Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 101/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Puszkarski (przewodniczący)
SSN Tomasz Grzegorczyk (sprawozdawca)
SSN Włodzimierz Wróbel
Protokolant Anna Korzeniecka-Plewka
w sprawie K. K.
w kwestii wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
w dniu 23 maja 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanej
od wyroku łącznego Sądu Rejonowego w G.
z dnia 10 sierpnia 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Rejonowemu w G. do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
Przedmiotem rozpoznania zaskarżonego orzeczenia było 14 wyroków
skazujących K. K., a to:
1) Sądu Rejonowego z dnia 11 października 2007 r., II K 509/07, za
popełnione w dniu 25 maja 2007 r. przestępstwo z art. 13 § 1 w zw. z
art. 278 § 1 k.k., za które orzeczono karę 5 miesięcy pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby 3
2
lat, z tym, że postanowieniem z dnia 21 listopada 2008 r. zarządzono
jej wykonanie;
2) tegoż Sądu Rejonowego z dnia 16 października 2007 r., II K 680/07, za
popełnione w dniu 29 maja 2007 r. przestępstwo z art. 278 § 1 k.k., za
które wymierzono karę 4 miesięcy pozbawienia wolności i grzywnę 30
stawek dziennych po 10 zł, z zaliczeniem na ich poczet okresu
tymczasowego aresztu;
3) Sądu Rejonowego z dnia 31 października 2007 r., II K 478/07, za
popełnione w dniu 22 maja 2007 r. przestępstwo z art. 278 § 1 k.k., z
orzeczeniem za nie kary roku pozbawienia wolności z warunkowym jej
zawieszeniem na okres próby 5 lat oraz na grzywnę w wysokości 20
stawek dziennych po 10 zł, z zaliczeniem na jej poczet okresu
zatrzymania, z tym, że postanowieniem z dnia 22 sierpnia 2008 r.,
zarządzono wykonanie orzeczonej tym wyrokiem kary pozbawienia
wolności
- przy czym kary pozbawienia wolności i grzywny orzeczone tymi
wyrokami zostały połączone wyrokiem łącznym Sądu Rejonowego z
dnia 9 czerwca 2009 r., w sprawie o sygnaturze II K 50/09, z
orzeczeniem kary łącznej 1 roku i 2 miesięcy pozbawienia wolności
oraz grzywny w wymiarze 40 stawek dziennych po 10 zł;
4) Sądu Rejonowego z dnia 14 maja 2008 r., VIII K 262/08, za popełnione
w dniu 15 lutego 2008 r. przestępstwo kwalifikowane z art. 278 § 1 w
zw. z § 3 k.k. z wymierzeniem kary 8 miesięcy ograniczenia wolności, z
tym, że postanowieniem z dnia 9 lutego 2009 r. zarządzono tu
zastępczą karę pozbawienia wolności 120 dni;
5) tegoż Sądu Rejonowego z dnia 24 lipca 2008 r., VIII K 529/08, za
popełnione w dniu 18 lutego 2008 r. przestępstwo z art. 278 § 1 k.k., z
orzeczeniem za nie kary 4 miesięcy pozbawienia wolności;
6) tegoż Sądu Rejonowego z dnia 28 sierpnia 2008 r., VIII K 530/08, za
popełnione w dniu 19 marca 2008 r. przestępstwo z art. 278 § 1 k.k., za
które wymierzono karę 3 miesięcy pozbawienia wolności;
3
7) Sądu Rejonowego z dnia 2 września 2008 r., XI K 463/08, za
popełnione w dniu 2 marca 2008 r. przestępstwo z art. 278 § 1 w zw. z
art. 12 k.k., za które orzeczono karę 6 miesięcy pozbawienia wolności i
grzywnę w wysokości 50 stawek dziennych po 10 zł
- przy czym wskazane wyżej w punktach 4-7 wyroki zostały objęte
wskazanym wcześniej wyrokiem łącznym Sądu Rejonowego z dnia 9
czerwca 2009 r., II K 50/09, z orzeczeniem kary łącznej 1 roku
pozbawienia wolności;
8) Sądu Rejonowego z dnia 19 września 2008 r., XI K 527/08, za
popełnione w dniu 27 grudnia 2007 r. przestępstwo z art. 13 § 1 w zw. z
art. 278 § 1 k.k., z wymierzeniem za nie kary roku pozbawienia
wolności z warunkowym jej zawieszeniem na okres próby 3 lat i
grzywny w wysokości 70 stawek dziennych po 10 zł każda, z tym, że
postanowieniem z dnia 7 grudnia 2010 r. zarządzono wykonanie
zastępczej kary pozbawienia wolności w zamian za tę grzywnę w
rozmiarze 35 dni;
9) Sądu Rejonowego z dnia 9 października 2008 r., VIII 807/08, za
popełnione w dniach 8 marca 2008 r. i 16 czerwca 2008 r.
