Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CNP 123/07
POSTANOWIENIE
Dnia 17 października 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
SSA Michał Kłos
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 17 października 2007 r.,
skargi G.C., M.G. i K.K.
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego postanowienia
Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 7 czerwca 2005 r., sygn. akt [...]
wydanego w sprawie ze sprzeciwu Banku Spółki Akcyjnej
od listy wierzytelności ustalonej w postępowaniu upadłościowym przedsiębiorców
P.C. i J.D. - Przedsiębiorstwo "G." C., D. i Spółka
przy uczestnictwie wierzycieli [...],
oddala skargę.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w Ł. – po rozpoznaniu sprzeciwu Banku S.A. od listy
wierzytelności ustalonej w postępowaniu upadłościowym przedsiębiorców P.C.
i J.D., prowadzących działalność gospodarczą pod nazwą „G.” C., D. i spółka z
siedzibą, przy uczestnictwie wierzycieli: [...] – postanowieniem z dnia 17 marca
2005 r. zmienił postanowienie sędziego-komisarza z dnia 15 lipca 2004 r. w ten
sposób, w odniesieniu do wierzytelności przypadających uczestnikom
postępowania zmienił wskazaną w liście wierzytelności drugą kategorię
zaspokojenia na kategorię szóstą. Za podstawę orzeczenia Sąd Rejonowy przyjął
następujące ustalenia i wnioski.
P.C. i J.D., prowadzący działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej
pod nazwą Przedsiębiorstwo „G.” C., D. i spółka, świadczyli usługi w zakresie
projektowania i sprzedaży lokali. W ramach prowadzonej działalności zawarli
z wierzycielami uczestniczącymi w niniejszym postępowaniu umowy, w których
zobowiązali się do wybudowania samodzielnych lokali mieszkalnych i przeniesienia
ich własności na wierzycieli, a ci z kolei do dokonania określonych wpłat na poczet
kosztów budowy. Umowy nie zostały wykonane, gdyż w dniu 25 czerwca 2003 r.
ogłoszono upadłość przedsiębiorców. W dniach 26 stycznia i 11 marca 2004 r.
sędzia-komisarz zezwolił na odstąpienie od zawartych umów, po czym syndyk
złożył każdej ze stron oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Wierzyciele
uczestniczący w postępowaniu zgłosili sędziemu-komisarzowi swoje wierzytelności
z tytułu dokonanych wpłat na lokale, kwalifikując je do drugiej kategorii
zaspokojenia. Postanowieniem z dnia 15 lipca 2004 r. sędzia-komisarz uznał te
wierzytelności i w ślad za stanowiskiem syndyka zaliczył je do drugiej kategorii
zaspokojenia. Obwieszczenie o ustaleniu listy wierzytelności ukazało się w „Dz.” z
dnia 27 lipca 2004 r., a w dniu 10 sierpnia 2004 r. Bank S.A. złożył sprzeciw co do
uznania – w drugiej kategorii zaspokojenia – wierzytelności w łącznej kwocie
7 647 580,05 zł. Podniósł, iż odstąpienie, na podstawie art. 39 § 1 rozporządzenia
Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. – Prawo upadłościowe
(jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm. – dalej: „Pr. upadł.”), od umów
3
wzajemnych zawartych przez upadłego oznacza, że kwoty wpłacone przez jego
kontrahentów podlegają zwrotowi, a więc nie stanowią zobowiązań masy upadłości
i z tej przyczyny nie podlegają zaliczeniu do kategorii drugiej. W konkluzji skarżący
domagał się zmiany zaskarżonego postanowienia przez zaliczenie
zakwestionowanych wierzytelności do kategorii szóstej.
Zarządzeniem z dnia 16 sierpnia 2004 r. Bank S.A. został wezwany do
uzupełnienia braków formalnych sprzeciwu przez wyszczególnienie wierzycieli z
podaniem kwoty zaskarżonej wierzytelności i pozycji na liście oraz przedłożenie
odpisów sprzeciwu dla uczestników postępowania. Skarżący uzupełnił wskazane
braki formalne w terminie tygodniowym.
