Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 lipca 2012 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu Wydział III

Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 3 lipca 2012 r. we Wrocławiu

sprawy z wniosku A. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W.

przy udziale zainteresowanego (...) Sp. z o.o. we W.

o ubezpieczenie społeczne

na skutek apelacji A. P.

od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

we Wrocławiu

z dnia 22 grudnia 2011 r. sygn. akt VIII U 702/11

oddala apelację.

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. decyzją z dnia 25 maja 2010 r. stwierdził, że wnioskodawca A. P. nie podlega ubezpieczeniom społecznym jako pracownik spółki (...) sp. z o.o. we W. od 19 grudnia 2001 r. mimo zgłoszenia do ubezpieczenia oraz podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność w okresie od 1 czerwca 2002 r. do 30 listopada 2002 r. i od 1 stycznia 2003 r. do nadal.

Odwołanie od tej decyzji Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu oddalił wyrokiem z dnia 7 października 2010 r.

Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy wyrokiem z dnia 14 marca 2011 r. uchylił wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Rozpoznając ponownie sprawę, Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

(...) sp. z o.o. we W. została założona na podstawie umowy spółki z dnia 19 września 1996 r. i wpisana do rejestru handlowego. Kapitał zakładowy spółki wynosił 10.000 zł i dzielił się na 10 udziałów po 1.000 zł każdy. Jako władze spółki określono Zgromadzenie Wspólników i Zarząd. W momencie powstania spółki, jej jedynym wspólnikiem był A. P..

Zgodnie z pierwotnym tekstem umowy spółki z dnia 19 września 1996 r. zarząd spółki składał się z dwóch osób, przy czym uprawnionym do reprezentowania spółki było dwóch członków zarządu lub jeden członek zarządu z prokurentem (§ 17 ust. 2 i 5 umowy spółki). Początkowo w skład zarządu wchodził obok A. P.- S. P.jako jego wiceprezes. Po jego odejściu w 2004 r. na stanowisko wiceprezesa została powołana Z. P. – matka wnioskodawcy.

Uchwałą zarządu z dnia 20 września 1996 r. ustanowiono na czas nieokreślony prokurenta w osobie H. P. - ojca wnioskodawcy.

W dniu 19 grudnia 2001 r. spółka zawarła umowę o pracę z wnioskodawcą. Przy zawieraniu tej umowy spółka była reprezentowana przez prokurenta H. P.. Zgodnie z umową, wnioskodawca został zatrudniony na czas nieokreślony, na stanowisku kierownika budowy i robót budowlanych. W dniu 21 grudnia 2001 r. wnioskodawca został zgłoszony przez spółkę jako płatnika do ubezpieczeń społecznych i opłacał składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypadkowe od podstawy wymiaru składki, którą stanowiło jego wynagrodzenie w okresie od 19 grudnia 2001 r. do 31 grudnia 2008 r. w wysokości od 800 zł do 1.150 zł, a od 1 lipca 2009 r. w wysokości 320 zł. Kolejnym aneksem zmieniono mu wymiar czasu pracy z pełnego etatu na ¼ etatu i ustalono wynagrodzenie od 1 stycznia 2011 r. w kwocie 350 zł.

Według wpisów w KRS - na dzień 27 maja 2010 r. - wnioskodawca był nadal jedynym wspólnikiem i posiadał 50 udziałów, a kapitał spółki został podniesiony do 50.000 zł. Umową spółki z dnia 2 czerwca 2010 r. wnioskodawca ponownie podniósł kapitał zakładowy spółki do kwoty 60.000 zł i 60 udziałów, z których 10 objęła matka wnioskodawcy Z. P.. Według wpisów w KRS - na dzień 14 kwietnia 2011 r. - większościowym wspólnikiem spółki był A. P., który posiadał 50 udziałów o łącznej wartości 50.000 zł.