przestępstwa z art. 278 § 1 w zw. z art. 13 § 1 i z art. 278 § 1 w zw. z
art. 91 § 1 k.k., z orzeczeniem kary 6 miesięcy pozbawienia wolności
na poczet której orzeczono dwa okresy zatrzymania;
10) Sądu Rejonowego z dnia 3 lutego 2009 r., VIII K 1086/08, za
popełnione w dniu 25 sierpnia 2008 r. przestępstwo z art. 278 § 1 i 3
k.k., z wymierzeniem za nie kary 6 miesięcy pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby 5 lat i
grzywnę w wymiarze 72 stawek dziennych po 10 zł każda, z
zaliczeniem na jej poczet okresu zatrzymania, przy czym
postanowieniem z dnia 2 września 2010 r. zarządzono wykonanie
zastępczej kary pozbawienia wolności za grzywnę w rozmiarze 35 dni;
11) Sądu Rejonowego z dnia 6 lutego 2009 r., XI K 1127/08, za popełnione
w dniu 27 września 2008 r. przestępstwo z art. 278 § 1 k.k., z
orzeczeniem kary 6 miesięcy pozbawienia wolności i grzywny w
4
wymiarze 30 stawek dziennych po 10 zł każda, odnośnie której
postanowieniem z dnia 5 kwietnia 2011 r., zarządzono wykonania
zastępczej kary 15 dni pozbawienia wolności;
12) Sądu Rejonowego z dnia 12 marca 2009 r., IX K 16/09, za popełnione
w dniach 2, 8 i 25 października 2008 r., przestępstwa z art. 278 § 1 w
zw. z art. 91 § 1 k.k., z orzeczeniem kary 1 roku pozbawienia wolności;
13) Sądu Rejonowego z dnia 20 marca 2009 r., II K 129/08, za popełnione
w dniu 20 sierpnia 2008 r. przestępstwo z art. 278 § 1 k.k., z
wymierzeniem kary 7 miesięcy pozbawienia wolności oraz
14) Sądu Rejonowego z dnia 9 marca 2010 r., II K 34/10, za popełnione w
dniu 20 października 2008 r. przestępstwo z art. 13 § 1 w zw. z art. 278
§ 1 k.k., za które orzeczono karę 7 miesięcy pozbawienia wolności.
Rozpoznając tę sprawę, Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 10 sierpnia
2011 r., , na podstawie art. 569 § 1 i 570 k.p.k. oraz art. 85, 86 § 1 i art. 87
k.k., połączył skazanej – w pkt I części dyspozytywnej - kary: ograniczenia
wolności orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w sprawie VIII K 262/08
(wskazany wcześniej w pkt 4) oraz kary pozbawienia wolności wymierzone
wyrokami Sądu Rejonowego w sprawie VIII K 529/08 i VIII K 530/08 (pkt 5 i 6)
oraz Sądu Rejonowego w sprawach: XI K 463/08 i XI K 527/08 (pkt 7 i 8),
orzekając karę łączną 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności.
Natomiast w pkt II na podstawie art. 569 § 1 i art. 570 k.p.k. oraz art. 85
i 86 § 1 i 2 k.k., połączył też kary grzywny orzeczone – wskazanymi wyżej -
wyrokami Sądu Rejonowego w sprawach XI K 463 i XI K 527/08 (pkt 7 i 8),
wymierzając jej łączną karę grzywny 100 stawek dziennych po 10 zł.
Ponadto (w pkt III), na podstawie art. 569 § 1 i art. 570 k.p.k. oraz art.
85 i 86 § 1 k.k., połączył także kary pozbawienia wolności orzeczone
wyrokami Sądu Rejonowego w sprawie VIII K 1086/08 (pkt 10) i Sądu
Rejonowego w sprawie II K 129/08 (pkt 13), wymierzając karę łączną 7
miesięcy pozbawienia wolności.