Sąd Rejonowy stwierdził, że – wbrew odmiennym zapatrywaniom
uczestników G.C., E.G., M.G., M.G., J.O. i M.O. – braki formalne złożonego
sprzeciwu nie uprawniały do jego odrzucenia, zgodnie bowiem z art. 162 § 3
Pr. upadł., sprzeciw podlega odrzuceniu tylko wtedy, gdy jest spóźniony albo nie
przytoczono w nim faktów i dowodów na jego uzasadnienie. Podkreślił, że sprzeciw
jest szczególnym środkiem zaskarżenia postanowień sędziego-komisarza, wobec
czego należy traktować go tak jak pismo procesowe wszczynające określone
postępowanie sądowe, do którego – w przypadku braków formalnych innych niż
określone w art. 162 § 3 Pr. upadł. – ma zastosowanie tryb przewidziany w art. 130
§ 2 k.p.c. Wynika to z art. 68 Pr. upadł., według którego w postępowaniu
upadłościowym stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania cywilnego
ze zmianami i uzupełnieniami, zawartymi w niniejszym prawie.
Sąd Rejonowy podkreślił, że podstawowe znaczenie dla oceny zasadności
złożonego sprzeciwu ma rozstrzygnięcie kwestii, czy zaskarżone wierzytelności
mogą być uznane za należności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia masy
w rozumieniu art. 204 § 1 pkt 2 Pr. upadł. oraz że kwestia ta została już
rozstrzygnięta w prawomocnym postanowieniu Sądu Okręgowego w Ł. z dnia
4 lutego 2005 r. W postanowieniu tym Sąd Okręgowy zakwalifikował wierzytelności
inwestorów, znajdujących się w takiej samej sytuacji faktycznej i prawnej, do
szóstej kategorii zaspokojenia. Związanie wyrażoną tam oceną prawną nie może –
zdaniem Sądu Rejonowego – budzić wątpliwości. W niniejszej sprawie bezspornie
4
doszło do odstąpienia na podstawie art. 39 § 1 Pr. upadł. od umów wzajemnych o
wybudowanie lokali mieszkalnych, zawartych przez upadłych z uczestnikami
postępowania. Zgodnie z art. 494 k.c., strona , która odstępuje od umowy
wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej
na mocy umowy, przepis ten nie może być jednak stosowany wprost, gdyż
ustawodawca wprowadził w art. 40 Pr. upadł. uregulowanie szczególne. W myśl
tego przepisu, jeżeli syndyk odstępuje od umowy, druga strona nie ma prawa do
zwrotu dokonanego świadczenia, chociażby znajdującego się w masie upadłości,
lecz może swoją wierzytelność z tytułu należności za dokonanie świadczenia
i poniesionej straty zgłosić do masy upadłości. Regulacja ta nie oznacza –
stwierdził Sąd Rejonowy – że z chwilą odstąpienia od umowy masa upadłości staje
się bezpodstawnie wzbogacona albo że wierzyciele świadczyli nienależnie, dlatego
nie można zakwestionowanych przez skarżącego wierzytelności uznać za
należności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia w rozumieniu art. 405 w związku
z art. 410 k.c., uprawniające do zaliczenia do drugiej kategorii zaspokojenia.
Zażalenie na powyższe postanowienie złożone przez G.C., E.G., M.G., M.G.
