, że są one podmiotami wykonującymi
zadania publiczne w celu zaspokojenia zbiorowych potrzeb wspólnoty
zamieszkującej obszar wyznaczony ich granicami administracyjnymi. Zadania te
realizują przy wykorzystaniu form działania związanych ze stosowaniem władztwa
publicznego, jak i przez zawieranie umów prawa prywatnego.
Zadania gmin wymienione w art. 7 ust. 1 u.s.g. są zadaniami o charakterze
użyteczności publicznej, których celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie
zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych
(art. 1 ust. 2 w zw. z art. 3 ust. 1 u.g.k.). Wykonywanie tych zadań wiąże się
z prowadzeniem gospodarki komunalnej.
Z art. 7 ust. 1 pkt 8 u.s.g. – w brzmieniu obowiązującym od 30 maja 2001 r.,
a nadanym mu przez ustawę z 11 kwietnia 2001 r. (Dz. U. 2001, Nr 46, poz. 497) –
wynika, że do gmin należą zadania określone zbiorczo jako „sprawy edukacji
publicznej”. Powołany przepis pozostaje w związku z zadaniami wyznaczonymi
jednostkom samorządu terytorialnego w art. 5 ust. 5 u. syst. ośw., którym
przekazano gminom m.in.: zakładanie i prowadzenie publicznych przedszkoli,
w tym z oddziałami integracyjnymi, przedszkoli specjalnych oraz innych form
wychowania przedszkolnego, o których mowa w art. 14a ust. 1a tej ustawy, szkół
podstawowych oraz gimnazjów, w tym z oddziałami integracyjnymi, z wyjątkiem
szkół podstawowych specjalnych i gimnazjów specjalnych, szkół artystycznych oraz
szkół przy zakładach karnych, zakładach poprawczych i schroniskach dla
nieletnich. Do zadań własnych (oświatowych) gminy należy też zapewnienie
kształcenia, wychowania i opieki, w tym profilaktyki społecznej, w wymienionych
placówkach oświatowych (art. 3 pkt 14 i art. 5a ust. 2 pkt 1 u. syst. ośw.).
W świetle powyższego trzeba uznać, że zawarcie przez powoda umowy
o wykonanie robót budowlanych, których przedmiotem była rozbudowa gimnazjum
w T., w tym między innymi budowa sali gimnastycznej, jej usprzętowienie,
wyposażenie technologiczne było działaniem przedsięwziętym w celu zrealizowania
6
zadań własnych tej gminy i w celu zaspokojenia zbiorowych potrzeb wspólnoty
lokalnej (mieszkańców gminy). Nie oznacza to, że działań podjętych dla
zrealizowania tego zadania nie można uznać za wykonywanie działalności
gospodarczej.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, zgodnie z którym
gmina, realizując zadania własne wymienione w art. 7 u.s.g. poprzez zawieranie
umów mających charakter czynności z zakresu obrotu gospodarczego, jest
przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4792
§ 1 k.p.c. Dla zakwalifikowania określonej
działalności jako gospodarczej nie ma znaczenia jej niezarobkowy charakter czy
status podejmującego ją podmiotu (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały
składu siedmiu sędziów z 14 marca 1995 r. III CZP 6/95, OSNC 1995, nr 5, poz. 72;
w uzasadnieniu uchwał: z 13 stycznia 2006 r., III CZP 124/05, OSNC 2006, nr 12,
poz. 201, z 30 listopada 1992 r., III CZP 134/92, OSNCP 1993, nr 5, poz. 79,
z 9 marca 1993 r., III CZP 156/92, OSNCP 1993, nr 9, poz. 152; w wyroku
z 15 stycznia 2010 r., I CSK 225/09, niepubl., a także w postanowieniach:
z 12 maja 2000 r., V CKN 48/00, niepubl.; z 23 listopada 2000 r., III CZ 112/00,
niepubl.; z 22 sierpnia 2001 r., V CKN 756/00, niepubl.; z 7 sierpnia 2003 r., IV CZ
90/03, niepubl.). Działalność prowadzona przez gminę jest działalnością
gospodarczą jeśli odpowiada kryteriom tego rodzaju aktywności, posiada jej cechy
charakterystyczne takie jak: fachowość, podporządkowanie regułom opłacalności
i zysku lub zasadzie racjonalnego gospodarowania, jest działaniem na własny
rachunek, powtarzalnym, związanym z uczestnictwem w obrocie gospodarczym
(zob. uzasadnienia uchwał składów siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
z 18 czerwca 1991 r., III CZP 40/91, OSNCP 1992, nr 2, poz. 17 oraz z 6 grudnia
1991 r., III CZP 117/91, OSNCP 1992, nr 5, poz. 65).