Orzekł też, że w pozostałym zakresie wyroki podlegające łączeniu
pozostawia do odrębnego wykonania, umarzając na podstawie art. 17 § 1 pkt
7 k.p.k. postępowanie w części dotyczącej wyroków Sądu Rejonowego w
5
sprawie II K 509/07 i 680/07 (pkt 1 i 2) oraz Sądu Rejonowego w sprawie II K
478/07 (pkt 3), albowiem prawomocnie zakończono postępowanie dotyczące
obejmującego je wyroku łącznego, zaś na podstawie art. 572 k.p.k. umorzył
postępowanie z uwagi na brak warunków do wydania wyroku łącznego w
odniesieniu do wyroków Sądu Rejonowego w sprawie VIII K 807/08 i IX K
16/09 (pkt 9 i 12), oraz Sądu Rejonowego w sprawach XI K 1127/08 i II K
34/10 (pkt 11 i 14).
Wyrok ten uprawomocnił się bez zaskarżania w dniu 18 sierpnia 2011 r.
W marcu 2013 r. z kasacją w tej sprawie na korzyść skazanej wystąpił
Prokurator Generalny zarzucając rażącą obrazę art. 4 § 1 k.k., polegającą na
zastosowaniu przez Sąd ustawy nowej i orzeczeniu, stosownie do art. 89 § 1a
k.k., kary łącznej bezwzględnego pozbawienia wolności przy łączeniu w pkt I i
III wyroków orzekających zarówno kary bezwzględnego pozbawienia
wolności, jak i kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania, choć należało mieć na uwadze art. 89 § 1 k.k. w jego brzmieniu
obowiązującym przed dniem 8 czerwca 2010 r., a nadto obrazę art. 85 k.k.
przez niezasadne przyjęcie, iż brak było określonych w tym przepisie
warunków do wydania wyroku łącznego w odniesieniu do orzeczeń Sądu
Rejonowego w sprawach XI K 1127/08 i II K 34/10 oraz Sądu Rejonowego w
sprawie XI K 16/09, i umorzenie postępowania w tym zakresie, podczas gdy
pozostawały one w realnym zbiegu z wadliwie połączonym - w zaskarżonym
orzeczeniu - wyrokiem Sądu Rejonowego w sprawie II K 129/08. Wywodząc w
ten sposób, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku łącznego i
przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Rozpoznając tę kasację Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja ta jest zasadna w stopniu oczywistym i jako taka, z uwagi na
to, że jest wniesiona w całości na korzyść skazanej, została rozpoznana na
posiedzeniu, o którym mowa w art. 535 § 5 k.p.k.
Rację ma skarżący kiedy podnosi, że Sąd Rejonowy, łącząc w pkt 1
swego wyroku orzeczenia Sądów wskazane tu wcześniej w pkt 4-8 części
wstępnej, naruszył wymogi art. 4 § 1 k.k. Wprawdzie bowiem w czasie
orzekania art. 89 k.k. obowiązywał w brzmieniu nadanym mu przez -
6
obowiązującą od dnia 8 czerwca 2010 r. - nowelizację, dokonaną ustawą z
dnia 5 listopada 2009 r. (Dz. U. Nr 206, poz. 1589). W nowym § 1 zakłada on
zaś, przy łączeniu wyrokiem łącznym kar pozbawienia wolności, ograniczenia
wolności albo grzywny z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego
zawieszenia ich wykonania - możliwość warunkowego zawieszenia kary
łącznej, jeżeli zachodzą przesłanki określone w art. 69 k.k., zaś w dodanym §
1a przyjmuje, że w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania, sąd może
w wyroku łącznym orzec karę bez takiego zawieszenia. Jednakże - jak
wskazuje się w orzecznictwie – możliwość sięgania do rozwiązania
wskazanego w nowym art. 89 § 1a k.k. może, zgodnie z art. 4 §1 k.k.,
dotyczyć wyłącznie skazań za zbiegające się przestępstwa popełnione po
dniu 7 czerwca 2010 r., a więc po wejściu w życie tej nowelizacji (zob. np.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2010 r., II KK 156/10,
LEX nr 783279 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2011 r., V
KK 74/11, OSNKW 2011, z. 6, poz. 54, z dnia 2 sierpnia 2011 r., IV KK
186/11, LEX nr 897770, czy z dnia 6 grudnia 2012 r., V KK 364/12, LEX nr
1231661). Rozwiązania wynikające zatem ze wskazanych nowych przepisów
art. 89 k.k. nie mogą być odnoszone do przestępstw objętych niniejszym
wyrokiem łącznym, jako że wszystkie one popełnione zostały jeszcze przed
rokiem 2010 r.
