Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 106/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Romualda Spyt
w sprawie z wniosku M. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do emerytury pomostowej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 października 2013 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 24 października 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 24 października 2012 r., Sąd Apelacyjny oddalił apelację
pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od wyroku Sądu Okręgowego -
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 13 października 2011 r., którym
zmieniono decyzję organu rentowego z dnia 19 sierpnia 2011 r. i przyznano
wnioskodawcy M. K. emeryturę pomostową od dnia 1 września 2011 r., w oparciu o
2
art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. d ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz.
1227 ze zm.) oraz art. 49 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach
pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656 ze zm.).
W sprawie ustalono, że wnioskodawca (ur. w dniu 5 marca 1951 r.) w dniu 3
sierpnia 2011 r. złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury pomostowej.
Decyzją z dnia 19 sierpnia 2011 r. organ rentowy odmówił wnioskodawcy prawa do
dochodzonego świadczenia, w związku z niespełnieniem warunku wykazania
wymaganego okresu zatrudnienia - 25 lat, w tym co najmniej 15 lat pracy w
szczególnych warunkach. Organ uznał za udowodnione łącznie 24 lata, 11
miesięcy i 8 dni okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 14 lat, 11 miesięcy i
26 dni pracy w warunkach w szczególnych warunkach, wymienionej w wykazie A
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm., zwanego dalej
rozporządzeniem z dnia 7 lutego 1983 r.). Organ rentowy nie uwzględnił okresów
zatrudnienia wnioskodawcy na statkach morskich w żegludze międzynarodowej u
armatora zagranicznego w okresach od dnia 9 maja 1990 r. do dnia 9 sierpnia
1990 r. w charakterze drugiego mechanika, od dnia 20 listopada 1990 r. do dnia 15
czerwca 1991 r., od dnia 23 grudnia 1991 r. do dnia 30 maja 1992 r., od dnia 7
grudnia 1992 r. do dnia 12 lutego 1993 r., od dnia 11 marca 1993 r. do dnia 29
września 1993 r., od dnia 17 listopada 1993 r. do dnia 16 czerwca 1994 r. oraz od
dnia 9 września 1994 r. do dnia 4 maja 1995 r. w charakterze starszego mechanika.
W powyższych okresach wnioskodawca wykonywał pracę stale i w pełnym
wymiarze czasu pracy na statkach morskich w żegludze międzynarodowej u
armatora zagranicznego, w ramach umów zawartych za pośrednictwem Morskiej
Agencji Gdynia Sp. z o.o. Z tytułu tego zatrudnienia, w wyżej wymienionych
okresach, Morska Agencja Gdynia Sp. z o.o., jako jednostka kierująca obywateli
polskich do pracy za granicą, uiszczała składki na ubezpieczenia społeczne,
potwierdzając w świadectwie pracy z dnia 6 stycznia 2000 r. wykonywanie pracy w
warunkach szczególnych na statkach morskich w charakterze II mechanika i
starszego mechanika.
3
W toku postępowania odwoławczego ustalono, że ubezpieczony udowodnił
dodatkowo opłacenie składki za okres od dnia 1 sierpnia 2011 r. do dnia 31 sierpnia
2011 r. i w związku z tym legitymuje się okresami składkowymi i nieskładkowymi w
wymiarze 25 lat i 8 dni.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawcy, wyrokiem z dnia 16 lutego 2012 r.
Sąd Okręgowy zmienił decyzję organu rentowego i przyznał wnioskodawcy prawo
do emerytury pomostowej z tytułu pracy w szczególnych warunkach, poczynając od
dnia 1 września 2011 r. Sąd ten zaliczył do pracy w szczególnych warunkach
okresy pracy wnioskodawcy, w których wykonywał on pracę na statkach morskich
w żegludze międzynarodowej nieuwzględnione przez organ rentowy. Do okresu
pracy w szczególnych warunkach wymaganego przez § 4 ust. 1 rozporządzenia z
dnia 7 lutego 1983 r. wliczył okresy wykonywania za granicą u zagranicznych
pracodawców prac wymienionych w wykazach stanowiących załącznik do
rozporządzenia, jako okresy składkowe w rozumieniu art. 6 ust. 1 lub art. 6 ust. 2
pkt 1 lit. d ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych. Jak wskazano w uzasadnieniu, organ rentowy nie
kwestionował faktu wykonywania w tych okresach pracy członka załóg pływających
na statkach morskich w żegludze międzynarodowej, nie było więc żadnych
przeszkód aby uwzględnić je jako okresy wykonywania przez wnioskodawcę pracy
w szczególnych warunkach, a tym samym wnioskodawca udowodnił wymagany
okres 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Ponadto Sąd Okręgowy uznał jako
niesporne, że w wyżej wymienionych okresach, Morska Agencja Gdynia Sp. z o.o.,
jako jednostka kierująca obywateli polskich do pracy za granicą, opłacała za
wnioskodawcę składki na ubezpieczenie społeczne, dlatego okresy zamustrowania
ubezpieczonego powinny być przez organ rentowy uwzględnione jako okresy
składkowe.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu rentowego, podzielając ustalenia
stanu faktycznego poczynione przez Sąd pierwszej instancji jak i ich ocenę prawną.
