Pełny tekst orzeczenia

263/4/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 2 października 2013 r.

Sygn. akt Ts 82/12



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej C.P. w sprawie zgodności:

art. 6 i art. 7 w związku z art. 173 i art. 174 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o rentach i emeryturach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.) w związku z art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267, ze zm.) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

art. 174 ust. 3 i art. 173 w związku z art. 15 ust. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o rentach i emeryturach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 30 marca 2012 r. (data nadania) C.P. (dalej: skarżący) wniósł o zbadanie zgodności: po pierwsze – art. 6 i art. 7 w związku z art. 173 i art. 174 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o rentach i emeryturach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.; dalej: ustawa o emeryturach i rentach) w związku z art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267, ze zm.; dalej: ustawa o zaopatrzeniu) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji; po drugie – art. 174 ust. 3 i art. 173 w związku z art. 15 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji.

Skarga została sformułowana w związku z następującą sprawą. Decyzją z 4 października 2010 r. (znak KPU1000029003240-2007) Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział we Wrocławiu (dalej: ZUS) ustalił wysokość kapitału początkowego skarżącego. Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy przyjęto przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. od 1 stycznia 1989 r. do 31 grudnia 1998 r. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru (dalej także: WWPW) kapitału początkowego wyniósł 273,68% i zgodnie z art. 15 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach został obniżony do 250%. Do ustalenia wartości kapitału początkowego ZUS przyjął 5 lat 9 miesięcy i 17 dni (69 miesięcy) okresów składkowych oraz 6 miesięcy i 5 dni okresów nieskładkowych (6 miesięcy) – okresy zwolnień lekarskich. W dniu 30 listopada 2010 r. skarżący wystąpił ponownie z wnioskiem o ustalenie kapitału początkowego. Po rozpatrzeniu powyższego wniosku, 25 stycznia 2011 r. ZUS wydał decyzję, którą ustalił kapitał początkowy. Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy przyjął przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z faktycznego okresu ubezpieczenia. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wynoszący 390,98%, został obniżony do 250%. Przy ustalaniu wartości kapitału początkowego ZUS uwzględnił dodatkowo okres odbywania studiów wyższych. Tym samym do ogólnego stażu pracy przyjął 5 lat 9 miesięcy i 17 dni (69 miesięcy) okresów składkowych oraz 5 lat 5 miesięcy i 5 dni okresów nieskładkowych (65 miesięcy). Okresy nieskładkowe zostały ograniczone, zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach, do jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych, tj. 23 miesięcy. Skarżący wniósł odwołanie od tej decyzji, które Sąd Okręgowy we Wrocławiu – VIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych oddalił wyrokiem z 13 kwietnia 2011 r. (sygn. akt VIII U 342/11). Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w wyroku z 27 października 2011 r. oddalił apelację skarżącego. Wyrok został doręczony skarżącemu 8 stycznia 2012 r.

W skardze konstytucyjnej skarżący zarzucił naruszenie zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasady przyzwoitej legislacji, zasady „ochrony ekspektatyw nabycia praw” oraz zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji), a także zasady proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji) i zasady równego traktowania wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji – w skardze błędnie wskazano ust. 2) „w powiązaniu” z prawem do zabezpieczenia społecznego (art. 67 ust. 1 Konstytucji). Zdaniem skarżącego powyższe przepisy Konstytucji zostały naruszone przez art. 6 i art. 7 w związku z art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach oraz w związku z art. 11 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu. Jak twierdzi skarżący, do wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach okres pozostawania w stosunku pracy, w czasie którego pracownik pobierał zasiłek chorobowy z ubezpieczenia społecznego, zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu był uznawany za okres zatrudnienia. W przekonaniu skarżącego na podstawie tej regulacji nabył więc „prawo do wliczania okresu pobierania zasiłku chorobowego do okresu zatrudnienia”. Zaliczenie tego okresu do okresów nieskładkowych, zgodnie z art. 7 ustawy o emeryturach i rentach, skutkujące obniżeniem wartości kapitału początkowego, czyli części emerytury obliczonej na zasadach obowiązujących przed wejściem w życie ustawy o emeryturach i rentach, narusza zatem art. 2, art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 1 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji.

