Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

z dnia 11 sierpnia 2010 r.

Sygn. akt Ts 303/09



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Ewa Łętowska,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej PKS Tychy Sp. z o.o. z siedzibą w Tychach w sprawie zgodności:

art. 1262 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 oraz art. 176 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



1) umorzyć postępowanie w zakresie badania zgodności art. 1262 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 176 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;



2) odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w pozostałym zakresie.



UZASADNIENIE



1. W skardze konstytucyjnej z 4 grudnia 2009 r., wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 14 grudnia 2009 r. (data stempla pocztowego), PKS Tychy Sp. z o.o. z siedzibą w Tychach (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność art. 1262 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 oraz art. 176 Konstytucji.

W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej skarżąca przytoczyła treść zaskarżonej regulacji oraz powołanych przepisów Konstytucji, a także podniosła, iż sama zasada odpłatności postępowania sądowego nie narusza wyżej wymienionych wzorców konstytucyjnych. Natomiast przedmiot jej zarzutu stanowi taka konstrukcja prawna, jaką jest obowiązek dokonania opłaty ponad możliwości finansowe strony, które posiada ona w danym momencie, a przez to uniemożliwia skuteczne wniesienie środka procesowego. Zdaniem skarżącej, ustawodawca wskazał wprawdzie, że w określonych wypadkach strona może ubiegać się o zwolnienie od ponoszenia kosztów sądowych, jednak w przypadku przedsiębiorców prawo ubiegania się o zwolnienie od kosztów sądowych ma być „prawem de facto martwym”, gdyż „w obecnych warunkach gospodarczych (w ocenie sądów koszty postępowania są takimi samymi kosztami prowadzenia działalności jak każdy inny koszt) (…) przedsiębiorca powinien nieustannie gromadzić środki w nieograniczonej ilości tak, aby być przygotowanym na konieczność opłacenia sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, zażalenia lub apelacji. Brak górnego limitu uwarunkowany jest tym, iż najwyższy wpis może wynieść 100 000,00 zł, przy czym liczba spraw, w których może występować jest nieograniczona”.

W uzasadnieniu podniesiono także, że w sprawie skarżącej działanie sądów pierwszej i drugiej instancji „podjęte na podstawie zaskarżonych przepisów art. 16 ust. 1 i 3 oraz art. 30 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych faktycznie pozbawia skarżącą prawa określonego w art. 45 ust. 1 Konstytucji, a nadto wprost narusza dyspozycję art. 77 ust. 2 Konstytucji oraz art. 176 Konstytucji. W efekcie istniejący stan prawny narusza przesłankę art. 2 Konstytucji”.



2. Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 stycznia 2010 r., doręczonym 8 lutego 2010 r., skarżąca została wezwana do: (1) doręczenia pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżącej w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym; (2) wskazania ostatecznego orzeczenia, z którego wydaniem skarżąca wiąże naruszenie jej konstytucyjnych wolności lub praw, wraz z datą doręczenia tego orzeczenia skarżącej; (3) wskazania konstytucyjnych wolności lub praw skarżącej, wyrażonych w art. 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 oraz art. 176 Konstytucji, naruszonych przez zaskarżony art. 1262 § 1 k.p.c. oraz dokładnego określenia sposobu ich naruszenia; (4) wyjaśnienia rozbieżności pomiędzy twierdzeniem skarżącej, że Sąd Okręgowy w Katowicach postanowieniem z dnia 30 lipca 2009 r. „oddalił wniosek skarżącej o zwolnienie od kosztów procesu ponad kwotę 5 000,00 zł” (s. 3 uzasadnienia skargi konstytucyjnej), a pismem procesowym skarżącej z 26 maja 2009 r., wniesionym do Sądu Okręgowego w Katowicach – XIV Wydział Gospodarczy, w którym wnosi ona „o zwolnienie powoda od kosztów wpisu ponad kwotę 30 zł”, oraz punktem 1 sentencji postanowienia Sądu Okręgowego w Katowicach – XIV Wydział Gospodarczy z dnia 30 lipca 2009 r. (sygn. akt XIV GNc 189/09/14), w którym Sąd ten postanowił „zwolnić powoda [tj. skarżącą] od opłaty od pozwu ponad kwotę 5 000,00 zł”; (5) wyjaśnienia, czy powołane na s. 3 uzasadnienia skargi konstytucyjnej art. 16 ust. 1 i 3 oraz art. 30 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88, ze zm.; dalej: u.k.s.s.c. z 1967 r.) są również przedmiotem skargi konstytucyjnej w niniejszej sprawie oraz – w razie uczynienia ich przedmiotem kontroli – wskazania związku tych przepisów z orzeczeniem, z którego wydaniem skarżąca wiąże naruszenie jej konstytucyjnych wolności lub praw; (6) doręczenia pięciu odpisów postanowienia Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 września 2009 r., o którym mowa na s. 3 uzasadnienia skargi konstytucyjnej, oddalającego zażalenie skarżącej na postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach – XIV Wydział Gospodarczy z dnia 30 lipca 2009 r. (sygn. akt XIV GNc 189/09/14).



