Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 159/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 grudnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Iwulski
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z odwołania F. W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 grudnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 10 października 2012 r.,
I. oddala skargę kasacyjną,
II. adw. J. K. przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu
Okręgowego w N. kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł tytułem
wynagrodzenia za nieopłaconą pomoc prawną udzieloną
skarżącemu w postępowaniu kasacyjnym, którą należy
podwyższyć o stawkę podatku VAT.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 10 października 2012 r. oddalił apelację
skarżącego wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego w N. z 4 czerwca 2012 r.,
którym oddalono jego odwołanie od decyzji pozwanego z 31 stycznia 2012 r.,
odmawiającej mu prawa do emerytury na podstawie art. 184 ust. 1 i art. 32 ustawy
z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (dalej jako „ustawa
emerytalna”) wobec braku wymaganych 15 lat pracy w szczególnych warunkach.
Pozwany uznał 10 lat, 4 miesiące i 22 dni takiej pracy. Spór dotyczył okresu od 27
lipca 1977 r. do 30 kwietnia 1983 r., kiedy wnioskodawca pracował w Rolniczej
Spółdzielni Produkcyjnej w S. Wynikał z zakwestionowania przez pozwanego
podstawy zatrudnienia wnioskodawcy, który twierdził, że był zatrudniony jako
pracownik, natomiast pozwany na podstawie dokumentów przyjął, iż wnioskodawca
pracował jako członek tej Spółdzielni. Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca
pracował wówczas jako mechanik. Stosunek pracy ustał w wyniku wypowiedzenia
członkostwa i pracy. Spółdzielnia wystawiła wnioskodawcy świadectwo
wykonywania pracy w szczególnych warunkach na stanowisku kierowcy ciągnika.
W zaświadczeniu o pracy i dochodach z 30 grudnia 1995 r. podała zaś, że
wnioskodawca był członkiem Spółdzielni w okresie od 27 lipca 1977 r. do 30
kwietnia 1983 r. oraz był zatrudniony i wynagradzany według zasad
obowiązujących członków Spółdzielni. Sąd Okręgowy decyzję pozwanego uznał za
prawidłową, albowiem zasadnie odmówił zaliczenia spornego okresu do
szczególnego stażu emerytalnego, gdyż wnioskodawca był członkiem Rolniczej
Spółdzielni Produkcyjnej a nie jej pracownikiem. Rozstrzygnięcie to potwierdził Sąd
Apelacyjny, oddalając apelację wnioskodawcy. Praca w Spółdzielni w ramach
członkostwa wynika z zaświadczenia o pracy i dochodach z 30 grudnia 1995 r.,
wystawionego przez RSP w S., w którym podano, że wnioskodawca był członkiem
tej Spółdzielni i był wynagradzany według zasad obowiązujących członków.
Podobne stwierdzenie zostało zamieszczone w świadectwie pracy z 30 maja 1984
r., wystawionym przez RSP w S., tj. że stosunek pracy z wnioskodawcą został
rozwiązany za wypowiedzeniem członkostwa i pracy. Ponadto sam wnioskodawca
złożył w organie rentowym pisemne oświadczenie z 19 lutego 2007 r., że był
3
zatrudniony na zasadzie członkostwa w RSP w S. w okresie od 27 lipca 1977 r. do
30 kwietnia 1983 r. Sąd Apelacyjny na tej podstawie rozstrzygnął, że
wnioskodawca w spornym okresie nie pozostawał w stosunku pracy. Twierdzenia
wnioskodawcy, iż członkiem Spółdzielni został dopiero w lipcu 1982 r. pozostają w
sprzeczności z dokumentacją osobową w aktach, dlatego Sąd Apelacyjny pominął
dowód z zeznań świadków jako zgłoszony dopiero w apelacji.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił naruszenie art. 385 k.p.c. w
związku z art. 378 § 1 k.p.c. i art. 518 k.p.c. przez nieuwzględnienie zarzutu
zawartego w treści apelacji, dotyczącego naruszenia art. 224 § 1 k.p.c. w związku z
art. 3 k.p.c. i art. 227 k.p.c. oraz art. 258 k.p.c., polegającego na
nieprzeprowadzeniu przez Sąd pierwszej instancji dowodu z zeznań świadków […],
który to dowód był wnioskowany już w odwołaniu wnioskodawcy od decyzji
pozwanego i w związku z tym niedostateczne wyjaśnienie okoliczności faktycznych
sprawy w kierunku ustalenia przysługującego wnioskodawcy uprawnienia do
emerytury, a zwłaszcza możliwości zaliczenia zatrudnienia w RSP od 27 lipca 1977
r. do 30 kwietnia 1983 r. – mimo istniejących w tym zakresie możliwości
dowodowych sygnalizowanych przez wnioskodawcę już w pierwszej instancji, - przy
błędnym ustaleniu przez Sąd drugiej instancji, że wnioskodawca wystąpił z
powyższym wnioskiem dopiero w postępowaniu apelacyjnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma zasadnej podstawy kasacyjnej i dlatego została
oddalona (art. 39814
k.p.c.).