Drugi sformułowany przez skarżącego zarzut dotyczy niekonstytucyjności art. 15 ust. 5 w związku z art. 174 ust. 3 i art. 173 ustawy o emeryturach i rentach w zakresie, w jakim wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego został ograniczony do 250%. Skarżący wskazał, że opłacał pełne składki emerytalne, ustawodawca natomiast na podstawie art. 15 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach „dokonał zaboru nadwyżki ponad 250% wpłaconych składek na ubezpieczenie społeczne bez jakiegokolwiek uzasadnienia”. W ocenie skarżącego powyższa regulacja jest niezgodna z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji.

Skarżący zaznaczył ponadto, że kwestia wyznaczenia górnej granicy wskaźnika wysokości podstawy wymiaru świadczenia została zbadana przez Trybunał w wyroku z 24 października 2005 r. (P 13/04, OTK ZU nr 9/A/2005, poz. 102). Podkreślił jednak, że Trybunał nie oceniał dotychczas konstytucyjności obniżenia WWPW przy obliczaniu kapitału początkowego. Z tego powodu oraz z uwagi na nowy kontekst społeczno-ekonomiczny, a także skutki finansowe, jakie wynikałyby z orzeczenia Trybunału dla budżetu państwa, zdaniem skarżącego rozpoznanie skargi jest konieczne.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 25 września 2012 r. skarżący został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności wyrażonych w art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji przez zakwestionowany art. 6 i art. 7 w związku z art. 173 oraz art. 174 ustawy o emeryturach i rentach w związku z art. 11 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu; a także dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności wyrażonych we wskazanych powyżej przepisach Konstytucji przez art. 15 ust. 5 w związku z art. 174 ust. 3 i art. 173 ustawy o emeryturach i rentach.

W piśmie z 3 października 2012 r. skarżący odniósł się do zarządzenia. W zasadniczej części powtórzył argumentację zawartą w skardze. Uzupełnił przy tym uzasadnienie, wskazując, że skoro kapitał początkowy, którego wysokość ustalana jest według zasad określonych w art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach, stanowi wyliczenie emerytury za okres sprzed reformy emerytalnej, to okres pobierania zasiłku chorobowego powinien zostać uznany za okres składkowy i wymieniony w art. 6 ustawy o emeryturach i rentach. Skarżący podkreślił, że „przywilej” wliczania okresu pobierania zasiłku chorobowego do okresu zatrudnienia na równi z okresami, gdy skarżący opłacał lub miał opłacane składki na ubezpieczenie emerytalne, a zatem okresami uznanymi obecnie za składkowe, został zniesiony dopiero z wejściem w życie 1 stycznia 1999 r. ustawy o emeryturach i rentach. Zakwestionowana regulacja narusza zatem art. 67 ust. 1 w związku art. 2 i art. 32 ust. 1, a w konsekwencji art. 31 ust. 3 Konstytucji. Skarżący podtrzymał również argumentację wskazującą na naruszenie zasady przyzwoitej legislacji, zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz ochrony praw słusznie nabytych, a także zasady równości. W odniesieniu do drugiego zarzutu skarżący powtórzył, że art. 174 ust. 3 i art. 173 w związku z art. 15 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach są niekonstytucyjne w zakresie, w jakim wyznaczają, że kapitał początkowy ustala się z obniżeniem wskaźnika wysokości podstawy wymiaru do 250%. Podkreślił, że obniżenie wskaźnika bez jakiegokolwiek uzasadnienia, którym mogłoby być np. zagrożenie załamania budżetu państwa, jest niezgodne z zasadą proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji), zasadą równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji), zasadą sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji) i prawem do zabezpieczenia społecznego (art. 67 ust. 1 Konstytucji). Skarżący zaznaczył, że „skutki bezpośrednie” uznania przez Trybunał zakwestionowanej regulacji za niekonstytucyjną byłyby nieznaczne, ponieważ niewielu emerytów pobierających świadczenie ma ustalony kapitał początkowy.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych praw i wolności, którego wniesienie zostało uwarunkowane uprzednim spełnieniem szeregu przesłanek wynikających bezpośrednio z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowanych w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Celem wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej jest stwierdzenie dopełnienia przez skarżącego wszystkich przesłanek skargi konstytucyjnej, jak również przesądzenie, że sformułowane w niej zarzuty niekonstytucyjności kwestionowanych przepisów nie są oczywiście bezzasadne (art. 36 ust. 3 ustawy o TK).