3. Pismem procesowym z 12 lutego 2010 r., wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego 15 lutego 2010 r. (data stempla pocztowego), skarżąca odniosła się do powyższego zarządzenia.

Skarżąca jako „ostateczne orzeczenie stanowiące podstawę do wniesienia skargi konstytucyjnej” wskazała „orzeczenie Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 7 października 2009 r., doręczone w dniu 14 października 2009 r., sygn. akt XIV GNc 189/09/14”.

W przedmiocie wskazania konstytucyjnych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia przez zaskarżony art. 1262 § 1 k.p.c., skarżąca powtórzyła argumentację zawartą w skardze konstytucyjnej oraz – „mając na uwadze okoliczności faktyczne stanowiące podstawę wniesienia skargi” – cofnęła zarzut niezgodności tego przepisu z art. 176 Konstytucji.

W dalszej części skarżąca podniosła, że „w toku postępowania przed Sądem Okręgowym w Katowicach, sygn. akt XIV GNc 189/09/14, skarżąca wniosła o zwolnienie ją od kosztów sądowych w całości. Skutkiem takiego zwolnienia byłby obowiązek uiszczenia kwoty 30 zł zgodnie z art. 14 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych. Na skutek złożenia przez skarżącą wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych Sąd Okręgowy w Katowicach postanowieniem z dnia 30 lipca 2009 r. zwolnił częściowo skarżącą z kosztów sądowych ponad kwotę 5 000,00 zł”.

Odnośnie do powołanych na s. 3 uzasadnienia skargi konstytucyjnej przepisów u.k.s.s.c. z 1967 r. skarżąca stwierdziła, że zostały one powołane „pomocniczo w treści uzasadnienia” i nie są przedmiotem skargi konstytucyjnej.



4. Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 marca 2010 r., doręczonym 29 marca 2010 r., skarżąca została wezwana do: (1) wyjaśnienia, czy przez „orzeczenie Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 7 października 2009 r., doręczone w dniu 14 października 2009 r., sygn. akt XIV GNc 189/09/14” (tak na s. 1 pisma procesowego z 12 lutego 2010 r.) skarżąca rozumie zarządzenie sędziego Sądu Okręgowego w Katowicach – XIV Wydział Gospodarczy z dnia 7 października 2009 r. (sygn. akt XIV GNc 189/09/14), a jeżeli tak, to czy na to zarządzenie zostało wniesione zażalenie w trybie art. 394 § 1 pkt 1 k.p.c.; (2) wyjaśnienia – w związku ze sformułowaniem zawartym na s. 2 pisma procesowego z 12 lutego 2010 r. – na czym ma polegać „pomocnicze powołanie” w skardze konstytucyjnej art. 16 ust. 1 i 3 oraz art. 30 u.k.s.s.c. z 1967 r., skoro ustawa ta została uchylona z dniem 2 marca 2006 r. przez ustawę z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.; dalej: u.k.s.s.c. z 2005 r.), zaś skarżąca wniosła pozew do Sądu Okręgowego w Katowicach – XIV Wydział Gospodarczy w 2009 r.; (3) doręczenie aktualnego i uwierzytelnionego odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego.



