Pełny tekst orzeczenia

160



POSTANOWIENIE

z dnia 21 lipca 2003 r.

Sygn. akt Tw 58/02





Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Janusz Niemcewicz – przewodniczący

Mirosław Wyrzykowski – sprawozdawca

Marian Grzybowski,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie z dnia 20 stycznia 2003 r. o odmowie nadania dalszego biegu wnioskowi Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego,





p o s t a n a w i a:





nie uwzględnić zażalenia.





UZASADNIENIE:



W dniu 12 września 2002 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego w sprawie zgodności rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 stycznia 1991 r. w sprawie warunków, form, trybu przyznawania i wypłacania oraz wysokości świadczeń pomocy materialnej dla studentów studiów dziennych (Dz. U. z 1991 r. Nr 9, poz. 32 ze zm.) z art. 152 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 1990 r. Nr 65, poz. 385 ze zm., dalej zwana: UoSW) w zw. z art. 70 ust. 4 oraz 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz określenia wyrazami „studiów dziennych” zawartego w tytule rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 stycznia 1991 r. w sprawie warunków, form, trybu przyznawania i wypłacania oraz wysokości świadczeń pomocy materialnej dla studentów studiów dziennych (Dz. U. z 1991 r. Nr 9, poz. 32 ze zm.) z art. 32 ust. 1 i 2, art. 31 ust. 3, art. 70 ust. 4, art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 152 ust. 1 i 3 ustawy o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 1990 r. Nr 65, poz. 385 ze zm.) w zw. z art. 92 ust. 1 oraz art. 70 ust. 4 Konstytucji.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 14 października 2002 r. wezwano do uzupełnienia w terminie 7 dni braków formalnych poprzez wskazanie umocowanego przedstawiciela do wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego i reprezentowania przed Trybunałem, sprecyzowanie zarzutu (wskazanie konkretnego aktu normatywnego lub jego części oraz wzorca kontroli) ujętego w pkt 1 ppkt 1 i 2 wniosku oraz doręczenie 5 kopii uchwały uprawnionego organu Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego o wystąpieniu z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego, 4 kopii statutu Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego oraz 4 kopii wyciągu z Krajowego Rejestru Sądowego.

W dniu 23 października 2002 r. wpłynęło do Trybunału Konstytucyjnego pismo, w którym wnioskodawca odniósł się do stwierdzonych przez Trybunał braków formalnych wniosku.

Postanowieniem Trybunału Konstytucyjnego z 20 stycznia 2003 r. odmówiono nadania dalszego biegu wnioskowi, uzasadniając swą odmowę brakiem czynnej legitymacji procesowej Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego do występowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w trybie abstrakcyjnej kontroli norm oraz zakazem ponownego rozpatrywania tej samej sprawy.

W dniu 3 lutego 2003 r. do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęło zażalenie na postanowienie z 20 stycznia 2003 r. z wnioskiem o uchylenie zaskarżonego postanowienia i nadanie biegu sprawie przez przyjęcie do dalszego rozpoznania wniosku Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego. W dniu 31 stycznia 2003 r. wpłynęło do Trybunału Konstytucyjnego pismo, w którym wnioskodawca uzupełnił zażalenie na postanowienie z 20 stycznia 2003 r.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 36 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) jest zobowiązany, do badania legitymacji podmiotów określonych w art. 191 ust. 1 pkt 3 Konstytucji domagających się wszczęcia abstrakcyjnej kontroli norm na każdym etapie postępowania. Zgodnie ze wskazanym przepisem, wniosek pochodzący od organu lub organizacji wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji RP jest kierowany do sędziego Trybunału Konstytucyjnego celem wstępnego rozpoznania. Wstępne rozpoznanie zapobiega nadaniu biegu wnioskowi w sytuacji, gdy postępowanie wszczęte przed Trybunałem Konstytucyjnym podlegałoby umorzeniu z powodu niedopuszczalności wydania orzeczenia (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK), spowodowanej brakiem podmiotu uprawnionego do złożenia wniosku. Należy podkreślić, że w trakcie postępowania wstępnego badaniu podlega przede wszystkim kwestia, czy podmiot występujący z wnioskiem spełnia kryteria uzasadniające zakwalifikowanie go do kręgu organów lub organizacji wskazanych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji RP.

Na podmiotach występujących do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o dokonanie abstrakcyjnej kontroli norm na podstawie legitymacji szczególnej ciąży obowiązek wykazania, że należą one do grupy podmiotów wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji, a ponadto, że kwestionowany akt prawny dotyczy zakresu ich działania. Legitymacja procesowa wnioskodawcy jest konieczna na każdym etapie postępowania. Z punktu widzenia procesowego wnioskodawca jest obowiązany wykazać swoją legitymację nie później niż do momentu wydania postanowienia Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania biegu wnioskowi (por. postanowienie TK z 27 listopada 2002 r., sygn. Tw 25/02, OTK ZU nr 3/B/2002, poz. 190). Rozpatrując zażalenie Trybunał nie bada spełnienia wymogów formalnych, a jedynie przesłanki odmowy nadania dalszego biegu w momencie wydawania tegoż postanowienia.

Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 20 stycznia 2003 r. odmówił nadania dalszego biegu wnioskowi Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego ze względu na brak po stronie wnioskodawcy legitymacji do występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego. W uzasadnieniu podkreślono, że brak jest podstaw, aby zaliczyć wnioskodawcę do grupy podmiotów wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji.

W zażaleniu wnioskodawca kwestionuje zasadność stanowiska Trybunału Konstytucyjnego stwierdzając, iż Ogólnopolski Akademicki Związek Zawodowy posiada przymiot ogólnokrajowego związku zawodowego, co na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4 uzasadnia przyznanie temu związkowi legitymacji szczególnej do występowania do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o dokonanie abstrakcyjnej kontroli norm. Jednocześnie wnioskodawca kwestionuje dopuszczalność przyjęcia w przedmiotowym postanowieniu TK przesłanki odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi, z uwagi na fakt, iż zagadnienie przedstawione we wniosku było już przedmiotem kontroli konstytucyjności w innej sprawie.

Odnosząc się do zarzutów wyrażonych w zażaleniu Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego należy zwrócić uwagę na brzmienie art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji. W myśl tego przepisu z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie hierarchicznej zgodności norm może wystąpić ogólnokrajowy organ związków zawodowych. Użyty w przepisie przymiotnik „ogólnokrajowy” w sposób istotny ogranicza grupę związków zawodowych uprawnionych do występowania z wnioskiem. Przymiotnik ten odnosi się wprawdzie do organu związku, jednak należy przyjąć, że ogólnokrajowe organy może mieć tylko taki związek zawodowy, który swym działaniem obejmuje obszar całego kraju. Konstytucyjna zasada wolności zrzeszania się (art. 59 ust. 1 Konstytucji), rozwinięta między innymi w ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.), gwarantuje obywatelom dużą swobodę tworzenia organizacji społecznych. Do utworzenia związku zawodowego wystarczy zgodna wola 10 osób fizycznych. Niski próg wymagań stawianych organizatorom w tym zakresie mógłby powodować, że w istocie każdy zarejestrowany związek byłby uprawniony do inicjowania abstrakcyjnej kontroli aktów normatywnych. Poważną barierę w tym zakresie stanowi właśnie wymienione w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji wymaganie ogólnokrajowego charakteru związku.

Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że w obecnym stanie prawnym brak jest legalnej definicji pojęcia „związku ogólnokrajowego”. Nie ulega wszakże wątpliwości, że „ogólnokrajowy związek zawodowy” musi być odróżniony – z jednej strony – od struktur ponadzwiązkowych (federacji) tworzonych na podstawie art. 11 ustawy o związkach zawodowych, a z drugiej strony – od organizacji związkowych o mniejszym zasięgu i od struktur wewnątrzzwiązkowych (organizacji zakładowych, branżowych).

Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje stanowisko wyrażone w postanowieniu z 12 lutego 2003 r. (Tw 72/02, nie publikowane), w którym zaznaczono, iż „wobec braku ustawowej definicji, konieczne jest wskazanie kryteriów pozwalających wyróżnić związek ogólnokrajowy. Zadanie było łatwiejsze w okresie obowiązywania rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 sierpnia 1991 r. w sprawie postępowania dotyczącego rejestracji związków zawodowych (Dz. U. Nr 77, poz. 340). Rozporządzenie to przewidywało, iż rejestr składa się z 3 działów: w dziale A wpisywano organizacje związkowe oraz ich jednostki organizacyjne, w dziale B – ogólnokrajowe związki międzybranżowe, w dziale C – ogólnokrajowe zrzeszenia międzybranżowe. W okresie obowiązywania tej regulacji Trybunał Konstytucyjny przyjmował, że fakt wpisania danego związku w dziale B rejestru nakazuje przyjąć, iż chodzi o związek ogólnokrajowy (por. postanowienie z 18 listopada 1998 r., K. 20/98, OTK ZU nr 1/1999, poz. 5). Z chwilą uchylenia rozporządzenia (1 stycznia 2001 r.), odpadło kryterium formalne.

Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209 ze zm.) przewiduje jednolity rejestr związków zawodowych, a wśród danych ujawnianych w rejestrze nie ma informacji o ogólnokrajowym charakterze związku. Sąd rejestrowy w postępowaniu o wpis nie bada więc w ogóle tej cechy związku. Trybunał Konstytucyjny wyraża przekonanie, że w obowiązującym stanie prawnym kontrola legitymacji czynnej wnioskodawcy, zarejestrowanego jako związek zawodowy, nie może się ograniczyć do jego nazwy, ani też deklaracji zawartej w statucie. Okoliczność, iż w nazwie związku figuruje słowo «ogólnokrajowy» w żadnym razie nie może być uznana za decydującą o legitymacji organów takiego związku do inicjowania abstrakcyjnej kontroli aktów normatywnych. Podobnie nie jest rozstrzygający przepis statutu. Stwierdzenie, iż dana organizacja posiada legitymację do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego, musi być poprzedzone merytoryczną oceną, czy organizacja ta ma rzeczywiście charakter związku ogólnokrajowego”.

