Pełny tekst orzeczenia

202/3/B/2014

POSTANOWIENIE
z dnia 10 października 2013 r.
Sygn. akt Ts 255/12

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Teresa Liszcz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej T.M. w sprawie zgodności:
1) art. 10 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o rentach i emeryturach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.) z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 83 ust. 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, ze zm.) z art. 2 i art. 78 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 16 października 2012 r. skarżący zakwestionował zgodność: po pierwsze, art. 10 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o rentach i emeryturach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.; dalej: ustawa o rentach i emeryturach z FUS) – w zakresie, w jakim przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości nie uwzględnia okresów, o których mowa w ust. 1 i 2 ww. przepisu, ze względu na zaliczenie ich do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty, na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników, nawet wtedy, gdy ubezpieczony jest zmuszony zrezygnować z emerytury rolniczej – z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji; po drugie, art. 83 ust. 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, ze zm.; dalej ustawa o s.u.s.) – w zakresie, w jakim odwołania składane przez osobę niebędącą prawnikiem do protokołu sporządzanego przez pracownika odpowiedniej jednostki ZUS są objęte rygorem formalnym właściwym dla pism procesowych – z art. 2 i art. 78 Konstytucji.

Skargę konstytucyjną wniesiono na podstawie następującego stanu faktycznego. Decyzją z 23 listopada 2007 r. (znak: E 17101745/25) Zakład Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ZUS lub Zakład) – II Odział w Warszawie przyznał skarżącemu emeryturę, natomiast decyzjami z 15 kwietnia 2008 r. (znak E 17101745/25) oraz 25 maja 2009 r. (znak 25/E/17101745/) przeliczył ją. Odwołanie złożone od dwóch ostatnich decyzji Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie – VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił wyrokiem z 18 listopada 2010 r. (sygn. akt VII U 1149/08). Tym samym wyrokiem sąd ten odrzucił odwołanie wniesione od decyzji ZUS z 23 listopada 2007 r. Apelację wniesioną od orzeczenia sądu I instancji oddalił Sąd Apelacyjny – Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie (dalej: SA w Warszawie) wyrokiem z 29 września 2011 r. (sygn. akt III AUa 330/11).
Obecnie skarżący pobiera świadczenie emerytalne przyznane mu w ramach powszechnego ubezpieczenia społecznego. Skarżący opłacał jednak także składki emerytalne w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (dalej: KRUS). Z tego powodu złożył wniosek o zaliczenie okresów opłacania tych składek do okresów, od których zależy wysokość emerytury przyznanej mu z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: FUS). We wskazanych w skardze rozstrzygnięciach przyjęto jednak – powołując się na zaskarżony art. 10 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach FUS – że zostały już one wzięte pod uwagę przy ustalaniu prawa do emerytury rolniczej i z tego względu nie mogą być ponownie uwzględnione przy ustalaniu wysokości emerytury z FUS. Taka sytuacja – zdaniem skarżącego – narusza zasadę sprawiedliwości społecznej oraz zasadę równości wobec prawa. Odmowa uwzględnienia przy ustalaniu wysokości emerytury okresów, za które skarżący opłacał składki w KRUS, przy niemożności jednoczesnego uzyskania prawa do pobierania świadczenia rolniczego nawet w niewielkiej części, prowadzi – zdaniem skarżącego – do wniosku, jakoby nie tylko nie prowadził on dzielności rolniczej, ale także nie odprowadzał żadnych składek na ubezpieczenie społeczne. To odmienne traktowanie okresów przepracowanych jako rolnik z okresami przepracowanymi w innym charakterze jest także sprzeczne z zasadą sprawiedliwości społecznej.
Od decyzji ZUS z 23 listopada 2007 r. skarżący złożył do protokołu odwołanie, które przez pracownika ZUS zostało zakwalifikowane nie jako odwołanie, tylko jako kolejny wniosek. Na skutek powyższego wspomniana decyzja stała się prawomocna. Jak twierdzi skarżący, w przypadku składania środków zaskarżenia przez osobę niebędącą prawnikiem albo środki te nie powinny być objęte rygorem formalnym, albo przy składaniu ich do protokołu powinien pomagać ubezpieczonemu odpowiednio przygotowany urzędnik. Objęcie odwołania składnego przez osobę niebędącą prawnikiem rygorem przewidzianym w przepisach ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) prowadzi bowiem do naruszenia konstytucyjnego prawa stron do zaskarżania decyzji wydanych w I instancji.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 14 maja 2013 r. pełnomocnika skarżącego wezwano do uzupełnienia braków formalnych wniesionej skargi konstytucyjnej, tj. do nadesłania rozstrzygnięć wydanych sprawie oraz podania daty doręczenia skarżącemu wyroku SA w Warszawie i daty wystąpienia przez niego z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu wniesienia skargi konstytucyjnej.
W piśmie procesowym nadesłanym w celu uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej skarżący wskazał, że wyrok sądu II instancji odebrał 17 listopada 2011 r., a z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu zwrócił się 1 kwietnia 2012 r.


Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:


W myśl art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarżący może wnieść skargę konstytucyjną po wyczerpaniu drogi prawnej, w ciągu trzech miesięcy od doręczenia mu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Wniesienie skargi konstytucyjnej po upływie tego terminu uzasadnia odmowę nadania jej dalszego biegu.
Zgodnie z art. 48 ust. 1 ustawy o TK skargę sporządza adwokat lub radca prawny, chyba że skarżącym jest sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych. Skarżący, który nie ma możliwości poniesienia kosztów ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika, może wystąpić do sądu rejonowego z wnioskiem o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej (art. 48 ust. 2 ustawy o TK). Stosownie do art. 48 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej nie biegnie do czasu aż sąd rozpatrzy wniosek.
Z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu należy wystąpić przed upływem trzymiesięcznego terminu do złożenia skargi konstytucyjnej (zob. postanowienia TK z: 14 grudnia 2000 r., Ts 141/00, OTK ZU nr 5/2001, poz. 135; 21 maja 2001 r., Ts 18/01, OTK ZU nr 4/2001, poz. 116; 26 czerwca 2001 r., Ts 48/01, OTK ZU nr 6/2001, poz. 205; 16 stycznia 2002 r., Ts 158/01, OTK ZU nr 2/B/2002, poz. 158). Złożenie go powoduje zawieszenie biegu tego terminu (zob. postanowienie TK z 21 marca 2013 r., SK 32/12, OTK ZU nr 3/A/2013, poz. 37).
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 29 września 2011 r. (sygn. akt III AUa 330/11), wskazany przez skarżącego jako ostateczne rozstrzygnięcie w jego sprawie, został mu doręczony 17 listopada 2011 r. Wtedy rozpoczął bieg trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej. Skarżący wystąpił z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu 1 kwietnia 2012 r., a więc po upływie tego terminu.
Niezależnie od powyższego, podstawą odmowy nadania rozpatrywanej skardze dalszego biegu w zakresie art. 10 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest niewskazanie konstytucyjnego prawa podmiotowego, które zostało naruszone na skutek wydania ostatecznego orzeczenia. Uprawnienie do wniesienia skargi konstytucyjnej w zakresie powyższej regulacji skarżący upatruje w naruszeniu zasad wynikających z art. 2 i art. 32 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wypowiadał się na temat dopuszczalności powoływania zasad zawartych w art. 2 Konstytucji jako wzorców w sprawie zainicjowanej wniesieniem skargi konstytucyjnej (zob. przede wszystkim wydane w pełnym składzie postanowienia TK z 12 grudnia 2000 r. i 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 59 i 60). Badając dopuszczalność powoływania się na art. 2 Konstytucji jako źródło konstytucyjnych praw lub wolności, których ochrony można dochodzić w trybie skargi konstytucyjnej, Trybunał Konstytucyjny wskazał na konieczność precyzyjnego określenia wolności lub prawa podmiotowego, wyinterpretowanych z tego przepisu, których naruszenie ma uzasadnić legitymację do wniesienia skargi konstytucyjnej. Podkreślił przy tym, że chodzi tu tylko o prawa lub wolności przyjmujące normatywną postać praw podmiotowych. Oznacza to, że ich adresatem jest obywatel (lub inny podmiot prawa), kształtują one jego sytuację prawną i ma on możność wyboru zachowania się, tj. spełnienia lub niespełnienia normy prawnej.

Nie stanowi podstawy do wniesienia skargi powołanie się przez skarżącego na naruszenie zasad wynikających z art. 2 Konstytucji, które adresowane są przede wszystkim do ustawodawcy i wyznaczają sposób, w jaki powinny być normowane poszczególne dziedziny życia publicznego. Odwołanie się do tych zasad, w tym do zasady ochrony praw nabytych, może mieć znaczenie tylko w sytuacji, w której skarżący wskaże równocześnie wolność lub prawo podmiotowe mające swoje źródło w przepisie Konstytucji, które doznały uszczerbku na skutek naruszenia powyższych zasad (zob. także postanowienia z 19 grudnia 2001 r., SK 8/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 272 oraz 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53).

Uprawnienie do wniesienia skargi skarżący upatruje również w naruszeniu zasady równości. Uzasadniając niedopuszczalność ujmowania tej zasady jako źródła konstytucyjnych praw lub wolności, których naruszenie legitymuje do wniesienia skargi konstytucyjnej, Trybunał Konstytucyjny, w wydanym w pełnym składzie postanowieniu z 24 października 2001 r. (SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225), wskazywał, że wynikająca z art. 32 Konstytucji zasada równości stanowi jedynie zasadę ogólną, mającą charakter niejako prawa „drugiego stopnia”, tzn. przysługującego w związku z konkretnymi normami prawnymi, a nie w oderwaniu od nich – „samoistnie”. Teza ta – jak podkreślał Trybunał – znajduje swoje uzasadnienie w specyfice przyjmowanego na gruncie Konstytucji rozumienia „równości”, która nie ma charakteru abstrakcyjnego i absolutnego, ale „funkcjonuje zawsze w pewnym kontekście sytuacyjnym, odniesiona musi być do zakazów lub nakazów albo nadania uprawnień określonym jednostkom (grupom jednostek) w porównaniu ze statusem innych jednostek (grup)”. W związku z powyższym dopuszczalność powołania się w skardze konstytucyjnej na naruszenie zasady równości winna zostać ograniczona wyłącznie do przypadków, w których zostanie wskazane konkretne podmiotowe prawo, wolność lub obowiązek o charakterze konstytucyjnym, w zakresie których zasada ta została naruszona.

W związku z powyższym – na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3, w zw. z art. 46 ust. 1 oraz w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.