W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub inny organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK skarga powinna zawierać wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa, i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone. Obowiązek precyzyjnego wskazania przez skarżącego naruszonych wolności lub praw wynika wprost z zasady wyrażonej w art. 66 ustawy o TK, w myśl której Trybunał, orzekając, jest związany granicami wnoszonej skargi. Konsekwencją tego unormowania jest – z jednej strony – nałożenie na skarżącego obowiązku szczegółowego przedstawienia wzorca kontroli kwestionowanych przepisów, z drugiej zaś – niemożność zastąpienia w tym zakresie skarżącego przez działający z własnej inicjatywy Trybunał Konstytucyjny. Należy jednocześnie podkreślić, że prawidłowe wykonanie powyższego obowiązku polega nie tylko na wskazaniu przepisów konstytucyjnych naruszonych – w ocenie skarżącego – kwestionowaną regulacją, ale również na uprawdopodobnieniu postawionych zarzutów niekonstytucyjności.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że rozpoznawana skarga konstytucyjna nie spełnia powyższych wymogów.

Na wstępie Trybunał przypomina, że zgodnie z obowiązującą od 1 stycznia 1999 r. ustawą o emeryturach i rentach podstawę wyliczenia emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r. będzie stanowić – w uogólnieniu – kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego. Z tego względu, że składki ewidencjonowane są na kontach ubezpieczonych od 1 stycznia 1999 r., zachodziła potrzeba uwzględnienia i skonkretyzowania okresów podlegania ubezpieczeniu przed tą datą, co znalazło odzwierciedlenie w formule kapitału początkowego. Kapitał początkowy służy zatem do ustalenia hipotetycznej emerytury na dzień 1 stycznia 1999 r. dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., którzy przed 1 stycznia 1999 r. opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy. Kapitał początkowy jest ewidencjonowany na koncie ubezpieczonego i stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 ustawy o emeryturach i rentach, a przy jego ustalaniu przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie tej ustawy okresy składkowe, o których mowa w art. 6, i okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 tejże ustawy, co do zasady – w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych. Kapitał ten można zatem określić jako kwotę umowną, stanowiącą równowartość opłaconych składek na ubezpieczenie społeczne przed 1999 r., będącą hipotetyczną emeryturą za okresy składkowe i nieskładkowe osób ubezpieczonych do 31 grudnia 1998 r., gdyby od 1 stycznia 1999 r. nabyły do niej uprawnienia (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 6 kwietnia 2006 r., sygn. akt II UK 180/05, OSNPUSiSP z 2007 r., nr 7-8, poz. 106).

W pierwszej kolejności Trybunał postanowił odnieść się do zarzutu niezgodności art. 6 i art. 7 w związku z art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach oraz w związku z art. 11 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 67 ust. 1 Konstytucji. Zarzut ten nie znajduje potwierdzenia w stanie prawnym, a zatem jest oczywiście bezzasadny.

Skarżący zarzucił niekonstytucyjność normy wynikającej z art. 6 i art. 7 w związku z art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach oraz w związku z art. 11 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu w zakresie, w jakim do ustalenia kapitału początkowego okres pobierania zasiłku chorobowego, zaliczany na gruncie ustawy o zaopatrzeniu do okresów zatrudnienia i stanowiący podstawę do obliczenia emerytury, uznaje się od wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach za okres nieskładkowy. Skarżący jako osoba urodzona po 31 grudnia 1948 r., opłacająca składki emerytalne, lub za którą składki te były opłacane przez płatników składek przed 1 stycznia 1999 r., nabył – jak twierdzi – na podstawie art. 11 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu prawo do wliczania tego okresu jako okresu składkowego.

