Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 sierpnia 2013 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący – S.O. Elżbieta Zalewska – Statuch

Sędziowie: S.O. Anna Lechowicz

S.O. Iwona Podwójniak

Protokolant: sek. sąd. Iwona Bartel

po rozpoznaniu w dniu 14 sierpnia 2013 roku w Sieradzu

na rozprawie

sprawy z powództwa M. K.

przeciwko (...) SA w W.

o odszkodowanie

na skutek apelacji wniesionej przez pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli

z dnia 15 maja 2013 roku, sygn. akt I C 28/13

I/ zmienia zaskarżony wyrok w punktach 1, 2 i 3 w ten tylko sposób, że:

a)  określoną w punkcie 1 wyroku kwotę 30.000 złotych obniża do kwoty 15.000 (piętnaście tysięcy) złotych i w tym zakresie powództwo oddala;

b)  punktowi 2 nadaje treść: „znosi pomiędzy stronami koszty zastępstwa prawnego”;

c)  określoną w punkcie 3 kwotę 1.851,50 złotych obniża do kwoty 925,75 (dziewięćset dwadzieścia pięć 75/100) złotych i nie obciąża powódki pozostałymi kosztami sądowymi;

II/ oddala apelację w pozostałej części,

III/ znosi pomiędzy stronami koszty zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I Ca 281/13

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 15 maja 2013 roku Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli
w sprawie o sygn. akt I C 28/13 zasądził od (...) S.A
w W. z tytułu zadośćuczynienia na rzecz M. K. kwotę 30000 zł
z ustawowymi odsetkami od dnia 20 listopada 2012 roku do dnia zapłaty wraz z kwotą 2417 zł z tytułu kosztów zastępstwa procesowego, jak również nakazał pobrać
od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli kwotę 1851,50 zł z tytułu opłaty sądowej, od uiszczenia której powódka była zwolniona i zwrotu wydatków poniesionych w sprawie.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach
i wnioskach:

W dniu 16 października 2005 roku w miejscowości C., kierujący samochodem osobowym marki A. K. S. umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym w ten sposób, że nie zastosował się do znaku stop i nie udzielił pierwszeństwa przejazdu samochodowi marki R. (...) wraz z naczepą, doprowadzając do zderzenia pojazdów, wyniku którego wypadku śmierć poniósł D. K. będący pasażerem samochodu A..

W chwili śmierci D. K. miał 20 lat, był kawalerem, ukończył naukę zawodu
i pracował w rodzinnym gospodarstwie rolnym. Przed śmiercią mieszkał w domu rodzinnym wraz z rodzicami i siostrami, starszą w wielu lat 21 i młodsza w wieku lat 8.

Zmarły był osobą bardzo życzliwą dla ludzi i dobrą, silnie związana z młodsza siostrą M.. Często się z nią bawił, pomagał jej w lekcjach, organizował wolny czas. Rodzeństwo było ze sobą zżyte. Relacje pomiędzy bratem i młodszą sistra były silniejsze niż między siostrami. Swoja młodszą siostrzyczkę obdarzał szczególnym uczuciem. M. K. czuła w nim ogromne wsparcie, radziła się brata w każdej sprawie. Po jego śmierci rodzice odsunęli się od córki. Rodzina przestała ze sobą rozmawiać. Każdy skupił się na własnym bólu.

Śmierć brata była szczególnie traumatycznym przeżyciem dla M. P. to wywołało trwały ślad w jej psychice. Pomimo upływu czasu nie pogodziła się
z jego śmiercią, nadal reaguje płaczem i wzruszeniem na wspomnienie o nim. Występuje
u niej przygnębienie, smutek, uczucie straty i osamotnienia, tęsknota za najbliższą mu osobą. Doznała stresu pourazowego i reakcji żałoby po stracie bliskiej osoby. Odczuwa brak brata zarówno w sferze emocjonalnej jak i życia codziennego. Po śmierci brata wystąpiły u niej zaburzenia emocjonalne adaptacyjne z symptomami nerwicowo-lękowymi, które wymagały i nadal wymagają korzystania z terapii psychologicznej. Obok naturalnych stanów towarzyszących żałobie u M. K. pojawiły się uczucia o charakterze patologicznym podwyższony poziom lęku, w różnych sytuacjach prowadzące do wycofania się z kontaktów społecznych oraz anhedomia. U powódki wskazane jest podjęcie terapii psychiatrycznej i wsparcie jej lekami farmakologicznymi. Zaburzenia emocjonalne, które wystąpiły po śmierci brata wywołały u niej trwały uszczerbek na zdrowiu.

