SK 98/06
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
56/6/A/2007
POSTANOWIENIE
z dnia 9 maja 2007 r.
Sygn. akt SK 98/06
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Marek Mazurkiewicz – przewodniczący
Jerzy Ciemniewski
Marian Grzybowski – sprawozdawca
Mirosław Wyrzykowski
Bohdan Zdziennicki,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 maja 2007 r., skargi konstytucyjnej Jerzego Krzoka o zbadanie zgodności:
art. 2 i art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy z dnia 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej (Dz. U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641, ze zm.) z art. 24, art. 42 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 47, art. 60, art. 65 ust. 1, art. 67 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 30, art. 2, art. 118 ust. 1, art. 119 ust. 1 w związku z art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.) i art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, przyjętej w Nicei dnia 7 grudnia 2000 r.,
p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 oraz z 2005 r. Nr 169, poz. 1417) umorzyć postępowanie:
a) w zakresie dotyczącym art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy z dnia 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej (Dz. U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641, ze zm.) z art. 30, art. 42 ust. 3, art. 47, art. 60, art. 65 ust. 1, art. 67 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ze względu na zbędność orzekania,
b) w pozostałym zakresie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
UZASADNIENIE
I
W skardze konstytucyjnej z 18 lipca 2006 r. skarżący – Jerzy Krzok wniósł o zbadanie zgodności art. 2, art. 25 ust. 1 pkt 8b oraz art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej (Dz. U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641, ze zm.; dalej: ustawa o Służbie Celej) z art. 24, art. 42 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 47, art. 60, art. 65 ust. 1, art. 67 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 30, art. 2, art. 118 ust. 1, art. 119 ust. 1 w związku z art. 7 Konstytucji. Obok tych wzorców kontroli skarżący wskazał ponadto wzorce prawa międzynarodowego, tj. art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności) oraz art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, przyjętej w Nicei 7 grudnia 2000 r.
Postanowieniem z 24 października 2006 r. (sygn. Ts 187/06) Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze w zakresie dotyczącym art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy z 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej.
Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego i prawnego.
W związku z zastosowaniem wobec skarżącego środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania, decyzją z 27 października 2003 r. Dyrektor Izby Celnej w Gdyni zwolnił skarżącego ze służby. W wyniku rozpatrzenia wniosku skarżącego o ponowne rozpatrzenie sprawy Dyrektor Izby Celnej w Gdyni, decyzją z 18 listopada 2003 r., utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję z 27 października 2003 r.
Skarżący wniósł skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku, który oddalił ją wyrokiem z 27 kwietnia 2005 r. (sygn. akt 3 II SA/Gd 1791/03). Naczelny Sąd Administracyjny, wyrokiem z 1 marca 2006 r. (sygn. akt I OSK 906/05) oddalił skargę kasacyjną wniesioną od orzeczenia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.
W ocenie skarżącego, art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej narusza konstytucyjne prawo do ochrony pracy (art. 24 Konstytucji), prawo dostępu do służby publicznej (art. 60 Konstytucji), wolność pracy (art. 65 ust. 1), prawo do zabezpieczenia społecznego (art. 67 ust. 2 Konstytucji), prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji), konstytucyjne prawo do prywatności (art. 47 Konstytucji) oraz prawo do ochrony godności ludzkiej (art. 30 Konstytucji).
Uzasadniając zarzut naruszenia art. 60 Konstytucji, skarżący wskazał, że obligatoryjne zwolnienie ze służby osoby korzystającej z pełni praw publicznych, pozbawia ją gwarantowanego konstytucyjne prawa dostępu obywateli polskich do służby publicznej. Zaskarżony przepis wprowadza obligatoryjne, z mocy prawa, zwolnienie funkcjonariusza celnego ze służby w wypadku tymczasowego aresztowania. Brak możliwości merytorycznej weryfikacji zasadności takiego rozstrzygnięcia dyskryminuje, zdaniem skarżącego, funkcjonariuszy Służby Celnej w porównaniu z funkcjonariuszami innych służb mundurowych, np. Policji czy Straży Granicznej.
W ocenie skarżącego, kwestionowany przepis prowadzi do naruszenia prawa do wykonywania zawodu (art. 65 ust. 1 Konstytucji), ujmowanego w aspekcie art. 24 Konstytucji (brak odniesienia odpowiednich regulacji chroniących stosunek pracy, w wypadku zastosowania art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej). Przepis ten nie tylko zawiesza gwarancję stosunku pracy w wypadku zastosowania tymczasowego aresztowania, ale także statuuje zakaz przyjęcia takiej osoby do służby celnej. Zakaz wykonywania określonych zawodów jest środkiem karnym, którego zastosowanie należy do właściwości sądów. Natomiast w wypadku skarżącego o tym, czy określone zachowanie nosiło znamiona umyślności, jak również o zakazie wykonywania zawodu, zamiast sądu orzekał organ niesprawujący wymiaru sprawiedliwości. Ustawodawca uzależnił zatem wolność dostępu do służby publicznej od decyzji podejmowanych w ramach postępowania przygotowawczego, które ze swej natury mogą mieć charakter zabezpieczający, a nie sanacyjny. Skarżący upatruje w tym naruszenia zasad praworządności.
Zgodnie ze stanowiskiem skarżącego, art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej koliduje z prawem obywatela do zabezpieczenia społecznego, zagwarantowanym w art. 67 ust. 1 Konstytucji, przez to, że uniemożliwia zwiększenie stażu pracy oraz uiszczanie składek, a tym samym ogranicza prawo do kształtowania okresu składkowego w ramach obowiązujących w tym zakresie odrębnych przepisów.
W ocenie skarżącego, kwestionowany przepis ustawy o Służbie Celnej pozostaje w sprzeczności z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Ustanawia ograniczenie praw i wolności funkcjonariuszy, które nie jest konieczne w demokratycznym państwie, a nadto sprowadza się w istocie do nieproporcjonalności represji oraz godzi w istotę tych praw.
Skarżący – uzasadniając zarzut naruszenia zasady domniemania niewinności (odnosząc się w tym zakresie do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 12 października 2004 r., sygn. K 1/04) – podkreślił, że podmiot postępowania dyscyplinarnego może korzystać z gwarancji, o których mowa w art. 42 ust. 3 Konstytucji. W ocenie skarżącego, wspomnianą zasadę winno odnosić się także do postępowania, w wyniku którego znajduje zastosowanie środek mający cechy (właściwości) środka karnego.
W skardze podniesiony został również aspekt sprzeczności art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej z prawem do skutecznego środka odwoławczego, wywodzonym z art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz art. 47 Karty podstawowych praw Unii Europejskiej. Zdaniem skarżącego, przewidziane w ustawie o Służbie Celnej środki odwoławcze cechuje brak skuteczności, a kontrola zwolnienia funkcjonariusza na podstawie kwestionowanego przepisu ma w istocie charakter pozorny. Przyjęta procedura zwalniania funkcjonariuszy ze służby na podstawie kwestionowanej regulacji, jako niespełniająca warunków procedury sprawiedliwej, uzasadnia ponadto – w opinii skarżącego – tezę o naruszeniu prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Przewidziana droga odwoławcza nie stwarza warunków do uwzględnienia okoliczności, które legły u podstaw decyzji postępowania przygotowawczego, a tym samym nie gwarantuje sprawiedliwego procesu.
