Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 26. lipca 2014 roku powód Przedsiębiorstwo Budownictwa (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w M. (dalej zwana także: Przedsiębiorstwo Budownictwa (...)) wniosła o zasądzenie od pozwanego (...) P – (...) Spółki akcyjnej z siedzibą w M. (dalej zwana także: (...) P – (...)) kwoty 33.324,48 zł wraz z odsetkami w wysokości ustawowej od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz kosztami procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, iż w związku z wykonywaniem na rzecz pozwanego robót budowlanych, powód wystawiał na rachunek pozwanej spółki faktury VAT obejmujące kwoty należnego mu z tego tytułu wynagrodzenia, które pozwany uregulował z opóźnieniem, wobec czego powód dochodzi skapitalizowanych odsetek ustawowych za okres opóźnienia w płatnościach, z dalszymi odsetkami (pozew, k. 4-8).

W dniu 22. września 2014 roku pozwany (...) P – (...) Spółki akcyjnej z siedzibą w M. złożył odpowiedź na pozew, w której wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na swoją rzecz od powoda kosztów procesu według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje stanowisko strona pozwana podniosła zarzut braku legitymacji procesowej czynnej powoda wskazując, że na podstawie umowy faktoringu zawartej przez powoda z (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. bank ten nabył prawa do wszystkich istniejących i przyszłych wierzytelności przysługujących stronie powodowej wobec pozwanego. Ponadto, strona pozwana zakwestionowała roszczenie powoda, tak co do zasady, jak i wysokości. Zaprzeczyła, aby dokonała zapłaty wynagrodzenia z opóźnieniem, jak również zakwestionowała okres, za który powód dochodzi odsetek, a także sposób ich wyliczenia. Pozwana spółka podniosła także zarzut potrącenia wierzytelności, przysługujących jej wobec powoda z tytułu kar umownych, naliczonych na podstawie zawartych z powodem umów, z wierzytelnością powoda dochodzoną pozwem (odpowiedź na pozew, k. 101-107).

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 1. lipca 2010 roku spółka (...) (jako generalny wykonawca robót związanych z realizacją zadania inwestycyjnego pod nazwą: "Dostosowanie Trasy Armii Krajowej do parametrów Drogi Ekspresowej (...)") zawarła ze spółką Przedsiębiorstwo Budownictwa (...) (jako podwykonawcą) umowę nr (...), której przedmiotem było wykonanie robót ziemnych pod fundamenty, wykonanie robót żelbetowych, wykonanie izolacji, montaż krawężników oraz montaż kotew konstrukcji nośnej półtuneli na obielcie PT2 (§1 ust. 1 umowy). Termin zakończenia robót wyznaczono na dzień 31. października 2011 roku (§12 ust. 2 umowy). Strony umowy ustaliły szacunkowo wynagrodzenie na kwotę 4.196.325,25 zł netto (§14 ust. 1 umowy). W dniu 14. lipca 2010 roku strony zawarły kolejną umowę – nr JP- (...), której przedmiotem był montaż elementów odwodnienia liniowego wraz ze studniami systemowymi w rejonie ekranów półtunelowych PT2 (§1 ust. 1 umowy). Termin zakończenia robót wyznaczono na dzień 14. lutego 2011 roku (§12 ust. 2 umowy). Wynagrodzenie oszacowano na kwotę 51.700,00 zł netto (§14 ust. 1 umowy). W treści obu umów ustalono, że rozliczenie robót będzie następowało na koniec każdego miesiąca kalendarzowego, w którym zostały wykonane dane roboty, na podstawie dokumentów rozliczeniowych, które jednocześnie będą podstawą do wystawienia faktur VAT (§15 ust. 5-6 umów). Strony ustaliły, że zapłata faktur VAT nastąpi w ciągu 30 dni, licząc od daty ich doręczenia, z uwzględnieniem wymogów i wraz z dokumentami rozliczeniowymi (§15 ust. 8 umów). Strony zastrzegły ponadto w §15 ust. 10 obu umów, iż wykonawca nie może bez pisemnej zgody Generalnego Wykonawcy przenieść wierzytelności przysługujących mu wobec Generalnego Wykonawcy na osoby trzecie. Zakresy robót objęte umowami, tj. prace żelbetowe i odwodnieniowe były ze sobą powiązane, uzupełniały się i były wzajemnie od siebie uzależnione. Nie mozna było wykonać całości robót objętych jedną z nich bez wykonania prac objetych drugą umową (umowa nr (...), k. 117-148, umowa nr (...), k. 149-179, zeznania świadka M. H., k. 245-249, zeznania J. P., k. 265-267).

Kierownik robót sporządzał protokół wykonanych w danym miesiącu robót, który przesyłał wiadomością e-mail spółce (...), celem zweryfikowania i wystawienia przejściowego świadectwa płatności, zatwierdzanego następnie przez inwestora. Pracownicy spółki (...) upoważnieni do odbioru faktur VAT, potwierdzali przyjęcie faktury pieczęcią z adnotacją „wpłynęło”, datą oraz podpisem upoważnionego pracownika. W przypadku braku załącznika do faktury w postaci przejściowego świadectwa płatności pracownicy pozwanego odmawiali przyjęcia faktury VAT. Faktury VAT wraz załącznikiem były dostarczane do siedziby oddziału pozwanego osobiście przez pracownika powoda - M. H. bądź członka zarządu powodowej spółki (...). Termin zapłaty faktur VAT - liczący 30 dni - rozpoczynał swój bieg od dnia doręczenia spółce (...) faktury VAT wraz z przejściowym świadectwem płatności. (zeznania świadka M. H., k. 245-249, zeznania J. P., k. 265-267).

W związku z treścią zawartych umów i bieżącym wykonywaniem objętych umowami robót budowlanych spółka Przedsiębiorstwo Budownictwa (...) wystawiła, na koniec każdego miesiąca kalendarzowego, na rachunek spółki (...), a nastepnie doręczyła pozwanemu następujące faktury VAT, obejmujące należne jej z tego tytułu wynagrodzenie:

-

nr (...) z dnia 30. czerwca 2011 roku na kwotę 321.601,26 zł brutto, doręczoną w dniu 6. lipca 2011 roku. Kwota 228.093,50 zł z powyższej faktury VAT została uregulowana w dniu 8. sierpnia 2011 roku,

-

nr (...) z dnia 13. lipca 2011 roku na kwotę 12.711,44 zł brutto, doręczoną w dniu 14. lipca 2011 roku. Powyższa kwota została uregulowana w dniu 1. września 2011 roku,

-

nr (...) z dnia 31. lipca 2011 roku na kwotę 372.607,25 zł brutto, doręczoną w dniu 4. sierpnia 2011 roku. Kwota 200.000,00 zł z powyższej faktury VAT została uregulowana w dniu 6. września 2011 roku,

-

nr (...) z dnia 5. sierpnia 2011 roku na kwotę 14.591,20 zł brutto, doręczoną w dniu 9. sierpnia 2011 roku, do której wystawiono w dniu 5. sierpnia 2011 roku fakturę korygującą o kwotę 119,60 zł, doręczoną w dniu 19. sierpnia 2011 roku. Kwota z powyższych faktur VAT – 14.710,80 zł, została uregulowana w dniu 3. października 2011 roku,

-

nr (...) z dnia 21. września 2011 roku na kwotę 13.160,39 zł brutto, doręczoną w dniu 26. września 2011 roku. Kwota 12.357,93 zł z powyższej faktury VAT została uregulowana w dniu 31. października 2011 roku,

-

nr (...) z dnia 31. sierpnia 2011 roku na kwotę 29.775,54 zł brutto, doręczoną w dniu 5. września 2011 roku. Powyższa kwota została uregulowana w dniu 31. października 2011 roku,

