Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 321/12
POSTANOWIENIE
Dnia 14 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z wniosku T. Dystrybucja S.A. w K. Oddział
w C.
przy uczestnictwie E. K., Z. K., J. A.,
R. B., D. A., M.A., K. A., G. A. i Gminy C.
o zasiedzenie służebności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 14 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego w C.
z dnia 15 lutego 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w C.,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 29 września 2011 r. Sad Rejonowy w C. w sprawie z
wniosku T. Dystrybucja S.A. w K., przy uczestnictwie E. K., Z. K., Gminy C., J. A.,
R. B., D. A., M. A., K. A. oraz G. A. stwierdził, że Skarb Państwa nabył z dniem 1
stycznia 1988 r. przez zasiedzenie służebność gruntową polegająca na obciążeniu
nieruchomości położonej w C. przy ul. W.[…],objętej KW nr 63312/1 prowadzoną
przez Sąd Rejonowy w C. prawem korzystania w związku z przebiegiem
napowietrznej linii średniego napięcia KV 15 i posadowieniem słupa, z części
działki 26/7 o powierzchni 61m2
oznaczonej na opisanej mapie linią koloru
niebieskiego łączącą pkt 9-4-5-8 i części działku nr 26/11 o powierzchni 90m2
oznaczonej na tej mapie linią koloru niebieskiego łącząca pkt 8-5-6-7, w celu
eksploatacji, dokonywania kontroli, przeglądów konserwacyjnych, modernizacji,
usuwania awarii i wymianie urządzeń elektroenergetycznych.
Z ustaleń wynika, że działki gruntu o numerach geodezyjnych 26/7 i 26/11
wchodzą w skład większej nieruchomości, stanowiącej własność Z. K. i E. K.
Nieruchomość jest zabudowana budynkiem warsztatu, który stoi w odległości ośmiu
metrów od biegnącej tam linii energetycznej. Linia przesyłowa została wybudowana
w 1967 r. W latach 1968 – 1986 podlegała przeglądom, a co pięć lat wykonywano
oględziny. Linia ta istniała już w chwili zakupu nieruchomości przez uczestników
postępowania. Odcinek linii energetycznej biegnący przez ich działki nie był nigdy
wymieniany. Właścicielem linii przesyłowej jest obecnie wnioskodawca.
Sąd Rejonowy uznał, że spełnione zostały przesłanki pozwalające na
stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej
służebności przesyłu na rzecz Skarbu Państwa, który był posiadaczem samoistnym
nieruchomości. Dwudziestoletni termin do zasiedzenia upłynął z dniem 31 stycznia
1989 roku.
Postanowieniem z dnia 15 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy w C. zmienił
powyższe postanowienie i oddalił wniosek. Uznał, że jakkolwiek spełnione zostały
przesłanki z art. 292 k.c., to ich zaistnienie jest niewystarczające do uwzględniania
wniosku o stwierdzenie zasiedzenia służebności. Konieczne do uwzględnienia
wniosku było istnienie elementów konstrukcyjnych służebności gruntowej., w tymże
3
przede wszystkim dotyczących nieruchomości władnącej. Przed dniem 3 sierpnia
2008 r., tj. przed wprowadzeniem instytucji służebności przesyłu do kodeksu
cywilnego ustawą z dnia 30 maja 2008 r., w systemie prawnym nie było takiej
służebności. Ewentualna służebność, polegająca na korzystaniu z nieruchomości
obciążonej w celu eksploatacji urządzeń przesyłowych, musiała mieć charakter
służebności gruntowej ze wszystkimi wymogami wynikającymi z treści art. 285 k.c.
Służebność taka winna zatem obciążać tylko jedną nieruchomość na rzecz
właściciela innej wyraźnie wskazanej nieruchomości, tj. nieruchomości władnącej.
Ciężar jej wskazania i wykazania, że jej użyteczność ulega zwiększeniu w związku
z posadowieniem urządzeń przesyłowych na gruncie obciążonym spoczywa na
wnioskodawcy, czego ten w niniejszej sprawie nie uczynił. W ocenie Sądu
Okręgowego, dalej idące oceny wyrażone w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 7
października 2008 r., III CZP 989/08, na którą powoływał się wnioskodawca, nie
znajdują w sprawie dostatecznych podstaw. Jakkolwiek w uchwale tej Sąd
Najwyższy stwierdził, że przed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu
(art. 3051
– 3054
k.c.) dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności
odpowiadającej treści służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa, to w ocenie
Sądu Okręgowego nie ma dostatecznych argumentów pozwalających na przyjęcie
tak kontrowersyjnej tezy. W prawie rzeczowym, do czasu wprowadzenia regulacji
służebności przesyłu nie istniała możliwość ustanowienia służebności przesyłu na
rzecz przedsiębiorstwa, gdyż takiej służebności prawo cywilne nie znało. Przyjęcie
tezy uchwały oznaczałoby, zdaniem Sądu, stworzenie nowego prawa rzeczowego
w drodze wykładni przepisów, a to nie jest dopuszczalne.