W ocenie skarżącego, zakwestionowany przepis ustawy o Służbie Celnej godzi też w chronioną art. 30 Konstytucji godność człowieka, a w szczególności w mieszczące się w tym pojęciu takie wartości, jak honor i dobre imię. Jest to konsekwencją związania zwolnienia ze służby z uzasadnionym podejrzeniem popełnienia przestępstwa, w oderwaniu od rozstrzygnięcia kwestii winy oraz ewentualnego skazania w postępowaniu karnym. Zdaniem skarżącego, art. 25 ust. 1 pkt 8b pozbawia funkcjonariusza „wolności i praw ekonomicznych jeszcze przed wyrokiem sądowym, co prowadzi do napiętnowania go wśród otoczenia, naruszenia dobrego imienia, poczucia krzywdy”. Funkcjonariusz, zwolniony ze służby w trybie art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej, jeszcze przed orzeczeniem sądowym uznany zostaje za persona turpis, a w konsekwencji persona non grata.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. W każdym stadium postępowania – co wielokrotnie podkreślał w swoim orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny (por. postanowienie z 16 marca 2005 r., sygn. SK 41/03, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 31 i wskazane tam wcześniejsze postanowienia) – należy badać, czy nie zachodzą ujemne przesłanki, których zaistnienie skutkuje obligatoryjnym umorzeniem postępowania. Podstawowym problemem wymagającym rozważenia w rozpatrywanej sprawie jest ustalenie, czy zakwestionowane w skardze przepisy stanowią dopuszczalny przedmiot zaskarżenia, który kwalifikuje się do merytorycznego rozpatrzenia.
Jako przedmiot kontroli wskazane zostały art. 2, art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy z dnia 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej (Dz. U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641, ze zm.; dalej: ustawa o Służbie Celej) z art. 24, art. 42 ust. 3, art. 60, art. 65 ust. 1, art. 67 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 30, art. 2, art. 118 ust. 1, art. 119 ust. 1 w związku z art. 7 Konstytucji. W uzasadnieniu skargi skarżący wskazał również – jako wzorce kontroli – art. 45 ust. 1 oraz art. 47 Konstytucji, które w petitum skargi zostały pominięte.
2. Ocena zgodności zakwestionowanego w skardze konstytucyjnej art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej z art. 30, art. 42 ust. 3, art. 47, art. 60, art. 65 ust. 1 w związku z art. 30, art. 31 ust. 3, art. 67 Konstytucji stanowiła przedmiot rozważań Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. K 1/04 (OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 93) oraz w sprawie o sygn. K 46/05 (OTK ZU nr 2/A/2007, poz. 10).
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 19 października 2004 r., sygn. K 1/04, orzekł, że art. 2 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks celny oraz o zmianie ustawy o Służbie Celnej (Dz. U. Nr 120, poz. 1122; dalej: ustawa zmieniająca) jest zgodny z art. 32 oraz nie jest niezgodny z art. 42 ust. 3 w związku z art. 2 Konstytucji.
Przy porównaniu zakresu zaskarżenia w sprawie K 1/04 oraz w skardze inicjującej niniejsze postępowanie pewne wątpliwości może budzić kwestia tożsamości przedmiotu kontroli w obydwu sprawach. W sentencji wyroku w sprawie o sygn. K 1/04 jako przedmiot kontroli wskazano przepisy art. 2 pkt 1 i 2 ustawy zmieniającej. Jednak z uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego wyraźnie wynika, że przedmiotem swoich rozważań Trybunał uczynił wprowadzone tym przepisem uregulowania – w szczególności: art. 25 ust. 1 pkt 8a i 8b ustawy o Służbie Celnej. Co istotne, także zarzuty sformułowane w uzasadnieniu wniosku, na podstawie którego zostało wszczęte postępowanie w sprawie o sygn. K 1/04, skierowane były jednoznacznie i bezpośrednio wobec treści unormowań wprowadzonych do ustawy o Służbie Celnej, a w szczególności wobec art. 25 ust. 1 pkt 8a i 8b ustawy o Służbie Celnej.
Zakwestionowany przepis podlegał także ocenie, z punktu widzenia innych wzorców, w sprawie o sygn. K 46/05. W wyroku z 13 lutego 2007 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł m.in., że art. 25 ust. 1 pkt 8a i 8b ustawy o Służbie Celnej jest zgodny z art. 60, art. 65 ust. 1 w związku z art. 30 i art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz że nie jest niezgodny z art. 67 Konstytucji, jak również z art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.).
W uzasadnieniu wyroku Trybunał Konstytucyjny podniósł, że zgodnie „z art. 10 ust. 1 oraz art. 14 ust. 1 ustawy o Służbie Celnej stosunek służbowy funkcjonariusza celnego powstaje w drodze mianowania, dokonywanego przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych albo upoważnioną przez niego osobę, na podstawie dobrowolnego zgłoszenia się do służby.
Konsekwencją powyższego unormowania jest to, że funkcjonariusze Służby Celnej, ze względu na potrzebę zapewnienia bezstronności i rzetelności wykonywania obowiązków służbowych, a także transparentności zawodowej i majątkowej, są poddani licznym ograniczeniom, również w zakresie korzystania z praw chronionych konstytucyjnie (…).
W świetle tych, restrykcyjnych (…) ograniczeń, jakie niesie za sobą przynależność do Służby Celnej, niepodobna skonstatować kolizji kwestionowanego przez wnioskodawcę przepisu art. 25 ust. 1 pkt 8a i 8b ustawy o Służbie Celnej z prawem dostępu do służby publicznej lub wolnością wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Kwestionowany przepis ustawy o Służbie Celnej jest zatem zgodny z art. 60 oraz art. 65 ust. 1 Konstytucji”.
W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że postępowanie w rozpoznawanej sprawie, w zakresie dotyczącym badania zgodności art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej z art. 30, art. 42 ust. 3, art. 60, art. 65 ust. 1, art. 67 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, podlega umorzeniu z powodu zbędności wydania wyroku w sprawie, albowiem określony tu zakres zaskarżenia został objęty powołanymi ostatecznymi wyrokami Trybunału Konstytucyjnego: z 19 października 2004 r., sygn. K 1/04 oraz z 13 lutego 2007 r., sygn. K 46/05.
W tej samej grupie przepisów należy uwzględnić także art. 47 Konstytucji, który został powołany przez skarżących w nawiązaniu do art. 30 Konstytucji. Skarżący nie wykazał w złożonej przez siebie skardze konstytucyjnej, że zachodzi bezpośredni związek między zwolnieniem ze służby a prawem każdego do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, a nadto – czci i dobrego imienia oraz decydowania o swoim życiu osobistym.
