Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UZ 56/13
POSTANOWIENIE
Dnia 10 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Romualda Spyt
w sprawie z wniosku Z.D.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 października 2013 r.,
zażalenia wnioskodawczyni na postanowienie Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 19 kwietnia 2013 r.,
oddala zażalenie.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 19 kwietnia 2012 r., Sąd Apelacyjny odrzucił skargę
wnioskodawczyni Z. D. o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym
wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 13 czerwca 2008 r., którym oddalono apelację
wnioskodawczyni od wyroku Sądu Okręgowego w O. z dnia 18 marca 2007 r. w
sprawie przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, o rentę z tytułu
niezdolności do pracy. W uzasadnieniu postanowienia Sąd Apelacyjny stwierdził,
że chociaż wskazana podstawa żądania wznowienia postępowania – art. 4011
k.p.c., została sformułowana przez wnioskodawczynię w sposób odpowiadający
ustawie, to należało uznać, że w rzeczywistości podstawa ta nie występuje i skarga
podlega odrzuceniu z mocy art. 410 § 1 k.p.c. W skardze wnioskodawczyni
2
powołała się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 lutego 2012 r., K 5/11
(Dz. U. z 2012 r., poz. 251), w którym Trybunał orzekł, że „art. 114 ust. 1a ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, jest niezgodny z zasadą zaufania obywateli do państwa i
stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 oraz z art. 67 ust. 1 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej”. Sąd Apelacyjny wskazał, że powołane w uzasadnieniu
wyroku z dnia 13 czerwca 2008 r., III AUa 502/08, przepisy art. 114 ust. 1 i ust. 1a
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) zostały
użyte jedynie w kontekście przedstawionych możliwości weryfikacji uprawnień
rentowych, ale nie stanowiły podstawy prawnej ani wydanej przez organ rentowy
decyzji z dnia 10 kwietnia 2007 r., ani zaskarżonego orzeczenia. W tych
okolicznościach – w ocenie Sądu - wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28
lutego 2012 r., K 5/11 nie mógł stanowić podstawy wznowienia postępowania, stąd
złożona skarga podlegała odrzuceniu z mocy art. 410 § 1 k.p.c.
W zażaleniu na to postanowienie, pełnomocnik wnioskodawczyni zarzucił
naruszenie art. 410 k.p.c. przez jej błędną interpretację i w konsekwencji przyjęcie,
że wskazana przez skarżącą podstawa żądania wznowienia postępowania,
pomimo jej prawidłowego sformułowania faktycznie nie istnieje, oraz art. 365 § 1
k.p.c. przez jego pominięcie. Wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Pełnomocnik wskazał także, że w rozpoznawanej sprawie zakwestionowany przez
Trybunał Konstytucyjny przepis art. 114 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych dawał organowi rentowemu upoważnienie do
wydania - na wniosek zainteresowanego lub z urzędu - nowej decyzji w
przedmiocie prawa do świadczeń lub ich wysokości po uprawomocnieniu się
pierwotnej decyzji. Interpretacja przepisu art. 114 ust. 1 i 1a ustawy o emeryturach i
rentach z FUS oraz orzecznictwo, które ukształtowało się na tle ich stosowania, w
ocenie pełnomocnika, prowadzi do wniosku, że decyzje w sprawach emerytur i rent
nie mają charakteru konstytutywnego, kształtującego prawo, lecz charakter
deklaratoryjny. Jeżeli więc po uprawomocnieniu się takiej decyzji okazało się, że
decyzja jest błędna z uwagi na to, iż osoba zainteresowana nie spełnia warunków
3
do nabycia prawa do świadczenia określonych ustawą, to wówczas organ rentowy
uprawniony był do uchylenia lub zmiany błędnej decyzji i wydania decyzji zgodnej z
prawem i rzeczywistym stanem rzeczy. Podstawą zmiany decyzji są cytowane
wyżej przepisy, a sytuacja taka zaistniała w okolicznościach rozpoznawanej
sprawy. Organ rentowy, wydał decyzję przyznającą wnioskodawczyni prawo do
świadczenia. Decyzja ta została zmieniona po stwierdzeniu że nieprawidłowo
wyliczono okresy składkowe i nieskładkowe niezbędne dla przyznania prawa do
świadczeń. Zdaniem pełnomocnika „tylko przepis art. 114 ust. 1a ustawy o
emeryturach i rentach z FUS mógł stanowić podstawę wydania zaskarżonej decyzji.
