Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 czerwca 2013 r.

Sąd Okręgowy w Białymstoku

V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Helena Mironiuk

Sędziowie: SSO Stanisław Stankiewicz

SSR del. Tomasz Kałużny (spr.)

Protokolant: Anna Filipowicz

po rozpoznaniu w dniu 20 czerwca 2013 roku w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa M. K.i M. N.

przeciwko Skarbowi Państwa Komendantowi Miejskiemu Państwowej Straży Pożarnej w B.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów M. K.i M. N.

od wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku

z dnia 29 listopada 2012 roku sygn. akt VI P 493/12

i zażalenia pozwanego Skarbu Państwa Komendanta Miejskiego Państwowej Straży Pożarnej w B. na pkt II wyroku z dnia 29 listopada 2012 roku

I.  oddala apelacje obu powodów

II.  zasądza od powodów M. K.i M. N.na rzecz Skarbu Państwa Komendanta Miejskiego Państwowej Straży Pożarnej w B.po 900 (dziewięćset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego pozwanego za instancję odwoławczą

III.  oddala zażalenie pozwanego Skarbu Państwa Komendanta Miejskiego Państwowej Straży Pożarnej w B. na pkt II wyroku z dnia 29 listopada 2012 roku.

Sygn. akt V Pa 36/13

Uzasadnienie:

Powód M. K.pozwem skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa Komendantowi Miejskiemu Państwowej Straży Pożarnej w B.wniósł o zasądzenie kwoty 20.172 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 25.02.2012 r. do dnia zapłaty z tytułu służby w godzinach nadliczbowych w latach 2005 – 2010 oraz zasądzenie kosztów procesu. W uzasadnieniu wskazał, iż jako strażak pełnił służbę powyżej obowiązującej normy i do dnia zwolnienia ze służby w zamian za służbę w godzinach ponadnormatywnych nie otrzymał czasu wolnego, ani żadnej innej rekompensaty.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. W uzasadnieniu podniósł, iż przepisy ustawy o Państwowej Straży Pożarnej w brzmieniu przed nowelizacją w 2011 r. przewidywały rekompensatę za służbę ponad podstawowy czas pracy, ale tylko w postaci czasu wolnego. Rekompensatę za ponadwymiarowy czas służby stanowił płatny urlop wypoczynkowy w wymiarze dodatkowych 18 dni roboczych (w 2005 r. – 15 dni), a obowiązujące przepisy nie przewidywały prawa do rekompensaty finansowej za ponadwymiarowy czas służby.

Na rozprawie w dniu 23.10.2012 r. Sąd Rejonowy postanowił sprawę z powództwa M. K.połączyć do łącznego rozpoznania ze sprawą z powództwa M. N., który wniósł o zasądzenie na swoją rzecz od tego samego pozwanego kwoty 18.826,68 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 31.01.2012 r. do dnia zapłaty – z tytułu służby w godzinach nadliczbowych w latach 2005 – 2010 oraz zasądzenie kosztów procesu. W sprawie tej pozwany zajmował stanowisko procesowe analogiczne jak w przypadku powoda M. K..

Sąd Rejonowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 29.11.2012 r. oddalił powództwo odstępując od obciążania powodów kosztami procesu. Sąd I instancji ustalił, iż powodowie pełnili służbę jako strażacy w KomendzieMiejskiej Państwowej Straży Pożarnej w B., z której zostali zwolnieni w związku z przejściem na emeryturę, odpowiednio – M. K.z dniem 25.02.2011 r., M. N.z dniem 31.01.2011 r. Powodowie we wskazanych przez siebie okresach pełnili służbę w wymiarze przekraczającym przeciętnie 40 godzin tygodniowo i nie otrzymali z tego tytułu pełnej rekompensaty w czasie wolnym ani rekompensaty finansowej, co potwierdził Komendant Miejski Państwowej Straży Pożarnej w B..

Sąd Rejonowy odwołując się do poglądów judykatury wskazał, iż do powodów nie mają zastosowania regulacje kodeksu pracy dotyczące pracy w godzinach nadliczbowych z uwagi na przepis art.5 KP zgodnie z którym, jeżeli stosunek pracy określonej kategorii pracowników regulują przepisy szczególne, przepisy kodeksu stosuje się w zakresie nie uregulowanym tymi przepisami. Kwestia czasu służby strażaka, możliwości przedłużania tygodniowego wymiaru czasu pracy oraz ewentualne rozliczenia z tego tytułu została całościowo uregulowana ustawie z dnia 24.08.1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U. z 2009 r. Nr 12, poz. 68 tj.ze zm., w dalszej części uzasadnienia zwanej ustawą o psp). Zgodnie z art.35 ust.1 powołanej ustawy o psp, w brzmieniu obowiązującym w okresie spornym, a więc do końca 2010 r., określono, iż czas służby strażaka nie może przekraczać przeciętnie 40 godzin tygodniowo w przyjętym okresie rozliczeniowym, nieprzekraczającym 6 miesięcy. Czas służby do końca 2010 r. mógł być w okresie rozliczeniowym przedłużony do 48 godzin tygodniowo, jeżeli było to uzasadnione koniecznością zapewnienia ciągłości służby (art.35 ust.9). Ustawodawca nie przewidywał żadnej rekompensaty z tytułu przekroczenia normy czasu służby do 48 godzin tygodniowo. W przypadku wprowadzenia podwyższonej gotowości operacyjnej w Państwowej Straży Pożarnej czas służby strażaka można było przedłużyć ponad normę 48 godzin tygodniowo. W takim przypadku, w zamian za czas służby strażakowi przysługiwał czas wolny od służby w tym samym wymiarze w przyjętym okresie rozliczeniowym (art.35 ust.10 ustawy o psp).