i K.K. zostało przez Sąd Okręgowy w Ł. oddalone postanowieniem z dnia
7 czerwca 2005 r. Sąd Okręgowy zaaprobował stanowisko Sądu pierwszej instancji
zarówno w kwestii dopuszczalności uzupełnienia braków formalnych sprzeciwu, jak
i w kwestii wykładni art. 40 i art. 204 § 1 pkt 2 i 6 Pr. upadł. Podkreślił, że użyte
w art. 204 § 1 pkt 2 Pr. upadł. sformułowanie „należności z tytułu bezpodstawnego
wzbogacenia masy” nie obejmuje wierzytelności drugiej strony umowy wzajemnej,
powstałych w następstwie odstąpienia przez syndyka od umowy, w tym
wierzytelności z tytułu należności za dokonanie świadczenia. Wierzytelność ta,
choć powstaje z czynności syndyka, ma być zgłoszona do masy upadłości tak, jak
każda wierzytelność, która powstała wobec upadłego, co powoduje, że jej
zaspokojenie nie odbywa się w sposób przewidziany w art. 204 § 1 pkt 2 i art. 205
Pr. upadł., lecz w kolejności wynikającej z art. 204 § 1 pkt 6 Pr. upadł. Brak zatem
podstaw do przyjęcia, że doszło do naruszenia przepisów art. 40 i art. 204 § 1 pkt 2
Pr. upadł. Ponadto Sąd Okręgowy stwierdził, że jest związany sentencją swojego
postanowienia z dnia 4 lutego 2005 r., które dotyczyło tego samego upadłego i
takich samych umów.
5
Uczestnicy G.C., M.G. i K.K. wnieśli skargę o stwierdzenie niezgodności z
prawem prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego, zarzucając, że jest ono
niezgodne z przepisami: art. 165 § 1 Pr. upadł., art. 373 w związku z art. 397 § 2
k.p.c. i art. 162 § 3 Pr. upadł., art. 126 w związku z art. 130 k.p.c. oraz art. 68 i 162
Pr. upadł., art. 328 § 2 k.p.c., art. 410 k.c., art. 365 § 1 i art. 366 k.p.c. oraz art. 494
k.c. w związku z art. 40 i art. 204 § 1 pkt 2 Pr. upadł. Zdaniem skarżących, Sąd
Okręgowy z naruszeniem art. 365 § 1 i art. 366 k.p.c. przyjął, że jest związany
postanowieniem wydanym w sprawie [...], z naruszeniem art. 165 § 1 Pr. upadł.
zaaprobował uchybienie Sądu pierwszej instancji, który nie zawiadomił wierzycieli o
rozprawie wyznaczonej w celu rozpoznania wniesionego sprzeciwu, z naruszeniem
art. 373 w związku z art. 397 § 2 k.p.c. nie odrzucił tego sprzeciwu, z naruszeniem
art. 126 i 130 k.p.c. w związku z art. 68 i art. 162 § 1 i 3 Pr. upadł. uznał, że
zachodziły podstawy do jego uzupełnienia, z naruszeniem art. 328 § 2 k.p.c. nie
wyjaśnił podstawy prawnej poglądu odmawiającego uznania wierzytelności
zgłoszonych do masy upadłości w wyniku odstąpienia przez syndyka od umów
wzajemnych za świadczenie nienależne w rozumieniu art. 410 k.c., z naruszeniem
art. 494 k.c. w związku z art. 40 Pr. upadł. przyjął, że art. 494 k.c. stanowił
podstawę prawną odstąpienia od umów wzajemnych, podczas gdy art. 40 Pr.
upadł. jako przepis szczególny wyłącza stosowanie art. 494 k.c., z naruszeniem art.
40 Pr. upadł. uznał, że w wyniku odstąpienia przez syndyka od umów wzajemnych
nie nastąpiło odpadnięcie podstawy prawnej świadczenia wierzycieli i nie stało się
ono świadczeniem nienależnym, i wreszcie z naruszeniem art. 204 § 1 pkt 2 Pr.
upadł. przyjął, że nie podlegają zaspokojeniu w kategorii drugiej wierzytelności z
tytułu bezpodstawnego wzbogacenia masy, chociaż w wyniku działań syndyka
doszło do takiego wzbogacenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
stanowi novum w procedurze cywilnej, dlatego w pierwszej kolejności zachodzi
potrzeba rozważenia kwestii dopuszczalności skargi ze względu na rodzaj
zaskarżonego orzeczenia.