5. Pismem procesowym z 6 kwietnia 2010 r., wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego tego samego dnia (data stempla pocztowego), skarżąca wniosła o „wydłużenie terminu do złożenia oryginału wyciągu KRS o 14 dni, bowiem uzyskanie wyciągu w zakreślonym terminie z uwagi na parodniowy termin oczekiwania na jego odbiór nie jest możliwym z przyczyn niezawinionych przez skarżącą”. Jednocześnie podniosła ona, że „od postanowienia Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 30 lipca 2009 r., doręczonego w dniu 17 sierpnia 2009 r., skarżąca wniosła zażalenie na podstawie art. 394 § 1 pkt 2 k.p.c.”, zaś „nie wniosła zażalenia na wskazane powyżej postanowienia, albowiem działanie takie nie przyniosłoby oczekiwanego przez skarżącą efektu”.

Odnośnie do art. 16 ust. 1 i 3 oraz art. 30 u.k.s.s.c. z 1967 r. skarżąca stwierdziła, iż zostały one powołane w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej celem „wskazania, że zaskarżone przepisy stosowane były zarówno w okresie obowiązywania już uchylonego przepisu oraz obecnie”.



6. Równolegle do wyżej wymienionego pisma procesowego, pismem z 6 kwietnia 2010 r., wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego tego samego dnia (data stempla pocztowego), skarżąca złożyła do akt sprawy aktualny odpis z rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego.



7. Stan faktyczny, który legł u podstaw niniejszej skargi konstytucyjnej jest następujący:

W dniu 29 maja 2009 r. skarżąca wniosła do Sądu Okręgowego w Katowicach – XIV Wydział Gospodarczy pozew o zapłatę. Jednocześnie złożyła ona wniosek o zwolnienie od opłaty od pozwu ponad kwotę 30,00 zł.

Postanowieniem z dnia 30 lipca 2009 r. (sygn. akt XIV GNc 189/09/14) Sąd Okręgowy w Katowicach – XIV Wydział Gospodarczy zwolnił skarżącą od uiszczenia opłaty od pozwu powyżej kwoty 5 000,00 zł.

W dniu 17 września 2009 r. skarżąca otrzymała wezwanie do uiszczenia kosztów sądowych (sygn. akt XIV GNc 189/09/14), wydane 16 września 2009 r. przez Sąd Okręgowy w Katowicach – XIV Wydział Gospodarczy, w którym wezwano ją do uiszczenia kwoty 5 000,00 zł tytułem opłaty od pozwu, w terminie tygodniowym od daty doręczenia tego wezwania pod rygorem zwrotu pozwu.

Wobec nieuiszczenia wskazanej kwoty, zarządzeniem sędziego Sądu Okręgowego w Katowicach – XIV Wydział Gospodarczy z dnia 7 października 2009 r. (sygn. akt XIV GNc 189/09/14), wydanym na podstawie art. 130 § 1 i 2 k.p.c., zwrócono pozew skarżącej.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. Zgodnie z art. 36 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy odpowiada ona określonym prawem wymogom.



2. W pierwszej kolejności należało ustalić, z wydaniem którego orzeczenia w sprawie skarżącej, upatruje ona naruszenie jej konstytucyjnych wolności lub praw.



2.1. Ze względu na wskazanie w piśmie procesowym z 12 lutego 2010 r. „orzeczenia Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 7 października 2009 r., doręczonego w dniu 14 października 2009 r., sygn. akt XIV GNc 189/09/14” oraz treść pisma procesowego z 6 kwietnia 2010 r., Trybunał Konstytucyjny przyjął – o czym przesądziła wskazana sygnatura „XIV GNc 189/09/14” – że chodzi o znajdujące się w aktach niniejszej sprawy zarządzenie sędziego Sądu Okręgowego w Katowicach – XIV Wydział Gospodarczy z dnia 14 października 2009 r. w przedmiocie zwrotu pozwu, opatrzone właśnie sygnaturą XIV GNc 189/09/14.



