Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SK 11/13
POSTANOWIENIE
Dnia 3 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Halina Kiryło
w sprawie z powództwa Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej
z siedzibą w S.
przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
o naruszenie zbiorowych interesów konsumentów i nałożenie kary pieniężnej,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 3 października 2013 r.,
na skutek skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 września 2012 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 5 września 2012 r., oddalił apelację
Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej z/s w S. od wyroku
Sądu Okręgowego z dnia 3 stycznia 2012 r., w sprawie z odwołania od decyzji
Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 31 grudnia 2009 r. DDK-
14/2009.
Ustosunkowując się w uzasadnieniu wyroku do zarzutu naruszenia art. 4 pkt
1 lit a) i d) ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów
Sąd Apelacyjny wskazał, że kasa oszczędnościowo-kredytowa jest spółdzielnią, co
w konsekwencji oznacza, że prowadzenie działalności gospodarczej jest
podstawowym przedmiotem jej działania oraz racją bytu prawnego. Działalność ta
2
jest prowadzona w interesie członków na zasadach rachunku ekonomicznego w
celu zapewnienia im korzyści.
Sąd Apelacyjny odwołał się do licznych wyroków Sądu Najwyższego
dotyczących spółdzielni mieszkaniowych i kwalifikowania prowadzonej przez nie
działalności jako działalności gospodarczej nieobliczonej na zysk. Z orzeczeń tych
wynika, że działalnością gospodarczą jest także działalność niezarobkowa,
zmierzająca jedynie do pokrywania własnymi dochodami ponoszonych kosztów.
Dlatego działalność spółdzielni mieszkaniowych, dostosowana do ich specyficznych
zadań, mieści się w pojęciu działalności gospodarczej. Orzecznictwo Sądu
Najwyższego dotyczące spółdzielni mieszkaniowych można - zdaniem Sądu
Apelacyjnego - bezpośrednio odnieść do SKOKów, które działają na rzecz
członków w celu zaspokajania ich interesów majątkowych przez oferowanie
prostych i tanich narządzi finansowych na warunkach korzystniejszych od
proponowanych przez banki komercyjne. Zawarta w art. 3 ust. 2 ustawy o SKOK
gwarancja niezarobkowego charakteru działalności kas podyktowana jest przede
wszystkim dążeniem do ochrony interesów członków oraz zachowania przez kasy
ich spółdzielczego charakteru. Nie stanowi jednak argumentu na rzecz tezy, że
kasy nie prowadzą działalności gospodarczej. Dlatego ustawa SKOK nie wyłączyła
kas z kręgu przedsiębiorców, a jedynie zredukowała pojęcie prowadzonej przez nie
działalności gospodarczej o przesłankę zarobkowego charakteru. Zgodnie zaś z
art. 33 ust. 1 i 2 ustawy SKOK kasy zrzeszają się w Krajowej Spółdzielczej Kasie-
Oszczędnościowo Kredytowej. Kasa ta jest spółdzielnią osób prawnych. Należało ją
zatem uznać za przedsiębiorcę w rozumieniu art. 4 pkt 1 ustawy o ochronie
konkurencji i konsumentów.
Powód zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego skargą kasacyjną w całości.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie: 1) art. 4 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o
ochronie konkurencji i konsumentów w związku z art. 3 ust. 2 ustawy o SKOK przez
uznanie, że spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe są przedsiębiorcami w
rozumieniu ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów i w konsekwencji uznanie
KSKOK za związek przedsiębiorców; 2) art. 54 TFUE przez uznanie, że
spółdzielnie nie nastawione na zysk są przedsiębiorcami; 3) art. 479(2) par. 1 k.p.c.
przez uznanie, że podstawą do traktowania KSKOK jako strony w postępowaniu z
3
zakresu ochrony konkurencji wszczętego na skutek odwołania od decyzji Prezesa
UOKiK jest definicja przedsiębiorcy wynikająca z tego przepisu, a nie definicja z
art. 4 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Wnosząc o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania powód powołał się na
występowanie istotnego zagadnienia prawnego, potrzebę wykładni przepisów
prawa oraz oczywistą zasadność skargi.