6
Zgodnie z art. 4241
k.p.c., skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
przysługuje – przy spełnieniu przesłanek określonych w § 1 i 2 – od prawomocnego
orzeczenia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie,
a w wyjątkowych wypadkach – od prawomocnego orzeczenia kończącego
postępowanie w sprawie wydanego przez sąd pierwszej instancji. Kwestia, czy taki
charakter ma wydane w postępowaniu upadłościowym postanowienie sądu drugiej
instancji rozstrzygające zażalenie na postanowienie w przedmiocie sprzeciwu
wierzyciela co do uznania wierzytelności, może nasuwać wątpliwości. Pojęcie
postanowienia kończącego postępowanie w sprawie w postępowaniu
rozpoznawczym było wielokrotnie przedmiotem wykładni Sądu Najwyższego i za
utrwalony można już uznać pogląd, że postanowieniem kończącym postępowanie
w sprawie jest postanowienie, którego uprawomocnienie się trwale zamyka drogę
do rozstrzygnięcia sprawy co do istoty przez sąd danej instancji. Chodzi przy tym
o postanowienia kończące postępowanie jako całość poddaną pod osąd, nie zaś te,
które kończą jedynie fragment sprawy lub rozstrzygają kwestię wpadkową (zob.
postanowienia SN z dnia 14 listopada 1996 r., I CKN 7/96, OSNC 1997, nr 3,
poz. 31, z dnia 22 stycznia 1997 r., I CKN 48/96, OSNC 1997, nr 8, poz. 107
i z dnia 8 kwietnia 1997 r., I CZ 22/97, OSNC 1997, nr 10, poz. 147, uchwały składu
siedmiu sędziów SN: z dnia 24 listopada 1998 r., III CZP 44/98, OSNC 1999, nr 5,
poz. 87, z dnia 31 maja 2000 r., III ZP 1/00, OSNC 2001, nr 1, poz. 1 i z dnia
6 października 2000 r., III CZP 31/00, OSNC 2001, nr 2, poz. 22, a także
postanowienie SN z dnia 13 stycznia 2006 r., II CNP 31/05, OSNC 2006, nr 4,
poz. 77).
Stosując te kryteria przy ocenie dopuszczalności skargi o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia wydanego w postępowaniu
upadłościowym, Sąd Najwyższy, uznał, że skarga ta nie przysługuje od
postanowienia oddalającego zażalenie na postanowienie o ogłoszeniu upadłości
ani od postanowienia rozstrzygającego zażalenie na postanowienie w przedmiocie
sprzeciwu co do uznania wierzytelności. Podkreślił przy tym, że do postanowień
kończących postępowanie upadłościowe zalicza się postanowienia wydane na
podstawie art. 196, art. 217 i art. 218 Pr. upadł., natomiast inne postanowienia,
wydawane w licznych kwestiach wpadkowych, nie mają takiego charakteru (zob.
7
postanowienia: SN z dnia 19 stycznia 2006 r., II CNP 38/05, OSNC 2006, nr 10,
poz. 171, z dnia 19 stycznia 2007 r., III CNP 63/06, niepubl., z dnia 13 września
2007 r., II CNP 124/07, niepubl. oraz z dnia 28 września 2007 r., II CNP 133/07,
niepubl.).
Jednakże, w orzecznictwie na tle art. 4241
k.p.c. zarysował się także
odmienny kierunek wykładni, Sąd Najwyższy bowiem w postanowieniu z dnia
5 lipca 2006 r., IV CNP 25/06, uznał, że od prawomocnego postanowienia sądu
drugiej instancji co do przybicia przysługuje skarga o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia. W uzasadnieniu natomiast podkreślił, że
rozumienie pojęcia „orzeczenie kończące postępowanie w sprawie”
w postępowaniu rozpoznawczym może podlegać modyfikacji na potrzeby
postępowania egzekucyjnego. Uwzględnienie zasadniczych różnic co do celu
i charakteru obu postępowań pozwala przyjąć, że w sprawie egzekucyjnej za
orzeczenie kończące postępowanie może być uznane nie tylko orzeczenie
kończące je jako całość, lecz także postanowienie sądu, które definitywnie zamyka
samodzielną, zasadniczą część postępowania egzekucyjnego. Analizując
właściwości i skutki postanowienia co do przybicia, Sąd Najwyższy stwierdził, iż nie
kończy ono postępowania egzekucyjnego jako całości, ale definitywnie zamyka
jego istotny i samodzielny etap, a zatem można uznać je za kończące
postępowanie w rozumieniu art. 4241
§ 1 k.p.c. (zob. OSNC 2007, nr 3, poz. 48).