Obowiązek badania przez Trybunał Konstytucyjny legitymacji szczególnej danego podmiotu do występowania do Trybunału z wnioskiem w sprawie abstrakcyjnej kontroli norm, ma na celu jednoznaczne stwierdzenie czy podmiot ten uprawniony jest w świetle art. 191 ust. 1 pkt 4 do inicjowania postępowania przed Trybunałem. Analiza dokumentów doręczonych do Trybunału Konstytucyjnego wraz z wnioskiem Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego nie pozwala stwierdzić, iż wnioskodawca prowadzi działalność statutową o takim zasięgu, który umożliwiałby stwierdzenie, że dotyczy ona całego kraju. Przedstawiony przez wnioskodawcę wyciąg z rejestru nie zawiera niezbędnych danych, które pozwalałyby zakwalifikować go jako związek ogólnokrajowy. Uniemożliwia to potwierdzenie prawdziwości deklaracji zawartej w statucie Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego, zgodnie z którą terytorialny zakres działania związku obejmuje cały kraj. Również we wniosku nie wskazano innych przesłanek umożliwiających uznanie „ogólnokrajowego” charakteru tego związku. Należy podkreślić, iż przepisy Konstytucji nakładają na wnioskodawcę obowiązek uzasadnienia jego legitymacji do inicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Obowiązek ten potwierdza dodatkowo przepis art. 31 ust. 1 ustawy o TK, na mocy którego prawo wszczęcia postępowania przed Trybunałem przysługuje jedynie uprawnionemu podmiotowi. Wnioskodawca nie wykazał w sposób wystarczający, że jest ogólnokrajowym związkiem zawodowym, a tym samym należy do kategorii podmiotów uprawnionych, o których mowa w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji.

Jak wynika z jednoznacznej regulacji art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U z 2001 r. Nr 17, poz. 209 ze zm.) organizacje zawodowe podlegają obowiązkowi wpisu do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej. Zakres informacji, jakie organizacje zawodowe obowiązane są ujawnić w rejestrze, określa szczegółowo rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowego sposobu prowadzenia rejestrów wchodzących w skład Krajowego Rejestru Sądowego oraz szczegółowej treści wpisów w tych rejestrach (Dz. U. Nr 117, poz. 1237 ze zm.). Zgodnie z § 116 pkt 3 wskazanego rozporządzenia, w dziale pierwszym rejestru prowadzonego dla stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji, publicznych zakładów opieki zdrowotnej dla fundacji, stowarzyszeń oraz innych organizacji społecznych i zawodowych wpisuje się w rubryce trzeciej informację o posiadanych przez daną organizację jednostkach terenowych lub oddziałach. Należy zatem stwierdzić, wbrew temu co sugeruje wnioskodawca, iż te organizacje zawodowe, które posiadają strukturę w postaci jednostek terenowych, mają możliwość ujawnienia tej struktury w dziale I, rubryce 3 rejestru.

Ogólnopolski Akademicki Związek Zawodowy kwestionuje w zażaleniu dopuszczalność przyjęcia w postanowieniu TK z 20 stycznia 2003 r. przesłanki odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi, z uwagi na fakt, iż zagadnienie przedstawione we wniosku było już przedmiotem kontroli konstytucyjności w innej sprawie. Odnosząc się do tego zarzutu wnioskodawcy należy stwierdzić, iż w wyroku z 2 lipca 2002 r. (sygn. U 7/01), Trybunał Konstytucyjny dokonał oceny kwestionowanego we wniosku Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego rozporządzenia Rady Ministrów. Jednocześnie Trybunał podtrzymuje stanowisko wyrażone w zaskarżonym postanowieniu z 20 stycznia 2003 r., zgodnie z którym art. 152 ust. 3 UoSW nie może być rozpatrywany w oderwaniu od uregulowań, zawartych w ust. 1 i ust. 2 tego artykułu. Należy zatem stwierdzić, iż wzorzec kontroli przedstawiony we wniosku Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego, pozostaje tożsamy ze wzorcem, który był przedmiotem analizy Trybunału Konstytucyjnego (wyrok TK z 2 lipca 2002 r., U 7/01, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 48).

Tym samym ponowne rozpatrywanie tej sprawy należy uznać za zbędne, co w świetle jednoznacznego brzmienia art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym skutkuje wydaniem postanowienia o umorzeniu postępowania (por. postanowienie TK z 21 stycznia 1998 r., sygn. K. 33/97, OTK ZU nr 1/1998, poz. 8).



Z tych względów Trybunał Konstytucyjny uznając, że zażalenie nie podważyło zasadności stanowiska zajętego w zaskarżonym postanowieniu, orzekł jak w sentencji.





5