Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 617/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marta Romańska (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
Protokolant Beata Rogalska
w sprawie z powództwa Stowarzyszenia Autorów "ZAiKS" w W.
przeciwko Wydawnictwo B. Spółka z o.o. Spółce Komandytowej w W.
z udziałem interwenienta ubocznego po stronie pozwanej "B. F. Co" Spółki
z o.o. w W.
o udzielenie informacji i zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 21 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 24 kwietnia 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach procesu za instancję odwoławczą.
2
Uzasadnienie
Stowarzyszenie Autorów ZAiKS w W. domagało się zasądzenia od
Wydawnictwa B. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowej w W.
kwoty 238.500 zł wraz z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu oraz
zobowiązania pozwanej do przedstawienia informacji o liczbie wyprodukowanych
egzemplarzy nośników z wyliczonymi filmami i całości nakładów (z filmem i bez
filmu) wskazanych w pozwie czasopism z określeniem numerów czasopisma, a także
nakładów innych numerów czasopism wydanych w innych latach bez insertów.
Pozwana oraz interwenient uboczny B. F. Co spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością w W. wnieśli o oddalenie roszczeń powoda, podnosząc, że nie
wykazał on legitymacji procesowej czynnej, a nadto - wysokości dochodzonego
wynagrodzenia.
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 8 lipca 2011 r. oddalił powództwo i
orzekł o kosztach procesu, przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia następujące
ustalenia i wnioski.
Pozwana, mając zawarte z licencjodawcami, m.in. z interwenientem
ubocznym, umowy dotyczące udzielenia jej licencji na korzystanie z filmów,
wprowadzała do obrotu wydawane przez siebie czasopisma wraz
z reprodukowanymi filmami na płytach DVD, do własnego użytku nabywców.
Strona powodowa na podstawie decyzji Ministra Kultury i Sztuki
z dnia 23 października 1988 r., BP/WPA/041/Z/9/98, otrzymała zezwolenie na
zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi do utworów: słownych, muzycznych,
słowno-muzycznych, choreograficznych, pantomimicznych oraz słownych,
muzycznych, słowno-muzycznych i choreograficznych w utworze audiowizualnym
na następujących polach eksploatacji: utrwalanie, zwielokrotnianie i wprowadzanie
do obrotu, wprowadzanie do pamięci komputera, publiczne wykonanie, publiczne
odtwarzanie, wyświetlanie, wystawianie, najem, dzierżawa, nadanie za pomocą wizji
lub fonii przewodowej lub bezprzewodowej przez stacje naziemną, nadawanie za
pośrednictwem o raz równoczesne, integralne nadanie utworu nadawanego przez
inną organizacje radiową lub telewizyjną. Na tym samych polach eksploatacji działało
3
również Stowarzyszenie Filmowców Polskich, z którym ZAiKS zawarł w dniu
28 czerwca 2004 r. porozumienie ustalające, że będzie inkasował wynagrodzenie za
scenariusze polskich filmów zwielokrotnianych na nośnikach oraz wynagrodzenie za
wykorzystywanie utworów muzycznych i słowno-muzycznych w polskich
i zagranicznych filmach.
W ocenie Sądu Okręgowego, skoro na tym samym polu eksploatacji działa
więcej niż jedna organizacja zbiorowego zarządzania, strona powodowa nie może
skutecznie powołać się na domniemanie płynące z art. 105 ust. 1 ustawy z dnia
4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U.
z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm. - dalej: "u.p.a.p.p."), bowiem nie wykazała,
iż twórcy, których praw dochodzi w niniejszym procesie są jego członkami, bądź –
jeżeli nie należą do żadnej organizacji albo nie ujawnili swojego autorstwa – że
została wskazana przez Komisję Prawa Autorskiego. Porozumienie z dnia
28 czerwca 2004 r. nie może zastąpić tego wskazania, gdyż jest ono wyrazem
nadużycia pozycji dominującej na rynku zbiorowego zarzadzania prawami autorskimi
do utworów audiowizualnych (art. 9 w związku z art. 5 ust.1 pkt 1 ustawy z dnia
15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów; tekst jedn.: Dz. U.
z 2007 r. Nr 50, poz. 331 ze zm.).