-

nr (...) z dnia 31. sierpnia 2011 roku na kwotę 509.414,44 zł brutto, doręczoną w dniu 7. września 2011 roku. Kwota 372.526,24 zł z powyższej faktury VAT została uregulowana w dniu 28. października 2011 roku,

-

nr (...) z dnia 31. października 2011 roku na kwotę 567.553,35 zł brutto, doręczoną w dniu 7. listopada 2011 roku. Kwota 402.854,70 zł z powyższej faktury VAT została uregulowana w dniu 19. grudnia 2011 roku,

-

nr (...) z dnia 27. grudnia 2011 roku na kwotę 217.407,25 zł brutto, doręczoną w dniu 28. grudnia 2011 roku. Kwota 48.254,32 zł z powyższej faktury VAT została uregulowana w dniu 1. lutego 2012 roku,

-

nr (...) z dnia 30. listopada 2011 roku na kwotę 409.816,91 zł brutto, doręczoną w dniu 7. grudnia 2011 roku. Powyższa kwota została uregulowana w dniu 1. lutego 2012 roku,

-

nr (...) z dnia 18. stycznia 2012 roku na kwotę 17.515,20 zł brutto, doręczoną w dniu 18. stycznia 2012 roku. Powyższa kwota została uregulowana w dniu 4. kwietnia 2012 roku,

-

nr (...) z dnia 20. grudnia 2011 roku na kwotę 18.942,00 zł brutto, doręczoną w dniu 22. grudnia 2011 roku. Powyższa kwota została uregulowana w dniu 4. kwietnia 2012 roku,

-

nr (...) z dnia 7. lutego 2012 roku na kwotę 217.754,21 zł brutto, doręczoną w dniu 7. lutego 2012 roku. Kwota 161.712,54 zł z powyższej faktury VAT została uregulowana w dniu 4. kwietnia 2012 roku,

-

nr (...) z dnia 8. marca 2012 roku na kwotę 260.723,17 zł brutto, doręczoną w dniu 8. marca 2012 roku. Kwota 205.365,75 zł z powyższej faktury VAT została uregulowana w dniu 21. maja 2012 roku,

-

nr (...) z dnia 4. kwietnia 2012 roku na kwotę 104.861,04 zł brutto, doręczoną w dniu 5. kwietnia 2012 roku. Kwota 82.083,03 zł z powyższej faktury VAT została uregulowana w dniu 11. lipca 2012 roku,

-

nr (...) z dnia 10. maja 2012 roku na kwotę 200.643,93 zł brutto, doręczoną w dniu 11. maja 2012 roku. Kwota 135.495,73 zł z powyższej faktury VAT została uregulowana w dniu 13. sierpnia 2012 roku,

-

nr (...) z dnia 11. czerwca 2012 roku na kwotę 129.382,78 zł brutto, doręczoną w dniu 13. czerwca 2012 roku. Kwota 29.277,59 zł z powyższej faktury VAT została uregulowana w dniu 4. września 2012 roku, kwota 49.997,27 zł w dniu 15. listopada 2012 roku, zaś kwotę 50.000,00 zł spółka (...) uiściła w dniu 14. marca 2013 roku,

-

nr (...) z dnia 3. września 2012 roku na kwotę 38.028,55 zł brutto, doręczoną w dniu 4. września 2012 roku. Kwota 37.997,63 zł z powyższej faktury VAT została uregulowana w dniu 14. marca 2013 roku,

-

nr (...) z dnia 23. sierpnia 2012 roku na kwotę 3.357,75 zł brutto, doręczoną w dniu 24. sierpnia 2012 roku. Powyższa kwota została uregulowana w dniu 15. listopada 2012 roku.

(faktury VAT, k. 23, 27, 31, 35-36, 39, 43, 47, 52, 55, 58, 61, 64, 67, 70, 73, 76, 79, 86, 89, wyciągi bankowe, k. 24-25, 28-29, 32-33, 37, 40-41, 44-45, 48-50, 53, 56, 59, 62, 65, 68, 71, 74, 77, 80-82, 87, 90, zeznania świadka M. H., k. 245-249, zeznania przedstawiciela powoda J. P., k. 265-267).

W dniu 14. lutego 2011 roku strony zawarły aneks nr (...) do umowy nr (...), w którym rozszerzono zakres robót, przedłużono termin zakończenia prac do dnia 31. października 2011 roku oraz podwyższono wynagrodzenie do kwoty 61.080,00 zł netto (aneks nr (...) wraz z załącznikami, k. 191-195).

Pismem z dnia 16. maja 2011 roku spółka Przedsiębiorstwo Budownictwa (...) zawiadomiła spółkę (...) o zawarciu z bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. umowy faktoringu, na podstawie której bank miał nabyć prawa do wszystkich istniejących i przyszłych wierzytelności przysługujących spółce Przedsiębiorstwo Budownictwa (...) wobec spółki (...). Otrzymanie powyższego zawiadomienia potwierdził Dyrektor Kontraktu mgr inż. J. Z. nanosząc nań w dniu 1. czerwca 2011 r. adnotację: "Działamy wg zawiadomienia" (zawiadomienie, k. 116). Powyższa umowa faktoringu została zawarta pod warunkiem. Dla jej skuteczności wymagane było przeprowadzenie weryfikacji wiarygodności ekonomicznej kontrahenta – spółki (...), której wynik był negatywny. Spółka Przedsiębiorstwo Budownictwa (...) nie otrzymała także zgody spółki (...) na zawarcie powyższej umowy - przelew wierzytelności. Umowa faktoringu nie doszła do skutku. Należne powodowi wynagrodzenie pozwany płacił co miesiąc na rachunek powodowej spółki (zeznania J. K., k. 264-265, wyciągi bankowe, k. 24-25, 28-29, 32-33, 37, 40-41, 44-45, 48-50, 53, 56, 59, 62, 65, 68, 71, 74, 77, 80-82, 87, 90).

W dniu 31. października 2011 roku zawarto aneks nr (...) do umowy nr (...), w którym przedłużono termin zakończenia prac do dnia 10. kwietnia 2012 roku (aneks nr (...) wraz z załącznikami, k. 180-184).

W dniu 30. grudnia 2011 roku zostało wystawione przejściowe świadectwo płatności podwykonawcy za okres 20. listopada 2011 roku – 30. grudnia 2011 roku, na podstawie którego w dniu 31. stycznia 2012 roku spółka Przedsiębiorstwo Budownictwa (...) wystawiła na rachunek spółki (...) fakturę VAT nr (...) na kwotę 7.653,06 zł brutto (przejściowe świadectwo płatności, k. 196, protokół rozliczeniowy, k. 197, faktura VAT, k. 198-199).

Prace żelbetonowe i odwodnieniowe na obiekcie PT2 zostały przez powoda zakończone do 10. kwietnia 2012 r. Po powodzie prace na tym obiekcie wykonywało jeszcze dwóch podwykonawców pozwanego: firma (...), która wykonywała konstrukcje nośne ekranów półtunelowych oraz firma (...), która wykonywała pokrycia powłokowe ze szkła. (...) uzyskuje użytkowość po 28 dniach. Po upływie tego okresu od zakończenia wykonywania prac przez powoda na teren budowy wchodził następny podwykonawca - V., a dwa tygodnie później - Metalplast. W dniu 25. czerwca 2012 roku Kierownik Robót (...) M. S. zgłosił zakończenie robót na obiekcie PT2 (dziennik budowy, k. 185-188, zeznania świadka M. H., k. 245-249, zeznania przedstawiciela powoda J. P., k. 265-267).