Jako istotne zagadnienie prawne wskazał „rozstrzygniecie, czy spółdzielcze
kasy oszczędnościowo-kredytowe i KSOK działające na podstawie uprzedniej
ustawy o skok mogły zostać uznane za przedsiębiorców w rozumieniu ustawy o
ochronie konkurencji i konsumentów oraz czy do stosunków zobowiązaniowych
pomiędzy skok-ami a ich członkami można zastosować przepisy ustawy o ochronie
konkurencji i konsumentów w zakresie naruszenia zbiorowych interesów
konsumentów”. Uzasadniając potrzebę rozstrzygnięcia tak sformułowanego
zagadnienia prawnego powód podnosi, że przed wejściem w życie ustawy z dnia 5
listopada 2009 r. o skok nie było przepisów prawa, które regulowałyby to
zagadnienia. Dopiero ta ustawa w przepisie art. 4 zawiera regulację, w myśl której
do stosunków zobowiązaniowych pomiędzy kasami a ich członkami stosuje się
przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w zakresie praktyk
naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Biorąc zatem pod uwagę brzmienie
obecnie obowiązującego art. 4 ustawy o skok nadal nie można uznać, iż skoki są
uznane przez ustawodawcę za przedsiębiorcę w rozumieniu ustawy o ochronie
konkurencji i konsumentów.
Powołując się na potrzebę wykładni przepisów prawa powód podnosi, że
istnieje potrzeba rozstrzygnięcia, czy skoki i KSOK działające na podstawie
uprzedniej ustawy o skok są przedsiębiorcami w rozumieniu art. 4 pkt 1 ustawy o
ochronie konkurencji i konsumentów. W przypadku KSKOK należy nadto
rozstrzygnąć, czy można ją uznać za związek przedsiębiorców w rozumieniu art. 4
pkt 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, a w konsekwencji czy może
być uznana za przedsiębiorcę. Przede wszystkim zaś, zdaniem powoda, jawi się
potrzeba wykładni, jakie cechy musi spełniać przedsiębiorca, w szczególności
podmiot użyteczności publicznej w rozumieniu art. 4 pkt 1 ustawy.
4
Uzasadniając potrzebę wykładni powód przytoczył treść art. 4 pkt 1 ustawy,
powołał się na art. 3 ust. 2 uprzedniej ustawy o skok, według którego ich
działalność miała charakter niezarobkowy, co oznaczało, że nie mogły być
przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie
działalności gospodarczej. Następnie przestawił stanowisko Sądu pierwszej
instancji oraz Sądu drugiej instancji. W dalszej kolejności powód stwierdził, że
„powstaje poważna wątpliwość, czy skok oraz KSKOK mogą być uznane za
podmioty świadczące usługi użyteczności publicznej”, ze względu na charakter ich
działalności jako spółdzielni świadczących usługi swoim członkom. Wreszcie, że
zmiany wprowadzonej ustawą z dnia 5 listopada 2009 r. powód wyprowadza tezę,
iż w stanie prawnym obowiązującym w dniu wydania decyzji Prezesa Urzędu
stosunki miedzy skokami a ich członkami nie podlegały przepisom ustawy o
ochronie konkurencji i konsumentów.
Wskazując na oczywistą zasadność skargi kasacyjne powód podnosi, że „jak
wynika z zarzutów zawartych w postawach skargi kasacyjnej oraz ich uzasadnienia,
skarga jest oczywiście uzasadniona. Niewątpliwym jest, iż w przedmiotowej sprawie
zarówno skoki jak też KSOK nie są przedsiębiorcami w rozumieniu ustawy o
ochronie konkurencji i konsumentów.
Ponadto powód wskazuje, że w niniejszej sprawie występuje wątpliwość, czy
w przypadku skoków i KSOK jako spółdzielni nienastawionych na zysk uznanie ich
za przedsiębiorców nie jest niezgodne z art. 54 TFUE.
Prezes Urzędu w odpowiedzi na skargą kasacyjną wniósł o wydanie
postanowienia o odrzuceniu skargi, ewentualnie o odmowie przyjęcia skargi do
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest szczególnym środkiem zaskarżenia, realizującym
przede wszystkim interes publiczny, polegający na usuwaniu rozbieżności w
orzecznictwie sądów powszechnych oraz na wspomaganiu rozwoju prawa, zatem
uzasadnienie wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania powinno koncentrować się
na wykazaniu, iż takie okoliczności w sprawie zachodzą (zob. postanowienie Sądu
5
Najwyższego z dnia 5 czerwca 2013 r., III SK 55/12 i powołane tam orzeczenia).
