Pełny tekst orzeczenia

173/2/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 14 stycznia 2014 r.

Sygn. akt Ts 300/13



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Marek Zubik,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej MKS Sp. z o.o. w sprawie zgodności:

art. 117 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43 poz. 296, ze zm.) z art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w związku z art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.),



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 21 listopada 2013 r. MKS Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) wystąpiła o zbadanie zgodności art. 117 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43 poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji w związku z art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).

Skarga konstytucyjna została złożona w związku z następującą sprawą. W dniu 31 marca 2012 r. skarżąca wystąpiła do Sądu Rejonowego w Siedlcach – V Wydział Gospodarczy (dalej: Sąd Rejonowy w Siedlcach) z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej oraz skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Postanowieniem z 2 maja 2012 r. (sygn. akt V GC 375/11) Sąd Rejonowy w Siedlcach oddalił wniosek skarżącej, natomiast postanowieniem z 23 lipca 2012 r. (sygn. akt IX Gz 212/12) Sąd Okręgowy w Lublinie – IX Wydział Gospodarczy (dalej: Sąd Okręgowy w Lublinie) oddalił zażalenie. Jak sąd ten wskazał w uzasadnieniu, z dołączonych do wniosku dokumentów (oraz dokumentów nadesłanych w celu uzupełnienia jego braków formalnych) wynika, że skarżąca ma środki pieniężne na funkcjonowanie spółki, a tym samym na wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika. Postanowienie sądu okręgowego – wskazane w skardze jako ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji – doręczono skarżącej 2 sierpnia 2012 r.

W dniu 7 sierpnia 2012 r. (data stempla pocztowego) skarżąca wystąpiła do Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie – I Wydział Cywilny o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu wniesienia skargi konstytucyjnej. Postanowieniem z 15 października 2012 r. (sygn. akt I Co 116/12) sąd ten, stwierdziwszy swą niewłaściwość, przekazał wniosek Sądowi Rejonowemu w Tychach – IX Wydział Cywilny (dalej: Sąd Rejonowy w Tychach), który postanowieniem z 4 lutego 2013 r. (sygn. akt IX Co 2064/12) wniosek oddalił. Postanowieniem z 25 kwietnia 2013 r. (sygn. akt III Cz 270/13) Sąd Okręgowy w Katowicach – III Wydział Cywilny Odwoławczy (dalej: Sąd Okręgowy w Katowicach) zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że ustanowił dla skarżącej pełnomocnika z urzędu. Pismem z 21 sierpnia 2013 r., Okręgowa Izba Radców Prawnych w Katowicach (dalej: OIRP w Katowicach) wyznaczyła do sporządzenia skargi radcę prawnego. Pismo to doręczono pełnomocnikowi 26 sierpnia 2013 r. (co Trybunał ustalił z urzędu).

W ocenie skarżącej zakwestionowany w skardze art. 117 § 3 k.p.c. narusza wyrażoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji zasadę równości, gdyż ustanawia dla podmiotów – zdaniem skarżącej podobnych (niezwolnionych od kosztów sądowych osób fizycznych i osób prawnych oraz podmiotów, którym przepis szczególny przyznaje zdolność sądową) – różne kryteria przyznawania adwokata lub radcy prawnego z urzędu. Jak twierdzi skarżąca, przepis ten „istotnie ogranicza” podmiotom takim jak skarżąca, prawo do ustanowienia pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej, tj. narusza prawa wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji w związku z art. 48 ust. 1 ustawy o TK.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji „[k]ażdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji”. Wspomniane zasady korzystania z tego środka ochrony praw i wolności precyzuje ustawa o TK. Zgodnie z jej art. 46 ust. 1 skarżący może wnieść skargę konstytucyjną po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w terminie trzech miesięcy od doręczenia mu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. W związku z tym, że skarżąca podjęła działania zmierzające do uzyskania pomocy prawnej z urzędu, istotnego znaczenia nabiera także unormowanie art. 48 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK, zgodnie z którym „[d]o czasu rozstrzygnięcia przez sąd wniosku [w tej sprawie] nie biegnie termin przewidziany w art. 46 ust. 1 [ustawy o TK]”.



2. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że analizowaną skargę konstytucyjną skarżąca wniosła z przekroczeniem terminu.