2.2. Jak wynika z materiału procesowego zgromadzonego w ramach niniejszego postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym: w sprawie, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną, skarżąca nie skorzystała z przysługujących jej środków odwoławczych. W świetle bowiem art. 394 § 1 pkt 1 k.p.c. od zarządzenia o zwrocie pozwu przysługuje – stanowiące zwyczajny środek zaskarżenia – zażalenie do sądu drugiej instancji.



2.3. Należy zauważyć, że ustrojodawca w art. 79 ust. 1 Konstytucji stwierdza, iż „każdy (…) ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego”. Oznacza to, że skarga konstytucyjna winna odpowiadać – z woli ustawodawcy konstytucyjnego – warunkom merytorycznym i formalnym opisanym w ustawie zwykłej, czyli ustawie o Trybunale Konstytucyjnym (por. J. Trzciński, uwaga 10 do art. 79 Konstytucji, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1999-2007). Z art. 46 ust. 1 ustawy o TK wynika obowiązek wniesienia skargi w terminie trzech miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia przesądzającego o wyczerpaniu drogi prawnej. Przy czym w orzecznictwie Trybunału przyjmuje się powszechnie, że do wyczerpania drogi prawnej dochodzi w momencie uzyskania przez skarżącego prawomocnego orzeczenia w konsekwencji skorzystania z przysługujących mu według przepisów proceduralnych zwyczajnych środków odwoławczych.



2.4. W analizowanej sprawie rezygnacja przez skarżącą ze złożenia zażalenia na zarządzenie sędziego Sądu Okręgowego w Katowicach – XIV Wydział Gospodarczy z dnia 7 października 2009 r. (sygn. akt XIV GNc 189/09/14) oznacza więc niewyczerpanie drogi prawnej, a to z kolei stanowi samodzielną negatywną przesłankę procesową, powodującą niedopuszczalność merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej (argumentum a contrario ex art. 46 ust. 1 ustawy o TK; zob. też Z. CzeszejkoSochacki, Skarga konstytucyjna w prawie polskim, „Przegląd Sejmowy” nr 1/1998, s. 43 i n.; Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999, s. 165-166).



3. Niezależnie od powyższego należy wskazać, że za odmową nadania dalszego biegu niniejszej skardze konstytucyjnej przemawiają również następujące argumenty:



3.1. Uzasadnienie skargi konstytucyjnej z 4 grudnia 2009 r. sprowadza się wyłącznie do postawienia zarzutu ograniczenia prawa do sądu przez zaskarżony art. 1262 § 1 k.p.c. oraz wymienienia poszczególnych artykułów Konstytucji wraz z przytoczeniem ich treści. Z kolei pismo procesowe z 12 lutego 2010 r. – mimo zarządzenia sędziego TK wzywającego do wskazania konstytucyjnych wolności lub praw skarżącej oraz dokładnego określenia sposobu ich naruszenia – poprzestaje na swoistym „streszczeniu” skargi.

Należy w związku z tym przypomnieć, że art. 79 ust. 1 Konstytucji stanowi, że każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Oznacza to – co do zasady – że przesłanką dopuszczalności złożenia skargi konstytucyjnej nie jest każde naruszenie Konstytucji, ale tylko naruszenie wyrażonych w niej wolności lub praw człowieka i obywatela, z których wynikają przysługujące skarżącemu konstytucyjne prawa podmiotowe. Skarga konstytucyjna winna zatem zawierać – zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – przede wszystkim wskazanie, które z określonych w Konstytucji wolności lub praw zostały naruszone, oraz określenie sposobu tego naruszenia (por. wyrok TK z dnia 23 listopada 1998 r., SK 7/98, OTK ZU nr 7/1998, poz. 114; a także postanowienia TK z dnia: 25 października 1999 r., SK 22/98, OTK ZU nr 6/1999, poz. 122; 24 lipca 2000 r., SK 26/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 151; 8 marca 2005 r., Ts 6/05, OTK ZU nr 2/B/2006 oraz 18 listopada 2008 r., SK 23/06, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 166).

