Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 132/13
POSTANOWIENIE
Dnia 14 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Anna Owczarek (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Agnieszka Piotrowska (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z powództwa […] Fabryk Mebli sp. z o.o. w B.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 14 marca 2014 r.
na skutek zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w B.
postanowieniem z dnia 12 grudnia 2013 r.,
"Czy z chwilą wykreślenia spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością z Krajowego Rejestru Sądowego w wyniku
przeprowadzenia postępowania upadłościowego obejmującego
likwidację majątku spółki wygasa hipoteka przymusowa
zabezpieczająca wierzytelność Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
wobec tej spółki, z tytułu należności dotyczących obowiązku
uiszczenia składek na ubezpieczenie społeczne, na nieruchomości
stanowiącej obecnie własność osoby trzeciej?"
odmawia podjęcia uchwały.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 29 sierpnia 2013 roku Sąd Rejonowy w B. uwzględniając w
całości powództwo […] Fabryk Mebli spółki z o.o. przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych nakazał uzgodnienie stanu prawnego nieruchomości
objętych wymienionymi w wyroku księgami wieczystymi prowadzonymi przez Sąd
Rejonowy z rzeczywistym stanem prawnym przez wykreślenie z działów
IV wymienionych ksiąg wieczystych wpisów hipoteki przymusowej na rzecz Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych w kwocie 1.723.165,40 złotych.
W uzasadnieniu wyroku Sąd Rejonowy wskazał, że opisane hipoteki
zabezpieczały wierzytelności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne
przysługujące ZUS wobec dłużnika - Zakładu Produkcyjnego „B.” spółki z o.o.
Powód nabył nieruchomości, objęte wskazanymi w wyroku księgami wieczystymi,
od „M.” spółki z o.o. w T. na podstawie umowy sprzedaży z dnia 19 stycznia 2012
roku. ZP „B.” spółka z o.o. w B. została wykreślona z rejestru przedsiębiorców
Krajowego Rejestru Sądowego z dniem 29 marca 2012 roku w następstwie
zakończenia postępowania upadłościowego obejmującego likwidację jej majątku.
ZUS zgłosił wierzytelności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne do masy
upadłości dłużnika, został umieszczony na liście wierzytelności, lecz nie uzyskał ich
zaspokojenia w postępowaniu upadłościowym.
W ocenie Sądu Rejonowego, z uwagi na zasadę akcesoryjności hipoteki
(art. 79 u.k.w.h.), wykreślenie spółki z o.o. - dłużnika osobistego ZUS z rejestru
przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego spowodowało ustanie jego bytu
prawnego, co w braku jego następcy prawnego doprowadziło do wygaśnięcia
wierzytelności przysługujących stronie pozwanej z tytułu nieopłaconych składek na
ubezpieczenie społeczne oraz do wygaśnięcia hipotek przymusowych
zabezpieczających te wierzytelności. W tej sytuacji stan prawny nieruchomości
objętych wskazanymi księgami wieczystymi był niezgodny ze stanem rzeczywistym,
co uzasadniało uwzględnienie powództwa […] Fabryk Mebli spółki z o.o. w B. na
podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i
hipotece (t.j. Dz. U. 2013, poz. 707- dalej jako u.k.w.h.).
3
W apelacji od tego wyroku strona pozwana zarzuciła naruszenie prawa
materialnego, a to art. 65 ust. 1, art. 79 i art. 94 u.k.w.h. przez przyjęcie,
że skutkiem wykreślenia dłużnika osobistego z KRS oraz braku jego
następcy prawnego jest wygaśnięcie wierzytelności z tytułu składek na
ubezpieczenie społeczne i w konsekwencji wygaśnięcie hipotek przymusowych
zabezpieczających te wierzytelności. Skarżący zarzucił też, że należności z tytułu
składek na ubezpieczenie społeczne są świadczeniem publicznoprawnym, do
którego z mocy art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 2013, poz. 1442 j.t.) stosuje się odpowiednio
między innymi także art. 59 § 1 pkt 1, 3, 4, 8 i 9 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. -
Ordynacja podatkowa (Dz.U. 2012, poz. 749 j.t). Przepis ten przewiduje zamknięty
katalog zdarzeń powodujących wygaśnięcie zobowiązania publicznoprawnego
z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne. Nie należy do nich wykreślenie
dłużnika z KRS, co przemawia za niedopuszczalnością przyjęcia w rozpoznawanej
sprawie, że wierzytelności zabezpieczone hipoteką przymusową wygasły.
Przy rozpoznawaniu apelacji strony pozwanej Sąd Okręgowy powziął
wątpliwości prawne skutkujące przedstawieniem Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego, czy z chwilą wykreślenia spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością z rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru
Sądowego, w wyniku przeprowadzenia postępowania upadłościowego
obejmującego likwidację majątku spółki, wygasa hipoteka przymusowa
zabezpieczająca wierzytelność Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wobec tej spółki
z tytułu obowiązkowych składek na ubezpieczenie społeczne, obciążająca
nieruchomość stanowiącą aktualnie własność osoby trzeciej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawione Sądowi Najwyższemu na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
zagadnienie prawne musi mieć charakter abstrakcyjny, dotyczyć wykładni
przepisów prawa oraz mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, którą
rozpoznaje sąd drugiej instancji (por. uchwały SN: z dnia 17 grudnia 1991 r.,
III CZP 129/91, niepubl.; z dnia 11 lutego 1999 r., III ZP 39/98, OSNAP 2000 r.,
nr 7, poz. 284 oraz z dnia 15 października 2002 r., III CZP 66/02, niepubl.). Musi
4
także zachodzić integralny związek między rozstrzygnięciem problemu prawnego,
wskazanego przez sąd, a rozpoznawanym środkiem odwoławczym (por.
postanowienie z dnia 17 kwietnia 2009 r., III CZP 10/09 - niepubl.).