Rozpoznanie skargi kasacyjnej następuje tylko z przyczyn kwalifikowanych,
wymienionych w art. 3989
§ 1 k.p.c. Dlatego w art. 3984
§ 2 k.p.c. wśród istotnych
wymagań skargi kasacyjnej ustawodawca wymienił obowiązek złożenia wniosku o
przyjęcie skargi do rozpoznania i jego uzasadnienie. Spełnienie tego wymogu
powinno przybrać postać wyodrębnionego wywodu prawnego, w którym skarżący
wykaże, jakie występujące w sprawie okoliczności pozwalają na uwzględnienie
wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i jednocześnie uzasadnieniu,
dlaczego odpowiadają one ustawowemu katalogowi przesłanek. Ustawodawca
nieprzypadkowo, konstruując wymagania skargi kasacyjnej, wyodrębnił w
oddzielnych przepisach art. 3984
k.p.c. obowiązek przytoczenia podstaw
kasacyjnych i ich uzasadnienia (§ 1) i obowiązek przedstawienia wniosku o
przyjęcie skargi do rozpoznania i jego uzasadnienia (§ 2). Chodzi zatem o dwa
odrębne, kreatywne elementy skargi kasacyjnej, które spełniają określone cele i
podlegają ocenie Sądu Najwyższego, na różnych etapach postępowania
kasacyjnego. Wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania i jego uzasadnienie
podlegają analizie na etapie przedsądu, natomiast przytoczone podstawy
kasacyjne i ich uzasadnienie oceniane są dopiero po przyjęciu skargi do
rozpoznania, w trakcie jej merytorycznego rozpoznawania. Oba te elementy muszą
być więc przez skarżącego wyodrębnione, oddzielnie przedstawione i uzasadnione,
a dla spełnienia wymogu z art. 3984
§ 2 k.p.c. nie wystarczy odwołanie się do
podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienia, bo choć dla obu tych przesłanek
argumenty mogą być podobne, to Sąd Najwyższy w ramach przedsądu bada tylko
wskazane w skardze okoliczności uzasadniające przyjęcie jej do rozpoznania, nie
analizuje zaś podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienia.
W ocenie Sądu Najwyższego skarga kasacyjna powoda nie kwalifikuje się do
przyjęcia celem jej merytorycznego rozpoznania z następujących powodów.
Po pierwsze, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, w
przypadku wskazania jako podstawy wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do
rozpoznania art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c. skarżący ma obowiązek nie tylko sformułować
samo zagadnienie, ale także – w uzasadnieniu wniosku – przedstawić odpowiednią
jurydyczną argumentację wskazującą na dopuszczalność i celowość rozwiązania
6
problemu prawnego w sposób preferowany przez skarżącego, a odmienny od
sposobu rozstrzygnięcia tego problemu przy wykorzystaniu zapatrywań wyrażonych
przez Sąd drugiej instancji. Wywód ten powinien być zbliżony do tego, jaki jest
przyjęty przy przedstawianiu zagadnienia prawnego przez sąd odwoławczy na
podstawie art. 390 k.p.c. Uzasadnienie wniosku powoda o przyjęcie do rozpoznania
skargi kasacyjnej ze względu na występowanie w sprawie istotnego zagadnienia
prawnego nie spełnia zaś przedstawionych powyżej wymogów choćby w
minimalnym stopniu. Ogranicza się do wskazania, że przed wejściem w życie
ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o skok nie było przepisów prawa regulujących
dopuszczalność stosowania ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów do
działalności SKOK oraz że biorąc od uwagę brzmienie art. 4 ustawy o skok nadal
nie można uznać tych podmiotów za przedsiębiorcę w rozumieniu ustawy o
ochronie konkurencji i konsumentów.
Ponadto, samo zagadnienie prawne powinno bazować na konkretnym
przepisie wskazanym w jego treści oraz pozostawać w związku ze sprawą i
wnoszoną skargą kasacyjną (por. np. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 9
sierpnia 2012 r., III SK 4/12; z dnia 20 marca 2013 r., III SK 33/12; z dnia 20 marca
2013 r., III SK 37/12). Zagadnienie prawne podniesione przez powoda pozostaje w
związku z przedmiotem sprawy oraz podstawami skargi kasacyjnej. Zostało jednak
wadliwie sformułowane, ponieważ nie zawiera w swej treści konkretnego przepisu
(przepisów), na tle których powstaje.