Powodowe Stowarzyszenie, nie mając legitymacji procesowej do
dochodzenia wynagrodzenia przewidzianego w art. 70 ust. 21
u.p.a.p.p., nie ma jej
również w zakresie roszczenia informacyjnego służącego uzyskaniu danych
niezbędnych określenia wysokości tego wynagrodzenia.
Sąd Apelacyjny wyrokiem zaskarżonym skargą kasacyjną oddalił apelację
Stowarzyszenia ZAiKS od wyroku Sądu Okręgowego. Uznał, że legitymację
procesową strony powodowej należy ocenić - na gruncie art. 105 ust. 1 u.p.a.p.p. -
odmiennie w zakresie roszczeń odnoszących się do utworów twórców polskich oraz
twórców zagranicznych. Wprawdzie przepisy ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie
autorskim i prawach pokrewnych stosuje się do utworów, których twórca jest
obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państw członkowskich
Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim
Obszarze Gospodarczym, lub które są chronione na podstawie umów
4
międzynarodowych, w zakresie, w jakim ich ochrona wynika z tych umów, jednak
powodowe Stowarzyszenie nie wykazało, że utwory muzyczne twórców nie
będących obywatelami polskimi są objęte działaniem tej regulacji. W odniesieniu do
tych utworów zastosowanie domniemania z art. 105 ust. 1 u.p.a.p.p. nie wchodziło w
rachubę również z tej przyczyny, że strona powodowa powołała się na umowy o
wzajemnej reprezentacji, zawarte z zagranicznym organizacjami uprawnionymi do
ochrony praw autorskich i zarządzania nimi, z czego wynika, że inne organizacje
roszczą sobie prawa do tego samego utworu; umowy te nie zostały przedstawione w
toku niniejszego procesu a ich istnienia nie można domniemywać.
Wbrew odmiennemu zapatrywaniu Sądu Okręgowego, nie ma podstaw
do uznania, że Stowarzyszenie Filmowców Polskich rości sobie prawa do - objętych
pozwem - utworów muzycznych i słowno-muzycznych twórców polskich, nawet przy
założeniu, że porozumienie zawarte przez to Stowarzyszenie z ZAiKS jest nieważne.
Nie ma dowodów na to, że strony nie przestrzegają tego porozumienia, zaś do
obalenia domniemania z art. 105 ust. 1 u.p.a.p.p. nie wystarcza samo wskazanie,
że istnieje inna organizacja zbiorowego zarzadzania, działająca w tym samym
zakresie. Strona powodowa posiada zatem legitymację procesową do dochodzenia
wynagrodzenia w części dotyczącej utworów polskich. Żądanie zgłoszone w tym
zakresie podlegało jednak oddaleniu, gdyż strona powodowa nie wykazała, w jakiej
wysokości było ono usprawiedliwione. Nie byłaby przy tym w stanie tego wykazać
nawet przy uwzględnieniu roszczenia informacyjnego, gdyż za podstawę wyliczenia
wynagrodzenia przyjęła - bezzasadnie - stawkę ustaloną przez siebie w związku
z porozumieniem zawartym ze Stowarzyszeniem Filmowców Polskich.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c., strona powodowa, w ramach pierwszej podstawy, zarzuciła błędną
wykładnię a w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie:
- art. 105 ust. 1 w związku z art. 5 pkt 11
i 4 u.p.a.p.p. wskutek przyjęcia,
iż domniemanie przewidziane w pierwszym z wymienionych przepisów nie
odnosi się do twórców zagranicznych oraz że jego zastosowanie do tych
twórców wymaga przedstawienia wykazu twórców i umów z organizacjami
zagranicznymi o wzajemnej reprezentacji;
5
- art. 3 porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw własności
intelektualnej (Dz. U. z 1996 r. Nr 32, poz. 143; dalej: „porozumienie TRIPS") i
art. 5 aktu paryskiego konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich
i artystycznych (Dz. U. z 1990 r. Nr 82, poz. 247) w następstwie uznania,
że unormowana w tych przepisach zasada asymilacji nie obejmuje