W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wielokrotnie podkreślano, że prawidłowe wykonanie przez skarżącego obowiązku przedstawienia, jakie konstytucyjne prawa lub wolności (i w jaki sposób) zostały naruszone przez przepisy stanowiące przedmiot wnoszonej skargi konstytucyjnej, polegać musi nie tylko na wskazaniu (numerycznym) postanowień Konstytucji i zasad z nich wyprowadzanych, z którymi – zdaniem skarżącego – niezgodne są kwestionowane przepisy, ale również na precyzyjnym przedstawieniu treści prawa lub wolności, wywodzonych z tych postanowień, a naruszonych przez ustawodawcę. Powinna temu towarzyszyć szczegółowa i precyzyjna argumentacja uprawdopodabniająca stawiane zarzuty. Z powyższego obowiązku nie może zwolnić skarżącego, działający niejako z własnej inicjatywy, Trybunał Konstytucyjny, który – zgodnie z art. 66 ustawy o TK – orzekając, jest związany granicami skargi konstytucyjnej (por. postanowienie TK z dnia 14 stycznia 2009 r., Ts 21/07, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 91). W konsekwencji niedopuszczalne jest samodzielne precyzowanie przez Trybunał, a tym bardziej uzasadnianie, jedynie ogólnikowo sformułowanych zarzutów niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów (por. postanowienie TK z dnia 4 lutego 2009 r., Ts 256/08, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 138).

W świetle powyższego należy stwierdzić, że skarżąca nie wykonała obowiązku wynikającego z art. 47 ust. 1 pkt 2 i 3 oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK, co przemawia przeciw rozpoznaniu niniejszej skargi przez Trybunał Konstytucyjny na rozprawie.



3.2. Do skargi konstytucyjnej z 4 grudnia 2009 r. załączone zostało – opatrzone datą „8 grudnia 2009” – „pełnomocnictwo w sprawie cywilnej” o treści następującej: „Ja niżej podpisany Marek J. w imieniu PKS Tychy Spółka z o.o. ustanawiam niniejszym adwokata Adriana Ch. moim pełnomocnikiem w sprawie skargi konstytucyjnej we wszystkich instancjach sądowych lub administracyjnych z prawem udzielania substytucji”. W dokumencie tym ani nie określono w sposób prawidłowy organu, do którego można wnosić skargę konstytucyjną, ani nie wskazano w ogóle sprawy, do której zostało sporządzone pełnomocnictwo (tj. przedmiotu skargi).

W odpowiedzi na zarządzenie sędziego TK z dnia 25 stycznia 2010 r., wzywające m.in. do doręczenia pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżącej w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym, skarżąca nadesłała – opatrzone datą „4 grudnia 2009” – „pełnomocnictwo w sprawie skargi konstytucyjnej” o treści następującej: „Ja niżej podpisany Marek J. w imieniu PKS Tychy Spółka z o.o. ustanawiam niniejszym adwokata Adriana Ch. moim pełnomocnikiem do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentacji przed Trybunałem Konstytucyjnym z prawem udzielania substytucji (…). Dot. Ts 303/09”. W dokumencie tym, jak poprzednio, nie określono sprawy (przedmiotu skargi), do której zostało sporządzone pełnomocnictwo.

Doręczone pełnomocnictwo nie odpowiada wymaganiom pełnomocnictwa szczególnego, które implicite wynikają z art. 48 ust. 1 w związku z art. 46 ust. 1 i art. 47 ust. 1 in principio ustawy o TK, gdyż nie określa konkretnej sprawy objętej umocowaniem. Tym samym skarżąca nie wykonała poprawnie wspomnianego zarządzenia, co uzasadnia odmowę nadania dalszego biegu skardze w oparciu o art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK. Trybunał Konstytucyjny wyjaśnia, że wymaganie od skarżącego doręczenia pełnomocnictwa szczególnego (określającego dokładnie sprawę, do której zostało sporządzone, czyli przedmiot skargi) nie jest przejawem zbytecznego formalizmu, lecz stanowi gwarancję, że działania pełnomocnika procesowego (mandatariusza) w tym zakresie wyrażają w pełni wolę skarżącego (mandanta).