Sąd Rejonowy nie wskazał wprawdzie w żadnym z punktów części
dyspozytywnej swego wyroku art. 89 k.k., przywołując w pkt 1, który dotyczył
łączenia kar z wyroków, będących w tym miejscu przedmiotem analizy,
jedynie art. 85, 86 § 1 i art. 87 k.k., ale rozstrzygał tu o połączeniu nie tylko
kary ograniczenia wolności (sprawa VIII K 262/08) z bezwzględnie orzeczoną
karą pozbawienia wolności (sprawy VIII K 529/08, VIII 530/08 i XI K 463/08),
ale objął tym połączeniem także karę pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania (XI K 527/08), orzekając jako karę łączną karę 1
roku i 6 miesięcy, bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.
Przepis art. 89 § 1 k.k. w brzmieniu, jakie mogło być odnoszone do
łączonych kar, z uwagi na datę popełnienia przestępstw za które je
7
wymierzono, tj. przed dniem 8 czerwca 2010 r., zakładał jedynie, że w razie
skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności,
ograniczenia wolności albo grzywny, z warunkowym zawieszeniem i bez
warunkowego zawieszenia ich wykonania, Sąd może zawiesić wykonanie kary
łącznej, jeżeli istnieją przesłanki określone w art. 69 k.k. Pomijając
kontrowersje odnośnie tego, czy przepis ów dotyczył jedynie kar łączonych
wyrokiem łącznym, czy też również orzekanych jednym wyrokiem za kilka
przestępstw (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2001 r., I
KZP 14/01, OSNKW 2002, z. 1-2, poz. 1 z dwoma zdaniami odrębnymi), w
orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmowano, że w razie skazania za
zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem ich wykonania i bez warunkowego zawieszenia, nie jest
dopuszczalne orzeczenie jej w wyroku łącznym bez warunkowego
zawieszenia (tak już w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2001 r., I
KZP 2/01, OSNKW 2001, z. 5-6, poz. 41). Zatem, jeżeli rozważa się
połączenie kar pozbawienia wolności, których wykonanie warunkowo
zawieszono i kar bez takiego zawieszenia, a nie zachodzą przewidziane w art.
69 k.k. podstawy do warunkowego zawieszenia kary łącznej, nie może dojść
do wydania wyroku łącznego, który obejmując również karę jednostkową z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania, zakładałby karę łączną
bezwzględnie wykonywaną (zob. uzasadnienie w/w uchwały Sądu
Najwyższego, I KZP 14/01).
Możliwość odmiennego podejścia do tej kwestii pojawiła się dopiero
przez wprowadzenie do Kodeksu karnego nowego § 1a art. 89, który
dopuszcza orzekanie w takich sytuacjach bez warunkowego zawieszenia jej
wykonania. W dacie orzekania w tej sprawie Sąd Rejonowy powinien jednak
mieć na uwadze takie rozumienie art. 89 § 1 k.k., jakie przyjmowane było
przed nowelizacją Kodeksu karnego, a nieuwzględnienie tego spowodowało,
że wbrew wymogowi art. 4 § 1 k.k., Sąd nie wziął pod uwagę brzmienia art. 89
§ 1 k.k. sprzed dnia 8 czerwca 2010 r. i jego wykładni powodującej, że
obowiązujące wówczas rozwiązanie było korzystniejsze dla skazanej, niż
obowiązujące w dacie orzekania w przedmiocie zaskarżonego wyroku
8
łącznego. Sąd orzekł bowiem bezwzględnie wykonywaną karę łączną 1 roku i
6 miesięcy pozbawienia wolności, w ramach której uwzględniono wyrok
wymierzający skazanej karę 1 roku pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania, podczas gdy suma kar, których nie dotyczyło
warunkowe zawieszenie ich wykonania, opiewałaby na 1 rok i 5 miesięcy
pozbawienia wolności.