domniemania z art. 105 ust. 1 u.p.a.p.p.;
- art. 105 ust. 1 w związku z art. 104 ust. 2 u.p.a.p.p., polegające na uznaniu, że
domniemanie wynikające z tego pierwszego przepisu odnosi się do
zagranicznych organizacji, które nie uzyskały zezwolenia właściwego ministra
na podjęcie działalności określonej w ustawie;
- art. 70 ust. 2 pkt 4 (art. 70 ust. 2 pkt 4 obowiązującego od dnia 6 czerwca
2007 r.) w związku z art. 70 ust. 3 u.p.a.p.p. polegające na uznaniu,
że strona powodowa jest zobowiązana do wskazania, za jakie utwory
muzyczne wykorzystane w filmach domaga się wynagrodzenia oraz
- art. 70 ust. 2 pkt 4 (art. 70 ust. 21
pkt 4 obowiązującego od dnia 6 czerwca
2007 r.) w związku z art. 70 ust. 3 i art. 110 u.p.a.p.p. w wyniku
nieuwzględnienia, że stosowne wynagrodzenie to takie, które uprawniony
otrzymałby na podstawie umowy zawartej z naruszycielem autorskiego prawa
majątkowego na warunkach określonych w tabeli zatwierdzonej przez władze
strony powodowej i stosowanej wobec wszystkich użytkowników.
Drugą podstawę kasacyjną skarżący wypełnił zarzutami naruszenia:
- art. 6 k.c. w związku 228 § 1, art. 230 i art. 391 § 1 k.p.c. przez uznanie,
że strona powodowa nie wykazała, że utwory muzyczne w filmach
zagranicznych, za które domaga się zapłaty wynagrodzenia, są objęte
dyspozycja art. 5 u.p.a.p.p.;
- art. 233 w związku z art. 230 i art. 391 § 1 k.p.c. wskutek przyjęcia, że strona
powodowa nie wykazała faktu zarządzania prawami do utworów
zagranicznych mimo przedstawienia umów o wzajemnej reprezentacji;
6
- art. 233 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 105 ust. 1 u.p.a.p.p. przez
uznanie, że w przedstawionych przez powoda metrykach filmów i fiszkach
utworowych brak jest informacji o twórcach utworów;
- art. 233 w związku z art. 391 k.p.c. przez niedokonanie oceny tabel
wynagrodzeń strony powodowej pod kątem stosowności dochodzonego
wynagrodzenia;
- art. 230 w związku z art. 391 k.p.c. przez pominiecie, że pozwana skutecznie
nie zakwestionowała wysokości stawek wynagrodzenia ,wskazanych przez
stronę powodową;
- art. 232 zdanie drugie k.p.c. w związku z art. 278 § 1, art. 233 § 1 k.p.c.
w związku z art. 6 k.c. i art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 70 ust. 2 (ust. 21
) pkt 4
w związku z art. 104 ust. 2 pkt 2 oraz ust. 3 i ust. 4 u.p.a.p.p., art. 106 ust. 1,
art. 109 i art. 110 u.p.a.p.p. przez błędną ocenę określających wysokości
dochodzonego wynagrodzenia oraz niedopuszczenie z urzędu dowodu
z opinii biegłego na okoliczność ustalenia stosownego wynagrodzenia oraz
- art. 224 § 1 w związku z art. 391 § 1 wskutek zamknięcia rozprawy przed
dostatecznym wyjaśnieniem sprawy.
Powołując się na tak ujęte podstawy kasacyjne, strona powodowa wniosła
o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu
Okręgowego w W. i przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postepowania kasacyjnego.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwana wniosła o jej oddalenie
i zasądzenie na jej rzecz od strony powodowej kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 70 ust. 21
pkt 4 u.p.a.p.p., współtwórcy utworu
audiowizualnego oraz artyści wykonawcy są uprawnieni do stosownego
wynagrodzenia z tytułu reprodukowania utworu audiowizualnego na egzemplarzu
przeznaczonym do własnego użytku osobistego. Stosownie zaś do art. 70 ust. 3
u.p.a.p.p., korzystający z utworu audiowizualnego wypłaca wynagrodzenie,
o którym mowa w ust. 21
, za pośrednictwem właściwej organizacji zbiorowego
7
zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi; pośrednictwo to jest
obowiązkowe.