Poprzestaje tylko na podstawie procesowej, która ma znacznie, jeżeli
uchybienie przepisom postępowania mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy
(art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). O wyniku sprawy (rozstrzygnięciu) decyduje prawo
materialne, gdyż to ono wyznacza, czy przedmiotem dowodu są fakty mające dla
rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie oraz czy okoliczności sporne zostały już
dostatecznie wyjaśnione do rozstrzygnięcia sprawy (art. 217 § 3 k.p.c. i art. 227
k.p.c.). W sprawie płaszczyzna prawa materialnego opierała się na zasadniczym
stwierdzeniu, że praca w charakterze członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej nie
4
daje prawa do przejścia na emeryturę w wieku niższym niż podstawowy wiek
emerytalny z uwagi na zatrudnienie w szczególnych warunkach, o których mowa w
art. 32 ustawy emerytalnej (wyroki Sądu Najwyższego z 25 stycznia 2005 r., I UK
142/04, OSNP 2005 nr 17, poz. 272 i z 18 stycznia 2005 r., I UK 136/04, LEX nr
602703) oraz że członek rolniczej spółdzielni produkcyjnej nie może pozostawać z
tą spółdzielnią w pracowniczym stosunku zatrudnienia (wyrok z 8 grudnia 2009 r.,
I UK 186/09, OSNP 2011 nr 13-14, poz. 189). Jeżeli więc skarga kasacyjna może
zostać uwzględniona, to Sąd Najwyższy musi mieć w pierwszej kolejności na
uwadze prawo materialne. Skarżący jednak nie zarzuca naruszenia prawa
materialnego. Nawet gdyby odejść od tej reguły, to sama podstawa procesowa
skargi nie uzasadnia stwierdzenia, że zaskarżony wyrok może być podważony. Sąd
Najwyższy nie rozpoznaje sprawy lecz tylko skargę kasacyjną, która odnosi się do
prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji i w rozpoznaniu skargi związany jest
jej zarzutami (art. 39813
§ 1 k.p.c.). Chodzi o to, że granicę ustaleń stanu
faktycznego stanowi dwuinstancyjne postępowanie przed sądem powszechnym
(art. 3983
§ 3 k.p.c.). Skarżący w podstawie kasacyjnej (procesowej) zarzuca
wadliwość postępowania dowodowego przez pominięcie (oddalenie) jego wniosku
o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków, na okoliczność, że członkiem
Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej został dopiero po pięciu latach pracowniczego
zatrudnienia. Zarzut taki nie ma jednak oparcia we właściwych przepisach prawa
procesowego. Przede wszystkim skarżący nie zarzuca naruszenia przepisu art. 217
§ 3 k.p.c., który samodzielnie stosuje również Sąd drugiej instancji lub kontroluje
jego zastosowanie przez Sąd pierwszej instancji. Z przepisu tego nie wynika, że
sąd ma przeprowadzić każdy dowód zawnioskowany przez stronę. Przeciwnie sąd
powinien („pomija”) pominąć twierdzenia i dowody, jeżeli okoliczności sporne
zostały już dostatecznie wyjaśnione. Sąd drugiej instancji oczywiście nieprawidłowo
stwierdził, że wniosek o dowód z zeznań świadków został zgłoszony dopiero w
apelacji, jednak z drugiej strony sąd drugiej instancji na podstawie art. 382 k.p.c.