Wskazując na powyższe regulacje Sąd Rejonowy podkreślił, iż powodowie w swoich żądaniach potraktowali jednolicie wszystkie godziny służby przekraczające przeciętnie 40 godzin tygodniowo, traktując je jako podlegające tym samym regulacjom. Natomiast w ocenie Sądu I instancji, uwzględniając wymienione przepisy, inne są skutki prawne dotycząca służby mieszczącej się w przedziale pomiędzy przeciętnie 40 a 48 godzin tygodniowo, a inne w razie pełnienia służby powyżej przeciętnie 48 godzin tygodniowo. Ustawodawca przewidział rekompensatę tylko za służbę ponad 48 godzinny tygodniowy czas pracy (czas wolny od służby w tym samym wymiarze), natomiast służba ponad obowiązujący wymiar, nieprzekraczający 48 godzin tygodniowo nie była rekompensowana. Powyższe koresponduje w ocenie Sądu I instancji z obowiązującą wówczas treścią §10 ust.1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29.12.2005 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr. 266, poz. 2247), w którym przewidywano czas wolny w zamian za służbę przekraczającą „normę określoną w ustawie”, przy czym zawężenie tej normy do art.35 ust.1 ustawy o psp wprowadziła dopiero nowelizacja rozporządzenia z dniem 31.03.2011r. Sąd Rejonowy wskazał również na wprowadzenie rekompensaty finansowej za służbę w godzinach ponadnormatywnych ustawą z dnia 29.10.2010 r. o zmianie ustawy o Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U. z 2010 r. Nr 239, poz. 1589), która weszła w życie z dniem 1.01.2011 r., a więc co do zasady nie dotyczyła okresu spornego 2005 – 2010 (z wyjątkiem określonym w art.2 ustawy z dnia 29.10.2010 r. odnoszącym się do II półrocza 2010 r.). Dokonano wówczas zmiany treści art.35 ustawy, przy czym w dalszym ciągu obowiązywała zasada, iż czas służby strażaka nie może przekraczać 40 godzin tygodniowo w przyjętym okresie rozliczeniowym, nie przekraczającym 6 miesięcy. Zmieniły się natomiast zasady rekompensowania godzin służby strażaków ponad 40 godzin tygodniowo. Obecnie za czas służby przedłużony do 48 godzin tygodniowo przyznaje się strażakom czas wolny od służby w tym samym wymiarze, albo rekompensatę pieniężną (art.35ust.9 ustawy o psp). W przypadku wprowadzenia podwyższonej gotowości operacyjnej w Państwowej Straży Pożarnej czas służby strażaka można przedłużyć ponad normę 48 godzin tygodniowo. W takim przypadku, podobnie jak poprzednio, w zamian za dodatkowy czas służby strażakowi przysługuje czas wolny od służby w tym samym wymiarze w przyjętym okresie rozliczeniowym (art. 35ust.10 ustawy o psp). Zasadnicza zmiana dotyczyła w ocenie Sądu Rejonowego przyznania rekompensaty za służbę w wymiarze 40 – 48 godzin tygodniowo, która wcześniej nie była przewidziana, a więc dopiero od 1.01.2011r. w ogóle pojawiła się rekompensata pieniężna za służbę ponad obowiązujący wymiar. Zdaniem Sądu I instancji skoordynowana z tym była zmiana wprowadzająca art.97c ustawy o psp wskazujący jak wyliczać rekompensatę finansową za przedłużony czas służby w wymiarze 40 – 48 godzin tygodniowo. Jednocześnie doszło do zmiany treści art.93 ustawy o psp, w którym to przepisie ustawodawca wymienił, jakie świadczenia pieniężne mogą w ogóle przysługiwać strażakowi, ze wskazaniem we wprowadzonym punkcie 4a zaliczenia do świadczeń pieniężnych przysługujących strażakowi rekompensaty pieniężnej za przedłużony czas służby, o którym mowa w art.35 ust.9 ustawy o psp.

Dokonując analizy zmienianych regulacji przepisów ustawy o psp Sąd Rejonowy podkreślił, iż w brzmieniu przepisów obowiązujących do końca 2010 r. ustawodawca nie przewidział dodatkowego świadczenia pieniężnego z tytułu służby w godzinach ponadwymiarowych wykluczając jakąkolwiek rekompensatę pieniężną za służbę w godzinach ponadwymiarowych (również za służbę powyżej 48 godzin tygodniowo, za którą strażakom przysługiwał jedynie czas wolny od służby). Sąd I instancji wskazał przy tym, iż ustawodawca precyzyjnie określił zasady rozliczeń za okres prze wejściem w życie nowych regulacji podkreślając, iż gdyby ustawodawca miał zamiar przyznania rekompensaty pieniężnej za okres dłuższy niż wskazany w art.2 ustawy zmieniającej ustawy o psp, zostałoby to określone w przepisach przejściowych. Sąd I instancji wskazał, iż pozwany wypełnił względem powodów wynikającą z przepisów przejściowych powinność przyznając im odpowiednią rekompensatę pieniężną za służbę w godzinach ponadwymiarowych w II kwartale 2010 r., co było bezsporne i znalazło odzwierciedlenie w zebranym w sprawie materiale dowodowym.