Na marginesie Trybunał zwraca uwagę, że analiza treści doręczonego pełnomocnictwa wskazuje na jego antydatowanie. Skarga konstytucyjna z 4 grudnia 2009 r. została wpisana do repertorium Ts na zarządzenie Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 grudnia 2009 r. Oczywiste jest zatem, że gdyby skarżąca sporządziła to pełnomocnictwo – zgodnie z widniejącą na nim datą – w dniu 4 grudnia 2009 r., to niemożliwe byłoby opatrzenie tego dokumentu sygnaturą, która została nadana w dniu 18 grudnia 2009 r., czyli po wniesieniu skargi. Za antydatowaniem tego dokumentu przemawia także to, że gdyby był on faktycznie sporządzony w dniu 4 grudnia 2009 r., to skarżąca – za czym przemawia logika – nie załączałaby do skargi „pełnomocnictwa w sprawie cywilnej” datowanego na 8 grudnia 2009 r.



3.3. Skarżąca nie wykonała punktu 6 zarządzenia sędziego TK z dnia 25 stycznia 2010 r., tj. nie doręczyła pięciu odpisów postanowienia Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 września 2009 r., które – według niej – zapadło na skutek zażalenia skarżącej na postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach o sygn. XIV GNc 189/09/14. Stanowi to tym samym negatywną przesłankę procesową, o której mowa w art. 36 ust. 3 ustawy o TK.



3.4. Artykuł 1262 § 1 k.p.c. nie był podstawą rozstrzygnięcia, z którego wydaniem skarżąca wiąże naruszenie jej konstytucyjnych wolności lub praw. Zarządzenie sędziego Sądu Okręgowego w Katowicach – XIV Wydział Gospodarczy z dnia 7 października 2009 r. (sygn. akt XIV GNc 189/09/14) zostało bowiem wydane – co jednoznacznie wynika z jego uzasadnienia – na podstawie art. 130 § 1 i 2 k.p.c. Nie została spełniona zatem przesłanka z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, co przekłada się w tym zakresie na oczywistą bezzasadność skargi konstytucyjnej.



3.5. Skarżąca wskazuje, że instytucja zwolnienia od opłat sądowych powinna być tak uregulowana, by nie zamykać dostępu do sądu. Jej zdaniem z takim zamknięciem drogi do sądu mamy do czynienia w odniesieniu do osób prawnych, które nie mogą uiścić wymaganej przepisami opłaty. Źródłem tego zamknięcia ma być wykładnia sądowa prawa osób prawnych do ubiegania się o zwolnienie od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych.

Tak sformułowany zarzut nie może stanowić podstawy dopuszczalności niniejszej skargi konstytucyjnej, bowiem art. 1262 § 1 k.p.c. – abstrahując od ustaleń poczynionych w punkcie 3.4 niniejszego uzasadnienia – nie określa warunków zwalniania od kosztów sądowych. W odniesieniu do osób prawnych warunki te określone zostały w art. 103 u.k.s.s.c. z 2005 r. Formułowanie powyższego zarzutu względem wspomnianego przepisu Kodeksu postępowania cywilnego jest oczywiście bezzasadne, gdyż jego treść normatywna nie odnosi się do tego zarzutu.