Trybunał wskazuje, że podział na okresy składkowe i nieskładkowe nie został – wbrew twierdzeniom podniesionym w skardze – wprowadzony 1 stycznia 1999 r. ustawą o emeryturach i rentach. Podział ten, zastępując w tym zakresie regulację ustawy o zaopatrzeniu, wprowadziła ustawa z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450, ze zm.; dalej: ustawa o rewaloryzacji). W myśl art. 45 ust. 1 tejże ustawy, przepisy ustaw i dekretu wymienionych w art. 1 – m.in. ustawy o zaopatrzeniu – stosuje się od dnia wejścia w życie tej ustawy, o ile nie są sprzeczne z jej postanowieniami. Ustawa o rewaloryzacji w miejsce dotychczasowych trzech okresów: zatrudnienia, równorzędnych i zaliczanych, wprowadziła dwa rodzaje: okresy składkowe i nieskładkowe, wyszczególniła te okresy oraz wskazała sposób ich ustalania. Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 3 lit. a ustawy o rewaloryzacji okres zwolnienia z opłacania składek z tytułu pobierania zasiłku chorobowego został uwzględniony jako okres nieskładkowy. Oznacza to, że od wejścia w życie ustawy o rewaloryzacji, tj. od 15 listopada 1991 r., kwestia okresów zatrudnienia i ich zaliczania przy ustalaniu prawa do świadczenia oraz jego wysokości regulowana była w podnoszonym zakresie przez przepisy tej ustawy, a nie – jak twierdzi skarżący – przez przepisy ustawy o zaopatrzeniu. Od 15 listopada 1991 r., zgodnie z przepisami ustawy o rewaloryzacji, okres pobierania zasiłku chorobowego był zatem okresem nieskładkowym i podlegał uwzględnieniu przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej uwzględnionych okresów składkowych. Obowiązująca od 1 stycznia 1999 r. ustawa o emeryturach i rentach nie wprowadziła zmian w odniesieniu do tej kwestii. W świetle powyższych ustaleń Trybunał uznaje więc za oczywiście bezzasadny zarzut niekonstytucyjności art. 6 i art. 7 w związku z art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach oraz w związku z art. 11 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu – w zakresie, w jakim przy ustalaniu kapitału początkowego okres pobierania zasiłku chorobowego, który do 1 stycznia 1999 r. zaliczany był do okresów zatrudnienia na podstawie art. 11 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu, jest zaliczany jako okres nieskładkowy.

Niezależnie od powyższej przesłanki Trybunał postanowił wskazać pozostałe braki formalne skargi konstytucyjnej w zakresie zarzutu niekonstytucyjności art. 6 i art. 7 w związku z art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach oraz w związku z art. 11 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu.