Podsumowując Sąd Rejonowy stwierdził, iż zgodnie z treścią ustawy o psp powodom nie była należna żadna rekompensata za czas służby w wymiarze 40 – 48 godzin przeciętnie tygodniowo za lata ujęte w pozwie, a za godziny powyżej 48 przeciętnie tygodniowo należny był jedynie czas wolny. Sąd I instancji nie podzielił również twierdzeń strony powodowej odnośnie podnoszonej niezgodności powyższej wykładni z treścią art.66 Konstytucji RP stwierdzając, iż powołana regulacja nie może stanowić podstawy do podważania norm czasu służby określonych w ustawie o psp. Nadto Sąd Rejonowy podkreślił, iż w sprawie nie znajdowały zastosowania poglądy zawarte w wyroku (wraz z uzasadnieniem) Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23.05.2010 r. (K 1/08, OTK-A 2010/2/14), który nie dotyczył ustawy o psp, a ustawy regulującej służbę w policji i w konsekwencji treści tego wyroku nie można przenosić automatycznie na regulacje stosunków służby innych grup służb mundurowych, które regulowane są odmiennymi pragmatykami, przewidującymi różne rozwiązania prawne i nie stanowią jednolitej kategorii podmiotów. Stanowisko takie zostało potwierdzone w orzecznictwie sądów powszechnych i administracyjnych, zgodnie z którymi uprawnienie i sposób wykorzystania czasu wolnego w zamian za czas pełnienia ponadwymiarowej służby podlegają różnej regulacji w poza pracowniczych stosunkach służbowych, co oznacza, że regulacje pragmatyk dotyczących danej grupy funkcjonariuszy nie mogą być wprost, ani w drodze analogii stosowane do funkcjonariuszy podlegających innym pragmatykom.

Reasumując Sąd Rejonowy stwierdził, iż zgodnie z powołanymi przepisami ustawy o psp powodom nie była należna żadna rekompensata za czas służby w wymiarze od 40 do 48 godzin, natomiast za czas służby ponad 48 godzin przysługiwała rekompensata określona w art.71a ust.1 ustawy o psp, zgodnie z którym w brzmieniu przed nowelizacją strażakowi przysługiwał dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze do 18 dni rocznie m.in. w związku z pełnieniem służby w warunkach szczególnie uciążliwych ze względu na przedłużony czas służby. Sąd Rejonowy wskazał przy tym, iż zasady udzielania czasu wolnego od służby za czas służby przekraczający normę określoną w ustawie zostały szczegółowo określone w obowiązującym wówczas rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29.12.2005 r. w sprawie pełnienia służby przez strażaków Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. z 2005 r. Nr 266, poz. 2247). Zgodnie z §10 rozporządzenia czas wolny od służby w zamian za czas służby przekraczający normę określoną w ustawie mógł być udzielony w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego ukończeniu. Opisany wyżej czas wolny strażak był obowiązany wykorzystać w okresie rozliczeniowym albo do dnia zwolnienia ze służby następującego po zakończeniu tego okresu. Obowiązkiem przełożonego było ułatwienie wykonania powyższego uprawnienia. Sąd Rejonowy powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7.04.2009 r. (I PK 221/08, OSNP 2010/23-24/284) wskazał, iż powyższe oznacza obowiązek wzajemnego współdziałania strażaka oraz jego przełożonych służbowych w celu wykorzystania przysługującego strażakowi czasu wolnego od służby w zamian za czas pełnienia ponadnormatywnej służby w okresie rozliczeniowym lub czasie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu, ale zawsze przed zakończeniem okresu rozliczeniowego lub ostatniego okresu korzystania z urlopu wypoczynkowego. Takie ściśle określone rygory wykorzystania czasu wolnego od służby powinny skłaniać uprawnionych funkcjonariuszy pożarnictwa do jego wykorzystania najpóźniej do dnia zwolnienia ze służby. Sąd I instancji wskazał przy tym, iż brak umożliwienia przez przełożonego strażakowi wykorzystanie czasu wolnego może stanowić naruszenie jego obowiązków, ale nie powoduje powstania z mocy prawa roszczenia o ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany czas wolny. Zgodnie z art.98 ust.1 pkt2 ustawy o psp taki ekwiwalent należny jest jedynie za niewykorzystany urlop wypoczynkowy i z powodów podanych powyżej brak podstaw do tworzenia takiego prawa w drodze analogii. Ponownie odwołując się do cytowanego orzeczenia Sądu Najwyższego (I PK 221/08) Sąd Rejonowy stwierdził, iż w utrwalonej judykaturze Sądu Najwyższego oraz Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości przyjmuje się, iż regulacje określające prawo do czasu wolnego, przysługującego w zamian za ponadnormatywny czas pracy lub służby, mają na celu i realizują przede wszystkim podstawowe prawo do ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników bądź służby funkcjonariuszy służb mundurowych. W związku z tym nieusprawiedliwione są oczekiwania zmierzające do osiągnięcia innych celów, w tym względy ekonomiczne, które nie mogą i nie powinny zastępować ani rekompensować finansowo obowiązku udzielania równoważnego czasu wolnego w zamian za czas pełnienia ponadnormatywnej służby. W szczególności przyjmuje się, że w zamian za ponadnormatywny czas pracy lub służby powinien być udzielony równoważny wolny czas odpoczynku, a w razie jego niewykorzystania nie przysługują żadne inne rekompensaty finansowe (materialne) niż określone wyraźnymi przepisami prawa. Wskazując na powyższe Sąd I instancji przyjął, iż brak w ustawie o psp wyraźnego przepisu prawa uprawniającego do uzyskania rekompensaty pieniężnej za czas wolny od służby w zamian za czas pełnienia ponadnormatywnej służby, który powinien być wykorzystany najpóźniej do dnia zwolnienia ze służby, wyklucza możliwość dochodzenia przed sądami pracy przez emerytowanego funkcjonariusza Państwowej Straży Pożarnej roszczeń majątkowych o świadczenia pieniężne, które nie wynikają expressis verbis ze stosunku służby (art.111a zdanie pierwsze ustawy o psp).