Wnioskodawca od 2001 r. miał zatrudnionych 8 robotników na podstawie umów o pracę. Organizował całość prac, łącznie z dowozem materiałów, nadzorował prace robotników, jako kierownik budowy odpowiadał przed inwestorami. W 2004 r. nastąpiła restrukturyzacja spółki, zostali zwolnieni wszyscy pracownicy, wnioskodawca zaczął zatrudniać podwykonawców co spowodowało zmniejszenie wymiaru jego czasu pracy jako kierownika budowy do ½ etatu. Jako kierownik budowy nie podlegał poleceniom kierowniczym prokurenta spółki. W 2010 r. zmarł H. P., wnioskodawca dokonał zmian poprzez przyjęcie w skład wspólników matki Z. P. z 10 udziałami wobec 50 udziałów należących do A. P. /lista wspólników z dnia 2 czerwca 2010 r./.

A. P. jako prezes Spółki zajmuje się organizacją całej firmy, poszukiwaniem nowych zleceń, zarządzaniem finansami, sprawami handlowymi oraz ubezpieczeniowymi. Jako prezes zarządu nie otrzymuje wynagrodzenia. Posiedzenia zarządu nie odbywają się regularnie. Wnioskodawca w okresie od 1 czerwca 2002 r. do 30 listopada 2002 r. prowadził działalność gospodarczą pod nazwą (...) - A. P. i opłacał z tego tytułu składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Przy tak poczynionych ustaleniach faktycznych Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie jest w części uzasadnione.

Zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia sporu ma ocena umowy o pracę zawartej w dniu 19 grudnia 2001 r. między wnioskodawcą a spółką (...). Zgodnie z przepisem art. 210 k.s.h., w umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze między nimi - Spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. W spółce (...) rady nadzorczej nie powoływano, natomiast uchwałą z dnia 20 września 1996 r. ustanowiono prokurenta H. P. z upoważnieniem do składania oświadczeń woli w zakresie praw i obowiązków majątkowych. Można więc uznać, iż z formalnego punktu widzenia umowa o pracę między A. P. a spółką (...) reprezentowaną przez prokurenta H. P. została zawarta skutecznie.

W ocenie Sądu Okręgowego, pozostawał problem zgodności umowy o pracę z wymogami wynikającymi z przepisu art. 22 k.p. Dla bytu prawnego umowy o pracę jednym z koniecznych elementów jest element wykonywania pracy pod kierownictwem pracodawcy. Jednakże zasada ta musi ulec modyfikacji w przypadku osób zatrudnionych na kierowniczych stanowiskach tj. np. dyrektor firmy. W takim przypadku rodzaj i zakres podporządkowania jest odmienny niż pracownika szeregowego, a jednocześnie nie może powodować kwestionowania możliwości zawarcia umowy o pracę z osobami kierującymi daną firmą. W przypadku spółki z o.o. to zarząd w myśl art. 201 § 1 i 2 k.s.h. prowadzi sprawy spółki i ją reprezentuje. W spółce (...) zarząd był dwuosobowy. Ponadto z uwagi na specyfikę pracy kierownika budowy, zakres jego obowiązków regulowanych jest ustawą prawo budowlane, z której wynika na ile obowiązki kierownika budowy zależą od inwestora i organów nadzoru budowlanego. Specyfika ta pozwala na przyjęcie, iż w zakresie działania w interesie wnioskodawca spółki podlegał ogólnemu nadzorowi wiceprezesa czy prokurenta, zaś w samym procesie wykonywania zleconych prac budowlanych podlegał nadzorowi i poleceniom inwestorów, bezpośrednio czy przez powołanych przez nich inspektorów budowlanych, kierowników działu inwestycji, autora projektu. Była to więc praca wykonywana pod nadzorem i w tym sensie podporządkowana zleceniodawcom spółki.