Pismem z dnia 9. lipca 2014 roku spółka Przedsiębiorstwo Budownictwa (...) wezwała spółkę (...) do zapłaty kwoty 33.381,87 zł tytułem odsetek ustawowych naliczonych z tytułu opóźnień w zapłacie wynagrodzenia (wezwanie do zapłaty, k. 93).

Pismem z dnia 22. września 2014 roku spółka (...) wezwała spółkę Przedsiębiorstwo Budownictwa (...) do zapłaty kwoty 781.245,45 zł, na którą składała się kwota 772.230,04 zł tytułem kary umownej za opóźnienie w dotrzymaniu określonego w umowie nr (...) terminu zakończenia robót oraz kwota 9.015,41 zł tytułem kary umownej za opóźnienie w dotrzymaniu określonego w umowie nr (...) terminu zakończenia robót (wezwanie do zapłaty, k. 189-190, dowód nadania, k. 242).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wymienionych powyżej załączonych do pozwu oraz odpowiedzi na pozew dokumentów prywatnych. Sąd uznał je za wiarygodne, gdyż ich autentyczność nie budziła wątpliwości, a ich prawdziwości nie kwestionowały same strony postępowania.

Podstawę ustaleń w zakresie elementów, jakie powinna zawierać prawidłowo wystawiona faktura VAT, której doręczenie skutkowało rozpoczęciem biegu odroczonego terminu płatności wynagrodzenia, stanowiły – w zakresie wyżej wskazanym – zeznania świadka M. H.. Podstawą ustaleń faktycznych w tym zakresie Sąd uczynił także zeznania członka zarządu powodowej spółki – (...). Zeznania te Sąd uznał za wiarygodne, gdyż są one spójne, pozbawione sprzeczności i uzupełniają się wzajemnie. Świadek, jak również przedstawiciel strony powodowej – J. P. potwierdzili, że faktury VAT, na których znajduje się pieczęć pozwanego, zostały zweryfikowane przez osoby upoważnione do ich odbioru w imieniu pozwanego (posługujące się pieczęcią pozwanego i znane tak świadkowi, jak i przedstawicielowi powoda, jako pracownicy pozwanego), zaś w przypadku braku załącznika w postaci zatwierdzonego przez inwestora przejściowego świadectwa płatności faktura taka nie zostałaby przyjęta przez pracowników pozwanego. Ponadto zeznali oni, że do faktury VAT musiało być załączone wyłącznie przejściowe świadectwo płatności. Tylko taka faktura VAT, zawierająca wskazany wyżej dokument, była przyjmowana przez pracowników pozwanego. Faktury VAT i przejściowe świadectwa płatności przed doreczeniem pozwanemu weryfikował każdorazowo członek zarządu powoda - J. P..

W zakresie ustalenia, czy umowa faktoringu zawarta przez powoda z bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. doszła do skutku, Sąd oparł się na zeznaniach Prezesa zarządu powodowej spółki – (...). Zeznaniom tym Sąd dał wiarę w całości, gdyż są spójne i pozbawione wewnętrznych sprzeczności, a nadto znajdują oparcie w pozostałym materiale dowodowym zgromadzonym w sprawie, w tym zwłaszcza w treści dokumentu prywatnego - zawiadomienia oraz wydruków z rachunku bankowego powoda, z których wynika, że pozwany dokonywał zapłaty wynagrodzenia bezpośrednio na rzecz powoda, a nie banku. Przedstawiciel powoda zeznał, że powyższa umowa nie wywarła skutku, gdyż pozwany nie wyraził skutecznie, tj. w sposób zgodny z zasadami reprezentacji pozwanej spółki, zgody na przelew wierzytelności, co pokrywa się z przedłożonymi do akt sprawy dokumentami: zawiadomieniem o cesji wierzytelności oraz odpisem KRS pozwanej spółki. Nadto wyjaśnił, że przeprowadzona przez bank weryfikacji ekonomicznej wiarygodności pozwanego wypadła negatywnie, wobec czego odmówił finansowania.

Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 207 § 6 k.p.c. Sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba, że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w pozwie, odpowiedzi na pozew lub dalszym piśmie przygotowawczym bez swojej winy lub, że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. W niniejszej sprawie powód w treści pisma procesowego z dnia 8. października 2014 roku wyjaśnił, iż zgłasza nowe wnioski dowodowe w postaci zeznań świadka i przesłuchania stron z uwagi na podniesienie przez pozwanego zarzutów: braku legitymacji procesowej czynnej powoda oraz braku opóźnienia w zapłacie faktur VAT. Wniosków tych nie można uznać za spóźnione, trudno bowiem oczekiwać od powoda przewidywania linii obrony pozwanego w procesie już na etapie wnoszenia pozwu i zgłaszania wszechstronnej inicjatywy dowodowej, antycypującej potencjalne zarzuty pozwanego. Wskazać ponadto należy, że adresatami reguł prekluzji dowodowej są strony, nie jest nim natomiast sąd rozpoznający sprawę (wyrok SN z dnia 23 października 2007 r., III CSK 108/07; wyrok SN z dnia 22 lutego 2006 r., III CK 341/05, OSNC 2006/10/174). Rolą instytucji prekluzji dowodowej jest dyscyplinowanie stron i zapobieganie nadmiernemu przedłużaniu postępowania, nie może ona prowadzić do wypaczenia istoty procesu i dopuszczenia do wydania wyroku niezgodnego z istotą wymiaru sprawiedliwości. W tym kontekście podkreślenia wymaga, iż przeprowadzenie dowodu z zeznań J. P. jako członka zarządu, a nie świadka, nie spowodowało przedłużenia postępowania, gdyż został on przesłuchany na kolejnym terminie rozprawy, wyznaczonym, celem kontynuowania postępowania dowodowego - przesłuchania stron, ograniczonego na wniosek pozwanego do przesłuchania przedstawicieli strony powodowej. W ocenie Sądu, pogląd pozwanego, jakoby wniosek o przesłuchanie ww. osoby na okoliczności objęte wcześniej sformułowaną tezą dowodową, a tylko w innej roli procesowej, należało traktować jako nowy wniosek dowodowy, cechuje się nadmiernym rygoryzmem i formalizmem.

Postanowieniem z dnia 24. lutego 2015 roku Sąd oddalił wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka Ł. L. na okoliczności: terminowego wykonania przez pozwanego robót na obiekcie PT2 oraz nieobciążenia pozwanego żadnymi karami umownymi ani odszkodowaniami za niewykonanie lun nienależyte wykonanie robót budowlanych przez pozwanego na tym obiekcie, jako dotyczące okoliczności nieistotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części.

Powód (podwykonawca) wywodził swoje roszczenie wobec pozwanego z okoliczności opóźnienia pozwanego (generalnego wykonawcy) w zapłacie należnego powodowi wynagrodzenia za wykonane przezeń, na podstawie łączących strony umów o roboty budowlane, prace (art. 647 i następne k.c.). Podstawą prawną dochodzonego roszczenia był zatem art. 481 k.c. w związku z art. 647 k.c. Zgodnie z dyspozycją pierwszego z powołanych wyżej przepisów, w przypadku opóźniania się przez dłużnika ze spełnieniem świadczenia pieniężnego wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Przesłanką żądania odsetek ustawowych nie jest więc powstanie szkody w majątku wierzyciela. Wystarczy, by zobowiązany naruszył treść stosunku obligacyjnego przez uchybienie terminowi świadczenia.