Sąd I instancji zaakcentował również, iż roszczenie o odszkodowanie z tytułu nieudzielania przez przełożonego powodów czasu wolnego za służbę ponadwymiarową w oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego jest prawnie dopuszczalne, ale po udowodnieniu ustawowych przesłanek. Roszczenie takie dla swego uwzględnienia wymaga przede wszystkim wykazania szkody, tym samym powodowie powinni byli wykazać że na skutek nieudzielania czasu wolnego ich stan majątkowy uległ pogorszeniu w stosunku do sytuacji, gdyby ten czas został udzielony (np. na skutek nie podjęcia dodatkowej działalności zarobkowej, którą by podjęli gdyby dysponowali czasem wolnym od służby). Powodowie nie podjęli jednak nawet próby takiego twierdzenia, koncentrując się na wykazywaniu, iż służy im rodzaj jakiegoś odszkodowania w zryczałtowanej wysokości. Sąd I instancji zaznaczył, iż samo nieudzielanie czasu wolnego nie oznacza powstania po stronie pracownika szkody, natomiast w ich sytuacji możliwym do rozważenia jest dochodzenie roszczeń z tytułu naruszenia dóbr osobistych w postaci prawa do odpoczynku lub prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, lecz takie roszczenie nie było objęte podstawą prawną i faktyczną powództw (nie każde nieudzielanie czasu wolnego będzie naruszać jednocześnie dobra osobiste pracownika), zaś sąd nie może orzekać, co do roszczeń, które nie były w sprawie zgłoszone.

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art.102 KPC biorąc pod uwagę precedensowy charakter sprawy oraz fakt, że roszczenia powodów, co do zasady przynajmniej częściowo mogłyby zasługiwać na ochronę, pod warunkiem wybrania przez nich innej drogi dochodzenia roszczenia.

Apelację od wyroku, zaskarżając orzeczenie w całości wnieśli powodowie, zarzucając:

1. naruszenie prawa procesowego w szczególności:

a) art.187§1 pkt2 KPC poprzez obciążenie strony obowiązkiem odnalezienia i wskazania podstawy prawnej rozstrzygnięcia, obciążając stronę skutkami braku ustaleń w tym zakresie,

b) art.328§2 KPC poprzez uzasadnienie wyroku w sposób niezgodny z tym przepisem w szczególności poprzez brak wyjaśnienia podstaw prawnych wyroku, które to naruszenia miały wpływ na wynik sprawy;

2. naruszenie przepisów prawa materialnego w szczególności:

a) art.35 ustawy o psp, poprzez jego błędną wykładnię, skutkującą przyjęciem, że norma czasu służby strażaków wynosi przeciętnie 48 godzin tygodniowo w przyjętym okresie rozliczeniowym,

b) art.32 ust.1 i 2 Konstytucji RP poprzez jego błędną wykładnię i niezastosowanie, co doprowadziło do dokonania przez Sąd Rejonowy wykładni, uznającej za dopuszczalne nierówne traktowanie i dyskryminację strażaków ze względu na to w jakim systemie służby wykonują obowiązki,

c) art.66 ust.2 Konstytucji RP poprzez jego błędną wykładnię i niezastosowanie wynikające z przyjęcia, że normy konstytucyjne mają zastosowanie tylko do niektórych stosunków służbowych z uwagi na odmienności regulacji pragmatyk służbowych,

d) art.66 ust.2 Konstytucji RP poprzez jego błędną wykładnię i niezastosowanie skutkujące uznaniem za prawidłowe określenie normy czasu służby na podstawie przepisów pod ustawowych,

e) art.71a ustawy o psp poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że wymiar dodatkowego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 18 dni mógł być rekompensatą za służbę

ponad obowiązującą normę czasu służby, podczas gdy służba ponadnormatywna nie wpływała na jego wymiar,

f) art.111a ustawy o psp poprzez jego błędną wykładnię i niezastosowanie, podczas gdy przepis ten przewiduje, dla roszczeń finansowych strażaków wynikających ze stosunku służby, odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu cywilnego dotyczących niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań.