Właściciel samochodu marki A., posiadał w pozwanym zakładzie ubezpieczeniowym polisę z tytułu ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, obejmującą okres, w jakim doszło do wypadku
w następstwie którego śmierć poniósł D. K..

Sąd Rejonowy ustaleń faktycznych dokonał w oparciu o zeznania powódki i opinię biegłego psychologa, nie podważoną przez żadną ze stron, w której biegła nie tylko stwierdziła u powódki wystąpienie zaburzeń psychologicznych charakterystycznych po stracie bliskiej osoby, lecz zdiagnozowała zaburzenia patologiczne, skutkujące trwałym uszczerbkiem w zdrowiu psychicznym powódki.

W ocenie Sądu Rejonowego powództwo zasługuje na uwzględnienie w całości,
a niekwestionowana legitymacja bierna pozwanego zakładu ubezpieczeń wynika
z dyspozycji art. 19 ust. 1 i art. 34 ust.1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych ( Dz. U. Nr 124 poz. 1152 ze zm.).

Ponadto według Sądu Rejonowego roszczenie jest zasadne w oparciu o przepis
art. 448 k.c., przewidującego przyznanie zadośćuczynienia pieniężnego w razie naruszenia dobra osobistego, którym jest niewątpliwie śmierć osoby bliskiej.

Sąd Rejonowy stwierdził, że śmierć brata wywołała u powódki rozstrój zdrowia
a nadto spowodowała długotrwały okres cierpienia związanego z utratą opiekuna
i przyjaciela. Ponadto powódka przez długi okres cierpiała i nadal jest w tym stanie z powodu straty jaką poniosła, ma żal do Boga, że zabrał jej brata. Czuła się gorsza, pokrzywdzona przez los, przez co stała się zamknięta na świat zewnętrzny. pozostaje w strefie swego bólu, który pielęgnuje i nie potrafi się wyzwolić z niego.

W ocenie Sądu Rejonowego nie ulega wątpliwości, że powódka tracąc brata podniosła ogromną krzywdę. Bez wątpienia śmierć brata w przypadku dziecka jakim była M. K. wywołuje niepowetowaną stratę, która zasługuje na zadośćuczynienie
w wysokości przez nią dochodzonej z odsetkami, uznając, że jest ono adekwatne do krzywdy jaką poniósł.

O odsetkach Sąd Rejonowy orzekł w oparciu o art. . 481 § 1 k.c., a kosztach procesu na podstawie art. 98 w zw. z § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 roku w sprawie opłaty za czynności adwokackie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U Nr 163 poz.1348 z późn. zm.)

Powyższy wyrok Sądu Rejonowego apelacją zaskarżył pozwany w całości, zarzucając mu naruszenie prawa materialnego:

- art.448 k.c. w związku z art. 24 k.c. poprzez przyjęcie, że powódce przysługuje zadośćuczynienie z tytułu naruszenia dóbr osobistych, tj. więzi rodzinnych między członkami rodziny,

- art.34 ust. l ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych., poprzez przyjęcie, że umowa ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych obejmuje odpowiedzialność odszkodowawczą
za naruszenie dóbr osobistych innych niż życie i zdrowie.

W oparciu o powyższe pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego według norm przepisanych

W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o oddalenie apelacji w całości oraz
o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego (...) S.A w W.
z uwagi na zakres zaskarżenia zasługuje na uwzględnienie jedynie co do rozmiaru świadczenia należnego powódce.