W uzasadnieniu Sąd wskazał, że organ rentowy uwzględnił wnioskodawcy,
przypadające przed dniem 1 stycznia 1999 r. okresy pracy w szczególnych
warunkach (w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych) w
łącznym wymiarze 14 lat, 11 miesięcy i 26 dni. Dla spełnienia wymogu wykazania
4
co najmniej 15- letniego okresu pracy w warunkach szczególnych lub o
szczególnym charakterze wnioskodawca musiał zatem wykazać dalsze okresy
wykonywania takiej pracy. W myśl przepisu art. 6 ust. 2 pkt 1d ustawy o
emeryturach i rentach z FUS za okresy składkowe uznaje się również przypadające
przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy zatrudnienia obywateli polskich za granicą
u pracodawców zagranicznych, pod warunkiem, że opłacono za nie składki na
ubezpieczenie społeczne w Polsce. Z kolei stosownie do przepisu § 6 ust. 2
uchwały Rady Ministrów nr 123 z dnia 3 września 1984 r. w sprawie zasad
podejmowania pracy przez obywateli polskich za granicą u pracodawców
zagranicznych (M.P. Nr 23, poz. 157 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym od 28
listopada 1985 r., jednostka kierująca obywatela polskiego do pracy za granicą u
pracodawcy zagranicznego obowiązana była przekazywać na konto ZUS
miesięcznie kwotę w złotych odpowiadająca 28% średniej płacy z roku
poprzedniego w gospodarce uspołecznionej, bez uwzględnienia płac w przemyśle
wydobywczym, po to, aby zrefundować koszty świadczeń z ubezpieczenia
społecznego (§ 6 ust. 2). Zgodnie z § 6 ust. 3 uchwały, jednostka kierująca
obowiązana była potwierdzać okresy zatrudnienia za granicą, za które dokonała
wpłat na rzecz ZUS - dla celów ubezpieczenia społecznego. Ponadto Sąd
podkreślił, że w rozpoznawanej sprawie organ rentowy poza zakwestionowaniem
uprawnienia podmiotu, który wydał zaświadczenie o okresach pracy w
szczególnych warunkach, przypadających przed dniem 1 stycznia 2009 r., nie
zarzucił, że praca wykonywana przez wnioskodawcę w spornych okresach, nie była
pracą w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach
pomostowych.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku, zaskarżając go w całości,
pełnomocnik organu rentowego, zarzucając naruszenie prawa materialnego - art.