Podobnego uchybienia dopuścił się Sąd Rejonowy w 3 pkt części
dyspozytywnej wyroku, kiedy połączył skazanej karę 6 miesięcy pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania orzeczonej w sprawie
VIII K 1086/08 z karą bezwzględnego pozbawienia wolności na okres 7
miesięcy, wymierzoną w sprawie II K 129/08. W tym wypadku skarżący
słusznie podnosi, że samo to rozstrzygnięcie nie zmieniło na niekorzyść
sytuacji prawnej skazanej, gdyż w ramach tego połączenia orzeczono karę 7
miesięcy pozbawienia wolności, a więc taką, jaką i tak prawomocnie
wymierzono jej w sprawie II K 129/08.
Zasadnie jednak również wskazuje na jednoczesne naruszenie art. 85
k.k. i art. 572 k.p.k. przez to, że Sąd Rejonowy w oparciu o ten ostatni przepis
umorzył postępowanie, nie tylko odnośnie skazania w sprawie VIII K 807/08,
ale także w sprawach XI K 1127/08, IX K 16/09 i II K 34/10 (pkt 11, 13 i 14
wskazane na początku niniejszego uzasadnienia), które to skazania w
połączeniu z tym, które objęte było sprawą II K 129/08 (nieprawidłowo
połączonej w pkt 3 zaskarżonego wyroku z wyrokiem w sprawie VIII K
1086/08), stanowiły kolejny ciąg czynów, w których pierwszym orzeczeniem
był wyrok Sądu Rejonowego, wydany w dniu 6 lutego 2009 r. w sprawie XI K
1127/08, za czyn popełniony 27 września 2008 r., a kolejnymi wyroki Sądu
Rejonowego w sprawie IX K 16/09 z dnia 12 marca 2009 r., za przestępstwa
popełnione 2, 8 i 25 października 2008 r., Sądu Rejonowego z dnia 20 marca
2009 r. II K 129/08 za czyn popełniony 27 sierpnia 2008 r. (objętym wadliwie
w pkt III wyroku łącznego) oraz Sądu Rejonowego z dnia 9 marca 2010 r. (II K
34/10) za przestępstwo popełnione 20 października 2008 r. Czyny wskazane
w drugim, trzecim i czwartym z tych wyroków zostały bowiem popełnione
przed datą wydania pierwszego ze wskazanych wyżej orzeczeń, a za
9
wszystkie z nich orzeczono bezwzględnie wykonywane kary pozbawienia
wolności. Ich niepołączenie przez Sąd Rejonowy było niewątpliwie
niekorzystne dla skazanej, skoro podlegają one odrębnemu wykonaniu, a
suma kar orzeczonych niepołączonymi wyrokami przekracza 2 lata, zaś z
uwzględnieniem wyroku połączonego wadliwie w pkt 3 zaskarżonego
orzeczenia, sięga bez mała 3 lat.
Powyższe wskazuje, że zaskarżony wyrok ostać się nie może. Dlatego
Sąd Najwyższy uchylił to orzeczenie i przekazał sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Rejonowemu. Przy ponownym jej rozpoznawaniu, Sąd
ten powinien mieć na uwadze wskazane wcześniej zapatrywania prawne
odnośnie zarówno tego, od jakiej daty możliwe jest, przy wydawaniu wyroku
łącznego, korzystanie z obecnie obowiązującego rozwiązania zawartego w
art. 89 k.k., jak i co do sposobu rozumienia brzmienia art. 89 § 1 k.k. sprzed
nowelizacji z dnia 5 listopada 2009 r., która wprowadziła obecne brzmienie
tego i innych przepisów zawartych w art. 89 k.k. Powinien też rozważyć, jakie
rzeczywiście ciągi przestępstw można wyodrębnić w gronie czynów będących
przedmiotem rozpoznania w tej sprawie i prawidłowo połączyć kary
wymierzone za te przestępstwa w wyroku łącznym. Rzecz bowiem w tym, że
poza wskazanymi już wyżej możliwościami nie jest też wykluczone
dostrzeżenie takiego ciągu w odniesieniu do skazań podanych w pkt 8, 9 i 10
części dyspozytywnej uchylonego wyroku łącznego, gdyż przestępstwa za
które skazano K. K. wyrokami w sprawach VIII K 807/08 (pkt 9) i VIII K
1086/08 (pkt 10), popełnione zostały przed wydaniem wyroku w sprawie XI K
527/08 (pkt 8), z tym, że należy wówczas mieć na względzie, iż w dwóch z
tych wyroków orzeczono kary pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania.
Z tych wszystkich względów orzeczono jak na wstępie.
10