Za pozbawiony uzasadnionych podstaw należy natomiast uznać zarzut naruszenia art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. poprzez przyjęcie, że powodowi przysługuje zadośćuczynienie z tytułu naruszenia dóbr osobistych tj. więzi rodzinnych między członkami rodziny. W świetle utrwalonego już orzecznictwa Sądu Najwyższego jest oczywistym, iż najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje na podstawie przywołanych wyżej przepisów zadośćuczynienie pieniężne za doznana krzywdę, gdy śmierć nastąpiła na podstawie deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 r.. W judykaturze podkreśla się, że więzi rodzinne mogą być uznane za dobro osobiste podlegające ochronie na gruncie art. 23 k.c. i 24 k.c.. Dobro to może być naruszone przez spowodowanie śmierci osoby najbliższej. (Wyrok SN z 11 maja 2011 r., I CSK 621/10, Lex nr 848128, uchwała SN z 22 października 2010 r., III CZP 76/10, Biul. SN z 2010, nr 10, poz.11)

Z treści art. 23 k.c. jednoznacznie wynika, że istnieje wiele dóbr osobistych, które korzystają z ochrony i praw osobistych chroniących te dobra. W polskim systemie prawa nie jest znany wyczerpujący katalog dóbr osobistych, co skutkuje wnioskiem, iż mogą one powstawać i zanikać wraz ze zmianami stosunków społecznych. Nie budzi wątpliwości, iż dobra osobiste jak pamięć po zmarłych, intymność, prywatność życia czy płeć nie są wymienione w art. 23 k.c., a jednak również podlegają ochronie. Przyjmując, iż dobrami osobistymi są pewne niematerialne wartości, łączące się ściśle z człowiekiem, to trzeba przyjąć, że powstają i wygasają z podmiotem podlegającym ochronie i nie mogą przechodzić na inne osoby. W związku z tym więź pomiędzy siostrą a bratem jest wartością niematerialną powódki, a skoro w utrwalonym już orzecznictwie uznana została jako dobro osobiste podlegające ochronie prawa cywilnego, to jednym ze środków ochrony jest norma wynikająca z art. 448 k.c.

Nie można podzielić zarzutu pozwanego dotyczącego naruszenia art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych poprzez przyjęcie, że umowa ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych obejmuje odpowiedzialność odszkodowawczą za naruszenie dóbr osobistych innych niż życie i zdrowie. Oczywistym jest, że skoro posiadacz pojazdu lub kierujący są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem pojazdu szkodę, której następstwem jest między innymi śmierć, to w ramach zawartej umowy ubezpieczenia, ubezpieczyciel przejmuje odpowiedzialność sprawcy, gdyż taka jest istota ubezpieczenia się od odpowiedzialności cywilnej. Przepisy ustawy ani umowa nie wyłączają odpowiedzialności ubezpieczyciela za szkodę w postaci naruszenia dóbr osobistych osób najbliższych dla osoby zmarłej, wywołanej na skutek wypadku komunikacyjnego spowodowanego przez kierującego pojazdem, gdyż takie wyłączenia musiałyby zostać jasno wskazane. Tym samym naruszenie dobra osobistego w postaci więzi rodzinnej łączącej osoby najbliższe z poszkodowanym, który poniósł śmierć w związku z ruchem pojazdu mechanicznego stanowi następstwo śmierci w rozumieniu art. 34 przywołanej wyżej ustawy. Oznacza to, że sprawie o zadośćuczynienie za krzywdę doznaną wskutek tego zdarzenia legitymowany jest ubezpieczyciel, który zawarł umowę ubezpieczeniową odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych.

Dodany ustawą z 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy- Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw § 4 art. 446 k.c. wprost nawiązuje do regulacji z kodeksu zobowiązań. Wspomniany jednak przepis podobnie jaki art. 446 § 3 k.c. nie mają jednak zastosowania do krzywd powstałych przed 3 sierpnia 2008 r..