Nie ulega natomiast wątpliwości, że wszczęcie i prowadzenie postępowania karnego przeciwko konkretnej osobie, a tym bardziej skazanie prawomocnym wyrokiem może w konsekwencji prowadzić do naruszenia czci i dobrego imienia. Jak stwierdził jednak Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 17 grudnia 2003 r. (sygn. SK 15/02), przeciwdziała takiemu naruszeniu zasada domniemania niewinności, a także – inne zasady związane z zapewnieniem rzetelnego procesu karnego. Ochrona konstytucyjnej czci i prawa do życia prywatnego nie jest traktowana jako absolutna. Musi ona uwzględniać ograniczenia przewidziane w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Przyjęcie poglądu skarżącego, domagającego się w gruncie rzeczy absolutnej i bezwarunkowej ochrony czci i dobrego imienia, oznaczałoby, że żadne postępowanie karne w tym: przygotowawcze, nie mogłoby się toczyć, ponieważ niosłoby z sobą ryzyko naruszenia czci i dobrego imienia. Stanowisko takie nie może być uznane za w pełni zasadne (OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 103).
Trybunał Konstytucyjny w składzie rozpoznającym sprawę podziela pogląd, że w zaistniałym na skutek wyroków Trybunału (sygn. K 1/04 oraz sygn. K 46/05) stanie prawnym właściwością do umorzenia postępowania, w zakresie dotyczącym badania zgodności art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej z art. 30, art. 42 ust. 3, art. 60, art. 65 ust. 1, art. 67 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, nie jest niedopuszczalność jego kontynuowania, lecz zbędność. W sprawie brak jest podstaw do rozważenia zasady res iudicata, która wymaga zarówno tożsamości podmiotowej jak i przedmiotowej wniosku albo skargi. Jednak zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego brak podstaw do przyjęcia powagi rzeczy osądzonej nie oznacza, że uprzednie rozpoznanie sprawy konstytucyjności określonego przepisu prawnego (normy prawnej) z punktu widzenia tych samych zarzutów może być uznane za prawnie obojętne. Instytucją, która ma na celu zapewnienie stabilizacji sytuacji powstałych w wyniku ostatecznego orzeczenia, jest zasada ne bis in idem, rozumiana w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym z uwzględnieniem specyfiki tego postępowania (por. np. postanowienia Trybunału Konstytucyjnego: z 4 maja 2006 r., sygn. SK 53/05, OTK ZU nr 5/A/2006, poz. 60; z 24 października 2005 r., sygn. SK 2/06, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 141; z 29 maja 2006 r., sygn. P 29/05, OTK ZU nr 5/A/2006, poz. 61; z 24 października 2006 r., sygn. SK 27/06, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 143; z 23 października 2006 r., sygn. SK 66/05, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 139).
O ile w wypadku zaistnienia przesłanki powagi rzeczy osądzonej Trybunał Konstytucyjny musiałby na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK umorzyć postępowanie jako niedopuszczalne, to w wypadku przesłanki ne bis in idem Trybunał dokonuje oceny w kategoriach pragmatycznych, ocenia celowość prowadzenia postępowania i ponownego orzekania w kwestii, która została już jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta przez ten organ. W takiej sytuacji właściwą przesłanką umorzenia postępowania jest zbędność orzekania (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).
3. Analizując treść zarzutów dotyczących niezgodności art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej z pozostałymi wzorcami konstytucyjnymi, które nie były przedmiotem oceny w sprawach o sygn. K 1/04 oraz K 46/05, Trybunał Konstytucyjny uznaje, że postępowanie w tym zakresie należy umorzyć ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia.
Niewątpliwie rozważenia wymaga to, jakie znaczenie w sprawie ma wskazany w petitum skargi jako wzorzec kontroli art. 2 Konstytucji. Analiza uzasadnienia skargi przekonuje, że art. 2 Konstytucji nie został powołany jako samodzielny wzorzec kontroli, lecz jako przepis ujmowany w związku z jej art. 42 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 24 Konstytucji. Skarżący podniósł, że o tym, czy zachowanie oskarżonego nosiło znamiona umyślności, jak również o zakazie wykonywania określonego zawodu może orzec wyłącznie sąd w prawomocnym wyroku. Pozostawienie tych kwestii uznaniu organu, który nie sprawuje funkcji organu wymiaru sprawiedliwości, godzi, zdaniem skarżącego, w zasady praworządności i – jako takie – nie może zostać zaakceptowane w demokratycznym państwie prawnym.
Należy w tym miejscu przypomnieć, że Trybunał Konstytucyjny nie jest związany formalnym wyliczeniem w petitum wniosku, pytania prawnego lub skargi konstytucyjnej przepisów prawnych powoływanych jako wzorce kontroli, ale musi wziąć pod uwagę treści normatywne, które podmiot inicjujący postępowanie wiąże z tymi przepisami (zob. np. wyrok TK z 14 marca 2006 r., sygn. SK 4/05, OTK ZU nr 3/A/2006, poz. 29). Z uzasadnienia rozpoznawanych skarg wynika, że – w ocenie skarżącego – naruszenie zasad zawartych w art. 2 Konstytucji polega na naruszeniu innych regulacji konstytucyjnych. Skarżący nie wyprowadzili z art. 2 Konstytucji żadnych konkretnie wskazanych zasad i norm konstytucyjnych, które nie byłyby wyrażone w pozostałych, a przywołanych w skardze wzorcach kontroli konstytucyjności.
Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wskazywał, że odwoływanie się do wzorców formułujących zasady ogólne jest uzasadnione tylko wówczas, gdy nie istnieją normy konstytucyjne o większym stopniu szczegółowości, ściślej wiążące się z ocenianą regulacją (zob. wyrok TK z 14 listopada 2000 r., sygn. K 7/00, OTK ZU nr 7/2000, s. 259). Z tego względu bezzasadne jest powołanie w skardze konstytucyjnej art. 2 Konstytucji jako odrębnej i samoistnej podstawy kontroli.
Uwaga ta dotyczy również art. 24 Konstytucji, który wyznacza kierunek polityki państwa w zakresie stosunków pracowniczych. Skarżący nie wykazał, jakie wolności lub prawo człowieka zawarte jest w tym przepisie, których naruszenie dawałoby podstawę do wystąpienia ze skargą konstytucyjną. Skarżący ponadto nie wykazał związku między treścią zaskarżonego przepisu a zasadą wynikającą z omawianego wzorca kontroli konstytucyjności i w związku z tym, w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji, nie ma podstaw do oceny zakwestionowanego przepisu z punktu widzenia respektowania wskazanego wzorca. Z tego względu, postępowanie w tym zakresie podlega umorzeniu, z powodu niedopuszczalności wydania orzeczenia.
4. Kolejny wzorzec – art. 45 ust. 1 Konstytucji wyraża prawo do sądu, które obejmuje w szczególności: 1) prawo dostępu do sądu, tj. prawo do uruchomienia postępowania przed sądem, 2) prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności, 3) prawo do wyroku sądowego, tj. prawo uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd.