Organizacjami zbiorowego zarządzania są stowarzyszenia zrzeszające
twórców, artystów, wykonawców, producentów lub organizacje radiowe
i telewizyjne, których statutowym zadaniem jest zbiorowe zarządzanie i ochrona
powierzonych im praw autorskich lub praw pokrewnych oraz wykonywanie
uprawnień wynikających z ustawy (art. 104 u.p.a.p.p.). Zakres zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, powinien być określony
poprzez wskazanie kategorii dóbr (kategorii utworów, artystycznych wykonań,
nagrań lub nadań) oraz przez ścisłe określenie pól eksploatacji, w odniesieniu do
których zbiorowe zarządzanie ma miejsce. Organizacja zbiorowego zarządzania nie
ma obowiązku wykazywania praw do konkretnych utworów. Nie ulega wątpliwości,
że zakres zbiorowego zarządzania obejmuje pobieranie wynagrodzenia, które nie
mogą być wypłacane bez pośrednictwa organizacji zbiorowego zarządzania, a więc
również wynagrodzenia dochodzonego w niniejszej sprawie.
Na rzecz organizacji zbiorowego zarządzania działa domniemanie -
przewidziane w art. 105 ust. 1 u.p.a.p.p. - zgodnie z którym organizacja zbiorowego
zarządzania jest uprawniona do zarządzania i ochrony w odniesieniu do pól
eksploatacji objętych zbiorowym zarządzaniem oraz ma legitymację procesową
w tym zakresie. Istotą tego domniemania jest zwolnienie organizacji zbiorowego
zarządzania od obowiązku wykazywania upoważnienia do reprezentacji w procesie
o ochronę praw autorskich lub pokrewnych, jednakże jedynie na tych polach
eksploatacji, które objęte są zezwoleniem Ministra Kultury i Sztuki. (zob. wyrok SN
III CK 99/04). Podstawę domniemania stanowi objęcie przez daną organizację
zbiorowego zarządzania określonych praw na oznaczonym polu eksploatacji;
o okoliczności tej rozstrzyga treść zezwolenia Ministra Kultury i Sztuki (por. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1999 r., I CKN 1139/97, OSNC 2000, nr 1,
poz. 6 i z dnia 8 grudnia 2000 r., I CKN 971/98, OSNC 2001, nr 6, poz. 97).
Domniemanie przewidziane w art. w art. 105 ust. 1 u.p.a.p.p. jest - jak
każde domniemania prawne - usuwalne. Nie można się na nie powołać, gdy do
tego samego utworu lub artystycznego wykonania rości sobie tytuł więcej niż jedna
8
organizacja zbiorowego zarządzania. Do uchylenia omawianego domniemania nie
wystarczy jednak samo wskazanie, że istnieje inna organizacja działająca w tym
samym zakresie. Kwestionujący legitymację danej organizacji w odniesieniu
do konkretnych praw musi ponadto wykazać, że inna organizacja działająca w tym
samym zakresie powołuje się wobec niego na swój tytuł do tych samych praw.
Gdyby bowiem do obalenia domniemania przewidzianego w art. 105 ust. 1
u.p.a.p.p. wystarczyło samo wskazanie działającej w tym samym zakresie innej
organizacji, to w sytuacji, w której Ministerstwo Kultury i Sztuki zezwala na działanie
wielu organizacji o pokrywającym się zakresie zarządzania, domniemanie to
mogłoby utracić swoje praktyczne znaczenie (por. wyroki Sąd Najwyższego: z dnia
20 maja 1999 r., I CKN 1139/97, OSNC 2000, nr 1, poz. 6 oraz z dnia 15 maja
2009 r., II CSK 701/08, niepubl.).
Przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych stosuje się do
zagranicznych twórców i artystów wykonawców. Wynika to z zasady asymilacji
przyjętej w art. 5 pkt 11
i 4 u.p.a.p.p. i przepisach konwencji międzynarodowych
wiążących Polskę (zob. art. 3 ust. 1 porozumienia TRIPS", art. 5 aktu paryskiego
konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych, w związku z art. 9
porozumienia TRIPS, art. 2 ust. 2 międzynarodowej konwencji o ochronie
wykonawców, producentów fonogramów oraz organizacji nadawczych, Dz. U.
z 1997 r. Nr 125, poz. 800, a także art. 12 TWE). Zakresem działania tej zasady,
chroniącej jednakowo twórców utworów polskich oraz zagranicznych niezależnie
od zasady wzajemności, zostały objęte przytoczone wyżej unormowania,
przyznające współtwórcom utworu audiowizualnego i artystom wykonawcom
wynagrodzenie przewidziane w art. 70 ust. 21
pkt 4, zastrzegające obowiązkowe
pośrednictwo właściwej organizacji zbiorowego zarządzania przy dochodzeniu tych
należności (art. 70 ust. 3) oraz ustanawiające na rzecz tej organizacji domniemanie
określone w art. 105 ust. 1 (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia
16 września 2009 r., I CSK 35/09, OSNC 2010, nr 3, poz. 47).
Powodowe Stowarzyszenie niewątpliwie jest organizacją zbiorowego
zarządzania w rozumieniu art. 104 u.p.a.p.p. Z przyjętych za podstawę
zaskarżonego wyroku wiążących ustaleń faktycznych wynika, że otrzymało ono -
na podstawie decyzji Ministra Kultury i Sztuki - zezwolenie na zbiorowe
9
zarządzanie prawami autorskimi do utworów: słownych, muzycznych, słowno-
muzycznych, choreograficznych, pantomimicznych oraz słownych, muzycznych,
słowno-muzycznych i choreograficznych w utworze audiowizualnym, m.in. na
takich polach eksploatacji, jak zwielokrotnianie i wprowadzanie do obrotu.
Przeszkodę do uznania, że strona powodowa nie jest uprawniona do dochodzenia
objętych pozwem roszczeń o wynagrodzenie, mogłoby stanowić stwierdzenie,
że nie jest ona organizacją właściwą, o której mowa w art. 70 ust. 3 u.p.a.p.p.
Wbrew stanowisku strony skarżącej, Sąd Apelacyjny nie odrzucił
możliwości zastosowania w odniesieniu do twórców zagranicznych domniemania
z art. 105 ust. 1 u.p.a.p.p., gdyż w rozważaniach dotyczących tej kwestii odwołał się
wyraźnie do zasady asymilacji wyrażonej w art. 5 u.p.a.p.p.(oznaczając ten przepis
omyłkowo jako art. 4), nakazującej objęcie twórców zagranicznych ochroną
przewidzianą dla twórców krajowych. Zarzut błędnej wykładni art. 105 ust. 1
u.p.a.p.p., oparty na niczym nieusprawiedliwionej próbie przypisania Sądowi
Apelacyjnemu odmiennego zapatrywania, należało uznać za bezzasadny.
Zasadniczą przesłanką uznania przez Sąd Apelacyjny, że stronie
powodowej nie przysługuje legitymacja czynna w zakresie wynagrodzenia
dochodzonego na rzecz współtwórców zagranicznych stanowiło stwierdzenie,
iż nie wykazała ona, że utwory współtwórców niebędących obywatelami polskimi
są objęte działaniem ustawy o prawie autorskim i oprawach pokrewnych.
Wniosek ten nasuwa jednak - co trafnie zarzuciła strona skarżąca - istotne
zastrzeżenia, gdyż pomija, dostrzegany w judykaturze i piśmiennictwie, szeroki
zakres oddziaływania aktu paryskiego konwencji berneńskiej o ochronie dzieł
literackich i artystycznych oraz porozumienia TRIPS; regulacje te – na co zwrócił
uwagę Sąd Najwyższy w powołanym wyżej wyroku z dnia 16 września 2009 r.,
I CSK 35/09 – ze względu na zasięg działania Światowej Organizacji Handlu, mają
w istocie charakter powszechny.