Pozwany nie kwestionował okoliczności: zawarcia z powodem umów o roboty budowlane, powołanych w pozwie, ani ich treści. Nie zaprzeczył też okoliczności wykonania przez powoda robót budowlanych, objetych umowami. Pozwany podniósł zarzut braku legitymacji procesowej czynnej powoda, zakwestionował okoliczność dokonania zapłaty wynagrodzenia z opóźnieniem oraz podniósł zarzut potrącenia przysługującej mu względem powoda wierzytelności w postaci kary umownej, naliczonej z tytułu opóźnienia powoda wykonaniu robót objętych ww. umowami, z wierzytelnością powoda dochodzoną pozwem.

Rozstrzygnięcie sprawy wymagało rozważenia dwóch kwestii: po pierwsze, oceny czy powód wykazał istnienie dochodzonego w pozwie roszczenia, tak co do zasady, jak i wysokości, oraz, po wtóre – wyłącznie w przypadku pozytywnego przesądzenia pierwszej okoliczności – rozważenia skuteczności złożonego przez stronę pozwaną oświadczenia o potrąceniu i podniesienia stosownego zarzutu w procesie.

W pierwszej kolejności należało odnieść się do zarzutu braku legitymacji procesowej czynnej powoda, jako najdalej idącego. W ocenie Sądu zarzut ten nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 6 k.c. i stanowiącego jego procesowy odpowiednik art. 232 k.p.c., ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne, natomiast strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Tym samym to na powodzie ciążył obowiązek wykazania, iż posiada on legitymację do dochodzenia zapłaty odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego przez pozwanego. W ocenie Sądu powód sprostał ciążącemu na nim obowiązkowi.

Powód wywodził dochodzone roszczenia z umów o roboty budowlane zawartych z pozwanym, na podstawie których przysługiwało mu miesięczne wynagrodzenie za wykonane prace, na potwierdzenie czego przedłożył faktury VAT oraz wyciągi bankowe, potwierdzające dokonywanie zapłaty na rachunek powoda przez pozwanego. Pozwany nie kwestionował przy tym, ani wykonania robót przez powoda, ani wysokości należnego mu z tego tytułu wynagrodzenia.

Strona pozwana zakwestionowała legitymację powoda podnosząc, iż ten zawierając umowę faktoringu z bankiem dokonał cesji wierzytelności przysługujących stronie powodowej z umów o roboty budowlane na osobę trzecią - bank. Wskazać w tym miejscu należy, że w przypadku zaprzeczenia połączonego z przedstawieniem nowych faktów i dowodów na ich poparcie, nie mamy do czynienia z zaprzeczeniem w jego typowej postaci. Jest to tzw. zaprzeczenie umotywowane, które może przybrać formę zarzutu i którego podstawę zgodnie z art. 6 k.c., winien wykazać pozwany. Innymi słowy, ciężar dowodu wykazania, że powód skutecznie przelał wierzytelności dochodzone niniejszym pozwem na bank spoczywał na pozwanym. Na poparcie swoich twierdzeń strona pozwana przedłożyła jednak wyłącznie kopię zawiadomienia o zawarciu przez powoda umowy faktoringu z bankiem.

Zgodnie z art. 509 k.c. wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Zasadą jest, że wierzyciel może bez zgody swojego dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią. Możliwość swobodnego przenoszenia wierzytelności można jednak ograniczyć poprzez zastrzeżenie umowne, że na przelew wierzytelności potrzebna jest zgoda dłużnika. Umowa przelewu wierzytelności zawarta wbrew zastrzeżeniu umownemu nie jest automatycznie nieważna, lecz jej skuteczność zależy od zachowania się dłużnika. Jest to przypadek tzw. bezskuteczności zawieszonej, która trwa do momentu wyrażenia przez dłużnika zgody na przelew (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25. października 2012 r., V ACz 810/12). Jeżeli zatem dłużnik wyrazi zgodę na przelew, to zawarta umowa jest ważna i skuteczna. Jeśli natomiast dłużnik takiej zgody nie wyrazi, to umowa przelewu nie jest wobec niego skuteczna i nadal pozostaje dłużnikiem zbywcy wierzytelności.

W treści obu zawartych przez strony umów o roboty budowlane zawarto zastrzeżenie umowne, że powód nie może bez pisemnej zgody pozwanego przenieść wierzytelności przysługujących mu wobec strony pozwanej na osoby trzecie (§15 ust. 10 umów). Jak wynika z zeznań J. K., powyższa umowa została zawarta pod warunkiem wyrażenia zgody przez pozwanego, który jednak tej zgody nie udzielił. Pod zawiadomieniem o cesji wierzytelności, w imieniu strony pozwanej, podpisał się Dyrektor Kontraktu mgr inż. J. Z., który dodatkowo uczynił na dokumencie wzmiankę: "działamy wg zawiadomienia". Zgodnie z treścią przepisu art. 38 k.c., pozwany będący osobą prawną działa przez swoje organy wskazane w ustawie i opartym na niej statucie. Stosownie do art. 95 k.c. osoba prawna może być również zastępowana przez pełnomocników, przedstawicieli ustawowych, a także przez prokurenta. Z przedłożonego do akt sprawy odpisu z Rejestru Przedsiębiorców KRS pozwanego nie wynika, aby osoba o nazwisku J. Z. była umocowanym przedstawicielem ustawowym pozwanego, ani jego pełnomocnikiem, a zatem należy uznać, że nie była ona uprawniona do jego reprezentacji. Strona pozwana nie wykazała przeciwnej okoliczności. Dodatkowo wskazać należy, że stosownie do art. 103 k.c., ważność czynności prawnej zdziałanej przez osobę nieumocowaną może być oczywiście potwierdzona przez mocodawcę, nawet w sposób dorozumiany. Jednakże zważyć też należy, że potwierdzenie wywiera swój skutek, gdy przejaw woli mocodawcy jest uzewnętrzniony wobec drugiej strony czynności prawnej, w okolicznościach niniejszej sprawy - powoda. Pozwany natomiast nie podjął żadnej inicjatywy dowodowej w kierunku wykazania tych okoliczności, a nie zostały też ujawnione żadne okoliczności pozwalające na przyjęcie, że taka wola potwierdzenia czynności prawnej została wobec powoda przez pozwanego ujawniona. Co więcej, zachowanie strony pozwanej polegające na dokonywaniu zapłaty za wystawione przez powoda faktury VAT na rachunek bankowy powodowej spółki, nie zaś banku, który wskazano w zawiadomieniu o cesji wierzytelności, świadczy o okoliczności przeciwnej - braku zgody pozwanego na przelew. Wobec niewyrażenia zgody przez pozwanego na przelew wierzytelności, a także z uwagi na odmowę finansowania przez bank po przeprowadzeniu weryfikacji wiarygodności ekonomicznej pozwanej spółki, umowa faktoringu nie doszła do skutku, a zatem powód, zachował legitymację czynną do występowania w sprawie, co obliguje Sąd do rozpoznania pozostałych zarzutów, zgłoszonych przez pozwanego w odpowiedzi na pozew.

Pozwana spółka w odpowiedzi na pozew zakwestionowała zasadność i wysokość dochodzonego roszczenia. Zaprzeczyła, aby dokonała zapłaty z opóźnieniem, jak również zakwestionowała okres, za który powód dochodzi zapłaty odsetek, a także sposób ich wyliczenia.

Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 481 § 1 k.c., jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Opisywane uprawnienie wierzyciela powstaje, gdy dłużnik nie wykona zobowiązania pieniężnego w terminie. Zgodnie z zasadami rozkładu ciężaru dowodu, to na powodzie spoczywał obowiązek wykazania okoliczności, że strona pozwana spełniła świadczenie pieniężne po terminie, bowiem to powód wywodził z niej korzystne skutki prawne.