Wskazując na powyższe wnieśli o:

a) zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda M. K. kwoty 20.172,00 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 25.02.2012 do dnia zapłaty, i kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego w kwocie 5.000 zł (za obie instancje), co jest uzasadnione nakładem pracy pełnomocnika i stopniem skomplikowania sprawy,

b) zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda M. N. kwoty 18.826,68 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 31.01.2012 r., do dnia zapłaty i kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego w kwocie 5.000 zł, co jest uzasadnione nakładem pracy pełnomocnika i stopniem skomplikowania sprawy,

ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Białymstoku. Z ostrożności procesowej, z uwagi na argumenty podniesione w uzasadnieniu pozwu i niniejszej apelacji, kwestie zgodności z Konstytucją RP odnoszących się do sprawy przepisów prawa, w przypadku przyjęcia, że:

1. ustawa o psp w art.35 ust.9 ustanawiała drugą, 48 godzinną normę czasu służby, przez co pozbawia (lub pozbawiała) strażaka prawa do odpowiedniej rekompensaty za czas służby ponad normę 40 godzinną (art.35 ust.1) lub,

2. dodatkowy urlop wypoczynkowy był rekompensatą za ponadnormatywny czas służby lub,

3. rekompensata finansowa w kwocie 60 % średniego uposażenia funkcjonariusza jest rekompensatą odpowiednią w rozumieniu art.66 ust 2 Konstytucji RP,

powodowie pod rozwagę Sądu poddali wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego w trybie art.3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym z zapytaniem prawnym o zgodność z konstytucją odpowiednich przepisów.

Zażalenie na rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów procesu zawarte w pkt.II wyroku wniosła strona pozwana zarzucając naruszenie przepisów art.98§1 KPC i art.109 KPC poprzez niezastosowanie w sprawie i nie uznanie, że zaistniały wszelkie okoliczności uzasadniające obciążenie powodów jako stronę przegrywającą kosztami zastępstwa procesowego. Wskazując na powyższe pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w zakresie pkt.II i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Apelacje powodów jako bezzasadne podlegały oddaleniu.

Sąd I instancji dokonał w sprawie prawidłowych ustaleń zarówno w odniesieniu do okoliczności bezspornych (przebiegu i ustania służby powodów, wykonywania przez powodów służby ponad normy określone przepisami obowiązującymi w spornym okresie oraz wypłaty przez pozwanego powodom rekompensaty pieniężnej za służbę w godzinach ponadwymiarowych w II kwartale 2010 r. na podstawie przepisów przejściowych, tj. ustawy z dnia 29.10.2010 r. o zmianie ustawy o Państwowej Straży Pożarnej), jak również wszechstronnego, wnikliwego i należytego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego na okoliczność oceny zgłoszonych przez powodów roszczeń o zapłatę z tytułu służby w godzinach nadliczbowych w latach 2005 – 2010, dokonując przy tym prawidłowej wykładni i zastosowania wskazanych w uzasadnieniu rozstrzygnięcia przepisów. Wobec powyższego poczynione przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne oraz wywody prawne Sąd Okręgowy w pełni podziela i przyjmuje za własne bez potrzeby ponownego ich przytaczania (podobnie uznał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 20.01.2010r., II PK 178/09, teza 2, LEX nr 577829).

Przed przystąpieniem do analizy podniesionych w apelacji zarzutów należy wskazać, iż Sąd Rejonowy prawidłowo uznał, że powodowie właściwie określili stronę pozwaną, co znalazło potwierdzenie w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16.06.2009 r. (I PK 226/08, LEX nr 519273). Nie uszło jednak uwadze Sądu Okręgowego, iż w toku postępowania w obu połączonych do rozpoznania sprawach, powodowie konsekwentnie należycie oznaczali stronę pozwaną, zaś pewne rozbieżności pojawiły się w określeniach strony pozwanej dokonywanych w ramach postępowania przed Sądem I instancji. W nakazie zapłaty sygn. akt VI Np 139/12 (sprawa M. K.) Sąd określił stronę pozwaną jako Skarb Państwa KomendaMiejska Państwowej Straży Pożarnej w B.(k. 18), zaś w nakazie zapłaty sygn. akt VI Np 140/12 pozwany został określony jako KomendaMiejska Państwowej Straży Pożarnej w B.(k. 69). Na skutek wniesienia sprzeciwów wymienione nakazy zapłaty utraciły moc (art.505§1 KPC). W dalszym toku postępowania w połączonych sprawach, w kolejnych protokołach rozpraw strona pozwana była wskazywana jako KomendaMiejska Państwowej Straży Pożarnej w B.(k. 51, 102, 107, 109), przy czym finalnie w zaskarżonym wyroku Sąd Rejonowy prawidłowo określił stronę pozwaną jako Skarb Państwa – Komendant Miejski Państwowej Straży Pożarnej w B.. W związku z powyższym w ocenie Sądu Okręgowego błędne oznaczenie pozwanego w wymienionych nakazach zapłaty oraz protokołach rozpraw należy kwalifikować wyłącznie w kategoriach niedokładności i niestaranności w ramach procedowania przed Sądem Rejonowym, które to okoliczności nie miały wpływu na prawidłowe określenie pozwanego w zaskarżonym wyroku adekwatnie do wskazania strony pozwanej zarówno w pozwie, jak również w innych pismach procesowych w ramach postępowania przed Sądem I instancji (podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanego powyżej wyroku w sprawie I PK 226/08).

Odnosząc się do podniesionych w apelacji zarzutów należy w ocenie Sądu Okręgowego stwierdzić, iż zarówno zarzuty naruszenia przepisów prawa procesowego, jak również zarzuty naruszenia prawa materialnego nie zasługują na uwzględnienie.