Skarżący w skardze konstytucyjnej zarzucił naruszenie ekspektatywy uzyskania prawa do emerytury ustalonej według zasad obowiązujących przed 1 stycznia 1999 r., zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasady sprawiedliwości społecznej (art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji), zasady równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji) oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji. Odnosząc się do zarzutu naruszenia zasady równości wobec prawa, Trybunał przypomina, że z zasady tej wynika, iż wszystkie podmioty prawa charakteryzujące się w równym stopniu daną cechą istotną (relewantną) powinny być traktowane równo. Podmioty różniące się mogą natomiast być traktowane odmiennie. Ocena każdej regulacji prawnej z punktu widzenia zasady równości musi być zatem poprzedzona dokładnym zbadaniem sytuacji prawnej podmiotów i przeprowadzeniem analizy, zarówno jeśli chodzi o ich cechy wspólne, jak i cechy je różniące (por. wyroki TK z: 28 maja 2002 r., P 10/01, OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 35 oraz 11 września 2007 r., P 11/07, OTK ZU nr 8/A/2007, poz. 97). Ewentualne ustalenie, czy zasada równości wobec prawa została w konkretnym przypadku naruszona, wymaga określenia kręgu adresatów, do których odnosi się dana norma prawna, oraz wskazania elementów określających ich sytuację prawną, które są prawnie istotne. Zasada równości wobec prawa wymaga jednocześnie zasadności kryterium, na podstawie którego dokonano zróżnicowania sytuacji określonych podmiotów (por. wyroki TK z: 24 lutego 1999 r., SK 4/98, OTK ZU nr 2/1999, poz. 24; 17 stycznia 2001 r., K 5/00, OTK ZU nr 1/2001, poz. 2; 23 listopada 2004 r., P 15/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 108). Skarżący, kwestionując zgodność regulacji ustawy o emeryturach i rentach z art. 32 ust. 1 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji, zobowiązany był do sformułowania zarzutu w sposób odpowiadający wskazanym powyżej warunkom. Tymczasem zarówno w skardze, jak i piśmie nadesłanym w odpowiedzi na zarządzenie sędziego wzywające do usunięcia braków formalnych skarżący ograniczył się jedynie do przedstawienia ogólnego zarzutu naruszenia zasady równości wobec prawa. Taki sposób określenia naruszenia art. 32 ust. 1 Konstytucji w kontekście prawa do zabezpieczenia społecznego nie spełnia przesłanki określonej w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK i stanowi podstawę do odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w tym zakresie.

W skardze konstytucyjnej wzorcem kontroli skarżący uczynił również art. 31 ust. 3 Konstytucji. Trybunał przypomina, że art. 31 ust. 3 Konstytucji nie może być samodzielnym wzorcem kontroli w trybie badania zgodności aktów normatywnych z postanowieniami ustawy zasadniczej inicjowanym skargą konstytucyjną. Przy formułowaniu zarzutu naruszenia tego przepisu konieczne jest określenie praw lub wolności, w które nastąpiła ingerencja ustawodawcy. W rozpatrywanej sprawie, poza wymienieniem wśród wzorców kontroli art. 31 ust. 3 „w powiązaniu z” art. 67 ust. 1 Konstytucji, nie przedstawił żadnej argumentacji, która określałaby sposób naruszenia tego przepisu w odniesieniu do prawa do zabezpieczenia społecznego. Trybunał zwraca również uwagę, że zakres dopuszczalności ograniczeń prawa do zabezpieczenia społecznego nie podlega testowi proporcjonalności wprowadzonemu w art. 31 ust. 3 zdanie pierwsze Konstytucji. Ustrojodawca – wskazując, że „zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa” – de facto uznał, że rzeczywistą treść tego prawa socjalnego zawsze wyznacza ustawodawca. To on, modyfikując i ograniczając zakres prawa do zabezpieczenia społecznego, ma daleko więcej swobody niż w przypadku innych konstytucyjnych wolności i praw (gdyż nie wkracza tu w materię konstytucyjną). Prawo do zabezpieczenia społecznego podlega natomiast testowi konstytucyjności z perspektywy art. 31 ust. 3 zdanie drugie Konstytucji, zgodnie z którym ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw nie mogą naruszać istoty tychże wolności i praw. W przypadku prawa do zabezpieczenia społecznego konstytucyjny zakres ochrony odpowiada bowiem istocie tego prawa, która nie może zostać ograniczona (zob. wyrok TK z 19 grudnia 2012 r., K 9/12, OTK ZU nr 11/A/2012, poz. 136 i przywołane tam orzecznictwo). Skarżący nie przedstawił żadnych argumentów, które miałyby wskazywać i uprawdopodobnić, w jaki sposób zakwestionowana norma naruszyła istotę prawa do zabezpieczenia społecznego. Oznacza to, że także w tym zakresie skarga nie spełniała przesłanki art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.

Przechodząc do oceny zarzutu niekonstytucyjności art. 174 ust. 3 i art. 173 w związku z art. 15 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach, Trybunał stwierdza, że również w tym zakresie nie jest możliwe przekazanie skargi do merytorycznej kontroli. Artykuł 15 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach był przedmiotem merytorycznego rozstrzygnięcia w sprawie o sygn. P 13/04, co podnosi również skarżący. W wyroku tym Trybunał uznał, że powyższy przepis jest zgodny z art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji. Zasadnicze znaczenie w niniejszej sprawie ma zatem ustalenie, czy w związku z orzeczeniem Trybunału z 24 października 2005 r. występuje przesłanka zbędności orzekania, uniemożliwiająca merytoryczne rozpoznanie skargi.