Jak stanowi przepis art. 455 k.c., jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. W pierwszej kolejności zatem należy ustalić, czy strony oznaczyły termin spełnienia świadczenia przez pozwanego. W niniejszej sprawie strony obu umów w ich §1 5 ust. 8 ustaliły, że zapłata za faktury VAT nastąpi w ciągu 30 dni, licząc od daty ich doręczenia z uwzględnieniem wymogów i wraz z dokumentami, o których mowa w ust. 6. Stosownie zaś do treści §15 ust. 6 umów, rozliczenie robót miało następować na podstawie dokumentów rozliczeniowych, tj. raportów o postępie robót zawierających w szczególności wykaz postępu robót oraz rozliczenia robót, zatwierdzonych przez przedstawiciela Generalnego Wykonawcy, oraz przejściowych świadectw płatności wystawionych przez przedstawiciela Generalnego Wykonawcy, które to dokumenty miały stanowić podstawę do wystawienia faktur VAT. Strona pozwana w odpowiedzi na pozew podniosła, iż powód nie wykazał okoliczności doręczenia pozwanemu prawidłowo wystawionych faktur VAT, tj. faktur, do których załączone byłyby dokumenty rozliczeniowe, a zatem nie wykazał momentu rozpoczęcia biegu odroczonego terminu zapłaty wynagrodzenia. Jak wynika z zeznań świadka M. H., pracownika powoda odpowiedzialnego za doręczanie stronie pozwanej faktur VAT oraz przedstawiciela powoda – członka zarządu J. P., powód przesyłał drogą elektroniczną pozwanemu dokumentację przedstawiającą zakres wykonanych robót. Po zweryfikowaniu przez pozwanego postępu prac z przesłanymi dokumentami rozliczeniowymi i upływie czasu na zgłoszenie uwag, pozwana spółka wystawiała przejściowe świadectwo płatności, które po zatwierdzeniu przez inwestora było podstawą do wystawienia faktury VAT. Zarówno świadek, jak i przedstawiciel strony powodowej zeznali, że jedynym stosowanym w praktyce rozliczeń przez strony i niezbędnym dokumentem rozliczeniowym, stanowiącym obligatoryjny załącznik do każdej faktury VAT wystawionej przez powoda było przejściowe świadectwo płatności. W przypadku braku tego dokumentu upoważnieni do odbioru faktur VAT pracownicy pozwanego odmawiali przyjęcia takiej faktury. Ponadto, taka interpretacja zapisów umowy i ustaleń dokonanych pomiędzy stronami znajduje odzwierciedlenie w przedłożonych przez powoda fakturach VAT opatrzonych pieczęcią strony pozwanej. Jak wynika z zeznań wskazanych wyżej osób, tylko na prawidłowo wystawionych fakturach VAT, zaopatrzonych jednocześnie w wymagany załącznik, upoważniani pracownicy pozwanego przybijali pieczątki z adnotacją: „wpłynęło” i datą ich złożenia. Wobec tego Sąd uznał, że termin płatności rozpoczynał swój bieg od daty wskazanej na pieczątce pozwanej spółki. Natomiast daty uiszczenia przez pozwanego poszczególnych kwot wynagrodzenia z faktur VAT będących przedmiotem niniejszego postępowania, nie były przedmiotem sporu - nie zostały zakwestionowane przez stronę pozwaną.

Wobec powyższego pozwany niesłusznie podnosi, iż strony ustaliły odmienny sposób rozliczania. To twierdzenie pozwany powinien udowodnić, bowiem samo twierdzenie strony pozwanej nie jest dowodem, a twierdzenie dotyczące istotnej dla sprawy okoliczności, spornej między stronami (art. 227 k.p.c.) powinno być udowodnione przez stronę to twierdzenie zgłaszającą (art. 232 k.p.c. i art. 6 k.c.). Strona pozwana winna wykazać, iż zamiarem stron wynikającym z zawartej umowy był inny sposób rozliczania. Pozwany natomiast w niniejszej sprawie nie wykazał się żadną inicjatywą dowodową w tym zakresie, w szczególności strona pozwana nie wykazała, aby kwestionowała wcześniej sposób rozliczania się przez powoda, czy też, by dokonała zwrotu faktur VAT powodowi, uznając je za nieprawidłowo sporządzone. Sąd zatem uznał, że twierdzenie pozwanego nie zostało udowodnione i tym samym należy przyjąć, że zarówno zamiarem stron, jak i stosowaną przez nie praktyką w zakresie rozliczeń, była zapłata wynagrodzenia na podstawie wystawionych przez powoda faktur VAT, do których załączone było przejściowe świadectwo płatności.

Wobec powyższego Sąd uznał, że pozwany uregulował należności wynikające z faktur VAT z opóźnieniem, a zatem powodowi należą się odsetki ustawowe za okres opóźnienia, jednakże w niższej kwocie niż ta, której zapłaty dochodzi powód. Sąd bowiem uznał za trafny zarzut pozwanej, że powód dokonał wyliczenia odsetek za opóźnienie w sposób nieprawidłowy. Roszczenie o odsetki powstaje w chwili opóźnienia i obejmuje okres aż do momentu, gdy dłużnik spełni świadczenie pieniężne. Odsetki przysługują, zgodnie z art. 481 § 1 k.c., za czas opóźnienia. Dlatego stają się wymagalne począwszy od bezskutecznego upływu terminu spełnienia świadczenia głównego, czyli z upływem pierwszego dnia od wymagalności roszczenia głównego, aż do dnia jego zapłaty. W pozwie strona powodowa wskazała datę wymagalności wystawionych faktur VAT jako 30 dni od dnia wystawienia faktury. Jednakże, jak ustalono powyżej, trzydziestodniowy termin zapłaty rozpoczynał swój bieg od dnia doręczenia faktury VAT stronie pozwanej. Wystawienie faktury ma charakter wykonawczy w stosunku do wcześniej zawartej umowy. O prawach i obowiązkach stron rozstrzyga umowa, a nie czynności podjęte w celu jej realizacji (wystawienie faktury). Sąd ustalił zatem, iż wyliczenie ustawowych odsetek za opóźnienie w płatnościach powinno przebiegać w następujący sposób:

-

termin zapłaty faktury VAT nr (...) upływał w dniu 6. sierpnia 2011 roku, zaś pozwany uiścił kwotę 228.093,50 zł w dniu 8. sierpnia 2011 roku, zatem należne odsetki od powyższej kwoty wynoszą 162,48 zł - za okres od dnia 7. sierpnia 2011 roku do dnia 8. sierpnia 2011 roku,

-

termin zapłaty faktury VAT nr (...) upływał w dniu 13. sierpnia 2011 roku, zaś pozwany uiścił kwotę 12.711,44 zł w dniu 1. września 2011 roku, zatem należne odsetki od powyższej kwoty wynoszą 86,02 zł - za okres od dnia 14. sierpnia 2011 roku do dnia 1. września 2011 roku,

-

termin zapłaty faktury VAT nr (...) upływał w dniu 3. września 2011 roku, zaś pozwany uiścił kwotę 200.000,00 zł w dniu 6. września 2011 roku, zatem należne odsetki od powyższej kwoty wynoszą 213,70 zł - za okres od dnia 4. września 2011 roku do dnia 6. września 2011 roku,

-

termin zapłaty faktury VAT nr (...) upływał w dniu 8. września 2011 roku, zaś pozwany uiścił kwotę 14.591,20 zł w dniu 3. października 2011 roku, zatem należne odsetki od powyższej kwoty wynoszą 129,92 zł - za okres od dnia 9. września 2011 roku do dnia 3. października 2011 roku,