Z motywów zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd Apelacyjny, rozważając
dopuszczalność stosowania przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych, ograniczył się do badania wyłącznie łącznika obywatelstwa twórców
zagranicznych, podczas gdy strona powodowa w zakresie swojej legitymacji
10
powoływała się także na treść art. 4 konwencji berneńskiej, zapewniającego
ochronę autorom dzieł filmowych, których producent ma swoją siedzibę lub stałe
miejsce pobytu w jednym z państwa objętych jej działaniem. Brak odniesienia się
do tych kwestii nie pozwala skutecznie odeprzeć zarzutu naruszenia art. 3
porozumienie TRIPS i art. 5 aktu paryskiego konwencji berneńskiej o ochronie dzieł
literackich i artystycznych.
Sąd Apelacyjny uznał również, że - niezależnie od wskazanej zasadniczej
przyczyny - stronie powodowej nie przysługuje legitymacja procesowa do
dochodzenia wynagrodzenia należnego twórcom zagranicznym z uwagi na to,
że inne organizacje (zagraniczne) roszczą sobie tytuł do utworów objętych
żądaniem pozwu. Ten ostatni wniosek Sąd Apelacyjny wysnuł z faktu, że strona
powodowa powołała się na umowy o wzajemnej reprezentacji, które zawarła
z organizacjami zagranicznymi. Trafnie zarzuciła skarżąca, że ocena ta jest
wynikiem błędnej wykładni art. 105 ust. 1 u.p.a.p.p.
Domniemanie przewidziane w tym przepisie obejmuje - na polach
eksploatacji określonych zezwoleniem - cały repertuar organizacji zbiorowego
zarządzania, w tym utwory zagranicznych twórców oraz artystów wykonawców.
Musi być ono - w myśl zasady asymilacji - rozumiane jednakowo w odniesieniu do
twórców krajowych oraz zagranicznych. Nie ma zatem podstaw do różnicowania
wyłączenia stosowania tego domniemania w zależności od przynależności twórcy
do jednej z wymienionych grup. Samo wskazanie, że na określonym polu
eksploatacji działa inna organizacja zbiorowego zarządzania nie może być
utożsamiane z wystąpieniem przesłanki, o której mowa w art. 105 ust. 1 zdanie
drugie u.p.a.p.p. Sąd Apelacyjny nie miał co do tego wątpliwości przy ocenie
legitymacji procesowej strony powodowej w zakresie wynagrodzenia
dochodzonego na rzecz współtwórców krajowych. Wadliwie zatem uznał,
że powołanie się przez stronę powodową na umowy o wzajemnej reprezentacji
stanowi wystarczającą podstawę do skutecznego zakwestionowania jej legitymacji
procesowej w odniesieniu do współtwórców zagranicznych. Ocena ta była
nieuzasadniona tym bardziej, że strona pozwana podważała fakt zawarcia umów
o wzajemnej reprezentacji, zaś Sąd Apelacyjny przyjął, że okoliczność ta nie
została przez stronę powodową wykazana. Niezrozumiałe jest więc dlaczego brak
11
legitymacji procesowej wywiedziony został ze zdarzenia, którego wystąpienie
zostało zanegowane oraz jakie w istocie przesłanki stanowiły podstawę do
uznania, że z domniemania przewidzianego w art. 105 ust. 1 u.p.a.p.p. korzystają
inne organizacje. Prezentując takie zapatrywanie, Sąd Apelacyjny naruszył
zarówno wymieniony przepis, jak i art. 104 ust. 2 u.p.a.p.p.
Organizacja zbiorowego zarządzania realizująca uprawnienie współtwórców
do wynagrodzenia przewidzianego w art. 70 ust. 21
(poprzednio ust. 2) pkt 4
u.p.a.p.p. nie musi wykazywać praw do konkretnych utworów. Strona powodowa,
wskazując na swoją legitymację procesową w odniesieniu do współtwórców
zagranicznych, nie była więc zobowiązana do przedstawienia wykazu konkretnych
utworów muzycznych składające się na oznaczone utwory audiowizualne, objęte
żądaniem pozwu. Sąd Apelacyjny, prezentując w tej kwestii odmienne stanowisko,
dokonał błędnej wykładni wymienionego przepisu.