Podzielając kierunek wykładni zaprezentowany w tym postanowieniu, skład
orzekający Sądu Najwyższego jest zdania, że cel i charakter postępowania
upadłościowego przemawiają również za koniecznością modyfikacji przyjętego
w postępowaniu rozpoznawczym rozumienia pojęcia orzeczenia kończącego
postępowanie w sprawie. Wzgląd na podobieństwo postępowań egzekucyjnego
i upadłościowego przemawia natomiast za identycznym rozumieniem
analizowanego pojęcia w obu tych postępowaniach.
W sprawie zakończonej zaskarżonym orzeczeniem miały zastosowanie
przepisy Prawa upadłościowego z 1934 r., upadłość ogłoszono bowiem przed
dniem 1 października 2003 r. (zob. art. 536 i 546 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. –
Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.). Przedmiotem
8
rozstrzygnięcia w tej sprawie był sprzeciw wierzyciela co do uznania wierzytelności
w określonej kategorii zaspokojenia, Sąd Okręgowy orzekał zatem o ostatecznym
kształcie listy wierzytelności stanowiącej podstawę podziału funduszów masy (art.
162, art. 165, art. 203 i nast. Pr. upadł.). Wzgląd na skutki, jakie wywiera to
rozstrzygnięcie, sprzeciwia się uznaniu postanowienia sądu drugiej instancji
rozstrzygającego zażalenie na postanowienie w przedmiocie sprzeciwu wierzyciela
co do uznania wierzytelności w określonej kategorii zaspokojenia za orzeczenie
incydentalne. Wręcz przeciwnie, zachodzą podstawy, by przyjąć, że postanowienie
to zamyka istotny i samodzielny etap postępowania upadłościowego, wobec czego
może być uznane za kończące postępowanie w sprawie w rozumieniu art. 4241
§ 1
k.p.c.
Przed przystąpieniem do rozważenia poszczególnych zarzutów
postawionych przez skarżących wypada przytoczyć kilka uwag natury ogólnej,
dotyczących charakteru prawnego i znaczenia skargi, o której mowa w art. 4241
§ 1
k.p.c.
Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lipca 2006 r., I CNP 33/06,
skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
wprowadzona została do kodeksu postępowania cywilnego ze względu na
regulacje zawarte w art. 77 ust. 1 Konstytucji oraz w art. 417 – 4172
i art. 421 k.c.
W art. 4171
§ 2 k.c. przyjęto, że jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie
prawomocnego orzeczenia, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we
właściwym postępowaniu jego niezgodności z prawem. Skarga o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przewidziana w art. 4241
k.p.c.
jest jednym z takich „właściwych postępowań”. Stanowi samodzielny instrument
badania legalności działalności jurysdykcyjnej sądów powszechnych, służący
jednostce zamierzającej dochodzić od państwa wynagrodzenia szkody, o jakiej
mowa w art. 77 ust. 1 Konstytucji. Kluczowe znaczenie ma zatem właściwa
interpretacja pojęcia „orzeczenie niezgodne z prawem”, gdyż stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, to ustalenie jego
bezprawności, które nie może nastąpić bez sięgnięcia do istoty władzy
sądowniczej, tj. orzekania w warunkach niezawisłości, w sposób bezstronny,
zależny nie tylko od obowiązujących ustaw, ale także od „głosu sumienia” sędziego
9
oraz jego swobody w ocenie prawa i faktów stanowiących podłoże sporu. Swoboda
ocen sędziego wynika nie tylko z władzy sędziowskiej, ale także z prawa
pozytywnego, często posługującego się pojęciami niedookreślonymi i klauzulami
generalnymi albo dekretującego wolność decyzji sędziego. Treść orzeczenia zależy
również od rezultatów wykładni, które mogą być różne, w zależności od jej
przedmiotu, metod oraz podmiotu, który jej dokonuje. Z istoty wykładni wynika więc
wiele możliwych interpretacji, a sam fakt wykładni z natury rzeczy nacechowany
jest subiektywizmem. Już z tych powodów uzasadnione jest, aby w odniesieniu do
działalności jurysdykcyjnej sądu sformułować autonomiczne pojęcie bezprawności.