49 pkt 2 w związku z art. 4 pkt 2 i pkt 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o
emeryturach pomostowych, poprzez uznanie że wnioskodawca „jest pracownikiem”
i spełnił wymóg posiadania 15 lat pracy w warunkach szczególnych, art. 233 § 1 w
związku z art. 231, 232 i art. 245 k.p.c. oraz art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia
2008 r. o emeryturach pomostowych w związku z art. 116 ust. 5 i art. 32 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS i § 22 rozporządzenia z dnia
5
11 października 2011 r. Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie postępowania
o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. Nr 237, poz. 1412), a także § 21
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o
świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. Nr 10,
poz. 49 ze zm.), oraz § 1 – 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze, art. 378 § 1 k.p.c. w związku z art. 328
§ 2 k.p.c., wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie zmianę
zaskarżonego wyroku i rozstrzygnięcie co do istoty sprawy, wraz z orzeczeniem o
kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Na wstępie należy wskazać, że brak podstaw do uwzględnienia zarzutu
naruszenia przez zaskarżony wyrok art. 378 § 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2
k.p.c. Przede wszystkim zarzut ten nie został prawidłowo skonstruowany, skoro
zarzuca jedynie naruszenie art. 328 § 2 k.p.c., (odnoszącego się do postępowania
przed sądem pierwszej instancji) bez powiązania go z art. 391 § 1 k.p.c. Także
przywołanie w tym kontekście naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. określającego granice
apelacji, nie ma uzasadnienia, biorąc pod uwagę zaskarżony wyrok. Niezależnie od
tego, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, sporządzenie
uzasadnienia w sposób nie w pełni odpowiadający stawianym mu wymaganiom
może stanowić usprawiedliwioną podstawę kasacji wyjątkowo wtedy, gdy
przedstawione w nim motywy nie pozwalają na przeprowadzenie kontroli kasacyjnej
zaskarżonego orzeczenia. Jedynie bowiem w takim wypadku uchybienie art. 328 §
2 kpc może być - w świetle art. 3931
pkt 2 k.p.c. - uznane za mogące mieć wpływ
na wynik sprawy (por. np. niepublikowany wyrok z dnia 28 lutego 2006 r., III CSK
149/05). Tymczasem uzasadnienie zaskarżonego wyroku odpowiada w pełni
wymaganiom stawianym przez art. 328 § 2 k.p.c. i poddaje się kontroli kasacyjnej.
6
Zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być
zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub ocena dowodów. Oznacza to jednoznaczne
określenie funkcji Sądu Najwyższego jako sądu prawa, który rozpoznając skargę
kasacyjną w granicach jej podstaw, jest związany z mocy art. 39813
§ 2 k.p.c.
ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia.
Wyłączenie w art. 3983
§ 3 k.p.c. z podstaw skargi kasacyjnej zarzutów
dotyczących oceny dowodów pozbawia skarżącego możliwości powoływania się na
zarzut naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów przewidzianej w art. 233
k.p.c. W tej części skarga kasacyjna wnioskodawcy nie została oparta na
ustawowej podstawie. Dlatego bez względu na wagę zarzutów podniesionych w
skardze kasacyjnej Sąd Najwyższy nie może w postępowaniu kasacyjnym zająć się
wadliwością zastosowania przez sąd drugiej instancji art. 233 k.p.c. (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 24 lutego 2006 r., II CSK 136/05, niepublikowany). Również
pozostałe zarzuty procesowe (naruszenia art. 231, 232 i art. 245 k.p.c.) nie mają
znaczenia prawnego, dotycząc ogólnych zasad postępowania dowodowego.
Zgodnie z art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach
skargi kasacyjnej (jej podstaw) i jest związany ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia, jeżeli skarga nie zawiera
zarzutu naruszenia przepisów postępowania (bądź jeżeli taki zarzut okaże się
niezasadny). W okolicznościach sprawy oznacza to także, że wnioskodawca w
okresach kwestionowanych przez organ rentowy, wykonywał pracę poza granicami
kraju wymienione w punkcie 23 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach
pomostowych, co potwierdza świadectwo wydane przez Morską Agencję G. Sp. z
o.o.
Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się już także w kwestii wskazanej w
skardze kasacyjnej, konsekwentnie przyjmując, że okresy wykonywania pracy w
szczególnych warunkach u pracodawcy zagranicznego na podstawie skierowania
upoważnionej polskiej instytucji kierującej pracowników do pracy za granicą, za
które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w Polsce,
mogą być uznane za składkowe okresy ubezpieczenia na podstawie art. 6 ust. 2
pkt 1 lit. c ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS,
natomiast począwszy od tej daty, okresy zatrudnienia u pracodawców
7
zagranicznych mogą być uznane za składkowe okresy podlegania ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym w Polsce, jeżeli zostały opłacone składki - art. 6 ust. 2
pkt 1 lit. d ustawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2010 r., II UK
329/09, OSNP 2011, nr 19-20, poz. 262). Z niekwestionowanych ustaleń Sądu
Okręgowego wynika w sposób niesporny (potwierdzony stosowną dokumentacją
przedłożoną w toku postępowania) za które okresy została uiszczona składka na
ubezpieczenie społeczne. Sąd Najwyższy podkreślił w uzasadnieniu wyroku z dnia
27 kwietnia 2010 r., II UK 329/09, że uchwała Nr 123 była tzw. „samoistnym” aktem
prawnym - wydanym bez upoważnienia ustawowego i że nie może ograniczać
ochrony obywateli polskich, jeżeli w okresie pracy u zagranicznych pracodawców
nie byli objęci ubezpieczeniem społecznym na zasadach obowiązujących w tym
kraju. Podobne stanowisko zajął także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 czerwca
2010 r., II UK 5/10, (niepublikowany), dotyczącym zaliczenia okresów pracy
marynarza kierowanego do prac za granicą u armatorów zagranicznych, które
zostały uznane za okresy wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach.