W tej sytuacji w judykaturze uznano, że spowodowanie śmierci osoby bliskiej może stanowić naruszenie dóbr osobistych członków rodziny zmarłego i uzasadniać przyznanie zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. Konsekwencją takiego poglądu było też uznanie w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego, iż dodanie art. 446 § 4 k.c. jest wyrazem woli ustawodawcy potwierdzenia dopuszczalności dochodzenia zadośćuczynienia na gruncie przepisów obowiązujących przed wejściem w życie tego przepisu. (por. uzasadnienie uchwały SN z 22 października 2010 r., III CZP 76/10, LEX 604152)

Wreszcie Sąd Okręgowy podziela zapatrywanie wyrażone w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego a mianowicie, iż w świetle art. 34 ust. 1 wspomnianej wcześniej uchwały zakład ubezpieczeń ponosi odpowiedzialność gwarancyjną za doznaną krzywdę najbliższych członków zmarłego na podstawie art. 444 k.c. w zw. z art. 24 k.c. (por. uchwała S. N. z 20 grudnia 2012 r., III CZP 93/12) .

Sąd Okręgowy miał natomiast na uwadze, iż rozpoznając sprawę na skutek apelacji jest związany jedynie zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa procesowego, a bierze pod uwagę z urzędu naruszenie prawa materialnego. W postępowaniu apelacyjnym sąd rozpoznaje bowiem sprawę w pełnym zakresie i o treści rozstrzygnięcia, jego podstawie faktycznej i prawnej, decydują ustalenia poczynione w tym postępowaniu (zob. postanowienie Sąd Najwyższy z dnia 28 stycznia 2005 r., III UZ 29/04, OSNP 2005, Nr 11, poz. 165; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2006 r., V CZ 48/06).

Sąd drugiej instancji musi więc samodzielnie dokonać jurydycznej oceny dochodzonego żądania i skonfrontować ją z zaskarżonym orzeczeniem oraz stojącymi za nim motywami. Zarzuty mają zatem charakter pomocniczy i nie ograniczają swobody sądu. Świadczy o tym także fakt, że art. 368 § 1 pkt 2 kpc nakłada na skarżącego jedynie obowiązek "zwięzłego" przedstawienia zarzutów (zob. uzasadnienie uchwały z dnia 31 stycznia 2008 r. III CZP 49/2007, OSNC 2008, nr 6, poz. 55 a także postanowienia z dnia 30 czerwca 2006 r., V CZ 48/06 i z dnia 10 listopada 2005 r., III CZ 88/05 oraz wyrok z dnia 16 maja 2008 r., III CSK 383/07).

Z uwagi więc na zakres zaskarżenia w sytuacji gdy skarżący domagał się oddalenia powództwa w całości Sąd Okręgowy zobowiązany był z urzędu dokonać weryfikacji także rozmiaru przyznanego powódce świadczenia z uwagi na dysonans między przyznaną kwotą a okolicznościami sprawy i wobec naruszenia zasady adekwatności sumy do rzeczywistego rozmiaru krzywdy pozostającej w związku przyczynowo-skutkowym ze zdarzeniem należało obniżyć je do kwoty 15 000 zł.

Taki poziom zadośćuczynienia w wystarczającym stopniu rekompensuje powódce dolegliwości związane ze śmiercią brata w sytuacji, gdy jego śmierć nastąpiła ok. 8 lat temu gdy powódka była małym dzieckiem, a obecnie jest osobą dorosłą. Powódka poprzez śmierć brata nie stała się osobą samotną, bez rodziny.

Na wysokość należnego jej zadośćuczynienia powinna mieć także wpływ okoliczność, że śmierć każdej osoby jest zdarzeniem pewnym, które prędzej czy później musi nastąpić. Tym samym zadośćuczynienie rekompensuje w istocie często jedynie wcześniejszą utratę członka rodziny.

W związku z powyższym, na mocy art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy obniżył wysokość zadośćuczynienia przyznanego powódce z 30 000 zł do 15 000 zł, a w pozostałym zakresie powództwo oddalił.

Z uwagi na zmianę wysokości zasądzonego roszczenia, a mianowicie uznania
go w połowie za zasadnego, Sąd na mocy art. 100 k.p.c. zniósł koszty zastępstwa procesowego pomiędzy stronami, jak również ze względu na przegranie sprawy w połowie przez pozwanego obciążył go opłatą na rzecz Skarbu Państwa w wysokości 925,75 zł, nie obciążając w tym zakresie strony powodowej, natomiast w pozostałym zakresie w oparciu
o art. 385 k.p.c. apelację pozwanego oddalił jako nieuzasadnioną..

O kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. znosząc je wzajemnie między stronami.

(...)