Jeśli więc na gruncie odpowiedzialności cywilnej bezprawność oznacza generalnie
naruszenie normy właściwego zachowania się, wynikającego z ustawy lub z umowy
międzynarodowej, to w odniesieniu do odpowiedzialności za wydanie orzeczenia
sądowego musi być skorygowana specyfiką władzy sądowniczej oraz jej ustrojem.
Ze względu na zasadę niezawisłości oraz posługiwanie się przez sądy
procedurami, których osnowę stanowi system zaskarżania orzeczeń, należy
przyjąć, że orzeczenie niezgodne z prawem, to orzeczenie niewątpliwie sprzeczne
z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi
standardami rozstrzygnięć albo wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej
wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie wymaga
głębszej analizy prawniczej. Niezgodność z prawem rodząca odpowiedzialność
odszkodowawczą Skarbu Państwa musi zatem mieć charakter kwalifikowany,
elementarny i oczywisty, tylko bowiem w takim przypadku orzeczeniu sądu można
przypisać cechy bezprawności. Tak rozumiane pojęcie bezprawności,
uwzględniające podmiotowy, subiektywny element orzekania, zbliża się do pojęcia
winy, jaką można przypisać sędziemu formułującemu kwestionowane orzeczenie,
polegającej na rażącym i oczywistym naruszeniu prawa (zob. OSNC 2007, nr 2,
poz. 35, zob. też postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2006 r.,
V CNP 68/05, niepubl., oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2006 r.,
IV CNP 25/05, niepubl., z dnia 17 maja 2006 r., I CNP 14/06, niepubl., z dnia
4 stycznia 2007 r., V CNP 132/06, OSNC 2007, nr 11, poz. 174, i z dnia 7 lutego
2007 r., III CNP 53/06, niepubl.).
10
Przechodząc od powyższych uwag natury ogólnej do rozważenia zarzutów
podniesionych w skardze trzeba stwierdzić, że zarzut naruszenia art. 165 § 1 Pr.
upadł. jest niezrozumiały, Sąd Rejonowy bowiem rozpoznał sprzeciw Banku S.A.
po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 3 marca 2005 r., o której skarżący zostali
prawidłowo zawiadomieni. Nie można również podzielić zapatrywania skarżących,
jakoby zaskarżone orzeczenie zostało wydane z naruszeniem art. 373 w związku z
art. 397 § 2 k.p.c. oraz art. 126 i art. 130 k.p.c. w związku z art. 68 i art. 162 § 1 i 3
Pr. upadł. Przepis art. 162 § 3 Pr. upadł. stanowił, że w sprzeciwie należy
przytoczyć fakty i dowody na jego uzasadnienie, oraz że sprzeciw
nieodpowiadający tym wymaganiom będzie przez sąd odrzucony. Trafnie zatem
Sąd Okręgowy przyjął, że inne braki formalne sprzeciwu podlegały uzupełnieniu na
zasadach ogólnych w trybie przewidzianym w art. 130 k.p.c. w związku z art. 68 Pr.
upadł., oraz że w trybie tym podlegał także uzupełnieniu brak oznaczenia
wierzyciela i wysokości jego wierzytelności. Za bezzasadny uznać trzeba też zarzut
obrazy art. 328 § 2 k.p.c., ponieważ uzasadnienie zaskarżonego postanowienia
zawiera określone w tym przepisie elementy, a kwestia trafności poglądu
odmawiającego uznania spornych wierzytelności za należności z tytułu
bezpodstawnego wzbogacenia masy jest zagadnieniem odrębnym,
niepodlegającym ocenie przez pryzmat art. 328 § 2 k.p.c. Co się zaś tyczy zarzutu
naruszenia art. 365 § 1 w związku z art. 366 k.p.c., trzeba zauważyć, że jest on
bezprzedmiotowy, Sąd Okręgowy bowiem uznał stanowisko wyrażone w sprawie
[...] za własne.