W skardze kasacyjnej, opartej na podstawie naruszenia prawa materialnego
(art. 3983
§ 1 pkt. 1 k.p.c.), wnioskodawca zarzucił naruszenie art. 285 oraz 292 k.c.
poprzez przyjęcie, że na wnioskodawcy ciąży obowiązek wykazania nieruchomości
władnącej i wykazania, że jej użyteczność uległa zwiększeniu w związku
z posadowieniem urządzeń przesyłowych na gruncie obciążonym, podczas gdy
nabycie w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności
przesyłu następuje przez przedsiębiorcę, a nie właściciela nieruchomości
władnącej. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie
sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
U podstaw zaskarżonego postanowienia leży przeświadczenie Sądu
Okręgowego o niezbędności wskazania przez wnioskodawcę i wyraźnego
określenia w orzeczeniu nieruchomości władnącej, skoro przed wprowadzeniem do
kodeksu cywilnego art. 3051
, co nastąpiło z dniem 3 sierpnia 2008 r., możliwość
zasiedzenia służebności gruntowej istniała jedynie na rzecz każdoczesnego
właściciela nieruchomości. Pogląd Sądu Okręgowego stanowi przejaw sporu, jaki
w tym zakresie zarysował się w doktrynie i w orzecznictwie. O ile bowiem obecnie
przyjmowane jest jednolicie, że jest możliwe nabycie przez zasiedzenie służebności
gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, to nie ma zgodności
poglądów odnośnie do tego, czy przed dniem 3 sierpnia 2008 r. mogło to nastąpić
na rzecz przedsiębiorstwa, czy wyłącznie na rzecz właściciela konkretnie określonej
nieruchomości władnącej. Zgodnie z jednym stanowiskiem, podzielanym przez Sąd
Okręgowy, stwierdzenie nabycia służebności gruntowej wymaga istnienia dwóch
nieruchomości, tj. nieruchomości obciążonej i nieruchomości władnącej, nie było
bowiem możliwe istnienie służebności gruntowej bez nieruchomości, którą
służebność obciąża. Pogląd taki zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia
16 września 2009 r., II CSK 103/09 (nie publ.). Zwolennicy przeciwnego poglądu
dopuszczają taką możliwość z uwagi na cel służebności przesyłu, a więc ze
względu na zwiększenie użyteczności przedsiębiorstwa i specyfikę sieci
przesyłowych. Uwzględnia się również pojęcie przedsiębiorstwa i oczywistość
dysponowania przez przedsiębiorstwo nieruchomościami wchodzącymi w jego
skład, a także fakt, że ułatwienie funkcjonowania przedsiębiorstwa zwiększa
użyteczność wchodzących w jego skład nieruchomości, przy czym określenie
konkretnej nieruchomości wchodzącej w skład przedsiębiorstwa nie jest konieczne.
Stanowisko to zostało wyrażone przez Sąd Najwyższy w szeregu orzeczeń, w tym
w postanowieniu z dnia 8 września 2006 r., II CSK 112/06 (M. Prawn. 2006, nr 19),
uchwale z dnia 7 października 2008 r., III CZP 89/08 (Biul. SN 2008, nr 10, poz. 7,
wyroku z dnia 12 grudnia 2008 r., II CSK 389/2008 (nie publ.),postanowieniach
z dnia 5 czerwca 2009 r., I CSK 392/08 (nie publ.), z dnia 22 lipca 2010 r., I CSK
606/09 (nie publ.), z dnia 5 lipca 2012 r., IV CSK 606/11 (nie publ.), z dnia
19 grudnia 2012 r., II CSK 218/12 (nie publ.), z dnia 16 stycznia 2013 r., II CSK
5
289/12 (nie publ.), czy z dnia 6 lutego 2013 r., V CSK 129/12 (nie publ.).
Przytoczone orzeczenia wskazują na w zasadzie jednolite i ugruntowane
stanowisko orzecznictwa. Sąd Najwyższy w składzie orzekającym w obecnie
rozpoznawanej sprawie podziela argumenty przywoływane w powyższych
orzeczeniach. Trzeba zwrócić uwagę, że w skład przedsiębiorstwa przesyłowego
wchodzą zarówno nieruchomości, jak i sieci oraz inne urządzenia przesyłowe. Linie
energetyczne stanowią zatem składnik przedsiębiorstwa i stają się elementem
połączonego z nim systemu sieci, mają więc oczywisty funkcjonalny związek
z innymi urządzeniami tej samej sieci, posadowionymi na innej nieruchomości, bez
względu na jej usadowienie względem nieruchomości obciążonej. Właśnie ten
funkcjonalny związek urządzeń przesyłowych z siecią przesyłową, wchodzącą
w skład przedsiębiorstwa, a tym samym z nieruchomością wchodzącą również
w skład przedsiębiorstwa, pozwala na stosowanie art. 285 i 292 k.c. przez analogię,
umożliwiającą ustanowienie służebności odpowiadającej treścią służebności
przesyłu, na rzecz przedsiębiorstwa, bez potrzeby wskazywania i określania
w orzeczeniu nieruchomości władnącej. Podkreślić należy bowiem, że celem
ustanowienia takiej służebności jest zwiększenie użyteczności właśnie
przedsiębiorstwa, a nie jego konkretnie oznaczonej nieruchomości.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39815
w związku z art. 13 § 2 k.c.