2.1. Jak wynika ze stanu faktycznego przedstawionego w skardze, odpis ostatecznego orzeczenia, tj. postanowienia Sądu Okręgowego w Lublinie z 23 lipca 2012 r., został doręczony skarżącej 2 sierpnia 2012 r. Następnego dnia rozpoczął bieg termin do wniesienia skargi konstytucyjnej. Wystąpienie przez skarżącą (7 sierpnia 2012 r.) z wnioskiem, o którym mowa w art. 48 ust. 2 ustawy o TK, spowodowało zawieszenie tego terminu. Trwało ono do 26 sierpnia 2013 r., tj. do dnia, w którym pełnomocnik skarżącej odebrał pismo OIRP w Katowicach, wydane w celu wykonania postanowienia Sądu Okręgowego w Tychach z 25 kwietnia 2013 r.



2.2. W myśl art. 20 ustawy o TK w sprawach w niej nieuregulowanych do postępowania przed Trybunałem stosuje się odpowiednio przepisy k.p.c. Z powodu braku odrębnej regulacji w ustawie o TK termin, o którym mowa w art. 46 ust. 1 oraz art. 48 ust. 2 zdanie drugie tej ustawy, powinno się obliczać na podstawie unormowań zawartych w k.p.c., a w myśl odesłania wynikającego z art. 165 § 1 k.p.c. – na podstawie przepisów prawa cywilnego. Zgodnie zaś z art. 114 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.) jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach, a ciągłość terminu nie jest wymagana, za miesiąc przyjmuje się 30 dni.



2.3. Skarżąca wniosła rozpatrywaną skargę konstytucyjną 21 listopada 2013 r., a zatem z przekroczeniem terminu określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Należy bowiem zauważyć, że od doręczenia skarżącej ostatecznego orzeczenia do wystąpienia przez nią z wnioskiem do sądu rejonowego upłynęło 5 dni, natomiast od dnia doręczenia pełnomocnikowi pisma OIRP w Katowicach do wniesienia skargi – 87 dni (5 dni w sierpniu, 30 dni we wrześniu, 31 dni w październiku i 21 dni w listopadzie). Zatem od dnia doręczenia ostatecznego orzeczenia skarżącej do dnia wniesienia przez nią skargi (nie licząc okresu zawieszenia) minęły 92 dni.

Powyższa okoliczność jest – w myśl art. 49 w związku z art. 46 ust. 1 ustawy o TK – podstawą odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.



3. Trybunał odniósł się także do meritum zarzutów sformułowanych w skardze konstytucyjnej.



3.1. Skarżąca zakwestionowała art. 117 § 3 k.p.c. w brzmieniu: „Osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna, której ustawa przyznaje zdolność sądową, niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych, może się domagać ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego”. Przedmiotem skargi jest też norma prawna zrekonstruowana z art. 130 § 1 k.p.c. w brzmieniu: „Jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych lub jeżeli od pisma nie uiszczono należnej opłaty, przewodniczący wzywa stronę, pod rygorem zwrócenia pisma, do poprawienia, uzupełnienia lub opłacenia go w terminie tygodniowym. Mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne oczywiste niedokładności nie stanowią przeszkody do nadania pismu biegu i rozpoznania go w trybie właściwym”, w związku z art. 126 § 1 pkt 3 k.p.c., zgodnie z którym „[k]ażde pismo procesowe powinno zawierać: (…) osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności”.



3.2. Zdaniem skarżącej o przyznaniu pełnomocnika z urzędu powinny decydować te same kryteria, bez względu na status strony występującej z wnioskiem. Obecny stan prawny – jak zauważa skarżąca – „istotnie ogranicza” podmiotom takim jak ona, prawo do ustanowienia pełnomocnika z urzędu. W ocenie Trybunału twierdzenia te są niezasadne.