Zamiar wystąpienia do Sądu Najwyższego z pytaniem prawnym w trybie
art. 390 § 1 k.p.c. nie zwalnia sądu drugiej instancji od obowiązku uprzedniego
wstępnego rozważenia podniesionych w apelacji zarzutów w celu wykazania,
że rozstrzygnięcie przedstawionych przez sąd drugiej instancji poważnych
wątpliwości prawnych ma znaczenie dla wyniku sprawy. W braku
ustosunkowania się do zarzutów apelacyjnych przez sąd drugiej instancji
występujący z pytaniem prawnym, powinność ich rozważenia dla oceny
celowości pytania prawnego spoczywałaby na Sądzie Najwyższym, co nie
mieści się w jego ustawowej roli określonej w art. 390 k.p.c. (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 30 marca 2011 r., III CZP 1/11, niepubl.). Taka
sytuacja ma miejsce w rozpoznawanej sprawie, albowiem Sąd Okręgowy nie
rozważył zawartych w apelacji zarzutów dotyczących naruszenia art. 59 § 1 pkt
1,3,4,8 i 9 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz.U. 2012,
poz. 749 j.t) w związku z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o
systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 2013, poz. 1442 j.t.), uzasadnionych
przez skarżącego specyficznym charakterem zabezpieczonych hipoteką
przymusową wierzytelności przysługujących pozwanemu czyli należności
publicznoprawnych z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne.
Czyni to pytanie prawne Sądu Okręgowego co najmniej przedwczesnym
i uzasadnia odmowę podjęcia uchwały.
Podkreślenia nadto wymaga, że ustawodawca, przyznając sądowi
drugiej instancji uprawnienie do przedstawienia Sądowi
Najwyższemu zagadnienia prawnego na podstawie art. 390 § 1
k.p.c., uzależnił skuteczność skorzystania z niego od wystąpienia
w sprawie poważnych wątpliwości prawnych oraz niezbędności
oczekiwanej odpowiedzi dla rozstrzygnięcia sprawy. Przymiotnik kwalifikujący
"poważne" oznacza, że muszą istnieć zasadnicze trudności
w ich wyjaśnieniu przy wykorzystaniu podstawowych metod wykładni, zwłaszcza
w sytuacji, gdy możliwa jest różna interpretacja budzących wątpliwości przepisów,
5
przy czym za każdą z możliwych interpretacji przemawiają doniosłe, w ocenie
sądu odwoławczego, argumenty prawne, gdy ponadto brak jest wypowiedzi Sądu
Najwyższego, odnoszących się do dostrzeżonego zagadnienia prawnego
lub jednolitego, i przekonującego sąd odwoławczy stanowiska doktryny
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2012 r., III CZP 19/12,
nie publ., oraz z dnia 12 maja 2011 r., III CZP 9/11, nie publ.).
W razie powstania zwykłych wątpliwości interpretacyjnych sąd drugiej
instancji powinien rozwiązywać je we własnym zakresie z wykorzystaniem wiedzy,
jaką niosą same przepisy oraz ich rozumienie w dotychczasowym orzecznictwie
i nauce prawa; w takich okolicznościach nie formułuje się zagadnień prawnych,
o których mowa w art. 390 § 1 k.p.c. (por. postanowienia SN: z dnia 9 kwietnia
2010 r., III CZP 17/2010, niepubl. oraz z dnia 29 października 2009 r., III CZP
74/09, niepubl.). Kwestia będąca przedmiotem przedstawionego pytania prawnego
nie jest kwestią nową czy dotychczas nieobecną w orzecznictwie Sądu
Najwyższego. Sąd Najwyższy zajmował w odniesieniu do problemu
przedstawionego w pytaniu prawnym zarówno stanowisko zaaprobowane przez
Sąd Rejonowy (por. wyrok z dnia 7 października 2008 roku, III CSK 112/08,
niepubl, wyrok z dnia 10 lutego 2012 r., II CSK 325/11, niepubl., wyrok z dnia
5 listopada 2008 r., I CSK 204/08, niepubl.) jak i stanowisko przeciwne,
prezentowane przez skarżącego ( por. postanowienie z dnia 10 maja 2012 roku,
IV CSK 369/11, niepubl., uchwała z dnia 11 września 2013 r., III CZP 47/13, Biul.
SN 2013/9/6). W tej sytuacji istniała możliwość rozważenia przez Sąd Okręgowy
zarzutów apelacji przy ewentualnym odwołaniu się do tego z poglądów, który Sąd
Okręgowy uznałby, w ramach samodzielnej wykładni prawa i jego zastosowania za
bardziej przekonujący i trafny.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji postanowienia.
jw
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13