Niewątpliwie stosowne wynagrodzenie w rozumieniu art. 70 ust. 21
(poprzednio ust. 2) pkt 4 u.p.a.p.p. to takie wynagrodzenie, jakie współtwórca
otrzymałby, gdyby korzystający z utworu audiowizualnego czynił to na podstawie
umowy (zob. m.in. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25 marca 2004 r., II CK 90/03,
OSNC 2005, nr 4, poz. 66, z dnia 29 listopada 2006 r., II CSK 245/06, niepubl.
i z dnia 15 maja 2008 r., I CSK 540/07, niepubl.). W orzecznictwie zwrócono
uwagę, że przypadku, gdy organizacja zbiorowego zarzadzania nie dysponuje
zatwierdzoną tabelą wynagrodzeń i strony nie określiły wynagrodzenia w drodze
porozumienia, wynagrodzenie powinno być ustalone przez sąd zgodnie
ze wskazaniami zawartymi w art. 110 u.p.a.p.p., tj. z uwzględnieniem wpływów
osiąganych z korzystania z utworu oraz charakteru i zakresu korzystania. Sąd
powinien przy tym wziąć pod uwagę ceny wolnorynkowe stosowane na rynku
krajowym i zagranicznym, w tym także stawki stosowane przez inne organizacje
zbiorowego zarządzania za korzystanie z utworu na takim samym polu eksploatacji
i porównać je z proponowanymi przez strony. Jeżeli stawka proponowana przez
organizację zbiorowego zarządzania, w oparciu o przyjętą przez nią, ale nie
zatwierdzoną tabelę, nie odbiega od powszechnie stosowanych na danym polu
i odpowiada zasadom wskazanym w art. 110 u.p.a.p.p., może być przyjęta za
12
podstawę określenia wynagrodzenia należnego twórcy od korzystającego
(zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2007 r., I CSK 321/07, niepubl.).
Strona powodowa odwołała się do stawki określonej w niezatwierdzonej
tabeli, według której wyliczyła wysokość dochodzonej należności i przedstawiła
dowody wskazujące – jej zadaniem – na poprawność tego wyliczenia. W takiej
sytuacji Sąd Apelacyjny nie mógł ograniczyć się do stwierdzenia, że dochodzone
wynagrodzenie nie może być uznane za stosowne i na tej podstawie oddalić
żądanie jego zapłaty. Obowiązkiem Sądu było dokonanie oceny przedstawionych
dowodów i dokonanie wyboru odpowiedniej stawki wynagrodzenia. Dopiero w razie
stwierdzenia, że do dokonania tego wyboru wymaga wiadomości specjalnych,
należałoby rozważyć potrzebę zasięgnięcia dowodu z opinii biegłego, nie
wyłączając możliwości skorzystania w tym zakresie z uprawnienia przewidzianego
w art. 232 zdanie drugie k.p.c. Sąd Apelacyjny oceny takiej nie przeprowadził, co
usprawiedliwia zarzuty naruszenia art. 70 ust. 21
(poprzednio ust. 2) pkt 4 i art. 110
u.p.a.p.p., art. 230 i art. 233 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 232 zdanie
drugie k.p.c. w związku z art. 278 § 1 k.p.c.
Za bezzasadne należało uznać zarzuty naruszenia art. 6 k.c. w związku
228 § 1, art. 230 i art. 391 § 1 k.p.c. Uznanie przez Sąd Apelacyjny, iż strona
powodowa nie wykazała, że utwory muzyczne w filmach zagranicznych, za które
domaga się zapłaty wynagrodzenia, są objęte dyspozycja art. 5 u.p.a.p.p., nie było
wynikiem naruszenia przepisów prawa procesowego, lecz wadliwej wykładni
przepisów prawa materialnego.