Z art. 9 ust. 2 u.s.g. należy wyprowadzić wniosek, że gmina prowadzi
działalność gospodarczą zarówno wówczas, gdy wykonuje zadania o charakterze
użyteczności publicznej określone w art. 7 ust. 1 u.s.g., a w przypadkach
określonych w odrębnych ustawach także w zakresie wykraczającym poza nie.
Formy prowadzenia gospodarki gminnej, w tym wykonywania przez gminę zadań
o charakterze użyteczności publicznej, reguluje ustawa o gospodarce komunalnej.
Wyliczenie tych form w art. 2 u.g.k. jest jednak tylko przykładowe (postanowienie
7
Sądu Najwyższego z 21 lipca 2011 r., V CZ 49/11, niepubl.).
3. W postanowieniu z 19 października 1999 r., III CZ 112/99 (OSNC 2000,
Nr 4, poz. 78) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że to czy danej działalności można
przypisać cechy działalności gospodarczej, zależy od konkretnych okoliczności
rozpoznawanej sprawy, a także od kontekstu prawnego, przy czym to ostatnie
stwierdzenie nabiera aktualności zwłaszcza w odniesieniu do gmin, gdyż ich
działalność nie ma jednorodnego charakteru, a cele tej działalności oraz sposoby
ich osiągania są bardzo różnorodne.
W nawiązaniu do tego poglądu, w wyroku z 10 kwietnia 2008 r., IV CSK
28/08 (M. Prawn. 2008, nr 10, poz. 507), Sąd Najwyższy ocenił charakter działań
gminy polegających na zawarciu umowy zlecającej wybudowanie sali
gimnastycznej i kompleksu żywieniowo-świetlicowego dla działającego już
gimnazjum. W wyroku tym Sąd Najwyższy stwierdził, że przez prowadzenie szkoły
należy rozumieć zapewnienie warunków jej działania, wykonywanie remontów
obiektów szkolnych a także wykonywanie zadań inwestycyjnych w tym zakresie
(art. 5 ust. 7 pkt 1 i 2 u. syst. ośw.). Przy tym założeniu Sąd Najwyższy
skonstatował, że art. 83a u. syst. ośw., który w 2001 r. wyłączał stosowanie
przepisów o działalności gospodarczej do prowadzenia szkół, dotyczy także
działalności inwestycyjnej związanej z tym zakresem zadań. Przepis ten był
wprawdzie zamieszczony w rozdziale dotyczącym szkół i placówek niepublicznych,
ale podobnie należało oceniać działalność jednostek samorządu terytorialnego
prowadzących szkoły publiczne, które zapewniają bezpłatne nauczanie (art. 7 ust. 1
pkt 1 u. syst. ośw.). Nowelizacja tego przepisu nie pozostawia już żadnej
wątpliwość, że prowadzenie szkoły nie jest działalnością gospodarczą. Wynika to
wprost z treści art. 83a u. syst. ośw. W ten sposób zostały wyłączone wobec
organów prowadzących szkoły konsekwencje, jakie inne przepisy przewidują dla
podmiotów prowadzących działalność gospodarczą.
4. Z ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia
w niniejszej sprawie wynika, że umowa z 3 stycznia 2003 r. nie dotyczyła obiektu
użyteczności publicznej, któremu funkcja miała być przypisana w przyszłości, po
zakończeniu inwestycji i zorganizowaniu w nim placówki oświatowej. Przedmiotem
8
umowy była bowiem rozbudowa działającego już gimnazjum o konieczną dla
realizowania programów oświatowych salę gimnastyczną oraz właściwe
wyposażenie tej sali w sprzęt. Umowa dotyczyła zatem placówki już działającej
i mieściła się ustalonym wyżej w pkt 3 zakresie pojęcia „prowadzenie szkoły”.
Skoro tak, to również na gruncie niniejszej sprawy należały stwierdzić, że podjęta
przez powoda działalność polegająca na zawarciu umowy o roboty budowlane
z 3 stycznia 2003 r. – z uwagi na zastrzeżenie w art. 83a u. syst. ośw. – nie miała
cech działalności gospodarczej.
Trafność zarzutu związanego z niezastosowaniem tego przepisu do oceny
charakteru roszczenia dochodzonego przez powoda zadecydowała
o uwzględnieniu skargi kasacyjnej powoda.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art.
108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał
sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
es