W myśl art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia w danej sprawie jest zbędne lub niedopuszczalne. Przesądza o tym wystąpienie ujemnej przesłanki procesowej w postaci powagi rzeczy osądzonej – res iudicata (zob. postanowienie TK z 21 grudnia 1999 r., K 29/98, OTK ZU nr 7/1999, poz. 172). Zachodzi ona w wypadku tożsamości zarówno podmiotowej, jak i przedmiotowej rozpatrywanej sprawy ze sprawą uprzednio zawisłą i osądzoną przez Trybunał. Zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału brak podstaw do przyjęcia powagi rzeczy osądzonej nie oznacza, że uprzednie rozpoznanie sprawy konstytucyjności określonego przepisu prawnego (normy prawnej) z punktu widzenia tych samych zarzutów może być uznane za prawnie obojętne. Instytucją, która ma na celu zapewnienie stabilizacji sytuacji powstałych w wyniku ostatecznego orzeczenia, jest zasada ne bis in idem, rozumiana w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym z uwzględnieniem specyfiki tego postępowania (por. np. postanowienia TK z: 3 października 2001 r., SK 3/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 218; 28 lipca 2003 r., P 26/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 73; 25 lutego 2004 r., K 35/03, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 15; 9 marca 2004 r., SK 34/02, OTK ZU nr 3/A/2004, poz. 25; 22 marca 2005 r., U 4/04, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 33; 20 czerwca 2005 r., SK 47/04, OTK ZU nr 6/A/2005, poz. 73). Zasada ta oznacza zakaz ponownego orzekania o tym samym przedmiocie. Przy czym Trybunał podkreśla, że przy ocenie wystąpienia tożsamości przedmiotowej spraw należy uwzględnić nie tylko przepisy będące przedmiotem kontroli oraz wzorce kontroli, ale także sformułowane zarzuty (por. postanowienie TK z 14 października 2002 r., SK 18/02, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 74). Trzeba w tym miejscu również przypomnieć, że „w wypadku przesłanki ne bis in idem Trybunał dokonuje oceny w kategoriach pragmatycznych, ocenia celowość prowadzenia postępowania i orzekania” (zob. m.in. postanowienia TK z: 10 lipca 2007 r., P 40/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 86; 28 czerwca 2006 r., SK 25/06, OTK ZU nr 6/A/2006, poz. 76; 6 czerwca 2006 r., P 17/06, OTK ZU nr 6/A/2006, poz. 72; 29 maja 2006 r., P 29/05, OTK ZU nr 5/A/2006, poz. 61). Trybunał Konstytucyjny stoi przy tym na stanowisku, że konieczność uwzględniania określonej w ustawie o TK przesłanki zbędności wydania orzeczenia uwidacznia się na każdym etapie postępowania inicjowanego skargą (por. postanowienie TK z 3 września 2007 r., Ts 94/06, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 75).