Całkowicie chybiony okazał się zarzut naruszenia art.187§1 pkt 2 KPC, zgodnie z którym pozew powinien m.in. zawierać przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie. Należy bowiem podkreślić, iż podstawa faktyczna powództwa indywidualizuje żądanie i wyznacza jego granice, a sąd jest związany zakreśloną przez stronę powodową podstawą faktyczną powództwa i nie jest uprawniony do jej konstruowania za powoda ani do jej zmiany (por. pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14.09.2012 r., I ACa 113/12, LEX nr 1238160). Zdaniem Sądu Okręgowego prawidłowo Sąd Rejonowy wskazał, iż roszczenie o odszkodowanie z tytułu nieudzielenia przez przełożonego powodów czasu wolnego za służbę ponadwymiarową jest prawnie dopuszczalne na podstawie przepisów Kodeksu Cywilnego oraz zasadnie odniósł się do możliwość formułowania roszczeń z tytułu naruszania dóbr osobistych w postaci prawa do odpoczynku lub prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sąd I instancji słusznie jednak wywiódł, iż powodowie precyzyjnie określili żądanie pozwu i przytoczyli okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie w odniesieniu wyłącznie do dochodzenia rekompensaty należnej na podstawie wskazywanych przepisów powołanej ustawy o psp. Prawidłowo więc Sąd I instancji stwierdził, iż powodowie nie sformułowali żądań odszkodowawczych i nie były one objęte podstawą faktyczną powództw, a zgodnie z art.321§1 KPC Sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie (por. pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 15.02.2012 r., I ACa 23/12, LEX nr 1126424). Należy przy tym wskazać utrwalony pogląd judykatury, iż Sąd nie może orzec o czym innym niż domagali się powodowie, nie może też orzec na innej podstawie faktycznej niż przez nich wskazywana (por. pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2.12.2011 r., III CSK 136/11, LEX nr 1131125).

Również nie zasługiwał na uwzględnienie kolejny zarzutu naruszenia przepisów prawa procesowego, tj. art.328§2 KPC. Obraza wskazanego przepisu może być skutecznym zarzutem apelacji tylko wtedy, gdy uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie posiada wszystkich koniecznych elementów, bądź zawiera tak kardynalne braki, które uniemożliwiają kontrolę instancyjną (por. pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 28.08.2012r., III AUa 384/12, LEX nr 1216269). Taka sytuacja w ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie nie zachodzi, bowiem uzasadnienie Sądu I instancji zostało sporządzone w sposób prawidłowy, w szczególności z wnikliwym i precyzyjnym wyjaśnieniem podstawy prawnej rozstrzygnięcia, przy powołaniu się na właściwe przepisy prawa i dokonaniu ich należytej wykładni.

Podobnie zdaniem Sądu Okręgowego za chybione należało uznać wskazane w apelacji zarzuty naruszenia prawa materialnego. Wbrew twierdzeniom skarżących Sąd Rejonowy dokonał prawidłowej wykładni przepisów art.35, 71 i 111a ustawy o psp powołując się przy tym na poglądy judykatury mające w sprawie istotne znaczenie. Należy w szczególności podkreślić prawidłowe wywody Sądu I instancji sprowadzające się do stwierdzenia, iż w odniesieniu do funkcjonariuszy Państwowej Straży Pożarnej nie mają zastosowania przepisy kodeksu pracy o wynagrodzeniu za pracę w godzinach nadliczbowych. Zgodnie bowiem z powołanymi przepisami szczególnymi oraz powołanymi przez Sąd I instancji poglądami judykatury - do funkcjonariusza Państwowej Straży Pożarnej, który pełnił służbę w przedłużonym czasie służby (art.35 ust.9 i 10 ustawy o psp) nie mają zastosowania przepisy kodeksu pracy o wynagrodzeniu za pracę w godzinach nadliczbowych. Słusznie przy tym Sąd I instancji wskazał, iż brak przyznania w ustawie o psp prawa funkcjonariusza do dodatkowego uposażenia za pełnienie służby w przedłużonym czasie służby oznacza, że ustawodawca takiego uprawnienia funkcjonariuszowi nie przyznał, a brak w tej ustawie wyraźnego przepisu uprawniającego do uzyskania rekompensaty pieniężnej za niewykorzystany czas wolny za służbę ponad obowiązujący wymiar wyklucza możliwość przyznania takich świadczeń na podstawie przepisów kodeksu pracy. W sposób nieuzasadniony powodowie podnoszą, iż Sąd Rejonowy dokonał błędnej wykładni przepisu art.35 ustawy o psp skutkującej przyjęciem, iż norma czasu służby funkcjonariuszy straży pożarnej wynosi przeciętnie 48 godzin tygodniowo w przyjętym okresie rozliczeniowym. Sąd I instancji zaznaczył bowiem, powołując się na brzmienie przepisu art.35 ustawy o psp w spornym okresie, iż zgodnie z ust.1 tego przepisu czas służby strażaka nie może przekraczać przeciętnie 40 godzin tygodniowo w przyjętym okresie rozliczeniowym, nieprzekraczającym 6 miesięcy. W dalszych wywodach Sąd Rejonowy dokonał jedynie dystynkcji (zgodnie z wolą ustawodawcy) w zakresie uprawnień do rekompensaty za służbę przekraczającą 40 godzin tygodniowo, w przedziale odpowiednio nieprzekraczającym 48 godzin i powyżej 48 godzin. Zdaniem Sądu Okręgowego prawidłowo Sąd I instancji wskazał na brak w analizowanych regulacjach jakiejkolwiek rekompensaty przy przekroczeniu normy 40 godzin (w okolicznościach określonych w art.35 ust.9 ustawy o psp) oraz przysługującą rekompensatę przy przekroczeniu 48 godzin tygodniowo (w okolicznościach określonych w art.35 ust.10 ustawy o psp) z jednoczesnym odwołaniem się do obowiązujących przepisów wykonawczych oraz precyzyjnym wskazaniem na wprowadzone z dniem 1.01.2011r. zmiany ustawy o psp przewidujące utrzymanie normy 40 godzin pracy, ale z wprowadzeniem zasad rekompensowania nadgodzin ponad ustaloną normę czasu pracy.