samodzielnie ocenia i ustala stan faktyczny oraz orzeka w oparciu o materiał
zebrany w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym.
Oddalając apelację skarżącego Sąd drugiej instancji mógł więc stwierdzić, że
sprawa została dostatecznie wyjaśniona do rozstrzygnięcia. Skarżący nie zarzuca
5
naruszenia przez Sąd drugiej instancji przepisów art. 382 k.p.c. i art. 217 § 3 k.p.c.
Merytorycznie nie koncentruje się na wartości dowodowej dokumentów, które
zdecydowały o ustaleniu, że w spornym okresie skarżący pracował jako członek
Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej a nie jako jej pracownik. Wśród tych
dokumentów jest oświadczenie skarżącego z 19 lutego 2007 r. (w aktach
rentowych), w którym oświadczył - zważając na pouczenie o odpowiedzialności
karnej -, że był zatrudniony w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej od 27 lipca 1977 r.
do 30 kwietnia 1983 r. na zasadzie członkostwa. W sekwencji czasowej jest to
dokument ostatni, a już uprzednie dokumenty w swej treści wskazywały na
zatrudnienie skarżącego jako członka spółdzielni (wskazane w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku). Argumentacja ta wykracza ponad potrzebę, gdyż w
postępowaniu kasacyjnym Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 39813
§ 2 k.p.c.). W sprawie
ustalono, że skarżący pracował w spornym okresie jako członek a nie jako
pracownik Spółdzielni. Ustalenie to wiąże i nie podważają go zarzuty naruszenia
przepisów postępowania wskazanych w podstawie kasacyjnej. Ze względu na
przedmiot regulacji art. 518 k.p.c. został powołany zapewne omyłkowo, natomiast
przepisy art. 3 k.p.c., art. 224 § 1 k.p.c., art. 258 k.p.c. określają tylko ogólne normy
dotyczące przebiegu postępowania i dlatego same w sobie nie pozwalają
stwierdzić, iżby doszło do uchybienia mogącego mieć istotny wpływ na wynik
sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). To, że przewodniczący zamyka rozprawę po
przeprowadzeniu dowodów i udzieleniu głosu stronom nie oznacza, że może to
uczynić dopiero po przeprowadzeniu wszystkich dowodów zgłoszonych przez
stronę. Sąd może pominąć twierdzenia i dowody, jeżeli okoliczności sporne zostały
już dostatecznie wyjaśnione (art. 217 § 3 k.p.c.). Nie stoi to w sprzeczności z
ogólną regułą o obowiązku stron wyjaśniania sprawy zgodnie z prawdą. Mimo
takiego obowiązku twierdzenia stron mogą być sprzeczne. Postępowanie
dowodowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie rządzi się też jako
nadrzędną regułą, że dowód z zeznań świadków powinien być zawsze
przeprowadzony, gdyż jego znaczenie nie musi być większe niż dokumentów,
zwłaszcza, że w sprawie nie małą wagę miało kilka dokumentów, w tym opisane
wyżej oświadczenie skarżącego z 19 lutego 2007 r. Innymi słowy brak jest podstaw
6
do stwierdzenia naruszenia art. 258 k.p.c., a także art. 385 k.p.c. w związku z art.
378 § 1 k.p.c.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji. Koszty zastępstwa procesowego
udzielonego skarżącemu w postępowaniu kasacyjnym z urzędu zasądzono na
podstawie § 2 ust. 3, § 12 ust. 2 i § 13 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia z 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.