Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 411/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania W. W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w Z.
o wysokość emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 29 stycznia 2014 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 listopada 2012 r.
I. oddala skargę kasacyjną,
II. zasądza od pozwanego na rzecz W. W. 120 (sto
dwadzieścia) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 14 listopada 2012 r. uwzględnił apelację
ubezpieczonej W. W. i zmienił oddalający jej odwołanie wyrok Sądu Okręgowego w
2
G. z 22 listopada 2011 r. oraz poprzedzającą go decyzję pozwanego organu
rentowego z 18 sierpnia 2011 r. w ten sposób, że przyznał ubezpieczonej prawo do
obliczenia emerytury na podstawie art. 55 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej – „ustawa
emerytalna”).
Ubezpieczona, urodzona 1 stycznia 1942 r., uzyskała od 1 marca 1997 r.
wcześniejszą emeryturę na podstawie przepisów o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy. Podlegała jednak nadal
ubezpieczeniu społecznemu z tytułu równoległego zatrudnienia od 1981 r. u innego
pracodawcy. To drugie zatrudnienie pracownicze zakończyło się w 2011 r. W. W.
wystąpiła wówczas o zwykłą (powszechną) emeryturę na podstawie art. 27 ustawy
emerytalnej i obliczenie jej wysokości według nowych zasad, czyli jako pochodną
od składek - art. 55 w związku art. 26 ustawy emerytalnej. Pozwany odmówił
zastosowania regulacji z art. 55, stwierdzając, że może być zastosowana tylko do
ubezpieczonych, którzy wystąpili z pierwszym wnioskiem o emeryturę po 31
grudnia 2008 r. Natomiast wnioskodawczyni emeryturę uzyskała już w 1997 r. Sąd
Okręgowy tę decyzję pozwanego uznał za prawidłową. Stwierdził, że przepis art. 55
ma zastosowanie, gdy wnioskodawca nie jest jeszcze emerytem. Przemawia za
tym treść - „ubezpieczony spełniający warunki do uzyskania emerytury na
podstawie art. 27”. O oddaleniu odwołania zdecydowało zatem wystąpienie z
wnioskiem o emeryturę przed 31 grudnia 2008 r. (uzyskanie jej w 1997 r.). Sąd
Apelacyjny w uzasadnieniu wyroku korzystnego dla apelującej wnioskodawczyni
stwierdził, że ma ona prawo do obliczenia emerytury na podstawie art. 26 w
związku z art. 55 ustawy. Ubezpieczona uzyskała emeryturę od 1 marca 1997 r. w
oparciu o przepis art. 27 ust. 1 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Pozostawała
jednak nadal w ubezpieczeniu społecznym z tytułu pracowniczego zatrudnienia w
Szpitalu Miejskim w Z. do 20 maja 2011 r. i z wnioskiem o przyznanie emerytury na
podstawie art. 27 ustawy emerytalnej wystąpiła po zakończeniu tego zatrudnienia.
W art. 55 ustawy emerytalnej jest mowa o spełnieniu warunków do uzyskania
emerytury określonych w art. 27, stąd wystąpienie z wnioskiem o emeryturę należy
wiązać z tym konkretnym świadczeniem (emeryturą z art. 27), a nie ze złożeniem
3
wcześniej wniosku o jakiekolwiek świadczenie emerytalne przysługujące na innej
podstawie prawnej.
W skardze kasacyjnej organ rentowy zarzucił naruszenie art. 55 w związku z
art. 4 pkt 1 i 13 ustawy emerytalnej przez niesłuszne przyjęcie, że emeryt urodzony
przed 1 stycznia 1949 r., mający ustalone prawo do emerytury od 1 marca 1997 r. i
kontynuujący zatrudnienie oraz uiszczający składki emerytalne ma prawo do
uzyskania prawa do emerytury kapitałowej na podstawie art. 26 w związku z art. 55
ustawy emerytalnej. We wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania
wskazano na istotne zagadnienie prawne dotyczące „wykładni przepisów o prawie
emerytów urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. do uzyskania emerytury kapitałowej
na podstawie art. 55 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych”.
W odpowiedzi ubezpieczona wniosła o oddalenie skargi kasacyjnej i
zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty skargi kasacyjnej nie są zasadne i dlatego została oddalona.
Zgodnie z art. 55 ustawy emerytalnej „Ubezpieczonemu spełniającemu warunki do
uzyskania emerytury na podstawie art. 27, który kontynuował ubezpieczenia
emerytalne i rentowe po osiągnięciu przewidzianego w tym przepisie wieku
emerytalnego i wystąpił z wnioskiem o przyznanie emerytury po dniu 31 grudnia
2008 r., może być obliczona emerytura na podstawie art. 26, jeżeli jest wyższa od
obliczonej zgodnie z art. 53”.
Według skarżącego krąg podmiotowy uprawnionych do obliczenia emerytury
na podstawie art. 55 w związku z art. 26 ustawy emerytalnej obejmuje tylko
ubezpieczonych, którzy pierwszy wniosek o emeryturę złożyli po 31 grudnia 2008 r.