Skarżący podniósł zarzut naruszenia prawa do sądu w aspekcie prawa do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, ze względu na charakter środka odwoławczego, przysługującego od decyzji o zwolnieniu ze służby. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, tak sformułowany zarzut nie może odnosić się do zakwestionowanego przepisu. Art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej zawiera unormowania dotyczące przesłanek (okoliczności) zwolnienia ze służby funkcjonariusza celnego. Przepis ten nie dotyczy natomiast sądowej kontroli decyzji o zwolnieniu ze służby. W tym zakresie odpowiednie regulacje zawarte zostały w rozdziale 13 ustawy o Służbie Celnej. Regulacje te nie zostały wszakże przez skarżącego zakwestionowane.
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny uznaje zarzuty związane z naruszeniem prawa do sądu gwarantowanego w art. 45 ust. 1 Konstytucji za oczywiście bezzasadne. W konsekwencji umarza postępowanie w tym zakresie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
5. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że postępowanie zainicjowane wniesieniem skargi konstytucyjnej nie może być prowadzone w zakresie wszystkich przywołanych przez skarżącego wzorców kontroli powołanych przez skarżącego. Jak wynika z art. 79 ust. 1 Konstytucji, skarga konstytucyjna służy tylko w wypadku, gdy zostały naruszone wolności lub prawa konstytucyjne. Naruszenie musi przy tym nastąpić na skutek tego, iż akt normatywny, na podstawie którego zapadło ostateczne orzeczenie krzywdzące skarżącego, jest niezgodny z normą konstytucyjną, gwarantującą określoną wolność lub prawo. W konsekwencji nie każdy przepis Konstytucji może być wzorcem kontroli w postępowaniu wszczętym na skutek skargi. Zakres wzorców w tym postępowaniu ogranicza się do przepisów statuujących wolności lub prawa konstytucyjne, a zatem – będących podstawą normy prawnej adresowanej do obywatela, kształtującej jego sytuację prawną i dającej mu możność wyboru zachowania się (por. Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999, s. 159). Nie stanowią więc właściwego wzorca w postępowaniu wszczynanym wniesieniem skargi normy ogólne określające zasady ustrojowe oraz normy adresowane do ustawodawcy, narzucające mu pewien sposób regulowania dziedzin życia (tak postanowienie TK z 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53).
Analizując przepisy Konstytucji, powołane przez skarżącego w niniejszej skardze, Trybunał stwierdził, że są wśród nich takie, które w sposób oczywisty nie mogą być wzorcem kontroli w postępowaniu skargowym, tj. art. 118 i art. 119 ust. 1 w związku z art. 7 Konstytucji. Przepisy te nie wyrażają samodzielnie prawa konstytucyjnego o charakterze podmiotowym ani też nie gwarantują konkretnej wolności konstytucyjnej.
Trybunał zauważa ponadto, że w istocie wzorce z art. 118 i art. 119 ust. 1 w związku z art. 7 zostały powołane w kontekście zarzutów dotyczących art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy o Służbie Celnej. W tym zakresie skardze konstytucyjnej odmówiono nadania dalszego biegu (zob. postanowienia TK o sygn. Ts 187/06).
6. Jednocześnie Trybunał Konstytucyjny przypomina, że art. 79 ust. 1 Konstytucji nie przewiduje zaskarżenia z powodu niezgodności aktu normatywnego z umową międzynarodową. Wynika stąd oczywisty wniosek, że wzorcem kontroli w postępowaniu inicjowanym skargą konstytucyjną nie może być art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolnościach ani art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.
Jedynie w postępowaniach wszczętych na podstawie wniosku czy pytania prawnego, zgodnie z art. 188 pkt 1 i 2 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny może orzekać o zgodności ustaw z Konstytucją lub ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi. Należy też zwrócić uwagę, że Karta praw podstawowych Unii Europejskiej nie stanowi ratyfikowanej umowy międzynarodowej. Już z tego powodu orzekanie w sprawie zgodności z nią norm ustawowych jest niedopuszczalne. Nie leży zatem w kompetencjach Trybunału Konstytucyjnego badanie zgodności kwestionowanego przepisu z art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zob. postanowienie z 27 września 2005 r., sygn. Tw 26/05, OTK ZU nr 5/B/2005, poz. 182).
7. Warunkiem merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie przez skarżącego, które konstytucyjnie chronione prawa, wolności lub obowiązki i w jaki sposób zostały naruszone zastosowaniem kwestionowanych w skardze przepisów prawa (art. 79 Konstytucji).
Jak wielokrotnie podkreślał w swym orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny, dopełnienie powyższego obowiązku stanowi legitymację skarżącego do wszczęcia postępowania kontrolnego przed Trybunałem. Ustawowo określonym obowiązkiem skarżącego, korzystającego przy wnoszeniu skargi z profesjonalnej pomocy prawnej, jest zatem sprecyzowanie zarówno przedmiotu skargi jak i wzorca dla kontroli zaskarżonych przepisów (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym).
Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie stwierdzał, że kwestia badania dopuszczalności rozpoznania skargi konstytucyjnej trwa przez cały czas jej rozpatrywania. Na każdym etapie rozpoznania Trybunał bada, czy nie występują ujemne przesłanki wydania wyroku (zob. postanowienia TK z: 10 stycznia 2005 r., sygn. SK 14/02, OTK ZU nr 1/A/2005, poz. 10; 6 lipca 2004 r., sygn. SK 47/03, OTK ZU nr 7/A/2004, poz. 74; 28 maja 2003 r., sygn. SK 33/02, OTK ZU nr 5/A/2003, poz. 47).
Trybunał pragnie zauważyć, że skarżący obszernie uzasadnił niekonstytucyjność art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej, natomiast pominął w swej skardze milczeniem zarzut skierowany wobec wskazanego w petitum skargi, jako przedmiot kontroli, art. 2 ustawy o Służbie Celnej.
Obowiązek właściwego uzasadnienia przez skarżącego zarzutu niekonstytucyjności kwestionowanych przepisów stanowi konsekwencję nałożonego na niego przez ustawodawcę ciężaru dowodu. Przedstawiana zaś argumentacja winna doprowadzić do obalenia przyjętego w systemie prawnym domniemania konstytucyjności i legalności zaskarżonych przepisów prawa.
Podkreślenia wymaga w tym miejscu również treść art. 66 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, zgodnie z którym Trybunał, orzekając, jest związany granicami wniosku, pytania prawnego lub skargi. Konsekwencją tej zasady jest zarówno niemożność samodzielnego określania przez Trybunał Konstytucyjny przedmiotu kontroli, jak i zastępowania skarżącego w obowiązku określenia sposobu naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności przez kwestionowane w skardze przepisy. Dotyczy to także sytuacji, w której skarżący ogranicza się do wskazania i zacytowania treści przepisu Konstytucji, nie precyzując jednakże w konkretnej sytuacji, do której odnosi się skarga, argumentów na potwierdzenie postawionej w skardze tezy.
Z uwagi na powyższe, postępowanie w zakresie dotyczącym art. 2 ustawy o Służbie Celnej ulega umorzeniu ze względu na niedopuszczalność orzekania.
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.