Problem z ubezpieczeniami społecznymi wspólników jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością wynika z luki prawnej istniejącej do 1 stycznia 2003 r., kiedy to po nowelizacji ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w art. 8 ust. 6 pkt. 4 za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uznano również wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Przepis art. 8 ust. 6 pkt. 4 w/w ustawy w związku z art. 6 ust. 1 pkt. 5 tej ustawy stanowi zatem od dnia 1 stycznia 2003 r. podstawę do uznania, iż wnioskodawca od tego czasu powinien podlegać ubezpieczeniom obowiązkowym emerytalno-rentowemu, a w zw. z art. 12 ust. 1 ustawy również wypadkowemu. Regulacja ta pozwala na uniknięcie kontrowersji i wątpliwości związanych z zawieraniem umów o pracę jedynemu wspólnikowi spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Z tych też względów Sąd Okręgowy zmienił częściowo decyzję, gdyż przyjął za możliwe uznanie pracowniczego tytułu ubezpieczenia wnioskodawcy w okresie od 19 grudnia 2001 r. do 31 grudnia 2002 r. na podstawie art. 6 ust. 1 pkt. 1 oraz art. 8 ust. 1 i art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a dalej idące odwołanie oddalił przyjmując, że od 1 stycznia 2003 r. tytułem ubezpieczenia jest prowadzenie działalności gospodarczej przez wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Powyższy wyrok w części oddalającej odwołanie zaskarżył wnioskodawca zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 9 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez jego niezastosowanie wobec zbiegu pracowniczego tytułu do ubezpieczeń społecznych i tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności przez wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. i art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez ich błędne zastosowanie polegające na przyjęciu jako wyłącznego tytułu obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom społecznym tytułu opartego na posiadaniu pełnego pakietu udziałów w spółce z o.o. względem wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. zatrudnionego przez te spółkę na podstawie ważnej umowy o pracę.

Wskazując na powyższe skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt II poprzez zmianę zaskarżonej decyzji i stwierdzenie podlegania wnioskodawcy ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu zatrudnienia go jako pracownika spółki (...) sp. z o.o. we W. od dnia 1 stycznia 2003r., ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji i zasądzenie kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja wnioskodawcy jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy dokonał błędnej oceny stanu faktycznego sprawy w kontekście cytowanego niżej przepisu, jednak nie zmienia to faktu, że wyrok w zaskarżonej części odpowiada prawu.

Zgodnie z treścią art. 210 § 1 kodeksu spółek handlowych w umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników.

Nie ulega wątpliwości, że w dniu 20 września 1996 r. nadzwyczajne zgromadzenie wspólników (...) sp. z o.o. powzięło uchwałę o ustanowieniu prokurenta w osobie H. P., którego upoważniło do dokonywania w imieniu Spółki czynności z zakresu prawa pracy. Następnie zaś, w dniu 19 grudnia 2001 r. H. P. zawarł z wnioskodawcą umowę o pracę na czas nieokreślony na stanowisku kierownika budowy i robót budowlanych w pełnym wymiarze czasu pracy. Z tytułu tej umowy wnioskodawca został zgłoszony przez spółkę do ubezpieczeń społecznych i opłacał składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypadkowe.