Natomiast ci, którzy złożyli wniosek i uzyskali emeryturę wcześniej są już
emerytami a nie ubezpieczonymi w rozumieniu art. 55 w związku z art. 4 pkt 1 i 13
ustawy emerytalnej.
Sąd Najwyższy zajmował się już wykładnią i stosowaniem art. 55 ustawy
emerytalnej. W uchwale z 4 lipca 2013 r., II UZP 4/13, OSNP 2013 nr 21-22,
4
poz. 257, stwierdził, że ubezpieczony urodzony przed 31 grudnia 1948 r., który po
osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego kontynuował ubezpieczenie i
wystąpił o emeryturę po 31 grudnia 2008 r., ma prawo do jej wyliczenia na
podstawie art. 26 w związku z art. 55 ustawy emerytalnej, niezależnie od tego czy
wcześniej złożył wniosek o emeryturę w niższym wieku emerytalnym lub o
emeryturę wcześniejszą. Stanowisko to powtórzono w wyroku z 10 lipca 2013 r.,
II UK 424/12, LEX nr 1341674. W uzasadnieniu zauważono między innymi, że w
utrwalonych poglądach judykatury, przyjmuje się, iż emerytura w niższym i w
powszechnym wieku emerytalnym to odrębne rodzaje emerytur. Na emeryturę
można przechodzić kilka razy. W sytuacji zatem gdy dopuszczalne jest kilkakrotne
przechodzenie na emeryturę, byłoby niezbędne zaznaczenie w art. 55 ustawy
emerytalnej, że wyliczenie emerytury w powszechnym wieku emerytalnym możliwe
byłoby tylko wówczas gdyby był to pierwszy wniosek o emeryturę (nabycie statusu
emeryta). Takiego zastrzeżenia nie można jednak z treści tego przepisu
wywnioskować. W kolejnych dwóch wyrokach Sąd Najwyższy także nie uwzględnił
stanowiska organu rentowego, z tym, że ubezpieczony pierwszy wniosek o
emeryturę złożył po 31 grudnia 2008 r. i emeryturę obliczono mu według starych
zasad (art. 53 ustawy emerytalnej), choć prawidłowo (jako świadczenie wyższe)
należało ustalić ją na podstawie art. 55 w związku 26 ustawy emerytalnej.
Syntetycznie rozstrzygnięcie to wyraża teza, że w razie zbiegu możliwości
obliczenia wysokości jednego tylko świadczenia – emerytury przysługującej
ubezpieczonemu, urodzonemu przed 1 stycznia 1949 r., spełniającemu warunki do
uzyskania emerytury na podstawie art. 27, który kontynuował ubezpieczenia
emerytalne i rentowe po osiągnięciu przewidzianego w tym przepisie wieku
emerytalnego oraz z wnioskiem o przyznanie emerytury wystąpił po 31 grudnia
2008 r., organ rentowy jest zobowiązany obliczyć należne mu świadczenie
emerytalne zarówno według dotychczasowych zasad (art. 27 w związku z art. 53),
jak i według nowych zasad (art. 26 w związku z art. 55), a następnie przyznać mu
emeryturę w wyższej wysokości (art. 55 w związku z art. 100 ust. 1 ustawy) – wyrok
z 7 listopada 2013 r., II UK 143/13, dotychczas niepublikowany i wyrok z 4 września
2013 r., II UK 23/13, LEX nr 1375193.
5
Na tle sporu w obecnej sprawie należy stwierdzić, że regulacja z art. 55
ustawy emerytalnej odnosi się do pierwszego wniosku o emeryturę zwykłą, czyli
powszechną, przysługującą na podstawie art. 27 ustawy emerytalnej. Tylko taki jest
zakres regulacji przepisu art. 55. Prócz warunków temporalnych przepis skierowany
jest tylko do ubezpieczonego, który kontynuuje ubezpieczenie i nie występuje o
emeryturę powszechną mimo spełnienia warunków. Uzyskanie przez takiego
ubezpieczonego emerytury wcześniejszej nie jest przedmiotem tej regulacji i nie
wyłącza go z kręgu uprawnionych do obliczenia emerytury powszechnej na
podstawie art. 26. Pozwany nie może zasadnie twierdzić, że nie spełnia się w takiej
sytuacji status „ubezpieczonego” z art. 55, gdyż wyłącza go status „emeryta”, skoro
ubezpieczony uzyskał już wcześniejszą emeryturę. Zestawienie definicji emeryta i
ubezpieczonego z art. 4 pkt 1 i 13 ustawy emerytalnej takiej tezy nie uzasadnia. Nie
można zasadnie twierdzić, że ten, który kontynuuje i pozostaje w ubezpieczeniu z
określonego tytułu, nie jest dalej ubezpieczonym w rozumieniu ustawy z 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych i ustawy emerytalnej,
tylko dlatego, że wcześniej uzyskał już prawo do wcześniejszej emerytury. Innymi
słowy określenia emeryt i ubezpieczony tylko definicyjnie są rozłączne (art. 4 pkt 1 i
13), co nie znaczny, że uprawniony do emerytury przestaje być ubezpieczonym,
gdy kontynuuje ubezpieczenie emerytalne i rentowe po osiągnięciu powszechnego
wieku emerytalnego (art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 13 pkt 1 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych i art. 4 pkt 13 ustawy emerytalnej). Wszak nawet
urodzony po 31 grudnia 1948 r. może nabyć prawo do wcześniejszej emerytury (np.
na podstawie art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej) i dalej będzie ubezpieczonym w
aspekcie wyliczenia emerytury na podstawie art. 26. Prowadzi to do wniosku, że
przepis art. 55 samodzielnie określa podmiotowy krąg uprawnionych do obliczenia
emerytury na podstawie art. 26, jeżeli jest wyższa od obliczonej zgodnie z art. 53.