Po drugie, w ocenie Sądu Najwyższego, nie została również spełniona
przesłanka przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, o której mowa w art. 3989
§
1 pkt 2 k.p.c. W przypadku powołania się na potrzebę wykładni przepisów
budzących wątpliwości lub wywołujących rozbieżności, skarżący ma obowiązek
określenia przepisów wymagających wykładni oraz wskazania poważnych
wątpliwości interpretacyjnych związanych ze stosowaniem tych przepisów wraz z
podaniem doktrynalnego lub orzeczniczego źródła tych wątpliwości lub
rozbieżności w orzecznictwie sądów (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
6 listopada 2012 r., III SK 17/12 i powołane tam orzecznictwo).
Uzasadnienie wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania ze
względu na przesłankę art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c. nie spełnia powyższych wymogów.
7
Ogranicza się do przytoczenia treści przepisów, zwięzłego przedstawienia
stanowiska Sądów obu instancji oraz zgłoszenia wątpliwości, czy z uwagi na
charakter działalności skoków oraz KSKOK jako spółdzielni świadczących usługi
swoim członkom oraz dotychczasowe uregulowania prawne usług użyteczności
publicznej, skok oraz KSKOK można uznać za podmioty świadczące usługi
użyteczności publicznej. W uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego
przedstawiono rozumowania oparte na obszernym orzecznictwie Sądu
Najwyższego dotyczącym kwalifikacji działalności SKOKów jako działalności
gospodarczej. Powód nie przedstawił żadnych rozbieżności w orzecznictwie, ani
wątpliwości interpretacyjnych w zakresie statusu SKOK i KSOK w niniejszej
sprawie w świetle poglądów doktryny, która akurat pojęciu przedsiębiorcy z art. 4
pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poświęciła sporo uwagi.
Dodatkowo należy zauważyć, że ten sam problem powód wskazuje jako
przedmiot istotnego zagadnienia prawnego sprawy i jako kwestię wymagającą
rozstrzygnięcia rozbieżności w orzecznictwie lub wątpliwości interpretacyjnych
zgłoszonych w doktrynie. Tymczasem przesłanki przyjęcia skargi kasacyjnej do
rozpoznania ze względu na występowanie w sprawie istotnego zagadnienia
prawnego różnią się od przesłanek, o których mowa w art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c. Ten
sam problem prawny nie może w rezultacie być istotnym zagadnieniem prawnym,
które z założenia jest problemem charakteryzującym się „nowością”, i jednocześnie
stanowić przedmiot rozbieżnej wykładni w orzecznictwie bądź wypowiedziach
doktryny.
Po trzecie, powód nie wykazał, by jego skarga kasacyjna była oczywiście
zasadna w rozumieniu art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c. Zgodnie z utrwalonym
orzecznictwem Sądu Najwyższego w odniesieniu do tej przesłanki przedsądu,
w motywach wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania należy zawrzeć
wywód prawny wyjaśniający, w czym wyraża się owa oczywistość i przedstawić
argumenty na poparcie tego twierdzenia (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
26 kwietnia 2006 r., II CZ 28/06 LEX nr 198531, z dnia 10 sierpnia 2006 r., V CSK
204/06, LEX nr 421035, z dnia 9 stycznia 2008 r., III PK 70/07, LEX nr 448289,
z dnia 11 stycznia 2008 r., I UK 283/07, LEX nr 448205, z dnia 3 kwietnia 2008 r.,
II PK 352/07, LEX nr 465859 i z dnia 5 września 2008 r., I CZ 64/08). Podczas gdy
8
dla uwzględnienia skargi wystarczy, że jej podstawa jest usprawiedliwiona, to dla
przyjęcia skargi do rozpoznania niezbędne jest wykazanie kwalifikowanej postaci
naruszenia przepisów prawa materialnego lub procesowego, polegającej na jego
oczywistości widocznej prima facie, przy wykorzystaniu podstawowej wiedzy
prawniczej, bez potrzeby wchodzenia w szczegóły czy dokonywania pogłębionej
analizy tekstu wchodzących w grę przepisów i doszukiwania się ich znaczenia
(postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2003 r., IV CZ 100/03, LEX
nr 82274, z dnia 22 stycznia 2008 r., I UK 218/07, LEX nr 375616, z dnia 26 lutego
2008 r., II UK 317/ 07, LEX nr 453107, z dnia 9 maja 2008 r., II PK 11/08, LEX
nr 490364, z dnia 21 maja 2008 r., I UK 11/08, LEX nr 491538 i z dnia 9 czerwca
2008 r., II UK 38/08, LEX nr 494134). W judykaturze podkreśla się, iż przesłanką
przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania nie jest oczywiste naruszenie
konkretnego przepisu prawa materialnego lub procesowego, lecz sytuacja, w której
naruszenie to spowodował wydanie oczywiście nieprawidłowego orzeczenia. Sam
zarzut naruszenia (nawet oczywistego) określonego przepisu (przepisów) nie
prowadzi wprost do oceny, że skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona
(postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 2003 r., I PK 227/02, OSNP
2004 r., nr 13, poz. 230, z dnia 11 stycznia 2008 r., I UK 285/07, LEX nr 442743, z
dnia 11 kwietnia 2008 r., I UK 46/08, LEX nr 469185 i z dnia 9 czerwca 2008 r.,
II UK 37/08, LEX nr 494133).