W ocenie Sądu Okręgowego umowa ta została zawarta skutecznie i bez naruszenia przepisów prawa pracy, w szczególności art. 22 kp. Sąd Apelacyjny nie podziela tego poglądu, mając na uwadze dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych zgodnie z którym przyjęto, że o zakwalifikowaniu zatrudnienia jako czynności pracowniczych nie rozstrzygają przepisy prawa handlowego, lecz przepisy charakteryzujące stosunek pracy (wyrok z dnia 17 grudnia 1996 r., II UKN 37/96, OSNAPiUS 1997, nr 17, poz. 320; wyrok z dnia 5 lutego 1997 r., II UKN 86/96, OSNAPiUS 1997, nr 20, poz. 404). Generalnie stwierdzić należy, że sam fakt wykonywania czynności i pobierania za nie wynagrodzenia nie przesądza o charakterze umowy łączącej członka zarządu ze spółką. W wyroku z dnia 6 października 2004 r. I PK 488/03 (OSNP 2006 nr 1, poz. 7) Sąd Najwyższy zawarł pogląd, iż ocena, czy z członkiem zarządu spółki handlowej została zawarta umowa o pracę przez dopuszczenie do jej wykonywania, zależy od okoliczności konkretnej sprawy w zakresie dotyczącym celów, do jakich zmierzały strony (czy zawarcie umowy nie stanowiło obejścia prawa) oraz zachowania elementów konstrukcyjnych stosunku pracy, w tym w szczególności cechy podporządkowania pracownika w procesie świadczenia pracy. Zgodnie z art. 22 § 1 k.p. przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Niewątpliwie inna jest charakterystyka stosunku pracy osoby zarządzającej zakładem pracy w imieniu pracodawcy. Osoba zarządzająca zakładem pracy w imieniu pracodawcy może być zatrudniona na podstawie stosunku pracy, w którym wykonywanie pracy podporządkowanej ma cechy specyficzne, odmienne od "zwykłego" stosunku pracy. Tradycyjne pojmowanie podporządkowania jako obowiązku wykonywania przez pracownika poleceń pracodawcy ewoluuje w miarę rozwoju stosunków społecznych. W miejsce dawnego systemu ścisłego hierarchicznego podporządkowania pracownika i obowiązku stosowania się do dyspozycji pracodawcy nawet w technicznym zakresie działania, pojawia się nowe podporządkowanie autonomiczne, polegające na wyznaczeniu pracownikowi przez pracodawcę zadań bez ingerowania w sposób ich wykonania. W tymże systemie podporządkowania pracodawca określa godziny czasu pracy i wyznacza zadania, natomiast sposób realizacji tych zadań pozostawiony jest pracownikowi (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 7 września 1999 r., I PKN 277/99, OSNP 2001 nr 1, poz. 18 i z dnia 9 września 2004 r., I PK 659/03, OSNP 2005 nr 10, poz. 139). To, że taka osoba może być zatrudniona na podstawie stosunku pracy wskazują liczne przepisy Kodeksu pracy regulujące tę kwestię (por. art. 128 § 2 pkt 2, art. 131 § 2, art. 132 § 2 pkt 1, art. 149 § 2, art. 151 ⁴ § 1, art. 151 ⁵ § 4, art. 151 ⁷ § 5 pkt 1, art. 241 ²⁶ § 2). Z art. 241 ²⁶ § 2 k.p. wynika wprost, że osoba zarządzająca w imieniu pracodawcy zakładem pracy może być zatrudniona na podstawie stosunku pracy lub na innej podstawie niż stosunek pracy. Status pracowniczy osób sprawujących funkcje organów zarządzających zakładami pracy (w tym także funkcję członka zarządu spółki) nie wynika z faktu spełniania przez te osoby wszystkich cech stosunku pracy z art. 22 § 1 k.p., lecz z decyzji ustawodawcy o włączeniu tych osób do kategorii pracowników, pomimo braku podporządkowania kierownictwu pracodawcy pojmowanego w tradycyjny sposób.

Przy takim ujęciu podporządkowania pracowniczego osoby zarządzającej zakładem pracy nie można jednak tracić z pola widzenia tego, że może ono istnieć jedynie w przypadku rozdzielenia osoby pracodawcy i pracownika. Inaczej rzecz ujmując, podporządkowanie pracownicze nie występuje wtedy, kiedy jedna i ta sama osoba wyznacza zadania pracownicze, a następnie sama je wykonuje. Przykładowo, judykatura Sądu Najwyższego wyklucza możliwość, aby jedyny wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, będący prezesem jej zarządu, był zatrudniony w charakterze pracownika, gdyż stanowiłoby to wyraz niemożliwego pojęciowo podporządkowania "samemu sobie" (uchwała z dnia 8 marca 1995 r., I PZP 7/95, OSNAPiUS 1995 nr 18 poz. 227; wyrok z dnia 25 lipca 1998 r., II UKN 131/98, OSNAPiUS 1999 nr 14, poz. 465; z dnia 16 grudnia 1998 r., II UKN 394/98, OSNAPiUS 2000 nr 4, poz. 159, z dnia 7 kwietnia 2010 r., II UK 177/09, LEX nr 599767). Orzeczenia te odnoszą się też do sytuacji, w której społeczny status wykonawcy pracy staje się dla danej osoby jedynie funkcjonalnym elementem jej statusu właściciela spółki, służąc kompleksowej obsłudze tego podmiotu, a więc do sytuacji w której dochodzi do swoistej symbiozy pracy i kapitału, sprzecznej z aksjologią prawa pracy i prawa ubezpieczeń społecznych, opartą co do zasady na założeniu oddzielania kapitału oraz pracy.