Jeżeli więc uprawniony, czyli ubezpieczony spełniający warunki do emerytury
zwykłej, nie występuje o tę emeryturę, lecz kontynuuje ubezpieczenia i z wnioskiem
o emeryturę występuje po 31 grudnia 2008 r., to już tylko na podstawie wykładni
literalnej uprawnione są dalsze stwierdzenia. Zasadnicze wyraża teza, że chodzi o
pierwszy wniosek o emeryturę zwykłą złożony po tej dacie, dlatego możliwość
obliczenia emerytury na podstawie art. 26 nie przysługuje w przypadku
6
wcześniejszego wystąpienia i uzyskania tej emerytury. Po wtóre uprawnienie łączy
się tylko z emeryturą zwykłą (z art. 27), czyli z emeryturą powszechną, stąd bez
znaczenia jest to, czy ubezpieczony wcześniej uzyskał taką emeryturę. Istotne jest
to, że dyspozycja przepisu odnosi się do ubezpieczonego, który kontynuuje
ubezpieczenia emerytalne i rentowe po spełnieniu warunków do zwykłej
(powszechnej) emerytury. Takie wnioski z wykładni literalnej mają dalsze
uzasadnienie w wykładni systemowej. Chodzi o zasadę zależności wysokości
emerytury od składek na ubezpieczenia emerytalne, która ujmując generalnie jest
już bardziej rygorystyczna niż dla urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., albowiem o
wysokości emerytury decyduje zgromadzony kapitał ubezpieczeniowy (składki).
Taki kierunek wyznaczono w systemie emerytalnym, dlatego skoro emerytura ma
być pochodną zgromadzonego kapitału, to odpowiednio powinien z niego korzystać
ubezpieczony, któremu taki kapitał pozwala uzyskać wyższą emeryturę. Na tym
gruncie przepis art. 55 przyjmuje w istocie funkcję regulacyjną. Uwzględnia
zasadę, że prawo do emerytury powstaje z mocy ustawy z chwilą spełnienia
warunków, jednak ważniejsze jest to kiedy ubezpieczony wystąpi o emeryturę, czyli
będzie żądał realizacji prawa do powszechnej emerytury. Emerytury powszechnej
(poza określonymi wyjątkami) nie przyznaje się z urzędu, czyli bez wniosku
ubezpieczonego, nawet gdy uzyskał już uprzednio emeryturę wcześniejszą. W
istocie to ubezpieczony urodzony przed 1 stycznia 1949 r. może zdecydować, czy
będzie miał możliwość skorzystania z obliczenia emerytury na podstawie art. 26 (w
związku z art. 55). Innymi słowy art. 55 z jednej strony określa potencjalną
możliwość obliczenia emerytury na podstawie kapitału składkowego, z drugiej
natomiast ze względu na określone w nim warunki, w tym kontynuacji
ubezpieczenia, stanowi ograniczenie w korzystaniu z takiego obliczenia. Dla tych
którzy kontynuowali ubezpieczenie nie jest to więc szczególny przywilej, lecz
zwykłe uprawnienie do emerytury pochodnej od składek, czyli w takim reżimie jak
dla urodzonych po 31 grudnia 1948 r. Ujawnia się tu także regulacyjny charakter
przepisu, gdyż z obliczenia emerytury na podstawie art. 26 w związku z art. 55 nie
korzystaliby ci, którzy choć mają niekrótkie ubezpieczenie po osiągnięciu
powszechnego wieku emerytalnego (z art. 27), to jednak nie mają ciągłego
(kontynuowanego) ubezpieczenia.
7
Reasumując, obecny skład aprobuje wykładnię art. 55 ustawy emerytalnej
przedstawioną we wskazanych wyżej orzeczeniach Sądu Najwyższego.
Uprawnione jest zatem końcowe stwierdzenie, że uprawnienie do obliczenia
emerytury na podstawie art. 26 w związku z art. 55 tej ustawy uprawniony ma
ubezpieczony urodzony przed 1 stycznia 1949 r., który kontynuował ubezpieczenia
emerytalne i rentowe i o emeryturę powszechną wystąpił dopiero po 31 grudnia
2008 r. Uzyskanie natomiast wcześniejszej emerytury nie wyłącza stosowania tej
regulacji.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 39814
k.p.c.
O kosztach orzeczono na podstawie § 11 ust. 2 oraz § 12 ust. 4 pkt 2
(stosowanego odpowiednio do odpowiedzi na skargę kasacyjną) rozporządzenia z
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.