POSTANOWIENIE
z dnia 9 maja 2007 r.
Sygn. akt SK 98/06
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Marek Mazurkiewicz – przewodniczący
Jerzy Ciemniewski
Marian Grzybowski – sprawozdawca
Mirosław Wyrzykowski
Bohdan Zdziennicki,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 maja 2007 r., skargi konstytucyjnej Jerzego Krzoka o zbadanie zgodności:
art. 2 i art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy z dnia 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej (Dz. U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641, ze zm.) z art. 24, art. 42 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 47, art. 60, art. 65 ust. 1, art. 67 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 30, art. 2, art. 118 ust. 1, art. 119 ust. 1 w związku z art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.) i art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, przyjętej w Nicei dnia 7 grudnia 2000 r.,
p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 oraz z 2005 r. Nr 169, poz. 1417) umorzyć postępowanie:
a) w zakresie dotyczącym art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy z dnia 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej (Dz. U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641, ze zm.) z art. 30, art. 42 ust. 3, art. 47, art. 60, art. 65 ust. 1, art. 67 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ze względu na zbędność orzekania,
b) w pozostałym zakresie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
UZASADNIENIE
I
W skardze konstytucyjnej z 18 lipca 2006 r. skarżący – Jerzy Krzok wniósł o zbadanie zgodności art. 2, art. 25 ust. 1 pkt 8b oraz art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej (Dz. U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641, ze zm.; dalej: ustawa o Służbie Celej) z art. 24, art. 42 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 47, art. 60, art. 65 ust. 1, art. 67 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 30, art. 2, art. 118 ust. 1, art. 119 ust. 1 w związku z art. 7 Konstytucji. Obok tych wzorców kontroli skarżący wskazał ponadto wzorce prawa międzynarodowego, tj. art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności) oraz art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, przyjętej w Nicei 7 grudnia 2000 r.
Postanowieniem z 24 października 2006 r. (sygn. Ts 187/06) Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze w zakresie dotyczącym art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy z 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej.
Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego i prawnego.
W związku z zastosowaniem wobec skarżącego środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania, decyzją z 27 października 2003 r. Dyrektor Izby Celnej w Gdyni zwolnił skarżącego ze służby. W wyniku rozpatrzenia wniosku skarżącego o ponowne rozpatrzenie sprawy Dyrektor Izby Celnej w Gdyni, decyzją z 18 listopada 2003 r., utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję z 27 października 2003 r.
Skarżący wniósł skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku, który oddalił ją wyrokiem z 27 kwietnia 2005 r. (sygn. akt 3 II SA/Gd 1791/03). Naczelny Sąd Administracyjny, wyrokiem z 1 marca 2006 r. (sygn. akt I OSK 906/05) oddalił skargę kasacyjną wniesioną od orzeczenia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.
W ocenie skarżącego, art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej narusza konstytucyjne prawo do ochrony pracy (art. 24 Konstytucji), prawo dostępu do służby publicznej (art. 60 Konstytucji), wolność pracy (art. 65 ust. 1), prawo do zabezpieczenia społecznego (art. 67 ust. 2 Konstytucji), prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji), konstytucyjne prawo do prywatności (art. 47 Konstytucji) oraz prawo do ochrony godności ludzkiej (art. 30 Konstytucji).
Uzasadniając zarzut naruszenia art. 60 Konstytucji, skarżący wskazał, że obligatoryjne zwolnienie ze służby osoby korzystającej z pełni praw publicznych, pozbawia ją gwarantowanego konstytucyjne prawa dostępu obywateli polskich do służby publicznej. Zaskarżony przepis wprowadza obligatoryjne, z mocy prawa, zwolnienie funkcjonariusza celnego ze służby w wypadku tymczasowego aresztowania. Brak możliwości merytorycznej weryfikacji zasadności takiego rozstrzygnięcia dyskryminuje, zdaniem skarżącego, funkcjonariuszy Służby Celnej w porównaniu z funkcjonariuszami innych służb mundurowych, np. Policji czy Straży Granicznej.
W ocenie skarżącego, kwestionowany przepis prowadzi do naruszenia prawa do wykonywania zawodu (art. 65 ust. 1 Konstytucji), ujmowanego w aspekcie art. 24 Konstytucji (brak odniesienia odpowiednich regulacji chroniących stosunek pracy, w wypadku zastosowania art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej). Przepis ten nie tylko zawiesza gwarancję stosunku pracy w wypadku zastosowania tymczasowego aresztowania, ale także statuuje zakaz przyjęcia takiej osoby do służby celnej. Zakaz wykonywania określonych zawodów jest środkiem karnym, którego zastosowanie należy do właściwości sądów. Natomiast w wypadku skarżącego o tym, czy określone zachowanie nosiło znamiona umyślności, jak również o zakazie wykonywania zawodu, zamiast sądu orzekał organ niesprawujący wymiaru sprawiedliwości. Ustawodawca uzależnił zatem wolność dostępu do służby publicznej od decyzji podejmowanych w ramach postępowania przygotowawczego, które ze swej natury mogą mieć charakter zabezpieczający, a nie sanacyjny. Skarżący upatruje w tym naruszenia zasad praworządności.
Zgodnie ze stanowiskiem skarżącego, art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej koliduje z prawem obywatela do zabezpieczenia społecznego, zagwarantowanym w art. 67 ust. 1 Konstytucji, przez to, że uniemożliwia zwiększenie stażu pracy oraz uiszczanie składek, a tym samym ogranicza prawo do kształtowania okresu składkowego w ramach obowiązujących w tym zakresie odrębnych przepisów.
W ocenie skarżącego, kwestionowany przepis ustawy o Służbie Celnej pozostaje w sprzeczności z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Ustanawia ograniczenie praw i wolności funkcjonariuszy, które nie jest konieczne w demokratycznym państwie, a nadto sprowadza się w istocie do nieproporcjonalności represji oraz godzi w istotę tych praw.
Skarżący – uzasadniając zarzut naruszenia zasady domniemania niewinności (odnosząc się w tym zakresie do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 12 października 2004 r., sygn. K 1/04) – podkreślił, że podmiot postępowania dyscyplinarnego może korzystać z gwarancji, o których mowa w art. 42 ust. 3 Konstytucji. W ocenie skarżącego, wspomnianą zasadę winno odnosić się także do postępowania, w wyniku którego znajduje zastosowanie środek mający cechy (właściwości) środka karnego.
W skardze podniesiony został również aspekt sprzeczności art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej z prawem do skutecznego środka odwoławczego, wywodzonym z art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz art. 47 Karty podstawowych praw Unii Europejskiej. Zdaniem skarżącego, przewidziane w ustawie o Służbie Celnej środki odwoławcze cechuje brak skuteczności, a kontrola zwolnienia funkcjonariusza na podstawie kwestionowanego przepisu ma w istocie charakter pozorny. Przyjęta procedura zwalniania funkcjonariuszy ze służby na podstawie kwestionowanej regulacji, jako niespełniająca warunków procedury sprawiedliwej, uzasadnia ponadto – w opinii skarżącego – tezę o naruszeniu prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Przewidziana droga odwoławcza nie stwarza warunków do uwzględnienia okoliczności, które legły u podstaw decyzji postępowania przygotowawczego, a tym samym nie gwarantuje sprawiedliwego procesu.