Nie ma przy tym znaczenia, że nie został on wskazany wprost w decyzji ZUS z 10
kwietnia 2007 r. - jako jej podstawa formalnoprawna”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie zawiera usprawiedliwionych podstaw, ponieważ wskazana
podstawa skargi o wznowienia postępowania, mimo jej sformułowania w sposób
odpowiadający ustawie, w rzeczywistości nie występuje, co uzasadnia jej
odrzucenie z mocy art. 410 § 1 k.p.c. (por. postanowienia: Sądu Najwyższego z
dnia 29 stycznia 1968 r., I CZ 122/67, OSNC 1968, nr 8-9, poz. 154; z dnia 7 lipca
2005 r., IV CO 6/05, Biuletyn Sądu Najwyższego 2005, nr 9, poz. 14; z dnia 24
stycznia 2007 r., III CZ 1/07 (niepublikowane); z dnia 9 maja 2008 r., II PZ 65/07,
OSNP 17-18, poz. 233; z dnia 1 marca 2009 r., II UZ 2/09 (niepublikowane), II PZ
5/10 z dnia 19 marca 2010 r. (niepublikowane), oraz wyrok z dnia 16 maja 2007 r.,
III CSK 56/07 (niepublikowane). W rozpoznawanej sprawie skarżąca powołała się
na przesłankę wymienioną w art. 4011
k.p.c., uzasadniającą wznowienie
postępowania wówczas gdy orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego dotyczy aktu
normatywnego (przepisu prawa) stanowiącego podstawę wydanego przez Sąd w
tej sprawie orzeczenia. Tymczasem przywołany przez skarżącą w uzasadnieniu
skargi przepis art. 114 ust. 1a, objęty wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia
28 lutego 2012 r., K 5/11, nie stanowił podstawy prawnej ani wydanej przez organ
rentowy decyzji z dnia 10 kwietnia 2007 r., ani zaskarżonego wyroku z dnia 13
4
czerwca 2008 r., którym oddalono apelację wnioskodawczyni od wyroku Sądu
Okręgowego w O. z dnia 18 marca 2007 r.
Badając istnienie wskazanych podstaw skargi o wznowienie postępowania
Sąd Apelacyjny trafnie uznał, że wskazane przez skarżącego okoliczności nie
mieszczą się w hipotezie art. 4011
k.p.c. Ponadto jak słusznie wskazał Sąd drugiej
instancji, art. 114 ust. 1 i ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych został wskazany w uzasadnieniu
wyroku w kontekście przedstawionych możliwości weryfikacji uprawnień rentowych,
nie stanowił jednak podstawy prawnej zarówno wydanej przez organ rentowy
decyzji jak i zaskarżonego orzeczenia. Nie ma także racji pełnomocnik
wnioskodawczyni wskazując w uzasadnieniu zażalenia, że „tylko przepis art. 114
ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS mógł stanowić podstawę wydania
zaskarżonej decyzji”, także wówczas gdy „nie został on wskazany wprost w decyzji
ZUS (…) jako jej podstawa formalnoprawna”. W rzeczywistości w wypadku renty
okresowej z tytułu niezdolności do pracy, przysługuje ona - zgodnie z art. 59 ust. 1
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS - osobie, która spełniła
warunki określone w jej art. 57, jeżeli niezdolność do pracy jest okresowa. Renta
okresowa (zgodnie z art. 59 ust. 2) przysługuje przez okres wskazany w decyzji
organu rentowego. Bezspornie organ rentowy przyznawał wnioskodawczyni, na jej
wniosek, okresowo prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy (przeważnie
częściowej) od 1994 r. do 2007 r. i po zakończeniu każdego z tych okresów jej
prawo zostawało ustalane na nowo, na kolejny okres, a ostatni z tych okresów
skończył się w dniu 27 lutego 2007 r. Rozpoznaniu podlegał więc kolejny złożony
przez wnioskodawczynię wniosek z dnia 11 stycznia 2007 r., którym domagała się
ustalenia prawa do renty od dnia 1 marca 2007 r. Podstawą prawną decyzji
przyznającej lub też odmawiającej świadczenia od dnia 1 marca 2007 r. nie mógł
być zatem art. 114 ust. 1 lub ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Przepisu tego nie powołano w związku z tym w decyzji organu rentowego i wyroku
Sądu Okręgowego z dnia 18 marca 2008 r. Prawo do świadczenia
wnioskodawczyni było bowiem oceniane w oparciu o art. 57 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Skarżąca nie spełniała wszystkich
koniecznych warunków do przyznania świadczenia jakie wynikają z tego przepisu
5
wobec braku wymaganego okresu ubezpieczenia. W postępowaniu odwoławczym
od decyzji odmawiającej prawa do renty sąd ubezpieczeń społecznych ocenia
legalność decyzji według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania. Taki
pogląd jest utrwalony w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyroki z dnia 20
maja 2004 r., II UK 395/03, OSNAPiUS 2005, nr 3, poz. 43, z dnia 20 maja 2004 r.,
II UK 395/03, OSNP 2005, nr 3, poz. 43). W tak przedstawianym stanowisku
podkreśla się, że postępowanie sądowe w sprawach dotyczących ubezpieczenia
rentowego wszczynane jest w rezultacie odwołania wniesionego przez
ubezpieczonego od decyzji organu rentowego. Ma więc ono charakter odwoławczy.
Jego przedmiotem jest ocena zgodności z prawem - w aspekcie formalnym i
materialnym - decyzji wydanej przez organ rentowy na wniosek ubezpieczonego
lub z urzędu. Jest zatem postępowaniem kontrolnym. Badanie owej legalności
decyzji i orzekanie o niej jest możliwe tylko przy uwzględnieniu stanu faktycznego i
prawnego istniejącego w chwili wydawania decyzji. Mówiąc inaczej - o zasadności
przyznania lub odmowy przyznania świadczenia decydują okoliczności istniejące w
chwili ustalania do niego prawa.
Wobec powyższego wskazana w skardze podstawa wznowienia była
pozorna, co uzasadniało odrzucenie skargi z mocy art. 410 § 1 k.p.c.
W tym stanie rzeczy, gdy stanowisko Sądu Apelacyjnego zawarte w
zaskarżonym postanowieniu jest trafne, należało orzec jak w postanowieniu,
zgodnie z art. 39814
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.