Stanowi to kontynuację linii orzeczniczej, że okresy zatrudnienia obywateli polskich
za granicą wliczane są do okresów ubezpieczenia społecznego w Polsce pod
warunkiem opłacenia składki w polskim organie ubezpieczeń społecznych, chyba
że ustawa lub ratyfikowana umowa międzynarodowa stanowi inaczej (por. wyrok z
dnia 30 sierpnia 2001 r., II UKN 500/00, OSNP 2003, nr 10, poz. 258), oraz że do
okresu pracy w szczególnych warunkach wlicza się okresy wykonywania za granicą
u zagranicznych pracodawców prac wymienionych w wykazach stanowiących
załączniki do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego,
jeżeli są one uznane za okresy składkowe (por. wyrok z dnia 5 marca 2003 r., II UK
196/02, OSNP 2004, nr 8, poz. 144). Wnioskodawca wykazał świadectwem pracy
pracę w warunkach szczególnych w spornych okresach, wykonywaną na statkach
morskich w charakterze II mechanika i starszego mechanika, wystawionym przez
Morską Agencję Gdynia Sp. z o.o. w dniu 6 stycznia 2000 r., potwierdzającym, że
był zatrudniony za pośrednictwem tej agencji u armatorów zagranicznych, stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę jako członek załóg wyżej
wymienionych statków na stanowisku drugiego mechanika, a następnie starszego
mechanika. Nadto z zaświadczenia tego wynika, że Morska Agencja G. uiszczała
8
na rzecz ZUS składki na ubezpieczenie społeczne i na fundusz pracy na zasadach i
w wysokości określonej obowiązującymi w tym zakresie przepisów. Wydane przez
Agencję Morską zaświadczenie o okresach pracy, nie będące dokumentem
urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 k.p.c. (co trafnie przyjął Sąd Apelacyjny),
może podlegać weryfikacji zarówno w toku postępowania administracyjnego przed
organem rentowym, jak i w toku postępowania sądowego przed sądami
ubezpieczeń społecznych. Sąd Najwyższy podziela stanowisko Sądu drugiej
instancji, że dla oceny prawa wnioskodawcy do emerytury pomostowej nie ma
znaczenia, że Morskiej Agencji Gdynia Spółki z o.o. w G. nie można uznać za
płatnika składek, o którym mowa w art. 2 ustawy pomostowej oraz za podmiot
uprawniony do wystawienia zaświadczenia o jakim mowa w art. 51 ustawy o
emeryturach pomostowych. Zaświadczenie takie służy do ustalenia tzw. faktów
ubezpieczeniowych - okresów pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym
charakterze przypadających przed dniem 1 stycznia 2009 r. Takie zaświadczenie
stanowi podstawę do przyjęcia, że okresy pracy w nim podane są okresami pracy w
warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, przy czym dla samego
uzyskania uprawnienia do emerytury pomostowej istotne znaczenie ma fakt
wykazania pracy w warunkach szczególnych, a nie to, czy zaświadczenie o pracy w
takich warunkach wystawił płatnik składek, będący pracodawcą w rozumieniu art. 2
ust. 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych czy też nie.
Skoro w skardze kasacyjnej skarżący organ rentowy nie zawarł żadnych
zarzutów, które wyłączałyby ubezpieczonego spod omówionych regulacji prawnych,
a w szczególności nie zarzucał, że w spornych okresach nie opłacono należnych
składek w ustawowo wyznaczonej wysokości na pracownicze ubezpieczenie
społeczne z tytułu zatrudnienia w charakterze członka załogi statków morskich w
żegludze międzynarodowej, Sąd Najwyższy oddalił, jako niemającą
usprawiedliwionych podstaw, skargę kasacyjną w zgodzie z art. 39814
k.p.c.
9