W ocenie skarżącego, zakwestionowany przepis ustawy o Służbie Celnej godzi też w chronioną art. 30 Konstytucji godność człowieka, a w szczególności w mieszczące się w tym pojęciu takie wartości, jak honor i dobre imię. Jest to konsekwencją związania zwolnienia ze służby z uzasadnionym podejrzeniem popełnienia przestępstwa, w oderwaniu od rozstrzygnięcia kwestii winy oraz ewentualnego skazania w postępowaniu karnym. Zdaniem skarżącego, art. 25 ust. 1 pkt 8b pozbawia funkcjonariusza „wolności i praw ekonomicznych jeszcze przed wyrokiem sądowym, co prowadzi do napiętnowania go wśród otoczenia, naruszenia dobrego imienia, poczucia krzywdy”. Funkcjonariusz, zwolniony ze służby w trybie art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej, jeszcze przed orzeczeniem sądowym uznany zostaje za persona turpis, a w konsekwencji persona non grata.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. W każdym stadium postępowania – co wielokrotnie podkreślał w swoim orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny (por. postanowienie z 16 marca 2005 r., sygn. SK 41/03, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 31 i wskazane tam wcześniejsze postanowienia) – należy badać, czy nie zachodzą ujemne przesłanki, których zaistnienie skutkuje obligatoryjnym umorzeniem postępowania. Podstawowym problemem wymagającym rozważenia w rozpatrywanej sprawie jest ustalenie, czy zakwestionowane w skardze przepisy stanowią dopuszczalny przedmiot zaskarżenia, który kwalifikuje się do merytorycznego rozpatrzenia.
Jako przedmiot kontroli wskazane zostały art. 2, art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy z dnia 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej (Dz. U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641, ze zm.; dalej: ustawa o Służbie Celej) z art. 24, art. 42 ust. 3, art. 60, art. 65 ust. 1, art. 67 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 30, art. 2, art. 118 ust. 1, art. 119 ust. 1 w związku z art. 7 Konstytucji. W uzasadnieniu skargi skarżący wskazał również – jako wzorce kontroli – art. 45 ust. 1 oraz art. 47 Konstytucji, które w petitum skargi zostały pominięte.
2. Ocena zgodności zakwestionowanego w skardze konstytucyjnej art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej z art. 30, art. 42 ust. 3, art. 47, art. 60, art. 65 ust. 1 w związku z art. 30, art. 31 ust. 3, art. 67 Konstytucji stanowiła przedmiot rozważań Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. K 1/04 (OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 93) oraz w sprawie o sygn. K 46/05 (OTK ZU nr 2/A/2007, poz. 10).
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 19 października 2004 r., sygn. K 1/04, orzekł, że art. 2 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks celny oraz o zmianie ustawy o Służbie Celnej (Dz. U. Nr 120, poz. 1122; dalej: ustawa zmieniająca) jest zgodny z art. 32 oraz nie jest niezgodny z art. 42 ust. 3 w związku z art. 2 Konstytucji.
Przy porównaniu zakresu zaskarżenia w sprawie K 1/04 oraz w skardze inicjującej niniejsze postępowanie pewne wątpliwości może budzić kwestia tożsamości przedmiotu kontroli w obydwu sprawach. W sentencji wyroku w sprawie o sygn. K 1/04 jako przedmiot kontroli wskazano przepisy art. 2 pkt 1 i 2 ustawy zmieniającej. Jednak z uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego wyraźnie wynika, że przedmiotem swoich rozważań Trybunał uczynił wprowadzone tym przepisem uregulowania – w szczególności: art. 25 ust. 1 pkt 8a i 8b ustawy o Służbie Celnej. Co istotne, także zarzuty sformułowane w uzasadnieniu wniosku, na podstawie którego zostało wszczęte postępowanie w sprawie o sygn. K 1/04, skierowane były jednoznacznie i bezpośrednio wobec treści unormowań wprowadzonych do ustawy o Służbie Celnej, a w szczególności wobec art. 25 ust. 1 pkt 8a i 8b ustawy o Służbie Celnej.
Zakwestionowany przepis podlegał także ocenie, z punktu widzenia innych wzorców, w sprawie o sygn. K 46/05. W wyroku z 13 lutego 2007 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł m.in., że art. 25 ust. 1 pkt 8a i 8b ustawy o Służbie Celnej jest zgodny z art. 60, art. 65 ust. 1 w związku z art. 30 i art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz że nie jest niezgodny z art. 67 Konstytucji, jak również z art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.).
W uzasadnieniu wyroku Trybunał Konstytucyjny podniósł, że zgodnie „z art. 10 ust. 1 oraz art. 14 ust. 1 ustawy o Służbie Celnej stosunek służbowy funkcjonariusza celnego powstaje w drodze mianowania, dokonywanego przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych albo upoważnioną przez niego osobę, na podstawie dobrowolnego zgłoszenia się do służby.
Konsekwencją powyższego unormowania jest to, że funkcjonariusze Służby Celnej, ze względu na potrzebę zapewnienia bezstronności i rzetelności wykonywania obowiązków służbowych, a także transparentności zawodowej i majątkowej, są poddani licznym ograniczeniom, również w zakresie korzystania z praw chronionych konstytucyjnie (…).
W świetle tych, restrykcyjnych (…) ograniczeń, jakie niesie za sobą przynależność do Służby Celnej, niepodobna skonstatować kolizji kwestionowanego przez wnioskodawcę przepisu art. 25 ust. 1 pkt 8a i 8b ustawy o Służbie Celnej z prawem dostępu do służby publicznej lub wolnością wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Kwestionowany przepis ustawy o Służbie Celnej jest zatem zgodny z art. 60 oraz art. 65 ust. 1 Konstytucji”.
W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że postępowanie w rozpoznawanej sprawie, w zakresie dotyczącym badania zgodności art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej z art. 30, art. 42 ust. 3, art. 60, art. 65 ust. 1, art. 67 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, podlega umorzeniu z powodu zbędności wydania wyroku w sprawie, albowiem określony tu zakres zaskarżenia został objęty powołanymi ostatecznymi wyrokami Trybunału Konstytucyjnego: z 19 października 2004 r., sygn. K 1/04 oraz z 13 lutego 2007 r., sygn. K 46/05.
W tej samej grupie przepisów należy uwzględnić także art. 47 Konstytucji, który został powołany przez skarżących w nawiązaniu do art. 30 Konstytucji. Skarżący nie wykazał w złożonej przez siebie skardze konstytucyjnej, że zachodzi bezpośredni związek między zwolnieniem ze służby a prawem każdego do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, a nadto – czci i dobrego imienia oraz decydowania o swoim życiu osobistym.