-

termin zapłaty faktury korygującej nr (...) upływał w dniu 19. września 2011 roku (18. września 2011 roku – niedziela), zaś pozwany uiścił kwotę 119,60 zł w dniu 3. października 2011 roku, zatem należne odsetki od powyższej kwoty wynoszą 0,60 zł - za okres od dnia 20. września 2011 roku do dnia 3. października 2011 roku,

-

termin zapłaty faktury VAT nr (...) upływał w dniu 26. września 2011 roku, zaś pozwany uiścił kwotę 12.357,93 zł w dniu 31. października 2011 roku, zatem należne odsetki od powyższej kwoty wynoszą 154,05 zł - za okres od dnia 27. września 2011 roku do dnia 31. października 2011 roku,

-

termin zapłaty faktury VAT nr (...) upływał w dniu 5. października 2011 roku, zaś pozwany uiścił kwotę 29.775,54 zł w dniu 31. października 2011 roku, zatem należne odsetki od powyższej kwoty wynoszą 275,73 zł - za okres od dnia 6. października 2011 roku do dnia 31. października 2011 roku,

-

termin zapłaty faktury VAT nr (...) upływał w dniu 7. października 2011 roku, zaś pozwany uiścił kwotę 372.526,24 zł w dniu 28. października 2011 roku, zatem należne odsetki od powyższej kwoty wynoszą 2.786,29 zł - za okres od dnia 8. października 2011 roku do dnia 28. października 2011 roku,

-

termin zapłaty faktury VAT nr (...) upływał w dniu 7. grudnia 2011 roku, zaś pozwany uiścił kwotę 402.854,70 zł w dniu 19. grudnia 2011 roku, zatem należne odsetki od powyższej kwoty wynoszą 1.721,79 zł - za okres od dnia 8. grudnia 2011 roku do dnia 19. grudnia 2011 roku,

-

termin zapłaty faktury VAT nr (...) upływał w dniu 27. stycznia 2012 roku, zaś pozwany uiścił kwotę 48.254,32 zł w dniu 1. lutego 2012 roku, zatem należne odsetki od powyższej kwoty wynoszą 85,93 zł - za okres od dnia 28. stycznia 2012 roku do dnia 1. lutego 2012 roku,

-

termin zapłaty faktury VAT nr (...) upływał w dniu 7. stycznia 2012 roku (6. stycznia 2012 roku dzień ustawowo wolny od pracy), zaś pozwany uiścił kwotę 409.816,91 zł w dniu 1. lutego 2012 roku, zatem należne odsetki od powyższej kwoty wynoszą 3.649,05 zł - za okres od dnia 8. stycznia 2012 roku do dnia 1. lutego 2012 roku,

-

termin zapłaty faktury VAT nr (...) upływał w dniu 17. lutego 2012 roku, zaś pozwany uiścił kwotę 17.515,20 zł w dniu 4. kwietnia 2012 roku, zatem należne odsetki od powyższej kwoty wynoszą 293,20 zł - za okres od dnia 18. lutego 2012 roku do dnia 4. kwietnia 2012 roku,

-

termin zapłaty faktury VAT nr (...) upływał w dniu 21. stycznia 2012 roku, zaś pozwany uiścił kwotę 18.942,00 zł w dniu 4. kwietnia 2012 roku, zatem należne odsetki od powyższej kwoty wynoszą 499,24 zł - za okres od dnia 22. stycznia 2012 roku do dnia 4. kwietnia 2012 roku,

-

termin zapłaty faktury VAT nr (...) upływał w dniu 8. marca 2012 roku, zaś pozwany uiścił kwotę 161.712,54 zł w dniu 4. kwietnia 2012 roku, zatem należne odsetki od powyższej kwoty wynoszą 1.555,10 zł - za okres od dnia 9. marca 2012 roku do dnia 4. kwietnia 2012 roku,

-

termin zapłaty faktury VAT nr (...) upływał w dniu 7. kwietnia 2012 roku, zaś pozwany uiścił kwotę 205.365,75 zł w dniu 21. maja 2012 roku, zatem należne odsetki od powyższej kwoty wynoszą 3.218,33 zł - za okres od dnia 8. kwietnia 2012 roku do dnia 21. maja 2012 roku,

-

termin zapłaty faktury VAT nr (...) upływał w dniu 5. maja 2012 roku, zaś pozwany uiścił kwotę 82.083,03 zł w dniu 11. lipca 2012 roku, zatem należne odsetki od powyższej kwoty wynoszą 1.958,75 zł - za okres od dnia 6. maja 2012 roku do dnia 11. lipca 2012 roku,

-

termin zapłaty faktury VAT nr (...) upływał w dniu 10. czerwca 2012 roku, zaś pozwany uiścił kwotę 135.495,73 zł w dniu 13. sierpnia 2012 roku, zatem należne odsetki od powyższej kwoty wynoszą 3.040,30 zł - za okres od dnia 12. czerwca 2012 roku do dnia 13. sierpnia 2012 roku,

-

termin zapłaty faktury VAT nr (...) upływał w dniu 13. lipca 2012 roku, zaś pozwany uiścił kwotę 29.277,59 zł w dniu 4. września 2012 roku, zatem należne odsetki od kwoty 129.382,78 zł wynoszą 2.440,28 zł - za okres od dnia 14. lipca 2012 roku do dnia 4. kwietnia 2012 roku. Kwotę 49.997,27 zł pozwany uiścił w dniu 15. listopada 2012 roku, zatem należne odsetki od pozostałej kwoty – 99.997,27 zł wynoszą 2.528,70 zł - za okres od dnia 5. września 2012 roku do dnia 15. listopada 2012 roku. Kwotę 50.000,00 zł pozwany uiścił w dniu 14. marca 2013 roku, zatem należne odsetki od powyższej kwoty wynoszą 2.101,37 zł - za okres od dnia 16. listopada 2012 roku do dnia 14. marca 2013 roku,

-

termin zapłaty faktury VAT nr (...) upływał w dniu 4. października 2012 roku, zaś pozwany uiścił kwotę 37.997,63 zł w dniu 14. marca 2013 roku, zatem należne odsetki od powyższej kwoty wynoszą 2.178,88 zł - za okres od dnia 5. października 2012 roku do dnia 14. marca 2013 roku,

-

termin zapłaty faktury VAT nr (...) upływał w dniu 23. września 2012 roku, zaś pozwany uiścił kwotę 3.357,75 zł w dniu 15. listopada 2012 roku, zatem należne odsetki od powyższej kwoty wynoszą 62,19 zł - za okres od dnia 25. września 2012 roku do dnia 15. listopada 2012 roku.

Mając na względzie powyższe Sąd uznał, że należne powodowi odsetki z tytułu opóźnienia w zapłacie wynagrodzenia przez pozwanego wynoszą łącznie 29.141,90 zł. W pozostałym zakresie żądanie powoda zgłoszone w pozwie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Fakt wykazania przez stronę powodową istnienia dochodzonego roszczenia co do zasady i wysokości nie był w okolicznościach niniejszej sprawy równoznaczny z uwzględnieniem powództwa. Decyzja w tym zakresie uzależniona była bowiem od oceny podniesionego przez stronę pozwaną zarzutu potrącenia.