Uzasadnienie wniosku o przyjęcie skargi powoda do rozpoznania ze względu
na jej oczywistą zasadności nie spełnia powyższych wymogów. Powód poprzestał
bowiem na stwierdzeniu, że „jak wynika to z zarzutów zawartych w podstawach
skargi kasacyjnej oraz ich uzasadnienia niniejsza skarga kasacyjna jest oczywiście
uzasadniona”.
Wreszcie, z punktu widzenia przesłanek przedsądu za niezrozumiałe należy
uznać wskazanie przez powoda jako jednego z powodów przyjęcia skargi
kasacyjnej do rozpoznania wątpliwości „czy w przypadku skoków i KSOK jako
spółdzielni nie nastawionych na zysk uznanie ich za przedsiębiorców nie jest
niezgodne z art. 54 TFUE”. Kwestia zgodności przepisów prawa polskiego z
prawem unijnym lub ich wykładni z acquis communitaire nie stanowi samodzielnej
przesłanki przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Jeżeli wnoszący skargę
9
upatruje podstaw dla jej rozpoznania przez Sąd Najwyższy w kwestii prawa
unijnego, ma obowiązek - zgodnie z zasadą autonomii proceduralnej - przedstawić
stosowny wywód jurydyczny, odpowiadający wybranej przez niego przesłance
przedsądu. Kwestia prawa unijnego może niewątpliwie stanowić podstawę dla
sformułowania istotnego zagadnienia prawnego sprawy. W przypadku rozbieżności
interpretacyjnych w przedmiocie wykładni przepisu prawa unijnego lub przepisu
prawa polskiego, zwłaszcza gdy rozbieżność ta zachodzi między interpretacją
dokonywaną przez sądy polskie (w szczególności zaś sąd drugiej instancji w danej
sprawie) a wykładnią dokonaną przez TSUE, istnieją podstawy dla powołania się
na przesłankę, o której mowa w art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c. Nie można także
wykluczyć, że skarga kasacyjna będzie oczywiście zasadna w rozumieniu art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c., z uwagi na widoczne na pierwszy rzut oka wady w zastosowaniu
lub wykładni przepisów prawa unijnego bądź przepisy prawa polskiego w zakresie
normowania prawa Unii Europejskiej. Zawsze jednak wnioskowi o przyjęcie skargi
kasacyjnej do rozpoznania ze względu na występująca w sprawie kwestię prawa
unijnego musi towarzyszyć wywód argumentacyjny dostosowany do charakteru
poszczególnych przesłanek przedsądu. Ponadto, co do zasady, wstępnym
warunkiem dla stwierdzenia przez Sąd Najwyższy na etapie przedsądu celowości
przyjęcia do rozpoznania skargi zawierającej kwestię unijną jest unijny charakter
postępowania, w którym skarga została wniesiona (sprawa unijna).
Powołanie się przez powoda na art. 54 TFUE w kontekście niniejszej sprawy
jest niezrozumiałe zważywszy, że przepis ten – co wynika jednoznacznie z jego
treści – definiuje pojęcie spółki na użytek przepisów TFUE statuujących jedną ze
swobód rynku wewnętrznego, jaką jest Prawo przedsiębiorczości z 49 i n. TFUE.
Prawo to polega zaś na zakazie ograniczeń w podejmowaniu działalności
gospodarczej w innych Państwach Członkowskich Unii Europejskiej. Niniejsza
sprawa nie dotyczy zaś kwestii objętych zakresem normowania tej swobody rynku
wewnętrznego.
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy z mocy art. 3989
§ 2 k.p.c.
orzekł jak w sentencji postanowienia.