Nietrafna jest także teza skarżącej, w myśl której prawo do zwolnienia od kosztów jest „prawem de facto martwym”, gdyż „zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa, przedsiębiorca w ramach prowadzonej przez siebie działalności powinien zabezpieczyć środki na prowadzenie sporów sądowych”. Zdaniem skarżącej konsekwencją tej tezy jest obowiązek stałego gromadzenia środków na poczet ewentualnych sporów sądowych, a brak takich środków w żadnym wypadku nie uzasadnia zwolnienia od kosztów. Z taką interpretacją skarżącej nie sposób się zgodzić. Podkreślić należy, że normatywne przesłanki zwolnienia od kosztów sądowych osób prawnych dotyczą sfery faktów (brak dostatecznych środków na ich uiszczenie) oraz sfery dowodzenia (wykazanie przez stronę tego braku). W związku z tym zwolnienie osoby prawnej od kosztów sądowych jest związane z przedstawieniem przez nią podlegających ocenie sądu okoliczności świadczących o zasadności wniosku oraz uznaniem przez sąd, że zostały one udowodnione (wykazane) w stopniu pozwalającym na przyznanie zwolnienia (por. K. Gonera, Komentarz do ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, wyd. 3, Warszawa 2008, s. 491-492; zob. też postanowienie SA w Szczecinie z dnia 28 stycznia 2009 r., sygn. akt I ACz 3/09, „Lex” nr 516573). Zróżnicowanie opinii na temat przyjętej przez ustawodawcę metody ustalania wysokości oraz zwolnień od opłaty sądowej w określonej kategorii spraw, a nawet subiektywne przekonanie skarżącej o poprawności innej (niż zaproponowana przez sąd w konkretnej sprawie) interpretacji danej regulacji, nie oznacza jeszcze per se niezgodności z Konstytucją obowiązujących w tym przedmiocie przepisów. Ocena zaś poglądów na temat instytucji zwolnienia od kosztów sądowych osób prawnych, wyrażonych przez Sąd Okręgowy oraz Sąd Apelacyjny w Katowicach w sprawie skarżącej, wykracza poza ramy postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, bowiem przedmiotem badania przez Trybunał nie może być zarzut naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności jednostki przez orzeczenie sądu.

W związku z powyższym uprawdopodobnienie naruszenia prawa do sądu wymaga sformułowania zarzutów w sposób określony w art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o TK (por. wyrok TK z dnia 16 czerwca 2008 r., P 37/07, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 80), czego w niniejszej sprawie skarżąca nie uczyniła. To zaś także uzasadnia odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



4. Z powyższych względów skardze konstytucyjnej – w zakresie badania zgodności art. 1262 § 1 k.p.c. z art. 2, art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji – należało odmówić nadania dalszego biegu na podstawie art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK, zaś wobec cofnięcia w piśmie procesowym z 12 lutego 2010 r. zarzutu niezgodności zaskarżonego przepisu z art. 176 Konstytucji – umorzyć postępowanie w tym zakresie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.



5. Niezależnie od poczynionych wyżej ustaleń, Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że problematyka kosztów sądowych – w aspekcie prawa do sądu – była kilkakrotnie przedmiotem szczegółowej analizy Trybunału Konstytucyjnego, który w wyroku z dnia 7 września 2004 r. o sygn. P 4/04 (OTK ZU nr 8/A/2004, poz. 81) stwierdził, że koszty sądowe są tradycyjnie uznanym instrumentem polityki państwa, służącym do regulowania relacji stron stosunków procesowych oraz do stymulowania decyzji jednostek co do sposobu prowadzenia swych interesów i doboru środków ich ochrony. Trybunał uznał, że koszty postępowania służą osiągnięciu należytej sprawności organizacyjnej i orzeczniczej sądów oraz wyodrębnieniu roszczeń szykanujących i oczywiście niezasadnych spośród roszczeń uzasadnionych, służących ochronie praw i wolności jednostki, a także zwrócił uwagę, że koszty te spełniają liczne funkcje: społeczne, fiskalne oraz służebne wobec wymiaru sprawiedliwości. Funkcja społeczna oznacza wpływ wywierany przez koszty postępowania na życie społeczne przede wszystkim w sensie pozytywnym (ograniczenie pieniactwa sądowego, szykanowania przeciwnika, minimalizacja zachęt do ochrony fikcyjnych interesów i chęci niesłusznego wzbogacenia się kosztem przeciwnika etc.), funkcja fiskalna polega na uzyskaniu częściowego przynajmniej zwrotu kosztów funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, a funkcja służebna wobec wymiaru sprawiedliwości przejawia się we wpływie kosztów na zachowania stron w trakcie procesu.

Zwolnienie od kosztów sądowych jest z kolei wyjątkiem od zasady odpłatności postępowania sądowego, zaś ustawodawca zwykły ma – co do zasady – swobodę regulacyjną; tym bardziej przysługuje mu ona, gdy kształtuje on odstępstwo od pewnej zasady (por. postanowienie TK z dnia 26 maja 2010 r., Ts 304/08, niepubl.).



Z tych wszystkich powodów Trybunał Konstytucyjny postanowił, jak w sentencji.