Zasadniczy zarzut podniesiony przez skarżących dotyczy obrazy przepisów
art. 494 k.c. w związku z art. 40 i art. 204 § 1 pkt 2 Pr. upadł. przez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a wskutek tego zaliczenie przysługujących
im wierzytelności z tytułu kwot wpłaconych na poczet kosztów budowy do szóstej
zamiast do drugiej kategorii zaspokojenia. Odnosząc się do tego zarzutu trzeba
zauważyć, że z samej istoty wykładni wynika wiele możliwych interpretacji, stąd
zaprezentowanie przez skarżących interpretacji odmiennej od przyjętej za
podstawę zaskarżonego orzeczenia bynajmniej nie oznacza, że orzeczenie jest
niezgodne z prawem. Podniesiony problem dotyczy skutków odstąpienia przez
syndyka od umowy wzajemnej, a ściśle udzielenia odpowiedzi na pytanie czy
11
wynikająca z art. 40 Pr. upadł. wierzytelność drugiej strony z tytułu należności za
dokonanie świadczenia podlega zaliczeniu do drugiej kategorii zaspokojenia jako
„należność z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia masy” w rozumieniu art. 204 § 1
pkt 2 Pr. upadł.
Rozważenie tego problemu trzeba rozpocząć od przypomnienia art. 40 § 1
Pr. upadł., normującego skutki odstąpienia przez syndyka od umowy wzajemnej.
Według tego przepisu, jeżeli syndyk odstępuje od umowy, strona druga nie ma
prawa do zwrotu dokonanego świadczenia, chociażby znajdującego się w masie
upadłości, lecz wierzytelność swoją z tytułu należności za dokonanie świadczenia
i poniesionej straty może zgłosić do masy upadłości. Posłużenie się przez
ustawodawcę terminem odstąpienie od umowy może sugerować zastosowanie
przepisów art. 494 – 496 k.c., przewidziane w nich sposoby regulacji wzajemnych
pretensji zostały jednak w Prawie upadłościowym zmodyfikowane. Odstąpienie
przez syndyka od umowy wzajemnej powoduje wygaśnięcie zobowiązania i tym
samym wzajemnych roszczeń o wykonanie umowy, a w ich miejsce powstają
roszczenia o zróżnicowanym charakterze prawnym. Syndykowi służy roszczenie
o zwrot spełnionego świadczenia, natomiast roszczenia drugiej strony wynikają
z art. 40 § 1 Pr. upadł. Przepis ten nie statuuje roszczenia o zwrot bezpodstawnego
wzbogacenia, lecz roszczenie o zapłatę równowartości spełnionego świadczenia,
które ma być zgłoszone do masy upadłości. Z tej już tylko przyczyny nie można
przyjmować, że chodzi tu o wierzytelność wymienioną w art. 204 § 1 pkt 2 Pr.
upadł. W powołanym przepisie jest zresztą mowa o należności z tytułu
bezpodstawnego wzbogacenia masy, a nie upadłego. Pojęcie to nie obejmuje tym
samym wierzytelności z tytułu należności za dokonanie świadczenia, o której mowa
w art. 40 § 1 Pr. upadł. Wierzytelność ta, chociaż powstała z czynności syndyka,
podlega zgłoszeniu do masy, jak każda wierzytelność do upadłego, a jej
zaspokojenie następuje w kolejności wynikającej z art. 204 § 1 pkt 6 Pr. upadł.
Wypada dodać, że stanowisko takie dominuje również w nauce prawa. Powołana
w skardze podstawa naruszenia prawa materialnego okazała się zatem
nieuzasadniona.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 42411
§ 1 k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.
12