Potrącenie jako instytucja prawa cywilnego (art. 498 – 505 k.c.) funkcjonuje w zasadzie na obszarze regulowanym przez prawo prywatne, obejmując stosunki prawne, w których obie strony występują w podwójnej roli wierzyciela i dłużnika. Zgodnie z art. 498 § 1 k.c., obydwie wierzytelności powinny spełniać wymagania jednorodzajowości oraz ograniczenia przedmiotowego (pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku), wymagalności i zaskarżalności. Wykonanie prawa potrącenia polega na złożeniu drugiej stronie oświadczenia o charakterze prawokształtującym (art. 499 zdanie pierwsze k.c.), którego skutkiem, niezależnym od woli uprawnionego do wierzytelności objętej potrąceniem, jest umorzenie się obydwu wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 k.c.), ze skutkiem czasowym określonym w art. 499 zdanie drugie k.c., tj. od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe. Oświadczenie o potrąceniu może być złożone w dowolnej formie. Co oczywiste, podstawowym warunkiem jego skuteczności jest, by z treści oświadczenia w sposób nie budzący wątpliwości wynikało, jaka wierzytelność przedstawiona została do potrącenia. Niezbędne jest zatem sprecyzowanie wzajemnej wierzytelności potrącającego pod względem rodzajowym, terminowym i wartościowym, w tym dokładne określenie kwoty pieniężnej, w jakiej ta wierzytelność się wyraża (zob. wyrok SN z dnia 20 grudnia 2006 r., IV CSK 299/2006, niepubl., wyrok SN z dnia 30 maja 1968 r., II PR 202/68, niepubl., wyrok SN z dnia 4 lutego 2000 r., II CKN 730/98, niepubl., wyrok SA w Warszawie z dnia 26 marca 2009 r., VI ACa 1278/2008, niepubl.). Zauważyć też należy, że podniesienie w procesie przez pozwanego zarzutu potrącenia przenosi ciężar dowodzenia na stronę pozwaną, która winna w tej sytuacji udowodnić istnienie wzajemnej wierzytelności, jej wymagalność oraz wysokość, zgodnie z ogólną regułą wynikającą z art. 6 k.c.

W ocenie Sądu podniesiony przez pozwanego w odpowiedzi na pozew zarzut potrącenia wierzytelności w kwocie 781.245,45 zł z tytułu kar umownych za opóźnienie w zakończeniu robót przez powoda nie zasługuje na uwzględnienie. Wskazać należy, że dla skuteczności zarzutu potrącenia wymagane jest złożenie oświadczenia drugiej stronie. W tym miejscu dokonać należy rozróżnienia potrącenia jako czynności materialnoprawnej od zarzutu potrącenia będącego czynnością procesową. Zgłoszenie zarzutu potrącenia bez wykazania jego skuteczności jako czynności materialnoprawnej nie jest wystarczające do przyjęcia, że na skutek potrącenia doszło do umorzenia wzajemnych wierzytelności. W piśmie procesowym – odpowiedzi na pozew - pełnomocnik pozwanego sformułował oświadczenie o potrąceniu wierzytelności w wysokości 781.245,45 zł, a nadto zgłosił zarzut potrącenia. W ocenie Sądu, w okolicznościach niniejszej sprawy doręczenie pełnomocnikowi powoda odpowiedzi na pozew nie czyni zadość wymogom z art. 61 § 1 k.c., zgodnie z którym oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Samo doręczenie pisma pełnomocnikowi powoda należy uznać za dokonane skutecznie jako czynność procesowa, jednakże zawarte w nim oświadczenie o dokonaniu potrącenia nie wywarło skutku materialnoprawnego. Oświadczenie to bowiem zostało złożone wobec pełnomocnika procesowego powoda, nie zaś samego adresata bądź osoby umocowanej do odbioru w imieniu powoda oświadczeń o charakterze materialnoprawnym. Zakres pełnomocnictwa złożonego do akt sprawy przez pełnomocnika powoda (k. 10) obejmuje wyłącznie czynności procesowe (art. 91 k.p.c.). Wskazać należy, że jeżeli pozwany dopiero w toku sprawy składa oświadczenie o potrąceniu i w związku z tym podnosi zarzut potrącenia, to jest to szczególny rodzaj czynności o podwójnym charakterze, będącej zarazem oświadczeniem woli, jak i czynnością procesową. W ramach dokonywania kontroli skutków złożenia oświadczenia o potrąceniu jako czynności prawnej Sąd ocenia czy oświadczenie to dotarło do adresata. W niniejszej sprawie Sąd podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 10. sierpnia 2010 roku oraz z dnia 7. marca 2013 roku (I PK 56/10, OSNP 2011, poz. 295; II CSK 476/12), iż treść art. 91 k.p.c. nie daje podstaw do przypisania pełnomocnikowi procesowemu prawa przyjmowania w imieniu mocodawcy miaterialnoprawnych oświadczeń kształtujących sytuację prawną stron stosunku materialnoprawnego. Potrącenie zaś tylko wtedy wywiera skutek w postaci wzajemnego umorzenia wierzytelności, gdy pismo je zawierające spełniało wymogi określone w art. 498 § 2 k.c. oraz pochodziło od strony uprawnionej do jego złożenia i zarazem było skierowane oraz doręczone stronie uprawnionej do jego przyjęcia. Nadto, w okolicznościach sprawy zachodzą wątpliwości co do tego, czy pełnomocnik pozwanej spółki był osobą uprawnioną do złożenia oświadczenia o potrąceniu. Zakres pełnomocnictwa załączonego do odpowiedzi na pozew nie jest określony precyzyjnie i nie poddaje się wykładni z uwagi na zawarte w nim sformułowanie: do dokonywania wszelkich innych czynności prawnych, procesowych i faktycznych niezbędnych do prawidłowego wypełniania celu i zakresu niniejszego pełnomocnictwa" (k. 108), które to okoliczności nie zostały w pełnomocnictwie wskazane i o których nie można wnioskować z jego treści. W konsekwencji Sąd uznał, że pełnomocnik pozwanej spółki ma status pełnomocnika procesowego, a zatem nie posiada umocowania do podejmowania czynności materialnoprawnych w jej imieniu. W niniejszej sprawie zatem zarówno pełnomocnik powoda, jak i pełnomocnik pozwanego dysponowali jedynie pełnomocnictwami procesowymi obejmującymi czynności z art. 91 k.p.c., dlatego też nie można uznać za skuteczne złożenie przez pełnomocnika pozwanego oświadczenia o potrąceniu wierzytelności.

Ubocznie tylko wskazać należy, że zgłaszając zarzut potrącenia strona jest zobowiązana wykazać zasadność tego zarzutu, składając stosowne wnioski dowodowe i przedstawiając dowody (por. wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 2. grudnia 2005 r., sygn. akt II CK 268/2005).

Zgodnie z brzmieniem art. 483 § 1 k.c., kara umowna stanowi umowne zastrzeżenie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego następuje przez zapłatę określonej sumy. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się w zastrzeżonej wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody (art. 484 § 1 k.c.). Z przepisów tych wynika, że roszczenie o zapłatę kary umownej powstaje wówczas, gdy dłużnik nie wykonał lub nienależycie wykonał swoje zobowiązanie, a więc gdy powstaje po jego stronie odpowiedzialność kontraktowa (art. 471 i nast. k.c.). Kara umowna należy się wierzycielowi tylko wtedy, gdy niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność (art. 471 k.c.), tj. niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania wynika - o ile, strony inaczej się nie umówiły ani co innego nie zastrzega szczególny przepis ustawy - z niedołożenia przez dłużnika należytej staranności (art. 472 k.c.), czyli jego winy w postaci, (co najmniej), niedbalstwa. W wypadku kary umownej zastrzeżonej na wypadek nieterminowego spełnienia świadczenia niepieniężnego oznacza to, że kara umowna należy się jedynie w wypadku zwłoki dłużnika (476 k.c.) - nie można natomiast żądać kary umownej, gdy dłużnik obalił wynikające z art. 471 k.c. domniemanie, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Powyższa przesłanka roszczenia o zapłatę kary umownej jest konsekwencją ujęcia kary umownej w przepisach art. 483 i 484 k.c. jako surogatu odszkodowania należnego z tytułu odpowiedzialności kontraktowej; świadczy o tym także lokata wymienionych przepisów - są one mianowicie zamieszczone w tym samym dziale kodeksu cywilnego, co art. 471.