Podobnie pomimo odmiennych twierdzeń powodów Sąd I instancji dokonał prawidłowej wykładni przepisu art.71a ustawy o psp wskazując, iż rekompensatę w postaci dodatkowego urlopu wypoczynkowego należy rozumieć jako element uprzywilejowania statusu strażaka, przy uwzględnieniu, iż w zakresie czasu służby, regulacja w odniesieniu do funkcjonariuszy straży pożarnej była mniej korzystna niż innych służb mundurowych.

Niezasadny w ocenie Sądu Okręgowego okazał się także zarzut naruszenia przepisu art.111a ustawy o psp, zgodnie z którym sprawy dotyczące roszczeń majątkowych o świadczenia pieniężne wynikające ze stosunku służbowego strażaków rozstrzygają sądy pracy, przy czym przepisy ustawy z dnia 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny, dotyczące skutków niewykonania zobowiązań, stosuje się odpowiednio. Cytowany przepis stanowi podstawę materialnoprawną roszczeń odszkodowawczych funkcjonariusza Państwowej Straży Pożarnej z tytułu niewykonania obowiązków ze stosunku służby przez organ władzy służbowej. Należy przy tym wskazać, iż przepis art.111a zdanie drugie ustawy o psp nie ogranicza w żaden sposób wynikającej z art.111a zdanie pierwsze ustawy dopuszczalności drogi sądowej przed sądami pracy do dochodzenia wszystkich roszczeń majątkowych o świadczenia pieniężne wynikające ze stosunku służby, choćby były to roszczenia oczywiście bezzasadne i pozbawione podstawy prawnej (por. pogląd wyrażony w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 18.03.2008 r., II PZP 3/08, OSNP 2008/17-18/249, OSP 2009/4/44, Biul.SN 2008/3/20). Sąd I instancji wskazując na poglądy judykatury słusznie wywiódł, iż brak w ustawie o psp wyraźnego przepisu prawa uprawniającego do uzyskania rekompensaty pieniężnej za czas wolny od służby w zamian za czas pełnienia ponadnormatywnej służby wyklucza możliwość dochodzenia przed sądami pracy przez emerytowanego funkcjonariusza Państwowej Straży Pożarnej roszczeń majątkowych o świadczenia pieniężne, które nie wynikają expressis verbis ze stosunku służby. Zasadniczo bowiem za ponadwymiarowy czas pracy lub służby powinien być udzielony równoważny wolny czas odpoczynku, a w razie jego niewykorzystania nie przysługują żadne inne rekompensaty finansowe niż określone wyraźnymi przepisami prawa.

Należy przy tym w pełni podzielić stanowisko Sądu Najwyższego zajęte w uzasadnieniu wyroku z dnia 23.07.2009r. w sprawie II PK 26/09 (Lex nr 533037) dotyczące udzielania za ponadwymiarowy czas pracy równoważnego wolnego czasu odpoczynku w odniesieniu do analizy spójności regulacji krajowych z prawem unijnym, w szczególności w zakresie precyzyjnego wyjaśnienia przedmiotu i zakresu dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 04.11.2003r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz.U.UE.l.2003.299.9). Słusznie bowiem Sąd Najwyższy stwierdził, iż przedmiotowa dyrektywa ma za swój przedmiot maksymalny czas pracy i minimalny czas odpoczynku, w tym czas obowiązkowego nieprzerwanego odpoczynku i na tym kończy się przedmiot jej regulacji. Kwestia wynagradzania lub niewynagradzania pracownika za czas pracy świadczonej w normalnych godzinach, w nadgodzinach, w godzinach pełnionego dyżuru lub za czas wolny od świadczenia pracy (np. równoważny okres wyrównawczego odpoczynku) pozostaje poza zasięgiem jej regulacji. (por. pogląd wyrażony w uzasadnieniach orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości z dnia 25.11.2010r. C-429/09 w sprawie GunteraFuBa v. StadtHalle oraz z dnia 14.07.2005r. C-52/04 w sprawie Personalratder FeuerwehrHamburgv. Leiterder FeuerwehrHamburgwww.eur-lex.europa.eu 622283i 223119). Należy przy tym również wskazać, iż logicznie wywiódł Sąd Najwyższy w powołanym wyżej orzeczeniu, iż w zamian za ponadwymiarowy czas służby powinien być udzielony równoważny wolny czas odpoczynku tylko w okolicznościach, gdy sąd pracy orzeka o nim zanim upłynie okres rozliczeniowy. Po upływie okresu rozliczeniowego właściwą rekompensatą dla pracownika za naruszenie jego prawa do odpoczynku (naruszenia art. 3 lub 5 dyrektywy 2003/88/WE albo art. 132 lub 133 k.p.) jest odszkodowanie (jeśli pracownik poniósł szkodę majątkową) lub zadośćuczynienie (za rozstrój zdrowia wywołany pracą bez wypoczynku ponad siły fizyczne i psychiczne pracownika) albo inne instrumenty ochrony dóbr osobistych przewidziane w art. 24 k.c. Podobnie również wywiódł Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, a Sąd Okręgowy w całości przedmiotowe wywody podziela.