Nie ulega natomiast wątpliwości, że wszczęcie i prowadzenie postępowania karnego przeciwko konkretnej osobie, a tym bardziej skazanie prawomocnym wyrokiem może w konsekwencji prowadzić do naruszenia czci i dobrego imienia. Jak stwierdził jednak Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 17 grudnia 2003 r. (sygn. SK 15/02), przeciwdziała takiemu naruszeniu zasada domniemania niewinności, a także – inne zasady związane z zapewnieniem rzetelnego procesu karnego. Ochrona konstytucyjnej czci i prawa do życia prywatnego nie jest traktowana jako absolutna. Musi ona uwzględniać ograniczenia przewidziane w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Przyjęcie poglądu skarżącego, domagającego się w gruncie rzeczy absolutnej i bezwarunkowej ochrony czci i dobrego imienia, oznaczałoby, że żadne postępowanie karne w tym: przygotowawcze, nie mogłoby się toczyć, ponieważ niosłoby z sobą ryzyko naruszenia czci i dobrego imienia. Stanowisko takie nie może być uznane za w pełni zasadne (OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 103).
Trybunał Konstytucyjny w składzie rozpoznającym sprawę podziela pogląd, że w zaistniałym na skutek wyroków Trybunału (sygn. K 1/04 oraz sygn. K 46/05) stanie prawnym właściwością do umorzenia postępowania, w zakresie dotyczącym badania zgodności art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej z art. 30, art. 42 ust. 3, art. 60, art. 65 ust. 1, art. 67 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, nie jest niedopuszczalność jego kontynuowania, lecz zbędność. W sprawie brak jest podstaw do rozważenia zasady res iudicata, która wymaga zarówno tożsamości podmiotowej jak i przedmiotowej wniosku albo skargi. Jednak zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego brak podstaw do przyjęcia powagi rzeczy osądzonej nie oznacza, że uprzednie rozpoznanie sprawy konstytucyjności określonego przepisu prawnego (normy prawnej) z punktu widzenia tych samych zarzutów może być uznane za prawnie obojętne. Instytucją, która ma na celu zapewnienie stabilizacji sytuacji powstałych w wyniku ostatecznego orzeczenia, jest zasada ne bis in idem, rozumiana w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym z uwzględnieniem specyfiki tego postępowania (por. np. postanowienia Trybunału Konstytucyjnego: z 4 maja 2006 r., sygn. SK 53/05, OTK ZU nr 5/A/2006, poz. 60; z 24 października 2005 r., sygn. SK 2/06, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 141; z 29 maja 2006 r., sygn. P 29/05, OTK ZU nr 5/A/2006, poz. 61; z 24 października 2006 r., sygn. SK 27/06, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 143; z 23 października 2006 r., sygn. SK 66/05, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 139).
O ile w wypadku zaistnienia przesłanki powagi rzeczy osądzonej Trybunał Konstytucyjny musiałby na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK umorzyć postępowanie jako niedopuszczalne, to w wypadku przesłanki ne bis in idem Trybunał dokonuje oceny w kategoriach pragmatycznych, ocenia celowość prowadzenia postępowania i ponownego orzekania w kwestii, która została już jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta przez ten organ. W takiej sytuacji właściwą przesłanką umorzenia postępowania jest zbędność orzekania (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).
3. Analizując treść zarzutów dotyczących niezgodności art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej z pozostałymi wzorcami konstytucyjnymi, które nie były przedmiotem oceny w sprawach o sygn. K 1/04 oraz K 46/05, Trybunał Konstytucyjny uznaje, że postępowanie w tym zakresie należy umorzyć ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia.
Niewątpliwie rozważenia wymaga to, jakie znaczenie w sprawie ma wskazany w petitum skargi jako wzorzec kontroli art. 2 Konstytucji. Analiza uzasadnienia skargi przekonuje, że art. 2 Konstytucji nie został powołany jako samodzielny wzorzec kontroli, lecz jako przepis ujmowany w związku z jej art. 42 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 24 Konstytucji. Skarżący podniósł, że o tym, czy zachowanie oskarżonego nosiło znamiona umyślności, jak również o zakazie wykonywania określonego zawodu może orzec wyłącznie sąd w prawomocnym wyroku. Pozostawienie tych kwestii uznaniu organu, który nie sprawuje funkcji organu wymiaru sprawiedliwości, godzi, zdaniem skarżącego, w zasady praworządności i – jako takie – nie może zostać zaakceptowane w demokratycznym państwie prawnym.
Należy w tym miejscu przypomnieć, że Trybunał Konstytucyjny nie jest związany formalnym wyliczeniem w petitum wniosku, pytania prawnego lub skargi konstytucyjnej przepisów prawnych powoływanych jako wzorce kontroli, ale musi wziąć pod uwagę treści normatywne, które podmiot inicjujący postępowanie wiąże z tymi przepisami (zob. np. wyrok TK z 14 marca 2006 r., sygn. SK 4/05, OTK ZU nr 3/A/2006, poz. 29). Z uzasadnienia rozpoznawanych skarg wynika, że – w ocenie skarżącego – naruszenie zasad zawartych w art. 2 Konstytucji polega na naruszeniu innych regulacji konstytucyjnych. Skarżący nie wyprowadzili z art. 2 Konstytucji żadnych konkretnie wskazanych zasad i norm konstytucyjnych, które nie byłyby wyrażone w pozostałych, a przywołanych w skardze wzorcach kontroli konstytucyjności.
Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wskazywał, że odwoływanie się do wzorców formułujących zasady ogólne jest uzasadnione tylko wówczas, gdy nie istnieją normy konstytucyjne o większym stopniu szczegółowości, ściślej wiążące się z ocenianą regulacją (zob. wyrok TK z 14 listopada 2000 r., sygn. K 7/00, OTK ZU nr 7/2000, s. 259). Z tego względu bezzasadne jest powołanie w skardze konstytucyjnej art. 2 Konstytucji jako odrębnej i samoistnej podstawy kontroli.
Uwaga ta dotyczy również art. 24 Konstytucji, który wyznacza kierunek polityki państwa w zakresie stosunków pracowniczych. Skarżący nie wykazał, jakie wolności lub prawo człowieka zawarte jest w tym przepisie, których naruszenie dawałoby podstawę do wystąpienia ze skargą konstytucyjną. Skarżący ponadto nie wykazał związku między treścią zaskarżonego przepisu a zasadą wynikającą z omawianego wzorca kontroli konstytucyjności i w związku z tym, w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji, nie ma podstaw do oceny zakwestionowanego przepisu z punktu widzenia respektowania wskazanego wzorca. Z tego względu, postępowanie w tym zakresie podlega umorzeniu, z powodu niedopuszczalności wydania orzeczenia.
4. Kolejny wzorzec – art. 45 ust. 1 Konstytucji wyraża prawo do sądu, które obejmuje w szczególności: 1) prawo dostępu do sądu, tj. prawo do uruchomienia postępowania przed sądem, 2) prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności, 3) prawo do wyroku sądowego, tj. prawo uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd.