Badając zatem, czy w niniejszej sprawie zachodzi konieczność odmowy nadania skardze dalszego biegu, Trybunał postanowił odnieść się przede wszystkim do przedmiotu kontroli. W wyroku z 24 października 2005 r. Trybunał badał zgodność z art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji art. 15 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach oraz ustanowionego w nim obniżenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru do 250% nabytego już świadczenia rentowego w sytuacji zmiany systemu emerytalnego. We wniesionej skardze konstytucyjnej skarżący kwestionuje natomiast art. 15 ust. 5 tejże ustawy i ograniczenie górnej granicy WWPW do 250% jako jednej z zasad ustalania wartości kapitału początkowego (art. 174 ust. 3 i art. 173 w związku z art. 15 ust. 5). Trybunał zwraca uwagę, że rozszerzenie lub zmodyfikowanie przedmiotu skargi samo w sobie nie oznacza jeszcze konieczności jej merytorycznego rozpoznania, zasadnicze znaczenie dla oceny, czy w niniejszej sprawie zachodzi zbędność orzekania, ma bowiem istota zarzutów. Trybunał stwierdza zatem, że – mimo sformułowanego w skardze zarzutu niekonstytucyjności obniżenia WWPW kapitału początkowego, o czym świadczyć ma również kolejność zakwestionowanych przepisów (art. 174 ust. 3 i art. 173 w związku z art. 15 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach) – istota zarzutów, zarówno w sprawie P 13/04, jak i w rozpoznawanej skardze, sprowadza się do tej samej kwestii – wyznaczenia górnej granicy WWPW na poziomie 250%. Ponadto fakt, że w sprawie P 13/04 ograniczenie to dotyczyło nabytego świadczenia, w skardze natomiast odnosi się do kapitału początkowego, nie różnicuje tych sytuacji na tyle, aby przesądzić o konieczności badania wniesionej skargi. Ocenę tę potwierdza również stanowisko Trybunału zawarte w postanowieniu z 27 stycznia 2010 r. (Ts 346/08, OTK ZU nr 4/B/2010, poz. 270). Trybunał wskazał wówczas, że przy zastosowaniu argumentacji a maiori ad minus należy przyjąć, że skoro obniżenie wysokości przysługującego ubezpieczonym świadczenia z zakresu zabezpieczenia społecznego jest zgodne z art. 2 i art. 32 Konstytucji (rozpatrywanymi w kontekście art. 67 Konstytucji), to tym samym zgodne jest obniżenie wysokości kapitału początkowego, stanowiącego podstawę do ustalenia wysokości tego rodzaju świadczenia w przyszłości. W ocenie Trybunału obie sytuacje są zatem na tyle podobne, że uzasadniają odniesienie ustaleń dokonanych przy rozpoznawaniu pytania prawnego o sygn. P 13/04 do analizowanej skargi konstytucyjnej.

Trybunał zauważa również, że mimo szerszego zakresu wzorców wskazanych w skardze konstytucyjnej niż w sprawie P 13/04, nie zachodzi konieczność merytorycznej oceny zarzutu. Po pierwsze, w orzeczeniu w sprawie P 13/04 Trybunał orzekł o zgodności art. 15 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach oraz ograniczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru do 250% z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. Przepisy te są wzorcami kontroli również we wniesionej skardze konstytucyjnej, przy czym Trybunał zwraca uwagę, że w odniesieniu do naruszenia zasady równości wobec prawa skarżący nie określił i nie uprawdopodobnił podniesionego zarzutu. Po drugie, wzorcami kontroli w skardze są także art. 31 ust. 3 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji. W odniesieniu do art. 67 ust. 1 ustawy zasadniczej należy zwrócić uwagę, że w sprawie P 13/04 Trybunał oceniał zgodność art. 15 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji na gruncie art. 67 ust. 1 Konstytucji i wynikającego z niego prawa do zabezpieczenia społecznego. Odnośnie zaś do zarzutu niezgodności z art. 31 ust. 3 Konstytucji art. 174 ust. 3 i art. 173 w związku z art. 15 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach – w zakresie, w jakim wprowadzone obniżenie WWPW jest nieuzasadnione i nieproporcjonalne – Trybunał przypomina, że zgodnie z przedstawionymi powyżej w postanowieniu ustaleniami prawo do zabezpieczenia społecznego nie podlega badaniu pod kątem proporcjonalności wprowadzanych ograniczeń. Szerszy zakres wzorców we wniesionej skardze nie powoduje zatem konieczności merytorycznej oceny skargi.

W świetle powyższych ustaleń, Trybunał stwierdza, że w zakresie zarzutu naruszenia przez art. 174 ust. 3 i art. 173 w związku z art. 15 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i art. 67 ust. 1 Konstytucji występuje przesłanka zbędności orzekania, która na etapie wstępnej kontroli stanowi podstawę do odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.



W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.













8