Zamierzonego skutku nie mogły wywrzeć zarzuty naruszenia art. art. 233
w związku z art. 230 i art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 233 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
i art. 105 ust. 1 u.p.a.p.p., gdyż dokonana przez Sąd Apelacyjny analiza metryk,
fiszek oraz umów o wzajemnej reprezentacji nie miała istotnego dla oceny
zasadności dochodzonych roszczeń.
Na uwzględnienie nie zasługiwał również zarzut naruszenia art. 224 § 1
w związku z art. 391 § 1 k.p.c., którego słuszności strona skarżąca upatrywała
w podjęciu rozstrzygnięcia o roszczeniach z tytułu wynagrodzenia przed
zobowiązaniem strony pozwanej do zadośćuczynienia roszczeniu informacyjnemu.
13
Żądanie organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub
prawami pokrewnymi udzielenia na podstawie art. 105 ust. 2 u.p.a.p.p. informacji
niezbędnych do określenia wysokości dochodzonych przez nią opłat podlega
rozpoznaniu - jak wyjaśnił to Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 września 2009 r.,
III CZP 57/09 (OSNC 2010, nr 4, poz. 49) - w postępowaniu procesowym.
Roszczenie to ma charakter pomocniczy w stosunku do roszczenia zasadniczego
z tytułu wynagrodzenia dochodzonego przez organizację zbiorowego zarządzania;
postępowanie wywołane jego zgłoszeniem nie musi być immanentnie związane
z innym postępowaniem rozpoznawczym, gdyż uzyskane w nim informacje mogą
posłużyć jedynie do kontroli danych, które zostały wcześniej dobrowolnie
przekazane lub do dokonania podziału świadczeń między uprawnionych.
Roszczenie informacyjne zmierzające do uzyskania danych
niezbędnych do określenia wysokości należnych współtwórcom
wynagrodzeń i opłat powinno poprzedzać zgłoszenie roszczenia o ich zapłatę,
gdyż każde żądanie zapłaty musi być określone w pozwie kwotowo (zob. art.
187 § 1 pkt 1 k.p.c. i art. 19 § 1 k.p.c.). Strona powodowa z obydwoma tymi
roszczeniami wystąpiła w jednym pozwie i Sąd Apelacyjny orzekł o nich
jednocześnie, pozostawiając poza zakresem swoich rozważań kwestie wzajemnej
relacji postępowań wywołanych ich zgłoszeniem. Rozstrzygnięcie to może
nasuwać zastrzeżenia, gdyż z uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie
wynika jednoznacznie, w jaki sposób Sąd Apelacyjny rozumiał istotę
zgłoszonego roszczenia informacyjnego. Ocena zasadności tego
roszczenia sprowadzona została do stwierdzenia, że jego uwzględnienie
nie mogłoby usprawiedliwić roszczenia o zapłatę wynagrodzenia w części
odnoszącej się do utworów wykorzystanych w filmach polskich, jako
że „strona powodowa nie wykazała w dostateczny sposób stawki,
w oparciu o którą domagała się wynagrodzenia”. Konstatacja ta
nie ma jednak znaczenia dla oceny zasadności poddanego osądowi
roszczenia informacyjnego, skoro wyboru właściwej podstawy
obliczenia wysokości dochodzonego wynagrodzenia powinien dokonać - jak już
wspomniano - sąd, stosując kryteria wskazane w art. 110 u.p.a.p.p.; wykazanie
przez organizację zbiorowego zarządzania zasadności stawki przyjętej do
14
obliczenia tego wynagrodzenia nie jest przesłanką uwzględnienia roszczenia
informacyjnego.
Właściwej podstawy do oceny prawidłowości jednoczesnego rozstrzygnięcia
o roszczeniu przewidzianym w art. 105 ust. 2 u.p.a.p.p. oraz roszczeniu
zasadniczym nie może stanowić art. 224 § 1 k.p.c. Zarzut naruszenia tego
przepisu nie mógł więc wywrzeć zamierzonego skutku.
Z tych względów Sąd Najwyższy - mając na uwadze okoliczność, że zarzuty
podważające ocenę braku legitymacji procesowej strony powodowej skierowane
zostały zarówno przeciwko rozstrzygnięciu o roszczeniu zasadniczym, jak
i pomocniczym - na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.