Odwołując się do treści art. 471 k.c. oraz uwzględniając art. 6 k.c. należy stwierdzić, że przy odpowiedzialności kontraktowej ciężar dowodu rozkłada się następująco: wierzyciel ma wykazać istnienie stosunku zobowiązaniowego oraz jego treść, fakt niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, jak również poniesioną szkodę. Nie musi natomiast udowadniać, że wykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania nastąpiło na skutek okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność (a więc przede wszystkim winy dłużnika). W art. 471 k.c. zawarte jest, bowiem domniemanie, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązana nastąpiło na skutek okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2005 r., sygn. akt V CK 869/04). Tym samym to na dłużnika przerzucony został obowiązek wykazania, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania nastąpiło na skutek okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Z reguły oznacza to konieczność wykazania, że taka sytuacja wystąpiła, jako skutek zdarzeń niezawinionych przez dłużnika. Powyższe znajduje potwierdzenie w utrwalonej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego, który m.in. w wyroku z dnia z dnia 6 października 2010 r., sygn. akt II CSK 180/10, podkreślił, że w razie kary umownej zastrzeżonej na wypadek niewykonania zobowiązania, kara należy się jedynie, gdy dojdzie do zwłoki dłużnika (art. 476 k.c.). Dłużnik może się uwolnić od obowiązku zapłaty kary umownej, jeżeli obali wynikające z art. 471 k.c. domniemanie, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność.

Wierzyciel, dla którego zastrzeżona została kara umowna, nie ma obowiązku wykazywać faktu poniesienia szkody. Dla realizacji przysługującego mu roszczenia o zapłatę kary umownej musi jednak wykazać istnienie i treść zobowiązania łączącego go z dłużnikiem, a także fakt niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Jeżeli przy tym mieć na uwadze, że strony łączyła umowa o roboty budowlane że jest to umowa, z której wynika dla wykonawcy zobowiązanie rezultatu, to wierzyciela obciąża dowód wykazania istnienia i treści umowy oraz dowód, iż umówiony rezultat nie nastąpił lub wprawdzie nastąpił, ale nie odpowiada treści umowy. W okolicznościach rozpoznawanej sprawy pozwanego obciążał zatem dowód nienależytego wykonania umowy przez powoda, a powoda ewentualny dowód, że nienależyte wykonanie umowy nastąpiło na skutek niezawinionych przez niego okoliczności. Stosownie bowiem do powołanego już art. 471 k.c. przesłanką uzasadniającą zwolnienie dłużnika od obowiązku naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania jest wykazanie przez niego, że niewykonanie lub nienależyte, wykonanie jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności.

Przenosząc powyższe, abstrakcyjne w swym charakterze rozważania na okoliczności niniejszej sprawy, stwierdzić trzeba, że to na pozwanym spoczywał ciężar wykazania, że powód wykonał świadczenia objęte umowami po terminie, natomiast powoda obciążał obowiązek wykazania, że opóźnienie w wykonaniu umów wynikło z okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności. Jak wynika z §12 ust. 3 obu umów, za datę zakończenia robót przyjmuje się datę podpisania przez strony protokołu odbioru końcowego. Tymczasem strona pozwana takich protokołów nie przedłożyła, wobec czego nie sposób było ustalić daty zakończenia robót przez powoda w sposób uzgodniony przez strony, a co za tym idzie brak było możliwości ustalenia okresu opóźnienia i jego pochodnej w postaci wysokości kary umownej. Co więcej, z zeznań świadka M. H. oraz przedstawiciela powoda J. P. wynika, iż nie doszło do opóźnienia w wykonaniu prac żelbetonowych przez powoda. Zarówno świadek, jak i członek zarządu powoda zeznali, że ostatecznie roboty zostały oddane w terminie, a zatem odpowiednio i powód - będący jednym z podwykonawców pozwanego - zakończył prace w terminie. Jak wynika z ww. zeznań, prace kolejnych podwykonawców uzależnione były od wykonania robót przez powoda, a skoro całkowite zakończenie robót w zakresie PT2 nastąpiło w dniu 25. czerwca 2012 roku, oznacza to, że powód musiał zakończyć swoje prace przynajmniej półtora miesiąca wcześniej, a zatem w wyznaczonym terminie (10. kwietnia 2012 r.). Jeżeli zaś chodzi o zakończenie prac odwodnieniowych, to - jak wynika z zeznań świadka i przedstawiciela powoda - termin ich zakończenia był inny niż podany w aneksie nr (...), gdyż do umowy nr (...) strony sporządziły kolejne aneksy, w których przedłużano termin zakończenia prac, i który ostatecznie był zbieżny z ustalonym przez strony terminem zakończenia robót żelbetonowych. Zakresy robót objęte umowami, tj. prace żelbetowe i odwodnieniowe były ze sobą powiązane, uzupełniały się i były wzajemnie od siebie uzależnione. Nie mozna było wykonać całości robót objętych jedną z nich bez wykonania prac objętych drugą umową.

Wobec niewykazania przez pozwanego zasadności podniesionego przezeń zarzutu potrącenia, Sąd na podstawie art. 481 k.c. w związku z art. 647 k.c. zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę w wysokości 29.141,90 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 26. lipca 2014 roku do dnia zapłaty, zaś w pozostałym zakresie powództwo oddalił, jako bezzasadne. O obowiązku zapłaty odsetek ustawowych od zasądzonej kwoty należności głównej Sąd orzekł zgodnie z żądaniem pozwu, na podstawie art. 482 § 1 k.c., zgodnie z którym od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa.

Rozstrzygając o kosztach procesu Sąd oparł się na dyspozycji przepisu art. 100 k.p.c. i dokonał stosunkowego ich rozdzielenia. Powód wygrał sprawę w zakresie, w jakim powództwo zostało uwzględnione, zaś pozwany w części, w jakiej Sąd oddalił powództwo. W konsekwencji, powód wygrał proces w 87%, zaś pozwany w 13%.

Wydatki poniesione przez powoda w niniejszej sprawie sprowadzają się do: wynagrodzenia pełnomocnika należnego stosownie do § 6 ust. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.) w kwocie 2.400,00 zł, opłaty stosunkowej od pozwu w wysokości 1.667,00 zł oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w wysokości 17,00 zł (łącznie 4.084 zł).

Wydatki poniesione przez pozwanego w niniejszej sprawie sprowadzają się do: wynagrodzenia pełnomocnika należnego stosownie do § 6 ust. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. nr 163, poz. 1348 ze zm.) w kwocie 2.400,00 zł oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w wysokości 34,00 zł (łącznie 2.434 zł).

Do rozliczenia zatem pozostały koszty procesu w łącznej kwocie 6.518,00 zł. Ponieważ pozwany winien ponieść 87 % kosztów procesu, Sąd zasądził od niego na rzecz powoda kwotę 3.237,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Kwota 3,00 zł (nadpłacona opłata od pozwu) została powodowi zwrócona z urzędu w punkcie 4 wyroku, na podstawie przepisu art. 80 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594).

Mając na uwadze wszystkie wymienione wyżej okoliczności, na podstawie powołanych w uzasadnieniu przepisów Sąd orzekł jak w wyroku.

SSR Aleksandra Zielińska-Ośko

(...)