Sąd Okręgowy nie dopatrzył się również naruszenia przez Sąd Rejonowy wskazanych przez skarżących przepisów ustawy zasadniczej, tj. art.32 ust.1 i 2 i art.66 ust.2. Dokonana przez Sąd I instancji wykładnia przepisów nie powoduje nierównego traktowanie i dyskryminacji strażaków ze względu na to w jakim systemie służby wykonują obowiązki. Sąd Rejonowy w szczególności prawidłowo wywiódł, iż regulacje pragmatyk dotyczących danej grupy funkcjonariuszy nie mogą być wprost, ani w drodze analogii stosowane do funkcjonariuszy podlegających innym pragmatykom, co znalazło również odpowiednie odzwierciedlenie w powoływanym przez powodów wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 1/08. Należy podkreślić, iż Trybunał Konstytucyjny konsekwentnie stoi na stanowisku, że poszczególne służby państwowe nie są kategorią jednolitą. Każda z nich posiada inny charakter i zakres działalności (por. pogląd wyrażony w uzasadnieniu orzeczenia TK z dnia 3.12.1996 r., K 25/95, OTK ZU nr 2/1996, poz. 52, wyrok TK z dnia 19.10.2004 r., K 1/04, OTK ZU 9/A/2004, poz. 93, wyrok z dnia 27.01.2003 R., SK 27/02, OTK ZU nr 1/A/2003, poz. 2, wyrok z dnia 14.12.1999 R., SK 14/98, OTK ZU nr 7/1999, poz. 163). Odrębności występujące w pragmatykach służbowych uzasadniają występowanie zróżnicowania statusu oraz uprawnień funkcjonariuszy różnych służb. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, niejednolitość poszczególnych służb może stanowić dodatkowy argument dla ustawodawcy uzasadniający możliwość różnicowania służb i statusu ich funkcjonariuszy. W ocenie Sądu Okręgowego bez znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie okazały się propozycje zmian ustawodawczych przedłożony przez powodów w toku postępowania przed Sądem II instancji (k. 169 – 190) dotyczące zmian w ustawie o policji celem dostosowania systemu prawa do orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Podobnie w związku z powyższym chybiony okazał się także zarzut naruszenia art.66 ust.2 Konstytucji RP. W art.66 ustawy zasadniczej gwarantując określone prawa osobom zatrudnionym wskazano bowiem jednocześnie, iż sposób realizacji tych konstytucyjnych praw ma określać ustawa, Ustawodawca natomiast stanowiąc prawo dysponuje swoistą swobodą, która ma bardzo szeroki zakres, jest on uprawniony nie tylko do wprowadzania ograniczeń konkretnego prawa, ale do określenia treści (zakresu) tego prawa (por. podobny pogląd został wyrażony w uzasadnieniu wyroku Sądu Administracyjnego we W.z dnia 24.11.2009 r., IV SA/Wr 359/09, LEX nr 551964). W tym kontekście Sąd Rejonowy słusznie uznał, iż Konstytucja nie ustanawia żadnej normy czasu pracy, w szczególności normy 40 godzinnego tygodnia pracy, pozostawiając określenie tej kwestii przepisom rangi ustawowej, a zatem art.66 Konstytucji RP nie może stanowić podstawy do podważania norm czasu służby określonych w ustawie o psp. Podsumowując należy uznać, iż w odniesieniu do wywodów jak wyżej w okolicznościach przedmiotowej sprawy zdaniem Sądu Okręgowego nie zachodzą przesłanki do przedstawienia Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego o zgodność z ustawą zasadniczą wskazanych przepisów.

Biorąc powyższe pod uwagę, wobec uznania apelacji za bezzasadną, na podstawie art.385 KPC orzeczono jak w pkt.I sentencji.

O kosztach procesu za instancje odwoławczą orzeczona na podstawie art.98 KPC zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu odpowiednio jak w pkt.II sentencji. Sąd Okręgowy uznał przy tym, iż zasadnie Sąd I instancji odstąpił od obciążania powodów kosztami procesu przy uwzględnieniu szczególnych okoliczności precedensowego charakterem sprawy (por. pogląd wyrażony w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26.09.2012 r., II CZ 95/12, LEX nr 1232771). W związku z powyższym wobec nieuwzględnienia zażalenia pozwanego na pkt.II wyroku rozstrzygnięto na podstawie art.385 KPC w zw. z art.397§2 KPC jak w pkt.III sentencji. Natomiast w odniesieniu do przedstawionych w uzasadnieniu orzeczenia motywów rozstrzygnięcia zarówno stan prawny, jak i wykładnia stosowanych w sprawie regulacji zostały precyzyjnie wyjaśnione i stąd powodowie nie mogli pozostawać w subiektywnym przekonaniu co do słuszności swoich racji. Wobec powyższego w ramach postępowania przed Sądem II instancji nie zachodziły okoliczności uzasadniające odstąpienie od obciążania powodów kosztami procesu. Wysokość kosztów zastępstwa procesowego ustalono na podstawie §12 ust. 1 pkt1 w zw. z §11 ust.1 pkt2 w zw. z §6 pkt5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. z 2013 r., poz. 490 j.t.).