Skarżący podniósł zarzut naruszenia prawa do sądu w aspekcie prawa do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, ze względu na charakter środka odwoławczego, przysługującego od decyzji o zwolnieniu ze służby. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, tak sformułowany zarzut nie może odnosić się do zakwestionowanego przepisu. Art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej zawiera unormowania dotyczące przesłanek (okoliczności) zwolnienia ze służby funkcjonariusza celnego. Przepis ten nie dotyczy natomiast sądowej kontroli decyzji o zwolnieniu ze służby. W tym zakresie odpowiednie regulacje zawarte zostały w rozdziale 13 ustawy o Służbie Celnej. Regulacje te nie zostały wszakże przez skarżącego zakwestionowane.
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny uznaje zarzuty związane z naruszeniem prawa do sądu gwarantowanego w art. 45 ust. 1 Konstytucji za oczywiście bezzasadne. W konsekwencji umarza postępowanie w tym zakresie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
5. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że postępowanie zainicjowane wniesieniem skargi konstytucyjnej nie może być prowadzone w zakresie wszystkich przywołanych przez skarżącego wzorców kontroli powołanych przez skarżącego. Jak wynika z art. 79 ust. 1 Konstytucji, skarga konstytucyjna służy tylko w wypadku, gdy zostały naruszone wolności lub prawa konstytucyjne. Naruszenie musi przy tym nastąpić na skutek tego, iż akt normatywny, na podstawie którego zapadło ostateczne orzeczenie krzywdzące skarżącego, jest niezgodny z normą konstytucyjną, gwarantującą określoną wolność lub prawo. W konsekwencji nie każdy przepis Konstytucji może być wzorcem kontroli w postępowaniu wszczętym na skutek skargi. Zakres wzorców w tym postępowaniu ogranicza się do przepisów statuujących wolności lub prawa konstytucyjne, a zatem – będących podstawą normy prawnej adresowanej do obywatela, kształtującej jego sytuację prawną i dającej mu możność wyboru zachowania się (por. Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999, s. 159). Nie stanowią więc właściwego wzorca w postępowaniu wszczynanym wniesieniem skargi normy ogólne określające zasady ustrojowe oraz normy adresowane do ustawodawcy, narzucające mu pewien sposób regulowania dziedzin życia (tak postanowienie TK z 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53).
Analizując przepisy Konstytucji, powołane przez skarżącego w niniejszej skardze, Trybunał stwierdził, że są wśród nich takie, które w sposób oczywisty nie mogą być wzorcem kontroli w postępowaniu skargowym, tj. art. 118 i art. 119 ust. 1 w związku z art. 7 Konstytucji. Przepisy te nie wyrażają samodzielnie prawa konstytucyjnego o charakterze podmiotowym ani też nie gwarantują konkretnej wolności konstytucyjnej.
Trybunał zauważa ponadto, że w istocie wzorce z art. 118 i art. 119 ust. 1 w związku z art. 7 zostały powołane w kontekście zarzutów dotyczących art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy o Służbie Celnej. W tym zakresie skardze konstytucyjnej odmówiono nadania dalszego biegu (zob. postanowienia TK o sygn. Ts 187/06).
6. Jednocześnie Trybunał Konstytucyjny przypomina, że art. 79 ust. 1 Konstytucji nie przewiduje zaskarżenia z powodu niezgodności aktu normatywnego z umową międzynarodową. Wynika stąd oczywisty wniosek, że wzorcem kontroli w postępowaniu inicjowanym skargą konstytucyjną nie może być art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolnościach ani art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.
Jedynie w postępowaniach wszczętych na podstawie wniosku czy pytania prawnego, zgodnie z art. 188 pkt 1 i 2 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny może orzekać o zgodności ustaw z Konstytucją lub ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi. Należy też zwrócić uwagę, że Karta praw podstawowych Unii Europejskiej nie stanowi ratyfikowanej umowy międzynarodowej. Już z tego powodu orzekanie w sprawie zgodności z nią norm ustawowych jest niedopuszczalne. Nie leży zatem w kompetencjach Trybunału Konstytucyjnego badanie zgodności kwestionowanego przepisu z art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zob. postanowienie z 27 września 2005 r., sygn. Tw 26/05, OTK ZU nr 5/B/2005, poz. 182).
7. Warunkiem merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie przez skarżącego, które konstytucyjnie chronione prawa, wolności lub obowiązki i w jaki sposób zostały naruszone zastosowaniem kwestionowanych w skardze przepisów prawa (art. 79 Konstytucji).
Jak wielokrotnie podkreślał w swym orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny, dopełnienie powyższego obowiązku stanowi legitymację skarżącego do wszczęcia postępowania kontrolnego przed Trybunałem. Ustawowo określonym obowiązkiem skarżącego, korzystającego przy wnoszeniu skargi z profesjonalnej pomocy prawnej, jest zatem sprecyzowanie zarówno przedmiotu skargi jak i wzorca dla kontroli zaskarżonych przepisów (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym).
Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie stwierdzał, że kwestia badania dopuszczalności rozpoznania skargi konstytucyjnej trwa przez cały czas jej rozpatrywania. Na każdym etapie rozpoznania Trybunał bada, czy nie występują ujemne przesłanki wydania wyroku (zob. postanowienia TK z: 10 stycznia 2005 r., sygn. SK 14/02, OTK ZU nr 1/A/2005, poz. 10; 6 lipca 2004 r., sygn. SK 47/03, OTK ZU nr 7/A/2004, poz. 74; 28 maja 2003 r., sygn. SK 33/02, OTK ZU nr 5/A/2003, poz. 47).
Trybunał pragnie zauważyć, że skarżący obszernie uzasadnił niekonstytucyjność art. 25 ust. 1 pkt 8b ustawy o Służbie Celnej, natomiast pominął w swej skardze milczeniem zarzut skierowany wobec wskazanego w petitum skargi, jako przedmiot kontroli, art. 2 ustawy o Służbie Celnej.
Obowiązek właściwego uzasadnienia przez skarżącego zarzutu niekonstytucyjności kwestionowanych przepisów stanowi konsekwencję nałożonego na niego przez ustawodawcę ciężaru dowodu. Przedstawiana zaś argumentacja winna doprowadzić do obalenia przyjętego w systemie prawnym domniemania konstytucyjności i legalności zaskarżonych przepisów prawa.
Podkreślenia wymaga w tym miejscu również treść art. 66 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, zgodnie z którym Trybunał, orzekając, jest związany granicami wniosku, pytania prawnego lub skargi. Konsekwencją tej zasady jest zarówno niemożność samodzielnego określania przez Trybunał Konstytucyjny przedmiotu kontroli, jak i zastępowania skarżącego w obowiązku określenia sposobu naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności przez kwestionowane w skardze przepisy. Dotyczy to także sytuacji, w której skarżący ogranicza się do wskazania i zacytowania treści przepisu Konstytucji, nie precyzując jednakże w konkretnej sytuacji, do której odnosi się skarga, argumentów na potwierdzenie postawionej w skardze tezy.
Z uwagi na powyższe, postępowanie w zakresie dotyczącym art. 2 ustawy o Służbie Celnej ulega umorzeniu ze względu na niedopuszczalność orzekania.
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.