3.3. Należy zwrócić uwagę na to, że obowiązek wykazania swojej sytuacji finansowej oraz złożenia oświadczenia dotyczy tylko tych podmiotów, które nie zostały zwolnione przez sąd od kosztów sądowych w całości lub w części. Strony zwolnione od kosztów orzeczeniem sądu nie mają obowiązku ani wykazywania swojej sytuacji finansowej ani składania oświadczenia. Zatem, gdy strona niezwolniona od kosztów domaga się sfinansowania zastępstwa procesowego przez Skarb Państwa, sąd musi ocenić zasadność takiego żądania. W związku z tym ustawodawca zobowiązał zainteresowanych do wykazania swojej sytuacji finansowej. Uznał, że w przypadku osób fizycznych wystarczy złożenie oświadczenia zawierającego dane wskazane w art. 1171 § 1 k.p.c. (według wzoru określonego w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 15 kwietnia 2010 r. w sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego [Dz. U. Nr 65, poz. 418]). Ustawodawca nie sprecyzował natomiast sposobu wykazania – przez osobę prawną lub inną jednostkę organizacyjną mającą zdolność sądową – braku dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego. Niewątpliwie ocena możliwości poniesienia takich kosztów musi być poprzedzona analizą dokumentów obrazujących sytuację majątkową i finansową strony ubiegającej się o udzielenie pomocy prawnej z urzędu, a rodzaj tych dokumentów może być różny w zależności od konkretnego przypadku. W odniesieniu do podmiotów takich jak skarżąca nie jest zatem możliwe określenie katalogu wymaganych dokumentów.



3.4. Skarżąca porównuje podmioty, które nie mają wspólnej istotnej cechy uzasadniającej konieczność ich równego traktowania. Tymczasem – jak Trybunał wielokrotnie wskazywał w swoim orzecznictwie – zgodnie z zasadą równości należy jednakowo traktować podmioty podobne, przy czym nie zakazuje się przyjmowania odmiennych rozwiązań prawnych wobec podmiotów różniących się pewnymi cechami istotnymi. Innymi słowy „tylko podmioty prawa (adresaci norm prawnych), charakteryzujące się daną cechą istotną (relewantną) w równym stopniu, mają być traktowane równo, a więc według jednakowej miary, bez zróżnicowań zarówno dyskryminujących, jak i faworyzujących” (zob. wyrok TK z 26 października 2004 r., SK 7/04, OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 95). Oceniając daną regulację prawną w kontekście zasady równości, należy zatem rozważyć, czy można wskazać wspólną cechę istotną podmiotów prawa, która uzasadnia ich równe traktowanie, i dodatkowo wziąć pod uwagę zarówno treść, jak i cel danej regulacji prawnej (zob. orzeczenia TK z: 9 marca 1988 r., U 7/87, OTK ZU nr 1/1988; 3 września 1996 r., K 10/96, OTK ZU nr 4/1996 poz. 33; a także wyrok TK z dnia 16 grudnia 1997 r., K 8/97, OTK ZU nr 5-6/1997, poz. 70). Trybunał zwraca także uwagę na to, że zakwestionowany w skardze art. 117 § 3 k.p.c. w żaden sposób nie określa sytuacji prawnej osób fizycznych.



3.5. Skarżąca twierdzi, że zakwestionowany art. 117 § 3 k.p.c. uniemożliwił jej ustanowienie pomocy prawnej z urzędu w sytuacji, w której nie była ona w stanie ponieść kosztów tej pomocy bez uszczerbku dla dalszego bytu spółki. Nie ma to jednak potwierdzenia w treści orzeczenia, w związku z którym skarżąca wniosła skargę do Trybunału. Jak bowiem orzekł Sąd Okręgowy w Lublinie, „[skarżąca] posiada środki pieniężne niezbędne na funkcjonowanie spółki a tym samym środki na wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika”. Zdaniem Trybunału skoro stanowisko sądu zostało sformułowane na podstawie oceny dokumentów dołączonych do wniosku oraz – co istotne – dokumentów przedłożonych przez skarżącą na wezwanie sądu, to zarzuty tego typu – jak postawione w skardze – przenoszą ciężar rozważań na płaszczyznę stosowania prawa, pozostającą zasadniczo poza kognicją Trybunału Konstytucyjnego (zob. postanowienia TK z: 21 czerwca 1999 r., Ts 56/99, OTK ZU nr 6/1999, poz. 143; 21 czerwca 2000 r., Ts 33/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 222; 20 czerwca 2006 r., Ts 191/05, OTK ZU nr 5/B/2006, poz. 214).



4. Wzorcem kontroli w postępowaniu zainicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej nie może być wskazany przez skarżącą – jako przepis związkowy – art. 48 ust. 1 ustawy o TK. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji podstawą skargi konstytucyjnej mogą być tylko przepisy ustawy zasadniczej.

Wskazane okoliczności są – w myśl art. 49 w związku z art. 36 ust. 3, art. 47 ust. 1 pkt 2 i art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – kolejnymi podstawami odmowy nadania dalszego biegu analizowanej skardze konstytucyjnej.



W związku z tym Trybunał postanowił jak na wstępie.