W związku z powyższym umowa o pracę wnioskodawcy, zawarta zgodnie z przepisami art. 210 k.s.h., mogłaby być uznana za skuteczną, jednak szczególne okoliczności sprawy uzasadniają przyjęcie, że rację ma organ rentowy, odmawiając objęcia A. P. ubezpieczeniami społecznymi, wynikającymi z jego zatrudnienia jako pracownika w spółce. Z uwagi jednak na brak apelacji organu rentowego w tym zakresie oraz w związku z treścią art. 384 k.p.c. Sąd Apelacyjny nie mógł orzec na niekorzyść wnioskodawcy.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy w pozostałym zakresie dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i prawidłowej ich oceny. Prawidłowym jest stwierdzenie, że A. P. podlega w okresie od dnia 1 stycznia 2003 r. do nadal obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu, z tytułu posiadania statusu jedynego wspólnika zarejestrowanej w rejestrze sądowym (...) spółki z o.o. z siedzibą we W., tj. od dnia wejścia w życie znowelizowanego art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j.: Dz. U. z 2009 r., nr 205, poz. 1585 ze zm.).

Należy podnieść, iż w niniejszej sprawie za bezsporny uznać należy przyjęty w postępowaniu pierwszoinstancyjnym stan faktyczny. W istocie bowiem meritum sporu sprowadzone zostało do kwestii wykładni prawa.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 w zw. z art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ubezpieczeniom społecznym, tj. emerytalnemu, rentowym oraz wypadkowemu podlegają osoby prowadzące pozarolniczą działalność, za którą od dnia 1 stycznia 2003 r. uważa się w myśl art. 8 ust. 6 pkt 4 cyt. ustawy także wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W myśl art. 4 § 1 pkt 3 w zw. z pkt 2 k.s.h. za spółkę jednoosobową uważa się spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, której wszystkie udziały należą do jednego wspólnika. Niewątpliwym jest, iż od dnia wejścia w życie znowelizowanego art. 8 ust. 6 pkt 4, tj. od 1 stycznia 2003 r. do dnia 2 czerwca 2010 r. ubezpieczony był jedynym (...) sp. z o.o., skoro dopiero w dniu 2 czerwca 2010 r. drugim wspólnikiem stała się matka wnioskodawcy Z. P. (10 udziałów), to i tak wnioskodawca pozostawał większościowym udziałowcem (50 udziałów). Bez znaczenia pozostaje tutaj kwestia czy ubezpieczony faktycznie wykonywał czynności związane z prowadzeniem spraw spółki, a zatem czy pracował, skoro podstawą objęcia go ubezpieczeniem nie było sprawowanie funkcji w organie zarządzającym - jako prezes zarządu spółki - lecz bycie wspólnikiem i to bez względu na to czy z aktu założycielskiego wynikają dodatkowe obowiązki prócz podstawowego, tj. wniesienia wkładu na pokrycie udziałów. Podniesione zatem w apelacji zarzuty uznać należy za niezasadne. Obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym powstał bowiem z mocy samej ustawy w wyniku zaistnienia i trwania określonego w niej warunku, co oznacza, że osoba objęta takimi ubezpieczeniami z mocy ustawy staje się stroną stosunku ubezpieczenia społecznego niezależnie od swojej woli, co następuje w myśl art. 13 pkt 4 cyt. ustawy od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności. Za wykonywanie zaś takiej działalności w rozumieniu ustawy systemowej uważa się posiadanie statusu wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Należy zauważyć, iż ubezpieczony podnosił, że posiadał również inny tytuł ubezpieczenia mający pierwszeństwo w razie zbiegu tytułów w rozumieniu art. 9 ustawy systemowej, który w jego ocenie wynikał z umowy o pracę, jednakże w ocenie Sądu Apelacyjnego, w świetle poczynionych wyżej rozważań umowa ta jest nieważna, bowiem była ona pozbawiona zasadniczych elementów konstrukcyjnych istotnych dla tego rodzaju stosunków prawnych. W szczególności brak było w nich cechy szeroko rozumianego podporządkowania pracownika w procesie świadczenia pracy.

W tej sytuacji zarzut naruszenia prawa materialnego, a szczególności art. 9 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie mógł się ostać.

Mając na względzie poczynione rozważania oraz przedstawioną ocenę prawną, Sąd Apelacyjny w oparciu o art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako niezasadną.

R.S.